6. PODZIAŁ WYRAZÓW NA MORFEMY; KLASYFIKACJA MORFEMÓW.

morfem - najmniejszy znak językowy posiadający znaczenie

Podział funkcjonalny:

1) leksykalne (rdzeń, odsyła do rzeczywistości pozajęzykowej)

2) gramatyczne

a) słowotwórcze

b) fleksyjne

- sufiksy (tematyczne)

- końcówki (fleksyjne - pełni funkcję gram, wnosi znaczenie np. przypadek, liczbę)

Podział dystrybucyjny:

1. swobodne (same tworzą wyraz)

2. związane (tworzą wyr. dopiero w związku z innym morfemem)

a) rdzenne (morfem o funkcji leks)

b) afiksy (dodawane do rdzenia, mają f. gramatyczne)

- prefiksy (tylko f. słowotwórcza)

- sufiksy,

- interfiksy (w wyr. złożonych)

- postfiksy.

podział strukturalny:

- ciągłe np. dom-, wod-, pis-

- nieciągłe- morfemy, których formę tworzą dwa ciągi fonemów, rozdzielone formą innego morfemu, np. ba-... się, modl-... się

- zerowe - nie posiada reprezentacji morfolog, jest pusty fonologicznie, morfemy, których wykładnikiem funkcji jezykowej jest zero fonologiczne, np. ran-Φ- dopełniacz liczby mnogiej, dom w M. lp.. O jego istnieniu wnioskuje się na podstawie tożsamości funkcji.

morf, allomorf - warianty morfemu

7. ANALIZA FLEKSYJNA WYRAZÓW ODMIENNYCH.

część mowy	odmiana
czasownik	czasy, osoby, liczby, rodzaje, aspekt, tryb, strona
rzeczownik	przypadki, liczby
przymiotnik	przypadek, liczba, rodzaj + stopniowanie
liczebnik - główny - porządkowy - wielokrotny - wieloraki - mnożny	przypadek + rodzaj (jeden, dwa, pięć)+ liczba (tysiąc, milion, zero) + liczba, + rodzaj
zaimek - rzeczowny - liczebny - przymiotny - przysłowny	Jak te części mowy, ale rzeczowne, wskazujące i dzierżawcze także przez rodzaje)

8. ANALIZA SŁOWOTWÓRCZA WSZELKICH DERYWATÓW, PROSTYCH I ZŁOŻONYCH.

Derywat - wyraz motywowany, złożony z podstawy słowotwórczej (pień) i formantu słowotwórczego (część różniąca derywat od podstawy). Rodzaje:

- proste

- złożone - pochodne od 2 i więcej podstaw

- złożenia np.: samoobsługa

- skrótowce np.: pekaes, sanepid

- zestawienia np.: maszyna do szycia, chustka do nosa - to frazeologizmy

Kolejność postępowania:

1. parafraza słowotwórcza

2. podstawa słowotwórcza i jej przekształcenia (alternacja)

3. temat słowotwórczy i typ formantu (prefiks, sufiks itp.)

4. funkcja formantu

5. rodzaje derywatu (wyraz motywowany, złożony z podstawy słowotwórczej i formantu słowotwórczego)

6. rodzaj formacji - gdy jest to rzeczownik odczasownikowy lub odprzymiotnikowy,

7. kategoria słowotwórcza

8. typ słowotwórczy

3) Typy formantów:

* niezłożone (afiksalne):

- sufiksalne

- prefiksalne

- interfiksalne

- postfiksalne

* paradygmatyczne - zmienia się tylko wzór odmiany, nie ma afiksów (człowiek-człowieczy, robotnik-robotnica, przed szkołą - przedszkole, bez rąk - bezręki)

* alternacyjne - dodanie ekspresji (mięso-mięcho, Zosia-Zocha)

- jakościowe

- ilościowe

- ilościowo - jakościowe *ujemny - w j. potocznym np. specjalista - spec

* prozodyczne (akcent) - wyst. w zrostach, 2 wyrazy np. biały+stok, każdy ze swoim akcentem zrastają się w jeden i mają jeden akcent na 2 sylabę od końca.

Przy opisie - 1) afiksy, 2) paradygmat, 3)alternacyjny, 4) prozodyczny 5) ujemny

4) Funkcje formantów:

* strukturalna - zmienia się struktura np.: strona - stronnica

- derywat tautologiczny (tożsamość)

* semantyczna - znaczeniowa,

- przedmiotowa - całkowita zmiana znaczenia

- jakościowa - lekka modyfikacja

* syntaktyczna - przeniesienie derywatu do kat. innej części mowy.

5) rodzaje derywatu:

* transpozycyjne - tylko funkcja składniowa (chodzenie-chodzić)

* modyfikacyjne - tylko funkcja semantyczna jakościowa (pokój-pokoik) *aspektowe

* mutacyjne - f. składniowa + semantyczna przedmiotowa

7) Kategorie słowotwórcze

* transpozycyjne

- nazwy czynności [sprzątać - sprzątanie]

- nazwy cech abstrakcyjnych - [mądry - mądrość]

* mutacyjne

- wykonawców czynności 1) właściwe - odczasownikowe [biegać - biegacz], 2) pośrednie - odrzeczownikowe [ryba - rybak]

- nazwy narzędzi - arka, - ałka, - nica, - dło, - ka

- nazwy obiektów i stanów czynności

- nosicieli cech

- miejsc

- mieszkańców miast [Praga - Prażanin]

- pokrewieństwa

* modyfikacyjne

- nazwy żeńskie [robotnik - robotnica]

- deminutywne - zdrobnienia [trawa-trawka]

- argumentatywne - zgrubienia [ dom-domisko]

- nazwy istot młodych [kaczka - kaczę]

8) ? Typy słowotwórcze:

- złożenie

- zrost

- zestawienie -> wykłady

9. ANALIZA ZDANIA POJEDYNCZEGO NA SKŁADNIKI BEZPOŚREDNIE. - drzewka

Składniki bezpośrednie (od najmniejszego):

1. składnik - krzyżykiem oznaczone, element będący częścią większej całości. Wyodrębniany metodą segmentacji, Konstrukcję składn. dzielimy na jak najmniejszą ilość el. tyle razy, aż dojdziemy do składników elementarnych (terminalnych).

2. grupa syntaktyczna - kółkiem oznaczone, jest to typ konstrukcji złożonej mniejszej niż zdanie, np. grupa czasownika, 2, 3 lub więcej składników.

3. zdanie - def. w zeszycie

Grupy syntaktyczne dzielą się na:

- nadrzędno-podrzędne

- współrzędne

Składnik:

- nieciągły - zbud. z więcej niż jednego wyrazu, np. orzeczenie imienne, oznaczamy go falą

- ułamkowy - reprezentowany przez część wyrazu - np. Głup - iście (pełni funkcję czas, oznacza - jesteście głupi)

Dodatkowe wyznaczniki
intelektualne		skierowujące	nawiązujące
oceniające	Interpretacyjno-uwydatniające
na pewno, z pewnością, oczywiście, istotnie, zaiste, rzeczywiście, naprawdę, raczej, przecież, chyba, owszem, wszak, prawdopodobnie, może, możliwe, bodaj, rzekomo, koniecznie	tylko, także, jeszcze, już, właśnie, zwłaszcza, przede wszystkim, nawet, szczególnie, zresztą. przynajmniej,	wołacz lub mianownik: Panie woźny, panie profesorze, głupia Ewa :)	następnie, ponadto, przy tym, tymczasem, wtem, odtąd,

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

* związek główny - najważniejszy, wpływa na zjednoczenie wszystkich związków w całość (wypowiedzenie)

Podmiot

1. logiczny (dopełniacz)

2. szeregowy (Hania i Krysia)

3. domyślny (Szedłem do szkoły - ja)

4. gramatyczny - normalny

* zdanie bezpodmiotowe - Grzmiało.

Orzeczenie - podrzędnik zw. Orzekającego, nazywa zachowanie się podmiotu

Rodzaje ze wzgl. na funkcję:

1. czynne - działanie (szedł)

2. stanowe - stan podm. Niezależny od czyjegoś działania (pobladł)

3. bierne - stan podm. Wynikający z czyjegoś działania (jest lubiany)

4. zwrotne - działanie podm. Skierowane ku samemu sobie (myje się)

Rodzaje ze względu na budowę:

1. składnik

2. szereg

Rodzaje ze wzgl. na występowanie osobowej f. czas:

1. orzeczenie słowne

• proste - czas. w f. os. (Ojciec choruje)

• złożone - łącznik i orzecznik (Ojciec jest chory)

orzecznik (Ojciec chory) bez czas. w f. os.

Zdania złożone

1. współrzędne

- łączne: i, oraz, a, zarazem, też, także

- rozłączne: albo, lub, bądź, czy

- przeciwstawne: ale, lecz, a, jednak, natomiast

- wynikowe: więc, zatem, toteż, dlatego

2. podrzędne

- przydawkowe

- dopełnieniowe

- okolicznikowe (miejsca - gdzie?, którędy?, czasu - kiedy?, sposobu - jak?, przyczyny - dlaczego?, celu - po co?, w jakim celu?, warunku - w razie czego?, pod jakim warunkiem? skutku - z jakim skutkiem?, stopnia - o ile? w jakim stopniu?)

- rozwijające - Weszli do domu Marii, z którego zaraz wyszli. Miała na sobie chustkę, w którą wytarła spoconą twarz

- podmiotowe - kto? co? - Kto pod kim dołki kopie, ten sam w nie wpada.

- orzecznikowe - jaka/i jest? Ona jest taka, że wszyscy ją lubią.

---