1.Zgorzel siewek
Grzyby: z rodziny Fusarium oraz Rhizoctonia solani
Symptomatologia:
Dwa rodzaje zgorzeli:
Przedwschodowa- wczesne porażenie kiełek drzew które w ogóle nie pokazują się na powierzchni albo wcale się nie wytwarzają albo czernieją i zamierają w ziemi.
Powschodowa- normalna gdy choroba ujawnia się do 3 tygodni po wzejściu
- późna gdy choroba ujawnia się później niż 3 tyg po wzejściu ale wcześniej niż 6
Objawy zgorzeli powschodowej: szczernienie korzenia głównego i zniszczenie korzeni bocznych, przewężenie i poczernienie łodyżek u nasady i przewracanie się siewek w końcowym etapie choroby. U siewek liściastych pojawiają się zwykle brunatne lub czerwonawe niekształtne plamy na podliścieniowej części łodyżki.
Etiologia:
Pomimo znacznej liczebności sprawców zgorzeli siewek objawy chorobowe przez nie wywoływane są mało zróżnicowane, a tym samym mało specyficzne.
Grzyb Rhizoctonia solani jest bardzo agresywny w stosunku do drzew leśnych, a w szczególności do sosny zwyczajnej, szczególnie w wyższych temperaturach. Wytwarza tylko strzępki wegetatywne (stosunkowo grube, regularnie podzielone) oraz liczne małe czarne skleroty. Zimuje w resztkach roślinnych. Na wiosnę następują infekcje pierwotne które rozszerzają się na inne drzewka poprzez chore korzenie albo poprzez strzępki grzybni. Zamarłe siewki są ułożone placowato.
Warunki sprzyjające:
Jednym z warunków sprzyjających jest chwilowa dyspozycja chorobowa gospodarza związana z przejściem na samodzielne wytwarzanie pokarmu.
Ochrona:
W ochronie stosuje się profilaktykę dyspozycyjną(duża waga do wyboru miejsca pod szkółkę), profilaktykę infekcyjną(środki ochronne takie jak sadoplon 75) i terapię.
2. Wiosenna osutka sosny.
Grzyby: Lophoderma pinastri
Symptomatologia:
Infekcja dokonuje się od wiosny do października, na igłach pojawiają się małe, żółtawe, ostro zarysowane plamki. Często ale nie zawsze wskazują one miejsce zakażenia. Już we wrześniu mogą wystąpić żółte poprzeczne kreski obejmujące obwód igły, na zamarłych igłach kreski te czernieją. Również od września mogą przebarwiać się całe igły od koloru żółtobrunatnego do brązowego. Przebarwienie przez jesień i zimę nabiera na sile i osiąga szczyt na początku następnej wiosny. Na igłach pojawiają się małe czarne punkty-piknidia. W kwietniu i mają opada większość porażonych igieł podwójnych. Na siewkach jednorocznych igły nie opadają ale się wyginają. Na pozostałych igłach pojawiają się miseczki grzyba. Z reguły śmierć drzewka następuje po drugim porażeniu, jednakże każde porażenie powoduje duże straty przyrostowe.
Etiologia:
Grzyb atakuje sadzonki najczęściej w wieku 1-5 lat. Zarodniki konidialne nie są w stanie zakazić igieł sosny. Miseczki powstają po opadnięciu igieł i mają kształt eliptyczny i są czarne i są lekko wypukłe. Na miseczce wzdłuż dłuższej osi występuje szpara ujściowa. Wargi szpary są czerwone lub ciemnoszare. Na dnie miseczki występuje gęsta warstwa worków przemieszanych z parafizami. Zarodniki workowe są jednokomórkowe i bezbarwne.
Po dojrzeniu miseczek następuje wyrzut zarodników uzależniony od wilgotności i ilości dojrzałych miseczek, miseczka może otwierać się wielokrotnie. Na ogół występują dwa szczyty wyrzuty zarodników w maju i czerwcu oraz drugi jesienią.
Zarodnik workowy po znalezieniu się na powierzchni igły przykleja się do niej za pomocą śluzu i kiełkuje. Proces inkubacji trwa zwykle pół roku.
Warunki sprzyjające: Dużą rolę odgrywa podatność genetyczna gospodarza, z czynników środowiska największe znaczenie ma wilgotność a nieco mniejsze temperatura. Ogólnie można powiedzieć że osutce sprzyja wilgotna wiosna i lato oraz łagodna jesień i zima.
Ochrona: jest ona dotychczas nie rozwiązana wystarczająco, bo jest związana z dziedzicznością podatności chorobowej drzew. Z punktu widzenia profilaktyki dyspozycyjnej i infekcyjnej nasuwają się następujące zalecenia:
-produkowanie sadzonek dużych i wolnych od osutki
- wprowadzanie sosny w zmieszaniu z innymi gatunkami
-uprawianie najodporniejszych ras sosny zwyczajnej
Jednak najczęściej stosuje się opryski chemiczne na szkółkach
3. Jesienna osutka sosny
Grzyby: Sclerophoma pythiophila, lophodermium pinastri.
Symptomatologia:
Atakuje drewka w wieku 6-15 lat, występuje tylko na zeszłorocznych igłach, nigdy nie daje objawów na tegorocznych igłach. Po opadnięciu igieł zeszłorocznych zostaje tylko pęd z igłami tegorocznymi. Stopniowo mogą zamierać całe pędy co przypomina chorobę wywoływaną przez Gremmeniella abietina. W sprzyjających warunkach drzewostany się regenerują. Zakażone igły w lecie zaczynają się przebarwiać na żółtawozielono by w październiku-listopadzie opaść. Przebarwieniu ulegają całe igły.
Etiologia:
Nie jest ona jeszcze do końca wytłumaczona.
Sclerophoma pythiophila ma czarne pyknidia które powstają pod skórą igieł, którą w miarę dojrzewania przerywają. Dolna część ma charakter podkładki, a w stanie dojrzałym jest ona wypełniona zlepionymi śluzem bezbarwnymi, jednokomórkowymi konidiami.
Warunki sprzyjające:
Choroba atakuje zeszłoroczne igły, które mają taki sam wpływ na przyrost drzewa jak igły tegoroczne. Zauważono, że nasilenie osutki jesiennej łączy się często z bezpośrednim nasłonecznieniem. Zaburzenia troficzne i wodne pomagają chorobie
Ochrona:
Zabiegi profilaktyki dyspozycyjnej, gdy choroba opanuje już całe drzewostany, także ewentualnie zabiegi kuratywne.
4. Mączniak prawdziwy dębu.
Grzyb: Microsphaera alphitoides
Symptomatologia:
Pierwsze objawy już na niektórych świeżo rozwiniętych pędach. Młode liście i pędy wykazują delikatny biały nalot, marszczą się, ciemnieją i szybko zamierają. Te pierwsze objawy bywają często przeoczane. Często rzucają się w oczy białe, jakby mączne naloty, rozszerzające się na całą powierzchnię blaszki. Przy silnym porażeniu pędy i liście stopniowo zamierają co przejawia się brunatnieniem i czernieniem, a następnie przedwczesnym ich opadaniem.
Etiologia:
Patogen zimuje w postaci grzybni, która usadawia się tylko w ograniczonej liczbie pąków gospodarza. Całe pędy wraz z liśćmi są już z góry zarażone, po rozwinięciu się liści grzybnia zaczyna produkować konidia i zarażać wtórnie jeszcze zdrowe liście. Kiełkujące konidium wytwarza strzępkę kiełkową, która rozwija się w grzybnię powietrzną odżywiającą się za pomocą ssawek zawartością komórek skórki. Głębiej mączniak się nie dostaje. Konidia powstające w układzie łańcuszkowym są owalne, jednokomórkowe, bezbarwne i cienkościenne. Otocznie są czarne i zamknięte, wytwarzane w otoczniach worki mają kształt maczugowaty. Jako pasożyt bezwzględny, patogen ginie w zabitej przez siebie tkance.
Warunki sprzyjające: tworzeniu się konidiów sprzyjają suche, słoneczne i ciepłe wiosny i lata, ale do kiełkowania potrzebna jest wilgoć w postaci kropli.
Ochrona: stosuje się w szkółkach, rzadziej w 1-5 letnich uprawach. Polega na opryskiwaniu preparatami siarkowymi. Biologiczną formą ochrony jest stosowanie nadpasożyta.
5. Zamieranie pędów sosny
Grzyb: Gremmeniella abietina
Symptomatologia:
Najsilniej atakuje drzewa w wieku 5 do około 25 lat.
Na wiosnę igły zakażonych siewek wysychają i przyjmują zabarwienie szarozielone. Kiedy zaś zaczynają się tworzyć pędy majowe, zakażone pączki nie pękają, a zeszłoroczne igły zaczynają od dołu brunatnieć, przy czym same ich końce pozostają niekiedy szarozielone. Zarażone tegoroczne pędy nie wytwarzają następnej wiosny w ogóle nowych pędów. Znajdujące się w górnej części porażonych pędów igły brunatnieją i przedwcześnie opadają. Charakterystyczne dla choroby są także wytwarzające się na porażonych pędach głównych i bocznych podłużne raki drzewne.
Etiologia:
Piknidia tego grzyba ukazują się w okresie wiosenno-letnim na zakażonych w ubiegłym roku i już zabitych pędach i na martwych ale jeszcze nie opadłych igłach, a miseczki jeśli w ogóle występują pojawiają się rok później. Z czarnych piknidiów podczas wilgotnej pogody wydobywają się konidia w postaci różowych wstęg, są one dwu- do kilkukomórkowe, sierpowato zgięte i na końcach zaostrzone. Zakażenie drzew odbywa się za pomocą konidiów, a także zarodników workowych patogena, po wytworzeniu się nowych pędów najdalej do lipca. Następuje ono przez nieuszkodzone miejsca na pąku oraz pędy krótkie i inne miejsca na pędzie długim. Charakterystyczny jest długi okres inkubacji. Pierwsze objawy choroby w postaci wycieku żywicy z niektórych pąków i obumierania tkanek wewnątrz nich występuje pod koniec roku.
Warunki sprzyjające:
Stosunkowo wysoka wilgotność i niskie temperatury
Ochrona: sprowadza się do stosowania odpornych odmian drzew leśnych, odpowiedniego pielęgnowania drzewostanów i kształtowania środowiska leśnego. Opryski chemiczne.
6. Holenderska choroba wiązów
Grzyb: Ophistoma ulmi
Symptomatologia:
Przebieg może być ostry lub przewlekły. W pierwszym przypadku liście szybko więdną i zamierają, po czym wkrótce dzieje się to samo z resztą gałęzi, w ciągu 1-2 lat zamiera cale drzewo. Przy przewlekłym objawie choroby następuje stopniowe przerzedzanie się listowia w całej koronie. Po kilku lub kilkunastu latach drzewo zamiera. Na przekrojach gałązek i pni dostrzegalne są gołym okiem objawy chorobowe w postaci brunatnych przebarwień. Na przekroju poprzecznym moja one kształt koncentrycznie układających się serii kropek zlokalizowanych w najmłodszych słojach przyrostów rocznych.
Etiologia:
Grzyb spotykany wyłącznie w stadium konidialnym. Konidia powstają głównie w chodnikach współżyjących z patogenem ogłodków. Które podczas żeru regenerującego przeprowadzają inokulacje drzew przenoszonymi przez siebie konidiami. Konidia kiełkują i strzępki wnikają do naczyń i rozwijają się w grzybnię produkując konidia wtórne, rozprowadzane następnie do najdalszych części korony. Pod wpływem substancji toksycznych naczynia zatykają się wcistkami. Najgroźniejsze zakażenia są na przełomie maja i czerwca.
Warunki sprzyjające:
Najbardziej sprzyja chorobie obecnośc w pobliżu miejsc lęgowych ogłodków, bardzo sprzyjającym czynnikiem jest ciepła i słoneczna późna wiosna. Zasadnicze znaczenie ma stopień odporności wiązów na chorobę.
Ochrona: należy przede wszystkim zwalczać przenosiciela zarazka czyli ogłodka:
z terenów zadrzewionych wiązami należy usuwać pniaki i nieokorowane drewno.
regularnie usuwać drzewa obumarłe i chore
łapac ogłodki na drzewa pułapkowe
Zimowe opryski insektycydem
7. Zamieranie dębów.
Grzyb: Ceratocystis fagacearum
Symptomatologia:
Liście w górnej części korony stopniowo się marszczą, bledną, brązowieją i stopniowo opadają. W tym czasie na porażonych pniach ukazują się mniejsze lub większe, brunatne podłużne plamy, a pod korą w tych miejscach jeszcze intensywniejsze smugi, najlepiej widoczne późną jesienią i wczesną wiosną. Od chwili pojawienia się plam drzewa w ciągu pół roku zamierają.
Etiologia:
Pod korą patogen na szarych podkładkach wytwarza masy endokonidiów ,grzyb ten rzadko tworzy otocznie, zasiedla on naczynia zarażonych drzew. Przenosi się on przez owady oraz zrosty korzeniowe. W drewnie o wilgotności mniejszej niż 20% patogen ginie.
Warunki sprzyjające:
Mniejsza lub większa podatność dębów, stresy upodatniające je na chorobę.
Ochrona:
Możliwości w tym zakresie są jeszcze skromne, zabiegi profilaktyki wszystkie porażone drzewa trzeba wycinać i jak najszybciej okorować lub przecierać, pozostałe pniaki okorować. Drzewa w zagęszczeniu oddzielać 60cm rowkiem. Tam gdzie nie można tego zastosować zaleca się usuwanie wszystkich chorych drzew wraz z otaczającymi je w promieniu 15m., a pozostałe pniaki traktować herbicydem. Należy szukać form odpornych. objawem jest przebarwienie
8. opieńkowi zgnilizna korzeni:
Grzyb: Armillaria, zwłaszcza Armillaria obscura.
Symptomatologia:
Pierwsze dostrzegalne objawy porażenia przez opieńkę wyrażają się często w opóźnieniu rozwoju drzew. Atrofia może dotyczyć zarówno pędów, jak też liści i igieł. Niekiedy jednak atak jest tak gwałtowny i silny, że pierwszym dostrzegalnym objawem jest przebarwienie igieł(stają się brązowe). W końcowych fazach choroby w dolnych częściach pnia występują obfite wycieki żywicy. Między drewnem a korą widać obecnośc śnieżnobiałych, grubych płatów grzybniowych. Pod płatami grzybni drewno przybiera ciemnobrunatny kolor. Grzybnia schodząc z korzeni do ziemi tworzy sznury ryzomorfy, które mogą służyć do zakażania innych zdrowych drzew. Owocniki pojawiają jesienią wokół już przeważnie zamarłych drzew lub pniaków. Korzenie i pniaki ulegają białej zgniliźnie, przeważnie w bielu.
Etiologia:
Grzyby te tworzą tzw. Kompleks opieńkowi na który składają się sznury grzybniowe i owocniki. Owocniki mają kształt kapelusza osadzonego na trzonie. Umieszczone na spodzie kapelusza blaszki, na których występują podstawki z zarodnikami. Zarodniki podstawkowe są bezbarwne, jednokomórkowe i eliptyczne. Ryzomorfy po zbliżeniu się do korzenia przyczepia się do niego za pomocą strzępek czepnych i wydzielonego przez nie lepkiego śluzu. Wyrasta kilka bocznych odgałęzień które w całości wnikają do korzenia i po dotarciu do miazgi ryzomorfy przekształcają się w wachlarzowato rozgałęziające się płaty grzybni. W naturze bardziej woli pniaki drzew iglastych.
Opieńka ciemna- kapelusz owocnika ma w młodości barwę od ciemnobrunatnej aż do czerwonobrunatnej, później żółtoczerwonobrunatnej. Ryzomorfy zwykle nieliczne, powoli rosnące, na powietrzu czerwonobrunatne, dichotomicznie rozgałęzione. Kolonie na agarze maltozowym z reguły koliste z ciemnobrunatną sklerocjową powierzchnią pokrytą szarobiałym kutnerem.
Warunki sprzyjające: wynikają one z właściwości gospodarza, patogena i środowiska. Z abiotycznych czynników środowiska należy wymienić wilgotnośc, temperaturę, pH i chemiczne zanieczyszczenie atmosfery i gleby.. szczególnie silnie zwiększa się predyspozycja na skutek niedostatku wody. Rozwojowi grzyba sprzyjają pozostawione w glebie świeże pniaki i korzenie drzew zwłaszcza iglastych.
Ochrona:
Przebudowa drzewostanów silnie porażonych. Jeżeli przebudowa nie może być brana pod uwagę to troską należy otaczać drzewostany młode uwzględniają następujące zasady:
-używać do zalesień rodzimego materiały nasiennego
-unikać zakładania drzewostanów iglastych po liściastych, chyba że nastapiło wykarczowanie pniaków.
-na uprawach wskazane jest wyrywanie zamierających i obumarłych drzewek razem z korzeniami
-przy zabiegach pielęgnacyjnych usuwać drzewa chore i już obumarłe.
9. Huba korzeni.
Grzyb: Heterobasidion annosum
Symptomatologia:
U drzew starszych chorobę można stwierdzić zwykle dopiero po ścięciu drzewa, porażenie hubą korzeni łaczy się ze zjawiskiem zgnilizny drewna przenikającej z korzeni do pnia.
Pierwszym wewnętrznym objawem jest przebarwienie drewna na czerwono lub purpurowoczerwono. Charakterystyczne jest także oddzielanie się warstw drewna wzdłuż powierzchni styku pierścieni przyrostu rocznego, w jeszcze późniejszym okresie drewno przybiera prawie bezkształtną masę. Na porażonych, przeważnie już martwych korzeniach a czasem i na szyi korzeniowej, tworzy się miedzy korą a drewnem bardzo delikatny biały płat grzybni.
Drzewa młodsze, szczególnie sosny zaatakowane przez patogena, przybierają szybko zabarwienie bladozielone, po czym brązowiejąc nagle zamierają. U drzew w wieku około 10 lat, nie towarzyszy mu jednak wyciek żywicy, między korą a drewnem mogą pojawiać soę delikatne płaty grzybni, drewno ulega białej zgniliźnie jamkowatej, a na szyi korzeniowej pojawiają się owocniki.
Etiologia:
Owocniki bywają całą swoją górną stroną przyrośnięte do substratu i wtedy są poduszkowate lub resupinowate. Górna strona jest początkowo czerwonobrązowa, później ciemniejąca. Hymenofor rurkowy jest wielowarstwowy. Okres tworzenia zarodników podstawkowych i ich wyrzut trwa z reguły od maja do listopada włącznie.
Zakażenie drzew może się odbywać zasadniczo w dwojaki sposób. Jeden z nich polega na wnikaniu patogena przez rany, drugi na przenikaniu patogena z korzenia chorego na zdrowy.
Warunki sprzyjające:
Należą do nich z jednej strony podatność niektórych gatunków drzew oraz ich występowanie w jednowiekowych monokulturach, ponadto chorobie sprzyja bardziej młody niż stary wiek. Ogólnie wiadomo że chorobie sprzyja porolny grunt. Przeprowadzanie trzebieży w okresie lata stanowi o wiele większe zagrożenie infekcyjne niż trzebieże wczesnowiosenne. Pozostawienie pniaków nieokorowanych sprzyja chorobie.
Ochrona:
W okresie czyszczeń aż do pierwszych trzebieży należy usuwać drzewa obumarłe razem z korzeniami, a pniaki należy okorować, zabieg przeprowadzać zimą lub wczesną wiosną i usuwać drzewa najcieńsze. Biologicznym sposobem ochrony jest traktowanie pniaków grzybem Phlebiopsis gigantea, obecnie zabezpieczanie pniaków na gruntach porolnych jest zabiegiem obowiązkowym. Do niedawna stosowano preparaty chemiczne takie jak boraks. Mechaniczne zabezpieczanie polega na korowaniu pniaków i ewentualnym ścięciu z pniaków potrzebieżowych, krążka o grubości 5-10 cm. Zabieg ten ma na celu usunięcie z nich ewentualnego grzyba. Przy zakładaniu nowych drzewostanów dobrze jest usunąć z powierzchni pniaki wraz z korzeniami.
10. zgnilizna biała jamkowata- Huba sosny Phelinus pini
Symptomatologia:
Objawy można podzielić na zewnętrzne i wewnętrzne. Jedynym pewnym objawem zewnętrznym jest obecność na strzale owocników grzyba. Znajduje się on zwykle w miejscach gdzie przedtem występowały gałęzie, przeważnie od strony zachodniej i na wysokości do 8m. są one kształtu konsolowatego, konsystencji drewnowatej, o dość ostrych brzegach. Ich górna strona jest prawie czarna, koncentrycznie strefowana i spękana w kierunkach względem siebie prostopadłych, dolna strona oliwkowożółta. W wykrywaniu drzew z zgnilizną może być pomocne pewne zjawisko zwane pustowatością, polega ono na różnej reakcji akustycznej na opukiwanie chorego pnia obuchem siekiery. Nabrzmienie zawierające skupienie ubitej, ciemnobrunatnej grzybni nazywane są owocnikami ślepymi.
Wewnętrzne objawy choroby są widoczne na przekrojach zakażonych strzał w postaci zgnilizny białej jamkowatej, obejmującej tylko twardziel. Na przekroju poprzecznym przedstawia się ona jako przebarwienie w kształcie mniej więcej regularnego koła lub pierścienia. Ze względu na barwę i kształt nazywa się ją często czerwoną zgniliznę pierścieniową. W stadium późnej zgnilizny drewno jest barwy czerwonej lub kakaowej, wykazuje spękania wzdłuż pierścieni i w kierunku promieni rdzeniowych.
Etiologia:
Grzyb rozmnaża się niemal wyłącznie za pomocą zarodników podstawkowych, wytwarzanych w wielkich ilościach. Najobfitszy wysiew zarodników przypada na wiosnę i jesień. Do zakażenia następuje wtedy gdy zarodnik osiądzie na obłamanej gałęzi i wykiełkuje pod warunkiem jednak że strzępka kiełkowa zetknie się z drewnem twardzielowym, jest to typowe zakażenie ranowe. Po dostaniu się do środka pnia grzybnia rozrasta się najsilniej wzdłuż i to silniej w górę niż w dół, wolniej w kierunkach promieniowych. Patogen rozkłada mniej więcej jednocześnie i w równej mierze ligninę i celulozę.
Warunki sprzyjające:
Możliwośc zakażenia wzrasta wraz z wiekiem, bo obłamują się coraz grubsze gałęzie odsłaniając twardziel drzewa.
Ochrona:
Straty powodowane przez zgniliznę białą jamkowatą sosny można poważnie ograniczyć przez jej zwalczanie w ciągu rozwoju drzewostanu oraz przez odpowiednią wyróbkę drewna na powierzchni zrębowej. W okresie czyszczeń należy usuwać rozpieracze, najlepiej takie drzewa usuwać z korzeniami. W wieku pomiędzy 25 a 30 rokiem życie należy przeprowadzać podkrzesywanie drzew. Do grupy drzew wybranych nie mogą należeć takie, które na wysokości 2-4 m mają gałęzie grubsze niż 2cm. Gałęzie powinny być usuwane za pomocą cięcia gładkiego. Podkrzesywanie powinno dojść do wysokości 6-8 m, a całość zabiegu należy przeprowadzać w kilku etapach.
Podczas trzebieży w 40 letnich d-stanach należy
-usuwać w miarę możliwości wszystkie drzewa z owocnikiem grzyba
- w razie wątpliwości które z dwóch drzew usunąć należy wziąć pod uwagę mniej pewne objawy chorobowe, takie jak pustowatość
- dbać w miarę możliwości o zachowanie zwarcia d-stanu sprzyjającego naturalnemu oczyszczaniu się drzew z gałęzi.