FINANSE - wykład
Finanse - podstawowe zagadnienia cz.I
dr Jarosław Olejniczak
Katedra Finansów Publicznych
WSB Wrocław
Podstawowe pojęcia z zakresu finansów
źródłosłów:
- łaciński “finire” - zakończyć
- przekształcone w “finantio” zakończyć postępowanie (sądowe) dotyczące np. należności pieniężnej “financia pecuniara”
etapy rozwoju finansów
“ Termin finanse nierozerwalnie jest związany z pieniądzem - historia tworzenia się finansów w obecnej postaci to historia powstawania i ewolucji pieniądza.”
Podstawowe pojęcia z zakresu finansów
dwa podejścia do terminu “finanse”:
tradycyjnie
obecne - przez finanse rozumiemy:
“ogół zjawisk pieniężnych powstających w związku z działalnością gospodarczą i społeczną człowieka”
Podstawowe pojęcia z zakresu finansów
podstawowe ujęcia finansów:
podmiotowe
przedmiotowe
instrumentalne
- funduszowe
Ujęcie podmiotowe
poświęca uwagę wyróżnieniu podmiotów (osób, instytucji) między którymi zachodzą stosunki finansowe.
uzupełnieniem tego podejścia jest ujęcie instytucjonalne finansów
a) bank centralny
b) „bankowe” instytucje finansowe
c) „niebankowe” instytucje finansowe
Ujęcie przedmiotowe
wyróżnia na pierwszym miejscu rodzaj stosunków zachodzących między podmiotami:
transakcje (stosunki ekwiwalentne),
transfery
pożyczki(w tym kredyty)
Ujęcie przedmiotowe
Kredyty:
Ujęcie instrumentalne:
jest szczegółową analizą występujących między podmiotami w ramach stosunków finansowych skonkretyzowanych form finansowych.
można tu wyróżnić np. instrumenty rozliczeniowe, instrumenty dłużne, instrumenty określające prawo własności etc., instrumenty pochodne.
Ujęcie funduszowe:
przyporządkowuje określoną formę organizacyjną puli środków finansowych (sformalizowaną lub nie) konkretnym podmiotom lub ich grupom
kryterium wyodrębnienia może być:
.własność: fundusze publiczne i prywatne
.zakres: makroekonomiczne i mikroekonomiczne
.funkcje podmiotów: fundusze państwowe, banków, przedsiębiorstw, towarzystw ubezpieczeniowych, towarzystw inwestycyjnych
przeznaczenie: ogólne i specjalne
Charakter i rodzaje zjawisk oraz stosunków finansowych:
Charakter ze względu na istotę:
zjawiska elementarne i złożone
zjawiska konkretne i abstrakcyjne
Rodzaje zjawisk:
statyczne i dynamiczne
według kryterium przedmiotu
Zjawiska według kryterium przedmiotu
zjawiska przychodowe
zjawiska rozchodowe
zjawiska dochodowe
zjawiska wydatkowe
zjawiska kosztowe
zjawiska kredytowe
zjawiska pożyczkowe
zjawiska gotówkowe
zjawiska bezgotówkowe
zjawiska transferowe
zjawiska oszczędnościowe
zjawiska ubezpieczeniowe
Stosunki finansowe
To relacje pieniężne między podmiotami wynikające z dokonujących się procesów gospodarczych i społecznych.
Ich stopień złożoności, charakter i właściwości pozostają zróżnicowane, a zależne są od podmiotów wstępujących w dane relacje.
Metody badawcze
metody uniwersalne- trzy etapy:
abstrakcja
stopniowa konkretyzacja
weryfikacja
błędy wnioskowania
materialny-nieprawdziwość przesłanek
żądanie początku-nieuzasadnione przesłanki
błędne koło w dowodzie
brak logicznej struktury wnioskowania
Metody badawcze
metody prakseologiczne
metoda porównywania nakładów i efektów w pieniądzu
metoda porównywania kosztów i korzyści
metoda bilansowa
metody statyczne i dynamiczne
metoda strumieniowa
metoda zasobowa
metoda strumieniowo-zasobowa.
DYSCYPLINY FINANSOWE
Podział dyscyplin finansowych ze względu na stosowaną metodę:
(kryterium ogólne, możliwe do zastosowania w odniesieniu do każdej dziedziny nauki)
- opisowe
- historyczne
- teoretyczne
- praktyczne
DYSCYPLINY FINANSOWE (Rodzaje finansów)
Według funkcji poznawczej
teoria finansów
historia finansów ,
nauka o polityce finansowej,
statystyka finansowa,
nauka prawa finansowego,
inżynieria finansowa ,
matematyka finansowa,
socjologia finansowa,
psychologia finansów
DYSCYPLINY FINANSOWE (Rodzaje finansów)
Według funkcji ekonomicznej
finanse publiczne
finanse przedsiębiorstw
skarbowość
finanse zarządcze
bankowość
finanse międzynarodowe
ubezpieczenia
teoria rynku kapitałowego
Powiązanie finansów z innymi dziedzinami nauki:
Nauki ekonomiczne
Mikroekonomia
Makroekonomia
Rachunkowość
Zarządzanie
Matematyka
Modele finansowe
Matematyka finansowa
Matematyka ubezpieczeniowa
Socjologia
Sytuacja materialna społeczeństwa
Skutki polityki finansowej dla społeczeństwa
Powiązanie finansów z innymi dziedzinami nauki:
Psychologia
Decyzje finansowe i predyspozycje do ich podejmowania
Zaufanie do pieniądza
Zaufanie do systemu finansowego, banków, towarzystw ubezpieczeniowych
Etyka
Teoria “godziwego” zysku
Teoria “sprawiedliwego” podatku
Zmowa cenowa
Przerzucanie kosztów
Dewastacja środowiska naturalnego
Instytucje “zaufania publicznego”
KATEGORIE FINANSOWE
KATEGORIE PRZYCHODOWE
cena - wyraża w pieniądzu wartość towaru (także innego pieniądza, waluty etc.), pełni funkcje:
przychodową
alokacyjną
redystrybucyjną
motywacyjną
agregacyjną
przychód pieniężny - odzwierciedla pieniężne skutki działalności gospodarczej człowieka
KATEGORIE DOCHODOWE
Dochód
nadwyżka ekonomiczna gospodarującego społeczeństwa stanowiąca podstawę do zaspokajania jego potrzeb
Zysk
a) najszerszą kategoria zysku jest z. ekonomiczny zawierający w sobie koszt alternatywnego wykorzystania kapitału oraz ryzyko związane z utratą zaangażowanego kapitału,
b) występuje też zysk księgowy, zysk z (właściwej) działalności gospodarczej, zysk kapitałowy,
c) zysk jest:
celem działalności podmiotów
źródłem finansowania innych celów podmiotu (inwestycje etc.)
źródłem tworzenia rezerwy finansowej w przedsiębiorstwie.
KATEGORIE DOCHODOWE
Procent
a) to dochód osiągnięty z kapitału pożyczkowego,
b) może występować jako odsetki lub jako dyskonto
c) dwie podstawowe formy to procent prosty i procent składany
d) stopa procentowa - roczna cena pozyskania kapitału pożyczkowego, istnieją:
rynkowa stopa procentowa (ostateczna cena pożyczki)
czysta stopa procentowa (cena pożyczki w warunkach braku ryzyka i inflacji)
realna stopa procentowa (cena pożyczki po zdyskontowaniu inflacji)
Renta pieniężna
a) jest to stała płatność dla danego podmiotu pojawiająca się równomiernie w kolejnych okresach,
b) wyodrębnia się następujące rodzaje rent (wg kryt. pochodzenia):
rentę ekonomiczną
rentę kapitałową
rentę społeczną
KATEGORIE WYDATKOWO-KOSZTOWE
Wydatek
ma charakter głównie rzeczowy - nabycie jakiejś cząstki PKB (nie pożyczki i transfery)
jest to kwota pieniędzy rozdysponowana w związku z transakcjami gospodarczymi
Koszt
pieniężny wymiar zastosowanych do produkcji (w procesie gospodarowania) czynników produkcji
Amortyzacja
koszt nie stanowiący wydatku pieniężnego
KATEGORIE PODATKOWE
PODATEK
1) ISTOTA PODATKU
2) ELEMENTY TECHNIKI PODATKOWEJ
3) ZNACZENIE PODATKÓW
KATEGORIE DŁUŻNE
POŻYCZKA
KREDYT , funkcje:
emisyjna (bank centralny),
kreacji pieniądza (baki komercyjne),
dochodowa (kreuje dochód dla pożyczkobiorcy),
alokacyjna ,
kontrolna.
KATEGORIE DŁUŻNE
DEFICYT
(na przykładzie budżetu państwa)
Rzeczywisty - mierzony jako realna nadwyżka wydatków nad dochodami państwa
Strukturalny - wynikający z szacunków makroekonomicznych dotyczących stanu gospodarki, jej maksymalnych możliwości produkcyjnych a co za tym idzie zasileń budżetu państwa i potrzeb społeczeństwa wynikających z danego poziomu rozwoju cywilizacyjnego.
Cykliczny - wynikający ze zróżnicowanej aktywności gospodarczej w skali państwa w różnych okresach a więc z cyklu koniunkturalnego.
KATEGORIE DŁUŻNE
DŁUG
Według kryterium redystrybucji dochodów:
wewnętrzny (krajowy), zewnętrzny (zagraniczny), globalny
Według kryterium czasu wyróżniamy:
krótkoterminowy, długoterminowy,
Według kryterium realnego zadłużenia:
dług brutto (łączny poza sektorem publicznym), dług netto (pomniejszony o należności),
Według kryterium charakteru świadczenia:
według wartości nominalnej, według wartości kapitału
Według szczebla władzy na którym zaciągany jest dług:
centralny, lokalny
Według kryterium treści ekonomicznej:
wyróżniający rodzaje zobowiązań (b.s, obl., kredyt.),
wyróżniający rodzaje wierzycieli,
wyróżniający terminy spłaty
ISTOTA I FUNKCJE PIENIĄDZA
Pieniądz - jest to rzecz, która przez swoją uniwersalną wartość wymienną stanowi dla większości ludzi na danym obszarze środek płatniczy ułatwiający wymianę towarową.
Stanowi więc pewien substrat wartości zbywanego bądź nabywanego towaru akceptowany przez obydwie strony transakcji.
CECHY PIENIĄDZA
Podzielność - to możliwość dostosowania ilości danego dobra (pieniądza) do ilości dobra, na które jest ono wymieniane.
Trwałość - to odporność na procesy starzenia się - fizyczne zniszczenie.
Rzadkość - definiowana jest często jako ograniczoność dostępu danego dobra, która powoduje, iż dane dobro posiada dla konsumentów (określoną przez ich preferencje) wartość wymienną.
FUNKCJE PIENIĄDZA
funkcja środka wymiany (cyrkulacji)
funkcja miernika wartości
funkcja gromadzenia (przechowywania) wartości
funkcja środka płatniczego
funkcja międzynarodowego środka płatniczego
FORMY PIENIĄDZA
gotówkowa
bezgotówkowa
- elektroniczna
EWOLUCJA PIENIĄDZA
pieniądz ozdobny
pieniądz sumeryjski (3100-1955 p.n.e.)
pieniądz towarowy
pieniądz kruszcowy od VII w p.n.e.
dwa standardy monetarne -
bimetaliczny (Łacińska Unia Monetarna)
system złoty (np. Wielka Brytania).
pieniądz parytetowy (Niemcy 1909 r.)
pieniądz niewymienialny na kruszce -
wymienialność banknotów na złoto - USA do 1971 roku
CHARAKTERYSTYKA WSPÓŁCZESNEGO PIENIĄDZA
PAPIEROWY,
PAŃSTWOWY,
ZABEZPIECZONY TOWARAMI I USŁUGAMI,
KREDYTOWY.
PODAŻ PIENIĄDZA
Podaż pieniądza - problem definicyjny wynikający z różnic w postrzeganiu zakresu jej elementów.
Stosowane jest zazwyczaj jedno z dwóch kryteriów:
kryterium wypełniania przez pieniądz funkcji środka cyrkulacji (transakcyjne)
kryterium płynności pieniądza
M1 obejmuje:
- pieniądz gotówkowy w obiegu (poza kasami banków), który stanowi różnicę między:
stanem pieniądza gotówkowego w obiegu, znajdującego się poza NBP,
a stanem gotówki w kasach banków;
depozyty i inne zobowiązania bieżące złotowe i walutowe (łącznie z rachunkami inwestycyjnymi w bankowych biurach maklerskich):
gospodarstw domowych, niemonetarnych instytucji finansowych,
przedsiębiorstw, instytucji niekomercyjnych działających na rzecz
gospodarstw domowych, instytucji samorządowych, funduszy ubezpieczeń
społecznych oraz depozyty jednodniowe typu overnight.
M2 obejmuje:
pieniądz gotówkowy w obiegu (poza kasami banków);
depozyty i inne zobowiązania podmiotów wymienionych przy M1 do których zalicza się tu:
depozyty i inne zobowiązania bieżące,
depozyty terminowe z terminem pierwotnym do 2 lat włącznie,
zablokowane zobowiązania banków z tytułu zabezpieczeń pieniężnych,
kredyty i pożyczki otrzymane od funduszy i fundacji niefinansowych.
M3 obejmuje:
pieniądz gotówkowy w obiegu (poza kasami banków);
depozyty i inne zobowiązania podmiotów wymienionych przy M1 ,
pozostałe składniki M3, tj. :
dłużne papiery wartościowe z terminem pierwotnym do 2 lat włącznie, wyemitowane przez banki, a zakupione przez podmioty niebankowe,
zobowiązania banków z tytułu operacji z przyrzeczeniem odkupu.