TRANSPLANTACJA- co to jest?

Transplantacja (z łac. transplantare, czyli szczepić i plantare - sadzić) - przeszczepianie narządów lub tkanek. Przeszczepianiem narządów zajmuje się medyczna dziedzina naukowa nazywana transplantologią.

Przeszczep - tkanka (skóra, rogówka, kości) lub narząd (serce, nerka) pobrane od dawcy, podlegające chirurgicznemu przeszczepieniu do organizmu biorcy. Niektóre tkanki i narządy mogą być konserwowane i przechowywane w tzw. bankach.

DAWCA:

Żywy dawca albo zwłoki ludzkie, od których pobiera się komórki, tkanki lub narządy.

DAWSTWO:

Przekazywanie komórek, tkanek lub narządów ludzkich przeznaczonych do zastosowania u ludzi(potrzebujących).

BIORCA:

To osoba chora, której nie można wyleczyć, podając leki czy wykonując operację. Musi on wyrazić zgodę na przeszczep.

ŚMIERĆ MÓZGOWA:

Do pobrania narządów ofiary wypadku można przystąpić po stwierdzeniu śmierci. Jako kryterium śmierci zwykle przyjmuje się ostateczne zatrzymanie akcji serca.
Stosuje się też kryterium śmierci mózgowej. Stwierdza się ją na podstawie wytycznych opracowanych przez wielu specjalistów. Obowiązują one od 1996 roku. Zostały zaakceptowane przez polskie prawo. Uznaje się, że śmierć mózgowa następuje, gdy chory przestaje samodzielnie oddychać, jest w śpiączce oraz gdy poprzez specjalistyczne badania stwierdzono uszkodzenie struktury mózgu. Jeśli zachodzi podejrzenie śmierci mózgowej, ordynator oddziału musi dwukrotnie, w odstępie trzech godzin, sprawdzić, czy nie występują odruchy pnia mózgu:

• zwężanie źrenic pod wpływem silnego światła,

• zamykanie powiek po dotknięciu odsłoniętej gałki ocznej ciałem obcym,

• ruchy gałek ocznych, oczopląs po wlaniu do ucha małej ilości lodowatej wody,

• reakcje mięśni na silne bodźce bólowe,

• odruch wymiotny lub kaszel występujący po wprowadzeniu do przełyku i krtani ciała obcego,

• powracanie gałek ocznych do poprzedniej pozycji po gwałtownym obróceniu głowy na boki,

• choć chwilowe próby samodzielnego oddychania po odłączeniu respiratora.

Gdy żaden z tych odruchów nie występuje, komisja złożona z trzech lekarzy oraz jednego specjalisty od anestezjologii i intensywnej terapii orzeka śmierć mózgu. Zgodnie z obowiązującym w Polsce prawem w tym momencie ustaje obowiązek dalszego stosowania jakiejkolwiek terapii - nawet pomimo trwającej samodzielnej pracy serca. W takiej sytuacji można przystąpić do pobrania narządów.

TYPY PRZESZCZEPÓW:

• alogeniczne - polegają na przeniesieniu tkanki lub narządu między osobnikami różnych genetycznie, ale obrębie tego samego gatunku (np. człowiek --> człowiek)

• ksenogeniczne - przeszczepy międzygatunkowe (np. świnia --> człowiek)

• autogeniczne - polegają na przeniesieniu własnej tkanki lub narządu biorcy z jednego miejsca na drugie np. przeszczep skóry

• izogeniczne - polegają na przeniesieniu tkanki między osobnikami identycznymi genetycznie np. pomiędzy bliźniętami jednojajowymi

NARZĄDY, KTÓRE MOŻNA PRZESZCZEPIAĆ:

• wątroba

• nerka

• trzustka

• serce

• płuca

• jelita

• szpik kostny

• rogówka

• skóra

• płuca

WARUNKI POWODZENIA PRZESZCZEPU:

• zgodność tkankowa

• właściwy dobór dawcy i biorcy

• odpowiednie leczenie immunosupresyjne

• umiejętność rozpoznania i leczenia procesu odrzucania narządu przez organizm biorcy

• zapobieganie powikłaniom i ich leczenie

POBRANIE NARZĄDÓW DO PRZESZCZEPU

W większości przypadków narządy do przeszczepienia pobiera się od osób zmarłych, u których stwierdzono śmierć mózgową i które za życia nie wyraziły sprzeciwu na ich oddanie po śmierci. Dopuszcza się także pobranie narządu od żywej osoby w celu przeszczepienia innej osobie (krewny w linii prostej, rodzeństwo, małżonek). Wcześniej, należy uzyskać zgodę dawcy i stwierdzić, czy jego życie nie będzie narażone na niebezpieczeństwo.

KTO MOŻE BYĆ DAWCĄ?:

Nie od każdego można pobrać narząd do przeszczepu. Są ściśle określone kryteria, jakie musi spełniać potencjalny dawca. Narządów nie pobiera się od osób, które były zakażone bakteriami, grzybami czy wirusami (zwłaszcza HIV), chorowały na nowotwory złośliwe, uogólnioną miażdżycę lub choroby immunologiczne i takie, które uszkodziły poszczególne narządy. Przeciwwskazaniem do pobrania jest także wiek powyżej 70 lat, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, nadużywanie alkoholu, środków farmakologicznych niszczących organy.

PRZESZCZEP RODZINNY:

W Polsce prawo dopuszcza przekazanie nerki lub fragmentu wątroby albo szpiku osobie spokrewnionej. W przypadku wątroby pobiera się fragment narządu od zdrowej osoby i przeszczepia krewnemu. Jest to doskonałe rozwiązanie w przypadku małych dzieci, dla których bardzo trudno zdobyć narząd pochodzący od zmarłego. Zgodnie z polskim prawem nerkę od żywego dawcy można przeszczepić osobie spokrewnionej genetycznie (rodzeństwo, rodzice, dziadkowie, kuzyni) lub emocjonalnie (małżonkowie, rodzice przybrani, osoby żyjące w konkubinacie, przyjaciele). Pobranie narządu jest poprzedzone wieloma specjalistycznymi badaniami stwierdzającymi zgodność tkankową i oceniającymi ogólny stan zdrowia dawcy, a także rozmową z psychologiem, aby upewnić się, że podjęta przez dawcę decyzja jest świadoma, dobrowolna i dokładnie przemyślana. Każdy dawca jest też informowany o przebiegu operacji i ewentualnych powikłaniach. Transplantolodzy podkreślają, że czynność i czas funkcjonowania nerki przeszczepionej od żywego dawcy są wielokrotnie lepsze od przeszczepu ze zwłok. Mniejsze jest ryzyko powikłań pooperacyjnych i odrzucenia.

NAJLESZPY DAWCA:

ORGAN	WIEK	INNE WYMAGANIA WOBEC DAWCY
NERKI	Od 7 dni do 70 lat	Brak przewlekłych chorób nerk
TRZUSTKA	Od 5 do 50 lat	brak zapalenia trzustki, uzależnienia od alkoholu
WĄTROBA	Od 5 do 50 lat	hospitalizacja na OIOM (oddział intensywnej opieki medycznej) nie dłużej niż 7 dni
SERCE	Poniżej 50 lat	brak rozległych uszkodzeń klatki piersiowej, brak chorób serca, krótki czas pobytu na OIOM
SZPIK	Od 18 do 50 lat	dobre zdrowie, złożenie deklaracji do Rejestru Dawców Szpiku, zgoda na poddanie się specjalistycznym badaniom oznaczającym antygeny HLA

OCZEKIWANIE NA TRANSPLANTACJE:

• Biorca musi wyrazić zgodę na przeszczep.

• Po wyrażeniu zgody chorego kieruje się na serię specjalistycznych badań - od zwykłej morfologii przez badanie obecności wirusów (HIV, WZW), prześwietlenia klatki piersiowej, badania ginekologiczne i urologiczne aż po ocenę stanu odżywienia organizmu i rozmowę z psychologiem. Jednym z ważniejszych badań jest oznaczenie z próbki krwi antygenów HLA, które dają wiedzę o tzw. zgodności tkankowej, czyli możliwości dobrania organów.

• Po zebraniu informacji o cechach poszukiwanego narządu chorego wpisuje się na Krajową Listę Biorców (KLB)

• Pacjent czeka w domu na wiadomość, że jest dla niego narząd.

• Gdy nadejdzie informacja, że wytypowano właściwy dla niego narząd, musi szybko zgłosić się do szpitala.

• Tu chory przechodzi ostateczne badania. Najmniejsze odstępstwo od normy, a nawet drobna infekcja uniemożliwiają przeprowadzenie transplantacji.

PRZYGOTOWANIE NARZĄDU DO TRANSPLANTACJI:

• Po stwierdzeniu przez niezależną komisję śmierci mózgu rozważa się możliwość pobrania narządów do przeszczepu.

• Lekarz sprawdza, czy zmarły jeszcze za życia nie sprzeciwił się pobraniu od niego narządów do transplantacji. Jeśli tak - ciało zostaje pochowane. Jeśli nie - można pobrać narządy.

• Teraz wykonuje się badania, które oznaczają cechy narządu i kwalifikują go dla odpowiedniego biorcy.

• Z kliniki, gdzie pobrano narząd, przekazuje się do Poltransplantu informację o pozyskaniu organu do przeszczepu. Pracownik Centrum Koordynacyjnego sprawdza na Krajowej Liście Biorców, dla którego z oczekujących będzie on odpowiedni pod względem zgodności tkankowej. To jest tzw. skojarzenie dawcy z biorcą.

• Narząd jest jak najszybciej transportowany do kliniki, w której lekarze przygotowują biorcę do przyjęcia przeszczepu.

KRAJOWA LISTA BIORCÓW:

Zgodnie z obowiązującym w Polsce prawem Krajowa Lista Biorców (KLB) gromadzi informacje o osobach czekających na przeszczep wątroby, serca, płuca, nerki lub nerki i trzustki. Na liście znajdują się osoby zgłoszone przez ośrodki dializujące chorych na nerki oraz centra transplantacyjne. Lista działa według zasad, które określają sposób zgłaszania chorych oraz optymalny czas, w jakim powinna być wykonana operacja (tzw. stopień pilności zabiegu). Zgodnie z międzynarodowym prawem transplantacyjnym narządy pobrane ze zwłok mogą być przeszczepione wyłącznie osobom umieszczonym na oficjalnej liście oczekujących. Pacjenci otrzymujący narząd od dawcy żywego muszą być również wprowadzeni na taką listę ze względu na mogącą się pojawić potrzebę wykonania także przeszczepu ze zwłok. Lista jest stale aktualizowana, aby nie doprowadzić do zbyt długiego oczekiwania na operację. Losy pobranych narządów są śledzone przez ośrodki transplantacyjne. Ma to zapobiec próbom handlu narządami. Osoby, które dopuszczą się handlu komórkami czy narządami, podlegają karze więzienia.

TRANSPLANTACJA A PRAWO:

Od 1 stycznia 2006 r. obowiązuje w Polsce nowa ustawa o pobieraniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów. Opisuje ona zasady pobierania tychże zarówno ex mortuo, jak

i ex vivo.

• Przeszczep ex mortuo to pobranie narządów ze zwłok w celach diagnostycznych, leczniczych, naukowych i dydaktycznych. Jest to możliwe, ponieważ prawo zakłada tzw. zgodę domniemaną dawcy, która polega na braku wyrażonego za życia sprzeciwu jego samego albo prawnego opiekuna. Aby pobrać narządy od osoby zmarłej, nie jest potrzebna zgoda jej rodziny. Zwyczajowo jednak w każdym przypadku lekarze o taką zgodę pytają. Często spotykają się z odmową, mimo że rodzina nie ma prawa do rozporządzania zwłokami. Ma jedynie prawo do pochówku ciała. Prawo określa ten przywilej znacznie ostrzej - "ciało zmarłego nie należy do masy spadkowej". Oznacza to, że rodzina nie ma prawa decydować, co się stanie z ciałem po śmierci, bo jest ono własnością szpitala. Ten natomiast musi zadbać, aby ciało nie straciło prawidłowego wyglądu. Codzienna praktyka jest jednak daleka od zapisów ustawy. Jeżeli rodzina, nawet mimo woli zmarłego, nie zgadza się na pobranie narządów - lekarze odstępują od tego zamiaru. Psychologowie kliniczni uważają, że to jedyne rozwiązanie w takiej sytuacji. Pobranie narządów na siłę mogłoby poczynić ogromne szkody w psychice rodziny, a także podważyć jej zaufanie do lekarzy i szpitali.

• Przeszczep ex vivo to pobieranie komórek, tkanek i narządów od żywych dawców (nerki, części wątroby, części płuca i szpiku kostnego). Pobrania nerki od żywego dawcy dokonuje się wtedy, gdy biorcą ma być krewny dawcy lub osoba emocjonalnie z nim związana. W przypadku szpiku lub innej regenerującej się tkanki (krwi) można je pobrać także na rzecz obcego biorcy. Za pobranie od żywego dawcy lub ze zwłok ludzkich komórek, tkanek czy narządów nie wolno żądać zapłaty lub innych korzyści materialnych. W przypadku przeszczepiania szpiku można liczyć jedynie na zwrot poniesionych kosztów (np. za hotel, dojazd).

Rozwiązania prawne dotyczące transplantacji są w Polsce takie, jak w Austrii, Belgii, Francji, Luksemburgu, Hiszpanii i Portugalii oraz w niektórych kantonach w Szwajcarii, gdzie dopuszczalne jest pobieranie narządów w przypadku, gdy zmarły nie sprzeciwił się temu za życia. W Finlandii, Danii, Wielkiej Brytanii i Niemczech obowiązuje prawo nazywane modelem rozszerzonej zgody wyraźnej. Oznacza to, że gdy zmarły nie wyraził za życia ani zgody, ani sprzeciwu na pobranie po śmierci narządów, wymagana jest zgoda - w kolejności: męża, żony, dzieci, rodzeństwa. Podobne prawo obowiązuje w USA.

WIARA A TRANSPLANTACJA

• Kościół katolicki - jego stanowisko przedstawił jasno Papież Jan Paweł II podczas XVIII Międzynarodowego Kongresu Transplantologicznego w 2000 r.: "Każdy przeszczep narządu ma swoje źródło w decyzji o wielkiej wartości etycznej: decyzji, aby bezinteresownie ofiarować część własnego ciała z myślą o zdrowiu i dobru drugiego człowieka. Na tym właśnie polega szlachetność tego czynu, który jest autentycznym aktem miłości".

• Judaizm - zezwala na pobieranie narządów, gdy chodzi o ocalenie lub poprawę jakości czyjegoś życia. Oddanie narządów to w oczach Boga wielka zasługa. Jednak wszystkie procedury medyczne muszą się odbywać w poszanowaniu ciała zmarłego, a niewykorzystane części narządów muszą być pochowane wraz z ciałem dawcy.

• Islam - dopuszczalne jest pobranie organów do transplantacji, jeśli zagrożone jest życie biorcy, istnieje szansa na przeprowadzenie operacji, a dawca lub jego rodzina wyrazili na to zgodę. Zgromadzenie Fiku Islamskiego uznaje śmierć za fakt, jeżeli funkcje mózgu ustały i potwierdziła to aparatura medyczna, a specjaliści uznali ten stan za nieodwracalny.

• Protestanci - jeżeli życie chorego może być uratowane poprzez pobranie od zmarłego organów, należy się z tym pogodzić. Kto daje zgodę na pobranie narządów, działa w sposób odpowiedzialny, bo pomaga innym ludziom. Rodzina, która daje zgodę na takie działanie, nie wykazuje braku szacunku do zmarłego. Działa etycznie i odpowiedzialnie, bo w imieniu zmarłego ratuje życie innym osobom.

• Kościół ewangelicko-metodystyczny - oddanie narządów do transplantacji to akt samoofiarowania. To wyraz miłości i służby dla dobra ludzi, którzy znaleźli się w potrzebie.

• Japoński szintoizm - sprzeciwia się pobieraniu i przeszczepianiu narządów nawet dla ratowania życia drugiego człowieka.

• Świadkowie Jehowy- Świadkowie Jehowy uważają, że decyzję o transplantacji narządów każdy musi podjąć sam zgodnie z własnym sumieniem. Do lat 60. uważali oni przeszczepy narządów za kwestię sumienia, czyli sprawę która podlega osądowi każdego człowieka. Od drugiej połowy lat 60. przeszczepy były traktowane (podobnie jak transfuzje krwi) jako grzech, niedopuszczalny przejaw ludożerstwa i przyczyna przeszczepu osobowości. Od poczatku lat 80. poglądy te zarzucono i wybór dotyczący przeszczepu pozostawiono każdemu wierzącemu do własnego osądu. Podczas zabiegów transplantacji narządów świadkowie Jehowy odmawiają stosowania transfuzji krwi. Według ich informacji "do tej pory ponad 90 000 lekarzy z całego świata zadeklarowało gotowość leczenia Świadków Jehowy" w ten sposób.

• Buddyzm- Lekarze buddyjscy wskazują na odpowiedzialność, jaką obarczyła lekarza możliwość transplantacji narządów i jak inne religie są uwrażliwieni na nadużycia, takie jak kradzież narządów czy nielegalny handel. Z religijnego punktu widzenia buddyzm nie wysuwa żadnych zasadniczych zarzutów co do transplantacji organów czy transfuzji krwi, a nawet określa to jako "akt heroizmu".

PIERWSZY RAZ PRZESZCZEPIONO:

• rogówkę - 1906 r.

• nerkę - 1954 r.

• szpik - 1958 r.

• płuca - 1959 r.

• wątrobę - 1963 r.

• świńską zastawkę serca - 1964 r.

• równocześnie nerkę i trzustkę - 1966 r.

• serce - 1967 r.

• rękę - 1998 r.

• jednocześnie obie ręce - 2000 r.

• nerwy ręki - 2005 r.

• część twarzy - 2005 r.

BIBLIOGRAFIA

1. Jarosz A. Przeszczepy- nadzieja na drugie życie, dostępne [on-line]:

http://www.skladak.jaw.pl/2006/nadzieja_przeszczep.html

2. Polska Unia Medycyny Transplantacyjnej, dostępne [on-line]:

http://www.uniatransplantacyjna.pl/

3. WIKIPEDIA- Wolna encyklopedia, hasło: transplantacja, dostępne [on-line]:

http://pl.wikipedia.org/wiki/Przeszczepianie_narz%C4%85d%C3%B3w

Leczenie immunosupresyjne po przeszczepieniu narządu polega na równoczesnym stosowaniu kilku leków w określonych schematach, w zależności od przeszczepianego narządu, stopnia ryzyka immunologicznego, nasilenia zaburzeń metabolicznych, obecności schorzeń współistniejących oraz czynności przeszczepu.

1

---