DIAGNOZA ŚRODOWISKOWA
- Selektywne badanie środowiska pod kątem procesu wychowania
- Poznawanie nie tylko samego ucznia, ale i jego otoczenia
- Diagnoza opiera się głównie na obserwacjach bezpośrednich i jest elementem procesu terapeutycznego
CELE DIAGNOZY:
- zgromadzenie informacji o warunkach rozwoju ucznia
- rozpoznanie i ocena niepokojącej nauczyciela sytuacji
- sprawdzenie skutków oddziaływań wychowawczych
TECHNIKI I NARZĘDZIA:
- OBSERWACJA I ARKUSZE OBSERWACJI,
- WYWIAD, ROZMOWA, ANKIETY
- ANALIZA DOKUMENTÓW I WYTWORÓW,
- KWESTIONARIUSZ I SKALA DO BADANIA INTELIGENCJI, OSOBOWOŚCI, POSTAW
- EKSPERYMENT PEDAGOGICZNY
- TESTY OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH
MODEL DIAGNOZY ŚRODOWISK WYCHOWAWCZYCH (Laskowki, Rejzner, 1988)
SFERA SPOŁECZNO - KULTUROWA:
doświadczenia rodzinne,
grupa rówieśnicza,
szkoła
SFERA BIOLOGICZNA:
stan zdrowia fizycznego
odchylenia od normy,
niepełnosprawność fizyczna
SFERA PSYCHICZNA:
typ i cechy osobowości,
zdrowie psychiczne,
temperament
I. RODZINA
-rozpatrywana jako źródło wpływów oddziałujących i stymulujących lub hamujących rozwój jednostki
- traktowanie rodziny jako układ wzajemnych zależności (zależność "kołowa")
OGÓLNA FORMUŁA POSTEPOWANIA DIAGNOSTYCZNEGO OBEJMUJE:
- Obszar cech materialnych, rzeczowych i strukturalnych;
- Obszar więzi, relacji społecznych i emocjonalnych, wzajemnych postaw, oddziaływań wychowawczych, atmosfery wychowawczej, stylu wychowania;
- Obszar oddziaływań kulturalnych (normatywno - aksjologicznych)
Szczegółowe zmienne kompleksowej diagnozy (L.W. Hoffman, R.Lippitta)
przeszłość rodziców
aktualne warunki życia rodziny
układ rodziny
stosunki wzajemne między rodzicami
cechy osobowościowe rodziców
postawy rodziców wobec życia
modele jawnego zachowania się rodziców
nastawienie dziecka wobec rodziców i rodzeństwa
jawne zachowanie się dziecka w stosunku do członków rodziny
cechy osobiste dziecka
dziecko poza rodziną
Podstawowe dane o rodzinie:
dane o rodzicach,
sytuacja materialna,
sytuacja mieszkaniowa
Historia życia i rozwój dziecka:
ciąża i poród,
przebieg wczesnego dzieciństwa,
obecny stan zdrowia,
aktywność dziecka w domu
Formalna struktura rodziny:
sytuacja rodzinna (kto wychowuje dziecko)
stan rodziny,
skład rodziny
Nieformalna struktura rodziny:
atmosfera w rodzinie,
więź w rodzinie,
układ stosunków między rodzicami,
układ stosunków między rodzicami i dziećmi,
relacje z innymi członkami rodziny
charakterystyka oddziaływania wychowawczego
styl życia w rodzinie
Ogólne schematy poznania i pomiaru jakości środowiska rodzinnego - diagnoza całościowa:
Arkusz schematyczny Józefa Pietera (1971),
Koncepcja progów zagrożenia rozwoju dziecka w rodzinie Ewy Marynowicz - Hetki (1987),
Schemat diagnozy typologicznej Jacka Piekarskiego(1985),
Mapa diagnostyczna rodziny Krystyny Ostrowskiej(1998),
Model Integrated Childrens System (2005),
Model Diagnozy Rodziny G. H. Stampa (2004),
Wybrane kwestionariusze i skale do oceny różnych cech środowiska rodzinnego - diagnoza fragmentaryczna:
Kwestionariusz do Badania Postaw Rodzicielskich M.Ziemskiej(1973)
Inwentarz Postaw „W Moim Domu” B. Markowskiej (1971)
Skale Postaw Rodzicielskich M. Ploppy (1983)
Kwestionariusz Postaw Rodziców (PARI) E. Schafera, R. Bella (1983),
Kwestionariusz do Badania Ról Rodzicielskich A. Jaworowska (1984)
Techniki projekcyjne diagnozowania rodziny:
Rysunek Rodziny,
Historyjki i opowiadania niedokończone (Madleine Thomas),
Test niedokończonych historyjek (Elżbiety Greszty, 2000),
Test Zdań Niedokończonych (Y. Woźniakowej 1994; E. Wysockiej 1987 J. Kostrzewski 2001),
Test "Dwóch Domków” Wiktora Szyryńskiego, 1994,
Test Stosunków Rodzinnych Evy Bene i Jamesa Anthony`ego, 1993
ZASADY DIAGNOZY:
zasada uwzględniania szerszego kontekstu społecznego w ocenie rodziny
zasada relatywizmu wpływów warunków środowiskowych i doświadczeń wychowawczych
zasada relatywizmu efektów wychowawczych
zasada holizmu metodologicznego
zasada wartościującego charakteru diagnozy rodziny
zasada diagnozy pozytywnej
zasada uwzględniania dynamiki rozwojowej rodziny
zasada autodiagnozy rodziny
zasada obiektywizmu
zasada zachowania dyskrecji i ostrożności
zasada niewyrażania krytycznych ocen i sądów na temat rodziny
II. ŚRODOWISKO RÓWIEŚNICZE
Przedmiot diagnozy może dotyczyć różnych zjawisk:
struktury grupy,
wymiarów jej funkcjonowania,
udziału jednostki w grupach formalnych i nieformalnych,
postaw przyjmowanych wobec różnych grup i postrzegania zwrotnych postaw grupy wobec jednostki i innych
Podstawowe kategorie diagnostyczne:
zachowania grupowe i relacje pomiędzy członkami grupy, uczucia i nastawienia wobec innych członków grupy i jako całości,
wymiary struktury dynamiki grupowej np. autonomia, giętkość, poczucie zadowolenia, jedność, kontrola,
popularność w grupie rówieśniczej,
społeczne kompetencje rówieśnicze,
spostrzeganie funkcjonowania w grupie i własnych relacji z grupą,
spostrzeganie własnej pozycji w grupie,
struktura więzi grupowej, atrakcyjność interpersonalna i stosunki interpersonalne w grupie rówieśniczej
Podstawowe techniki:
podstawowe techniki diagnostyczne (obserwacja zachowań, wywiad ankieta)
techniki psychometryczne (skale szacunkowe do oceny wymiarów funkcjonowania grupy oraz oceny i samooceny funkcjonowania w grupie)
techniki socjometryczne (klasyczne, skale Syracuse, samoocena)
techniki projekcyjne (rysunkowe, obrazkowe)
DIAGNOZA ŚRODOWISKA WYCHOWAWCZEGO SZKOŁY:
może być rozpatrywana jako samodzielne powodujące dysfunkcjonalność zachowań jednostki, bądź też czynnik wzmacniający lub hamujący zaburzenia powstałe w okresie wcześniejszym
FUNKCJE I CELE DIAGNOZY SZKOLNEJ:
- Ocena i identyfikacja warunków rozwojowych (funkcje indywidualne)
- Ocena środowiska wychowawczego w aspekcie występujących w nim problemów, np. uzależnienia, przemoc i agresja międzyrówieśnicza (funkcje społeczne, profilaktyczne)
- Globalna ocena środowiska szkolnego w kontekście porównania jego jakości ze wzorcami instytucjonalnymi jego funkcjonowania (funkcje reformatorskie)
ANALIZA SYTUACJI SZKOLNEJ MUSI OBEJMOWAĆ:
Liczebność członków środowiska instytucjonalnego
Jakość stosunków społecznych i emocjonalnych w obrębie poszczególnych grup społecznych
Jakość stosunków społecznych między uczniami, a kadrą pedagogiczną
Jakość stosunków społecznych między kadrą pedagogiczną, a administracyjną
Poziom przystosowania do środowiska wychowawczego instytucji
Środki i metody oddziaływań stosowane w określonej instytucji, style oddziaływania i wzmacniania zachowań uczniów
Liczebność i jakość oraz profesjonalne przygotowanie kadry pedagogicznej,
Klimat społeczny i charakter struktury społecznej istniejącej w środowisku instytucjonalnym,
Charakter występujących podkultur w szkole
WYMIARY OGÓLNEGO KLIMATU SZKOLNEGO (Rudolf H. Moss)
- Zaangażowanie wychowawców i wychowanków w realizację codziennych zadań i obowiązków
- Podtrzymywanie motywatorów oraz wsparcia emocjonalnego stosowanych przez wychowawców
- Ekspresja mierząca zakres swobody wychowanków w wyrażaniu własnych uczuć,
- Autonomia ucznia
- Orientacja praktyczna (ocena rozwiązywania problemów praktycznych przez ucznia)
- Orientacja na problemy osobiste oraz zdolności pokonywania trudności emocjonalno-motywacyjnych
- Porządek i organizacja
- Jasność celów, zadań i regulaminów
- Kontrola wychowawcza
ŹRÓDŁA INFORMACJI:
Dokumentacja szkolna,
Opinia nauczyciela, wychowawcy, pedagoga
Opinia z badania lekarskiego, psychologicznego,
Dane z badania pedagogicznego,
Dane uzyskane od rodziców,
Dane uzyskane od ucznia,
Wytwory ucznia