6. PODZIAŁ WYRAZÓW NA MORFEMY; KLASYFIKACJA MORFEMÓW.
morfem - najmniejszy znak językowy posiadający znaczenie
Podział funkcjonalny:
1) leksykalne (rdzeń, odsyła do rzeczywistości pozajęzykowej)
2) gramatyczne
a) słowotwórcze
b) fleksyjne
- sufiksy (tematyczne)
- końcówki (fleksyjne - pełni funkcję gram, wnosi znaczenie np. przypadek, liczbę)
Podział dystrybucyjny:
swobodne (same tworzą wyraz)
związane (tworzą wyr. dopiero w związku z innym morfemem)
a) rdzenne (morfem o funkcji leks)
b) afiksy (dodawane do rdzenia, mają f. gramatyczne)
- prefiksy (tylko f. słowotwórcza)
- sufiksy,
- interfiksy (w wyr. złożonych)
- postfiksy.
podział strukturalny:
- ciągłe np. dom-, wod-, pis-
- nieciągłe- morfemy, których formę tworzą dwa ciągi fonemów, rozdzielone formą innego morfemu, np. ba-... się, modl-... się
- zerowe - nie posiada reprezentacji morfolog, jest pusty fonologicznie, morfemy, których wykładnikiem funkcji jezykowej jest zero fonologiczne, np. ran-Φ- dopełniacz liczby mnogiej, dom w M. lp.. O jego istnieniu wnioskuje się na podstawie tożsamości funkcji.
morf, allomorf - warianty morfemu
7. ANALIZA FLEKSYJNA WYRAZÓW ODMIENNYCH.
część mowy |
odmiana |
czasownik |
czasy, osoby, liczby, rodzaje, aspekt, tryb, strona |
rzeczownik |
przypadki, liczby |
przymiotnik |
przypadek, liczba, rodzaj + stopniowanie |
liczebnik - główny - porządkowy - wielokrotny - wieloraki - mnożny |
przypadek + rodzaj (jeden, dwa, pięć)+ liczba (tysiąc, milion, zero) + liczba, + rodzaj |
zaimek - rzeczowny - liczebny - przymiotny - przysłowny |
Jak te części mowy, ale rzeczowne, wskazujące i dzierżawcze także przez rodzaje) |
8. ANALIZA SŁOWOTWÓRCZA WSZELKICH DERYWATÓW, PROSTYCH I ZŁOŻONYCH.
Derywat - wyraz motywowany, złożony z podstawy słowotwórczej (pień) i formantu słowotwórczego (część różniąca derywat od podstawy). Rodzaje:
- proste
- złożone - pochodne od 2 i więcej podstaw
- złożenia np.: samoobsługa
- skrótowce np.: pekaes, sanepid
- zestawienia np.: maszyna do szycia, chustka do nosa - to frazeologizmy
Kolejność postępowania:
parafraza słowotwórcza
podstawa słowotwórcza i jej przekształcenia (alternacja)
temat słowotwórczy i typ formantu (prefiks, sufiks itp.)
funkcja formantu
rodzaje derywatu (wyraz motywowany, złożony z podstawy słowotwórczej i formantu słowotwórczego)
rodzaj formacji - gdy jest to rzeczownik odczasownikowy lub odprzymiotnikowy,
kategoria słowotwórcza
typ słowotwórczy
3) Typy formantów:
* niezłożone (afiksalne):
- sufiksalne
- prefiksalne
- interfiksalne
- postfiksalne
* paradygmatyczne - zmienia się tylko wzór odmiany, nie ma afiksów (człowiek-człowieczy, robotnik-robotnica, przed szkołą - przedszkole, bez rąk - bezręki)
* alternacyjne - dodanie ekspresji (mięso-mięcho, Zosia-Zocha)
- jakościowe
- ilościowe
- ilościowo - jakościowe *ujemny - w j. potocznym np. specjalista - spec
* prozodyczne (akcent) - wyst. w zrostach, 2 wyrazy np. biały+stok, każdy ze swoim akcentem zrastają się w jeden i mają jeden akcent na 2 sylabę od końca.
Przy opisie - 1) afiksy, 2) paradygmat, 3)alternacyjny, 4) prozodyczny 5) ujemny
4) Funkcje formantów:
* strukturalna - zmienia się struktura np.: strona - stronnica
- derywat tautologiczny (tożsamość)
* semantyczna - znaczeniowa,
- przedmiotowa - całkowita zmiana znaczenia
- jakościowa - lekka modyfikacja
* syntaktyczna - przeniesienie derywatu do kat. innej części mowy.
5) rodzaje derywatu:
* transpozycyjne - tylko funkcja składniowa (chodzenie-chodzić)
* modyfikacyjne - tylko funkcja semantyczna jakościowa (pokój-pokoik) *aspektowe
* mutacyjne - f. składniowa + semantyczna przedmiotowa
7) Kategorie słowotwórcze
* transpozycyjne
- nazwy czynności [sprzątać - sprzątanie]
- nazwy cech abstrakcyjnych - [mądry - mądrość]
* mutacyjne
- wykonawców czynności 1) właściwe - odczasownikowe [biegać - biegacz], 2) pośrednie - odrzeczownikowe [ryba - rybak]
- nazwy narzędzi - arka, - ałka, - nica, - dło, - ka
- nazwy obiektów i stanów czynności
- nosicieli cech
- miejsc
- mieszkańców miast [Praga - Prażanin]
- pokrewieństwa
* modyfikacyjne
- nazwy żeńskie [robotnik - robotnica]
- deminutywne - zdrobnienia [trawa-trawka]
- argumentatywne - zgrubienia [ dom-domisko]
- nazwy istot młodych [kaczka - kaczę]
8) ? Typy słowotwórcze:
- złożenie
- zrost
- zestawienie -> wykłady
9. ANALIZA ZDANIA POJEDYNCZEGO NA SKŁADNIKI BEZPOŚREDNIE. - drzewka
Składniki bezpośrednie (od najmniejszego):
składnik - krzyżykiem oznaczone, element będący częścią większej całości. Wyodrębniany metodą segmentacji, Konstrukcję składn. dzielimy na jak najmniejszą ilość el. tyle razy, aż dojdziemy do składników elementarnych (terminalnych).
grupa syntaktyczna - kółkiem oznaczone, jest to typ konstrukcji złożonej mniejszej niż zdanie, np. grupa czasownika, 2, 3 lub więcej składników.
zdanie - def. w zeszycie
Grupy syntaktyczne dzielą się na:
- nadrzędno-podrzędne
- współrzędne
Składnik:
- nieciągły - zbud. z więcej niż jednego wyrazu, np. orzeczenie imienne, oznaczamy go falą
- ułamkowy - reprezentowany przez część wyrazu - np. Głup - iście (pełni funkcję czas, oznacza - jesteście głupi)
Dodatkowe wyznaczniki |
|||
intelektualne |
skierowujące |
nawiązujące |
|
oceniające |
Interpretacyjno-uwydatniające |
|
|
na pewno, z pewnością, oczywiście, istotnie, zaiste, rzeczywiście, naprawdę, raczej, przecież, chyba, owszem, wszak, prawdopodobnie, może, możliwe, bodaj, rzekomo, koniecznie
|
tylko, także, jeszcze, już, właśnie, zwłaszcza, przede wszystkim, nawet, szczególnie, zresztą. przynajmniej,
|
wołacz lub mianownik: Panie woźny, panie profesorze, głupia Ewa :)
|
następnie, ponadto, przy tym, tymczasem, wtem, odtąd,
|
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
* związek główny - najważniejszy, wpływa na zjednoczenie wszystkich związków w całość (wypowiedzenie)
Podmiot
logiczny (dopełniacz)
szeregowy (Hania i Krysia)
domyślny (Szedłem do szkoły - ja)
gramatyczny - normalny
* zdanie bezpodmiotowe - Grzmiało.
Orzeczenie - podrzędnik zw. Orzekającego, nazywa zachowanie się podmiotu
Rodzaje ze wzgl. na funkcję:
czynne - działanie (szedł)
stanowe - stan podm. Niezależny od czyjegoś działania (pobladł)
bierne - stan podm. Wynikający z czyjegoś działania (jest lubiany)
zwrotne - działanie podm. Skierowane ku samemu sobie (myje się)
Rodzaje ze względu na budowę:
składnik
szereg
Rodzaje ze wzgl. na występowanie osobowej f. czas:
orzeczenie słowne
proste - czas. w f. os. (Ojciec choruje)
złożone - łącznik i orzecznik (Ojciec jest chory)
orzecznik (Ojciec chory) bez czas. w f. os.
Zdania złożone
współrzędne
- łączne: i, oraz, a, zarazem, też, także
- rozłączne: albo, lub, bądź, czy
- przeciwstawne: ale, lecz, a, jednak, natomiast
- wynikowe: więc, zatem, toteż, dlatego
podrzędne
- przydawkowe
- dopełnieniowe
- okolicznikowe (miejsca - gdzie?, którędy?, czasu - kiedy?, sposobu - jak?, przyczyny - dlaczego?, celu - po co?, w jakim celu?, warunku - w razie czego?, pod jakim warunkiem? skutku - z jakim skutkiem?, stopnia - o ile? w jakim stopniu?)
- rozwijające - Weszli do domu Marii, z którego zaraz wyszli. Miała na sobie chustkę, w którą wytarła spoconą twarz
- podmiotowe - kto? co? - Kto pod kim dołki kopie, ten sam w nie wpada.
- orzecznikowe - jaka/i jest? Ona jest taka, że wszyscy ją lubią.