NIEPOWODZENIA DYDAKTYCZNE
Postępy uczniów w nauce zależą głównie od ich stopnia gotowości do pracy, który z kolei wyznaczony jest przez następujące czynniki:
Osobowość- nastawienie ucznia do siebie, jego stosunek do innych osób, do nauki oraz do społeczeństwa, stopień dojrzałości szkolnej, rodzaj temperamentu.
Stan zdrowia- przebyte choroby, sposób odżywiania, wady organizmu.
Rodzina- struktura rodziny, rodzeństwo, atmosfera współżycia w rodzinie, stosunek rodziców do dziecka, do nauki, do społeczeństwa, metody i środki wychowawcze, tradycje rodzinne, stawiane dziecku wymagania, czynności zawodowe rodziców.
Środowisko- mieszkanie, miejsce pracy i wypoczynku dziecka.
Nauczyciel- osobowość, jego doświadczenie pedagogiczne, wiedza i umiejętności zawodowe, stosunek do dzieci.
Warunki pracy dydaktycznej.
Na ogół dokonuje się podziału czynników wpływających na niepowodzenia uczniów na:
CZYNNIKI SPOŁECZNO- EKONOMICZNE
BIOLOGICZNO- PSYCHOLOGICZNE
PEDAGOGICZNE
CZYNNIKI SPOŁECZNO- EKONOMICZNE
To całokształt tych względnie trwałych warunków materialnych, społecznych i kulturalnych, które powodują niekorzystną sytuację życiową dzieci i młodzieży zarówno w środowisku rodzinnym jak i pozaszkolnym. O warunkach materialnych decydują dochody rodziców, mieszkanie rodziny, zaopatrzenie dzieci w odzież, obuwie, przedmioty niezbędne do nauki, zabawy i wypoczynku.
Sytuację społeczną dzieci wyznaczają z kolei takie czynniki jak: wykształcenie i zawód rodziców, jego pozycja w rodzinie i środowisku pozaszkolnym i szkolnym.
Niepowodzenia szkolne są w dużej mierze wynikiem trudnych warunków materialnych dzieci oraz braku opieki ze strony rodziców. Stwierdzono, że większość repetentów była niedożywiona i nie miała ubrania i podręczników. Uczniowie opóźnieni w szkole podstawowej, to przeważnie dzieci, które nie miały dzieciństwa, gdyż już od najmłodszych lat przeciążano je pracą domową i zarobkową. Dzieci najbiedniejsze bywają często zahamowane w ogólnym rozwoju.
Losy szkolne uczniów zależą nie tylko od zapewnienia im najniezbędniejszych środków do życia, lecz również od poziomu moralnego i umysłowego rodziców, ich stosunku do nauki dziecka oraz od panującej w domu atmosfery kulturalnej i wychowawczej.
CZYNNIKI BIOPSYCHICZNE
Kiedy dziecko przychodzi do szkoły po raz pierwszy, ma ono już swoja przeszłość, jest już pod wieloma względami tak lub inaczej ukształtowane. Od ukształtowania tego zależeć będą w poważnym stopniu jego postępy w nauce. Mówiąc o biopsychicznych przyczynach niepowodzeń szkolnych mamy na myśli zarówno zadatki wrodzone, na przykład anatomiczną struktura mózgu, jak i warunki sprzyjające lub hamujące prawidłowy rozwój tych zadatków.
Poziom inteligencji uczniów jest niewątpliwie tym czynnikiem, od którego zależą w dużej mierze uzyskiwane przez nich wyniki w nauce. Inteligencja, czyli ogólna zdolność umysłowa, przejawia się we wszystkich wyższych formach aktywności człowieka, a przede wszystkim w czynnościach poznawczych, myśleniu i uczeniu się. W badaniach psychologicznych stwierdzono, że jednostki o wysokim poziomie inteligencji uczą się łatwiej oraz przyswajają wiadomości i umiejętności szybciej niż osoby cechujące się niższym pułapem zdolności umysłowych.
Również niekorzystny wpływ na wyniki w nauce szkolnej dzieci wywierają zaburzenia w funkcjonowaniu układu nerwowego oraz stan zdrowia dziecka. Jedną z ważniejszych form zaburzenia procesów nerwowych u dzieci jest niestałość emocjonalna, a więc stan, w którym jednostka reaguje nieproporcjonalnie do podniety oraz wykazuje nieopanowanie emocjonalne, brak cierpliwości i wytrwałości w pracy oraz niezdolność skupienia uwagi. Niestałość emocjonalna może mieć podłoże dziedziczne lub środowiskowe, a może też być następstwem błędów wychowawczych.
Istotną przyczynę niepowodzeń szkolnych stanowią wreszcie różne zaburzenia i braki w funkcjonowaniu procesów poznawczych u uczniów. Do najbardziej typowych zalicza się zazwyczaj:
- brak motywów uczenia się;
- powolne tempo myślenia;
- skłonność do powierzchownego uogólniania;
- niestałość uwagi w skutek nadmiernej pobudliwości psychoruchowej lub przeżywania stanów lękowych;
- szybkie męczenie się wykonywaną pracą.
Zaburzenia te hamują postępy dzieci w nauce i mogą stanowić dalsze źródło niepowodzeń szkolnych.
CZYNNIKI PEDAGOGICZNE
Uznając istotny wpływ czynników pedagogicznych na postępy uczniów w nauce trzeba jednocześnie zwrócić uwagę, iż czynniki te są bardzo liczne i bardzo różne. Do najważniejszych należą: treść, formy, metody oraz środki wychowania i nauczania, a ponadto warunki w jakich przebiega praca dydaktyczno- wychowawcza, na przykład nauka na jedną lub dwie zmiany, stan liczbowy klasy, określony poziom kwalifikacji zawodowych nauczycieli. Przy rozpatrywaniu całokształtu pedagogicznych uwarunkowań zjawiska niepowodzeń szkolnych nie można pomijać ani planów, ani programów nauczania, gdyż niedociągnięcia w tych dziedzinach stanowią jedną z ważniejszych przyczyn słabych postępów uczniów w nauce.
TYPOLOGIA NIEPOWODZEŃ DYDAKTYCZNYCH
Niepowodzenia dydaktyczne według W. Okonia mogą być ukryte bądź jawne. Niepowodzenia ukryte są to drobne i nie dostrzeżone przez nauczyciela luki w wiadomościach i umiejętnościach ucznia. Prowadzą one zazwyczaj do niepowodzeń jawnych, które występują w tych sytuacjach, kiedy nauczyciel stwierdza tak duże braki w wiadomościach ucznia, że musi ocenić wyniki jego pracy na niedostateczne.
2