DIAGNOZA ŚRODOWISKOWA

- Selektywne badanie środowiska pod kątem procesu wychowania

- Poznawanie nie tylko samego ucznia, ale i jego otoczenia

- Diagnoza opiera się głównie na obserwacjach bezpośrednich i jest elementem procesu terapeutycznego

CELE DIAGNOZY:

- zgromadzenie informacji o warunkach rozwoju ucznia

- rozpoznanie i ocena niepokojącej nauczyciela sytuacji

- sprawdzenie skutków oddziaływań wychowawczych

TECHNIKI I NARZĘDZIA:

- OBSERWACJA I ARKUSZE OBSERWACJI,

- WYWIAD, ROZMOWA, ANKIETY

- ANALIZA DOKUMENTÓW I WYTWORÓW,

- KWESTIONARIUSZ I SKALA DO BADANIA INTELIGENCJI, OSOBOWOŚCI, POSTAW

- EKSPERYMENT PEDAGOGICZNY

- TESTY OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH

MODEL DIAGNOZY ŚRODOWISK WYCHOWAWCZYCH (Laskowki, Rejzner, 1988)

SFERA SPOŁECZNO - KULTUROWA:

• doświadczenia rodzinne,

• grupa rówieśnicza,

• szkoła

SFERA BIOLOGICZNA:

• stan zdrowia fizycznego

• odchylenia od normy,

• niepełnosprawność fizyczna

SFERA PSYCHICZNA:

• typ i cechy osobowości,

• zdrowie psychiczne,

• temperament

I. RODZINA

-rozpatrywana jako źródło wpływów oddziałujących i stymulujących lub hamujących rozwój jednostki

- traktowanie rodziny jako układ wzajemnych zależności (zależność "kołowa")

OGÓLNA FORMUŁA POSTEPOWANIA DIAGNOSTYCZNEGO OBEJMUJE:

- Obszar cech materialnych, rzeczowych i strukturalnych;

- Obszar więzi, relacji społecznych i emocjonalnych, wzajemnych postaw, oddziaływań wychowawczych, atmosfery wychowawczej, stylu wychowania;

- Obszar oddziaływań kulturalnych (normatywno - aksjologicznych)

Szczegółowe zmienne kompleksowej diagnozy (L.W. Hoffman, R.Lippitta)

• przeszłość rodziców

• aktualne warunki życia rodziny

• układ rodziny

• stosunki wzajemne między rodzicami

• cechy osobowościowe rodziców

• postawy rodziców wobec życia

• modele jawnego zachowania się rodziców

• nastawienie dziecka wobec rodziców i rodzeństwa

• jawne zachowanie się dziecka w stosunku do członków rodziny

• cechy osobiste dziecka

• dziecko poza rodziną
  

Podstawowe dane o rodzinie:

• dane o rodzicach,

• sytuacja materialna,

• sytuacja mieszkaniowa

Historia życia i rozwój dziecka:

• ciąża i poród,

• przebieg wczesnego dzieciństwa,

• obecny stan zdrowia,

• aktywność dziecka w domu

Formalna struktura rodziny:

• sytuacja rodzinna (kto wychowuje dziecko)

• stan rodziny,

• skład rodziny

Nieformalna struktura rodziny:

• atmosfera w rodzinie,

• więź w rodzinie,

• układ stosunków między rodzicami,

• układ stosunków między rodzicami i dziećmi,

• relacje z innymi członkami rodziny

• charakterystyka oddziaływania wychowawczego

• styl życia w rodzinie

Ogólne schematy poznania i pomiaru jakości środowiska rodzinnego - diagnoza całościowa:

• Arkusz schematyczny Józefa Pietera (1971),

• Koncepcja progów zagrożenia rozwoju dziecka w rodzinie Ewy Marynowicz - Hetki (1987),

• Schemat diagnozy typologicznej Jacka Piekarskiego(1985),

• Mapa diagnostyczna rodziny Krystyny Ostrowskiej(1998),

• Model Integrated Childrens System (2005),

• Model Diagnozy Rodziny G. H. Stampa (2004),

Wybrane kwestionariusze i skale do oceny różnych cech środowiska rodzinnego - diagnoza fragmentaryczna:

• Kwestionariusz do Badania Postaw Rodzicielskich M.Ziemskiej(1973)

• Inwentarz Postaw „W Moim Domu” B. Markowskiej (1971)

• Skale Postaw Rodzicielskich M. Ploppy (1983)

• Kwestionariusz Postaw Rodziców (PARI) E. Schafera, R. Bella (1983),

• Kwestionariusz do Badania Ról Rodzicielskich A. Jaworowska (1984)

Techniki projekcyjne diagnozowania rodziny:

• Rysunek Rodziny,

• Historyjki i opowiadania niedokończone (Madleine Thomas),

• Test niedokończonych historyjek (Elżbiety Greszty, 2000),

• Test Zdań Niedokończonych (Y. Woźniakowej 1994; E. Wysockiej 1987 J. Kostrzewski 2001),

• Test "Dwóch Domków” Wiktora Szyryńskiego, 1994,

• Test Stosunków Rodzinnych Evy Bene i Jamesa Anthony`ego, 1993

ZASADY DIAGNOZY:

• zasada uwzględniania szerszego kontekstu społecznego w ocenie rodziny

• zasada relatywizmu wpływów warunków środowiskowych i doświadczeń wychowawczych

• zasada relatywizmu efektów wychowawczych

• zasada holizmu metodologicznego

• zasada wartościującego charakteru diagnozy rodziny

• zasada diagnozy pozytywnej

• zasada uwzględniania dynamiki rozwojowej rodziny

• zasada autodiagnozy rodziny

• zasada obiektywizmu

• zasada zachowania dyskrecji i ostrożności

• zasada niewyrażania krytycznych ocen i sądów na temat rodziny

II. ŚRODOWISKO RÓWIEŚNICZE

Przedmiot diagnozy może dotyczyć różnych zjawisk:

• struktury grupy,

• wymiarów jej funkcjonowania,

• udziału jednostki w grupach formalnych i nieformalnych,

• postaw przyjmowanych wobec różnych grup i postrzegania zwrotnych postaw grupy wobec jednostki i innych

Podstawowe kategorie diagnostyczne:

• zachowania grupowe i relacje pomiędzy członkami grupy, uczucia i nastawienia wobec innych członków grupy i jako całości,

• wymiary struktury dynamiki grupowej np. autonomia, giętkość, poczucie zadowolenia, jedność, kontrola,

• popularność w grupie rówieśniczej,

• społeczne kompetencje rówieśnicze,

• spostrzeganie funkcjonowania w grupie i własnych relacji z grupą,

• spostrzeganie własnej pozycji w grupie,

• struktura więzi grupowej, atrakcyjność interpersonalna i stosunki interpersonalne w grupie rówieśniczej

Podstawowe techniki:

• podstawowe techniki diagnostyczne (obserwacja zachowań, wywiad ankieta)

• techniki psychometryczne (skale szacunkowe do oceny wymiarów funkcjonowania grupy oraz oceny i samooceny funkcjonowania w grupie)

• techniki socjometryczne (klasyczne, skale Syracuse, samoocena)

• techniki projekcyjne (rysunkowe, obrazkowe)

DIAGNOZA ŚRODOWISKA WYCHOWAWCZEGO SZKOŁY:

może być rozpatrywana jako samodzielne powodujące dysfunkcjonalność zachowań jednostki, bądź też czynnik wzmacniający lub hamujący zaburzenia powstałe w okresie wcześniejszym

FUNKCJE I CELE DIAGNOZY SZKOLNEJ:

- Ocena i identyfikacja warunków rozwojowych (funkcje indywidualne)

- Ocena środowiska wychowawczego w aspekcie występujących w nim problemów, np. uzależnienia, przemoc i agresja międzyrówieśnicza (funkcje społeczne, profilaktyczne)

- Globalna ocena środowiska szkolnego w kontekście porównania jego jakości ze wzorcami instytucjonalnymi jego funkcjonowania (funkcje reformatorskie)

ANALIZA SYTUACJI SZKOLNEJ MUSI OBEJMOWAĆ:

• Liczebność członków środowiska instytucjonalnego

• Jakość stosunków społecznych i emocjonalnych w obrębie poszczególnych grup społecznych

• Jakość stosunków społecznych między uczniami, a kadrą pedagogiczną

• Jakość stosunków społecznych między kadrą pedagogiczną, a administracyjną

• Poziom przystosowania do środowiska wychowawczego instytucji

• Środki i metody oddziaływań stosowane w określonej instytucji, style oddziaływania i wzmacniania zachowań uczniów

• Liczebność i jakość oraz profesjonalne przygotowanie kadry pedagogicznej,

• Klimat społeczny i charakter struktury społecznej istniejącej w środowisku instytucjonalnym,

• Charakter występujących podkultur w szkole

WYMIARY OGÓLNEGO KLIMATU SZKOLNEGO (Rudolf H. Moss)

- Zaangażowanie wychowawców i wychowanków w realizację codziennych zadań i obowiązków

- Podtrzymywanie motywatorów oraz wsparcia emocjonalnego stosowanych przez wychowawców

- Ekspresja mierząca zakres swobody wychowanków w wyrażaniu własnych uczuć,

- Autonomia ucznia

- Orientacja praktyczna (ocena rozwiązywania problemów praktycznych przez ucznia)

- Orientacja na problemy osobiste oraz zdolności pokonywania trudności emocjonalno-motywacyjnych

- Porządek i organizacja

- Jasność celów, zadań i regulaminów

- Kontrola wychowawcza

ŹRÓDŁA INFORMACJI:

• Dokumentacja szkolna,

• Opinia nauczyciela, wychowawcy, pedagoga

• Opinia z badania lekarskiego, psychologicznego,

• Dane z badania pedagogicznego,

• Dane uzyskane od rodziców,

• Dane uzyskane od ucznia,

• Wytwory ucznia

---