ĆWICZENIE I - KONSPEKT

TEMATY:

Wprowadzenie do epidemiologii.

Podstawowe pojęcia i definicje.

Pojęcie zdrowia i choroby.

Promocja zdrowia.

Profilaktyka.

WPROWADZENIE DO EPIDEMIOLOGII, PODSTAWOWE POJĘCIA I DEFINICJE

Termin epidemiologia wywodzi się od trzech greckich słów:

epi- oznacza na , nad

demos- ludność

logos- nauka

Dedukując z nazwy, należałoby stwierdzić, że epidemiologia zajmuje się badaniem czynników wywierających wpływ na stan ludności i jej zdrowie.

Przez wiele ubiegłych lat epidemiologia stanowiła dyscyplinę, która związana była ściśle ze zwalczaniem epidemii chorób zakaźnych. Nawet dzisiaj w krajach rozwijających się, gdzie choroby zakaźne są jednym z zagrożeń zdrowia ludności, podstawowym zadaniem epidemiologii jest wykrywanie przyczyn i źródeł epidemii oraz ich zwalczanie.

W krajach rozwiniętych , gdzie częstości chorób zakaźnych, wyraźnie zmniejszyła się cele i zadania epidemiologii uległy poszerzeniu, obejmując wiele innych problemów zdrowotnych ludności, takich jak choroby przewlekłe, wypadki, zatrucia itp. Pierwszym krokiem zmierzającym do poszerzenia zakresu stosowania epidemiologii we współczesnej medycynie było objęcie zainteresowaniem, oprócz występujących epidemicznie chorób zakaźnych, również chorób endemicznych, takich jak malaria, trąd, schorzenia reumatyczne itp.

Jest wiele podręcznikowych definicji współczesnej epidemiologii:

Wg K.F.Maxcy epidemiologia jast gałęzią nauki, która zajmuje się badanim wpływu różnych czynników i warunków środowiskowych na częstość i rozprzestrzenianie się chorób zakaźnych i niezakaźnych lub w ogóle różnych stanów fizjologicznych wśród ludności

Wg. J.Kostrzewskiego epidemiologię należy rozumieć jako naukę o rozpowszechnianiu, czyli o częstości występowania i rozmieszczenia chorób, inwalidztwa, zgonów i ewentualnych innych zjawisk biologicznych w populacjach ludzkich oraz o czynnikach wpływających na ich rozmieszczenie lub warunkujących ich występowanie. Dyscyplina ta ma swój udział w rozszerzaniu wiedzy medycznej, określając rozmiary problematyki zdrowotnej, ustalając czynniki etiologiczne oraz służąc ocenie wyników działalności leczniczej i profilaktycznej.

Podsumowując- przedmiot epidemiologii można określić jako gromadzenie wiedzy o naturalnej historii chorób w populacji. Przez naturalną historię choroby należy rozumieć opis złożonej zależności pomiędzy środowiskiem a występowaniem i rozprzestrzenianiem się różnych stanów chorobowych wśród ludności. Spośród innych dyscyplin medycznych epidemiologia wyróżnia się tym, że zajmuje się badaniami człowieka w jego naturalnym środowisku jako członka zbiorowości, uwzględniając jego wrodzoną (genetyczną) podatność i ocenia wpływ zarówno środowiska naturalnego jak i sztucznego na jego zdrowie. Dla epidemiologa zbiorowisko ludzkie stanowi pewnego rodzaju laboratorium populacyjne. Jest ono dla niego złożonym organizmem, w którym cechy charakteryzujące tę populację służą ocenie zjawisk zdrowotnych. Epidemiolog, badający grupy ludzi w ich środowisku, poszukuje przy tym takiego punktu wejścia przebieg i cykl szerzącej się choroby, który byłby podatny na skuteczną interwencję.

EWOLUCJA EPIDEMIOLGII

Ludzkie wysiłki zmierzające do wyjaśnienia przyczyn chorób sięgają początku naszej historii. Z początku choroby i różne plagi przypisywane były przyczynom nadnaturalnym. Przejście od nadnaturalnego do przyrodniczego rozumienia przyczyn choroby miał miejsce około 400 lat p.n.e. dzięki pracom Hipokratesa. Autor ten w swoich pismach wskazywał na to, że występowanie różnych chorób uwarunkowane jest bezpośrednio lub pośrednio przyczynami tkwiącymi w środowisku. Głosząc taki pogląd, Hipokrates stał się prekursorem epidemiologii środowiskowej, o czym świadczy najlepiej fragment z traktatu Hipokratesa ”O powietrzu, wodach i okolicach” (książka str.12).

Fracastoro (XVIw.) - przedstawił pierwszą spójną z dzisiejszymi teorię infekcji. Doszedł do przekonania, że choroby występujące epidemicznie są spowodowane przez niewidoczne czynniki infekcyjne, które mogą być przenoszone z osoby na osobę w sposób bierny lub czynny.

Jenner i Panum - wprowadzili pojęcie „odporności gospodarza” jako ważngo czynnika w rozwoju choroby. Jenner wykazał, że zastosowanie u ludzi szczepionki przeciw ospie krowiej powoduje odporność przeciw ludzkiej ospie prawdziwej. Panum stwierdził natomiast różną częstość występowania odry w zależności od tego czy ludność stykała się w przeszłościj z tą chorobą.

John Snow - w czasie epidemii cholery w Londynie poczynił spostrzeżenia, które doprowadziły do wykrycia źródła zakażenia i opanowania szerzącej się zarazy w 1848r. Sporządził on mapę geograficzną rozmieszczenia przypadków zachorowań na cholerę. Na podstawie „skupienia się” przypadków choroby wokół jednej z pomp Snow przyjął, że właśnie tutaj znajduje się skażone źródło wody pitnej. - przykład przerwanie drogi szerzenia się epidemii pomimo nieznajomości zarazka.

Pasteur i Koch (1860-1890) - bakteryjna teoria etiologii chorób

WSPÓŁCZESNE PODEJŚCIE EPIDEMIOLOGII

Polega na opisie naturalnej historii choroby w populacji, skupia uwagę na współuczestnictwie trzech głównych elementów odpowiedzialnych za wystąpienie choroby:

Triada epidemiologiczna czynników warunkujących zdrowie populacji

1. czynniki gospodarza

2. swoiste czynniki chorobotwórcze

3. środowisko

Obecnie wychodzimy z założenia, że przyczyny choroby nie są związane tylko z jednym czynnikiem, lecz że stan ten jest rezultatem interakcji rozmaitych czynników.

CZYNNIKI GOSPODARZA

Wiadomo, że skutki oddziaływania środowiska nie są jednakowo szkodliwe dla wszystkich członków danej populacji. Podatność gospodarza na skutki środowiska zależy od wielu cech osobniczych:

1. dziedziczności - czynniki genetyczne- np. ludzie z grupą krwi A częściej zapadają na raka żołądka, a z O na wrzód dwunastnicy, rodzinne występowanie raka oskrzeli.

2. Wiek - nowotwory

3. Płeć - osteoporoza,RZS wielokrotnie częściej u kobiet

4. Ogólny stan zdrowia

5. Stan odrzywienia

6. Stan odporności

7. Uprzednio przebyte choroby lub narażenie

CZYNNIKI ŚRODOWISKOWE I SWOISTE CZYNNIKI ETIOLOGICZNE

Środowisko - suma zewnętrznych warunków oddziałujących na człowieka.

Otoczenie człowieka umownie dzieli się na :

1. biologiczne

2. fizykochemiczne

3. społeczne

Ad.1- Biologiczne to:

• bakterie , wirusy, riketsje, grzyby

• rezerwuary infekcji jak np. ludzie, zwierzęta, gleba

• przenosiciele : stawonogi

• flora i fauna

Ad.2 - Fizykochemiczne

• temperatura

• wilgotność

• zanieczyszczenia chemiczne

• promieniowanie

• nasłonecznienie

Ad.3 - Społeczne

• wzajemne relacje pomiedzy jednostkami i grupami np. kulturowe, materialne, duchowe

WSPÓŁDZIAŁANIE CZYNNIKÓW

Wszystkie w/w czynniki mogą oddziaływać na człowieka korzystnie lub niekorzystnie. Wiele czynników współdziała ze sobą, a w zależności od ich kompozycji łączny efekt może ulec wzmocnieniu lub osłabieniu.

Współdziałanie addytywne - proste sumowanie

Synergizm - wspólne działanie daje większą siłę niż proste sumowanie działania oddzielnego

Antagonizm - działanie jednego czynnika chroni ( lub ogranicza) przed szkodliwym

działaniem innego

POJĘCIE ZDROWIA I CHOROBY

Epidemilogia zajmuje się zdrowiem populacji (czyli zdrowiem zbiorowiska różnych ludzi), a więc :

• osób zdrowych,

• osób mniej lub bardziej podatnych na chorobę,

• chorych bez objawów, chorych z objawami klinicznymi,

• a także niepełnosprawnych.

W przeciwieństwie do tego medycyna praktyczna zajmuje się głównie osobami zgłaszającymi się do lekarza, a wiec TYLKO osobami chorymi.

Pomiar stanu zdrowia zbiorowości nie jest w praktyce łatwy do przeprowadzenia. Chociaż potocznie zdrowie uważane jest jako brak choroby, ale nie oznacza to automatycznie zdrowia.

Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO)

ZDROWIE jest pełnym dobrostanem fizycznym, psychicznym i społecznym, a nie wyłącznie brakiem choroby lub niedomagania.

Określenie to jest ogólnie akceptowane, ale nie jako definicja praktyczna. Zdrowie w praktycznym sensie tej definicji powinno oznaczać stan lub zdolność ustroju ludzkiego do wykonywania odpowiednich czynności w określonych warunkach środowiskowych.

Innymi słowy, człowiekiem zdrowym określilibyśmy osobę działającą „normalnie”, tzn. taką, która odpowiada przyjętym standardowym kryteriom zdrowia dla swego wieku, płci, rasy i rejonu geograficznego.

Choroba - brak zdrowia...

PROFILAKTYKA, PROMOCJA ZDROWIA

Głównym celem medycyny zapobiegawczej jest rozwijanie zdrowia społeczeństwa, zapobieganie chorobom i przedłużanie w konsekwencji aktywnego życia jednostek.

Osiągniecie celu medycyny zapobiegawczej możliwe jest między innymi dzięki epidemiologii, która dostarcza usystematyzowanych opisów naturalnej historii chorób w populacji oraz naukowej metodologii służącej znakomicie uzupełnianiu stanu wiedzy medycznej o etiologii schorzeń.

CZAS

Choroba Choroba (-) lecz Prekursory Stadium ZGON

osoby podatne stanów kliniczne

(wysokie ryzyko) chorobowych

Ryc.1.Spektrum zmian stanu zdrowia w naturalnej historii choroby

ZAPOBIEGANIE w ścisłym tego słowa znaczeniu oznacza przeciwdziałaniu rozwoju choroby, jednakże w szerszym tego słowa rozumieniu mieszczą się również działania, których celem jest przerwanie lub zahamowanie dalszego rozwoju choroby. Dlatego też mówimy, że zapobieganie może występować na różnych poziomach:

Fazy zapobiegania chorobie

1) Zapobieganie pierwszej fazy - jest przeciwdziałaniem powstaniu choroby przez zwiększenie odporności osobniczej lub zmniejszenie ekspozycji na czynniki szkodliwe.

a) szczepienia ochronne (odra, błonica, poliomyelitis)

b) poprawa jakości środowiska (np. dodawanie fluoru do wody pitnej - próchnica)

c) promocja zdrowia - Def. To systemowe działania instytucjonalne zmierzające do zwiększenia dobrostanu i zdrowia poszczególnych członków społeczeństwa przez wychowanie zdrowotne, zmiany codziennych nawyków i stylu życia

-edukacja, zachęcania do trybu życia prozdrowotnego - zasady higieny ogólnej, wychowanie seksualne

Wzmocnieniu ogólnego stanu zdrowia sprzyjają korzystne warunki mieszkaniowe, dobre warunki pracy, stosowne nawyki żywieniowe, właściwe ubieranie się, odpowiedni odpoczynek i relaksacja-aktywność fizyczna, brak nałogów jak tytoń, alkohol itp.

2) Zapobieganie drugiej fazy - (w stadium przedklinicznym) polega na przeciwdziałaniu konsekwencjom zdrowotnym choroby przez:

a) wczesne rozpoznawanie i leczenie (badania przesiewowe i okresowe)

jednocześnie zabezpiecza się przed zarażaniem następnych osób (w przypadku chorób zakaźnych np. wenerycznych )

b) poprawę skuteczności leczenia

c) poprawę skuteczności rehabilitacji

3) Zapobieganie trzeciej fazy - (w stadium zaawansowanym choroby) zmierza do przywrócenia choremu pełnego zdrowia, przeciwdziałaniu nasilenia się inwalidztwa lub zajściu śmiertelnemu chorych, którzy nie mogą być leczeni.

Stadium choroby	Metody zapobiegania
1. Choroba nie występuje obecność czynników ryzyka - np. palenie tytoniu, duże stężenie cholesterolu i LDL w surowicy krwi, podwyższone ciśnienie krwi, otyłość, obciążenie rodzinne 2. Okres przedkliniczny 3. Okres kliniczny	Profilaktyka pierwszej fazy: Badania ukierunkowane na wykrywanie grup zwiększonego ryzyka oraz podejmowanie programów zmierzających do zwalczania czynników ryzyka Profilaktyka drugiej fazy: Wczesne wykrywanie choroby przez stoso- wanie badań przesiewowych (np. wysiłkowe EKG), zwalczanie czynników ryzyka Profilaktyka trzeciej fazy: Zabiegi rehabilitacyjne

Ryc.2. Strategia zapobiegania chorobie wieńcowej

1

6

---