J[Author ID1: at Thu Apr 15 01:43:00 2010 ]uliusz Słowacki[Author ID1: at Thu Apr 15 01:45:00 2010 ] (1809-1849)[Author ID1: at Thu Apr 15 01:45:00 2010 ]
Poeta, dramatopisarz, epistolograf, twórca filozofii genezyjskiej. Zaliczany do grona tak zwanych "trzech wieszczów romantycznych" (wraz z Adamem Mickiewiczem i Zygmuntem Krasińskim). W jego różnorodnej tematycznie i gatunkowo twórczości romantyzm polski osiągnął swe apogeum.
Urodził się w Krzemieńcu na Wołyniu, wzrastał i studiował w Wilnie. Wcześnie osierocony przez ojca - literata, nauczyciela wymowy w Gimnazjum Krzemienieckim, profesora literatury Uniwersytetu Wileńskiego - pozostawał pod wpływem matki, późniejszej adresatki najcenniejszego bloku listów do niej pisanych. Słowacki wychowany w środowisku elity inteligenckiej i intelektualnej był ogromnie przywiązany do szlacheckiej genealogii swej rodziny, czemu wielokrotnie dawał wyraz w twórczości.
Na początku 1829 roku wyjechał do Warszawy, gdzie pracował jako aplikant w Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu. Jako jedyny z wielkich poetów romantycznych był przez pewien czas obserwatorem powstania listopadowego. Napisał trzy patriotyczne wiersze zagrzewające do boju, dzięki którym na krótko zyskał popularność. Jeszcze w czasie powstania wyjechał z misją dyplomatyczną do Londynu, po jej wypełnieniu osiedlił się w Paryżu. Tutaj, w 1832 roku, wydał dwutomowy zbiór młodzieńczych utworów z okresu warszawskiego (Poezje). W utworach z warszawskiego okresu pokazywał świat przeżyć wybitnych jednostek: skłócenie ze światem i zamknięcie w kręgu problemów własnego wnętrza, problematykę zemstę, zdrady, występku - romantycznego „bólu istnienia”.
Niechęć paryskiego środowiska emigracji polistopadowej - wywołana publikacją Poezji - na wiele lat negatywnie określiła odbiór twórczości Słowackiego. Po upadku powstania listopadowego nie do zaakceptowania okazał się proponowany przez poetę indywidualistyczny model romantyzmu. Nie Słowacki, lecz Mickiewicz, z wydaną w tym samym 1832 roku Dziadów częścią III, trafiał w horyzont oczekiwań wychodźców, żyjących problemami powstańczej klęski i emigracyjnego losu. Krytykowany i osamotniony Słowacki krótko po wydaniu Poezji wyjeżdża do Genewy, zapoczątkowując tym wyjazdem kilkuletni okres podróży do: Rzymu i Neapolu, Grecji, Egiptu, Palestyny (1836 - 1837). Dopiero z końcem 1838 roku powróci przez Florencję do Paryża, by pozostać tu już do końca życia.
W czasie pobytu w Szwajcarii pisze poeta wielkie dramaty romantyczne, w których dominują refleksje nad historią oraz aktualną sytuacją polityczną. Należy do nich przede wszystkim Kordian (1834) jako próba zrozumienia własnej generacji oraz przyczyn upadku powstania. Problematyka patriotyczna i narodowa splata się w nim z egzystencjalną problematyką „dziecięcia wieku”, W okresie szwajcarskim powstają jeszcze dwa dramaty: Horsztyński (1835, niepubl.), Bliski Kordianowi tematyką egzystencjalną i Balladyna (1834, wyd. 1839),
Piękno alpejskiej przyrody (wycieczka w Alpy Berneńskie,), rodzące się uczucie miłości do Marii Wodzińskiej, panny z arystokratycznego domu, stają się inspiracją wielu liryków tego okresu. Poezją, prozą poetycką i literacko kształtowaną epistolografią owocuje też podróż na Wschód. Jest to podróż nie tylko w przestrzeni egzotycznej dla poety natury, ale także wyprawa w czasie: ku bohaterom walczącej o wolność Grecji (Grób Agamemnona), ku dawnym władcom Egiptu (Rozmowa z piramidami), w stronę Chrystusa i Nowego Testamentu (Podróż do Ziemi Świętej z Neapolu). Podróż ta uświadamiała poecie przemijanie i kruchość ludzkiego życia (Hymn. Smutno mi Boże), budziła refleksje na temat podobieństw losów różnych narodów, utwierdzała w typowym dla polskich romantycznych emigrantów przekonaniu o skazaniu ich przez los na wieczną tułaczkę i niemożność powrotu do kraju. Pojawiają się teraz utwory będące pesymistycznymi prognozami na przyszłość: stylizowany na biblijną przypowieść Anhelli (1838) o sybirskim losie Polaków, porównywana ze sztukami Victora Hugo Lilla Weneda (1840), dramat o inspiracjach antyczno-szekspirowskich, z tragiczną wizją narodu w centrum (wraz z Lillą Wenedą wydany został Grób Agamemnona zapowiadający konieczność przeobrażenia narodu, aby mógł on odzyskać wolność). W utworach tych pojawiają się już sygnały nowej postawy wobec życia i historii, postawy, która stanie się wyłączną w latach czterdziestych.
Za utwór graniczny uznać należy pisany oktawą poemat dygresyjny Beniowski (1841): ariostyczny w zmienności tonów, byronowski w gatunku - bliski formalnie Don Juanowi angielskiego mistrza i Eugieniuszowi Onieginowi Aleksandra Puszkina. Beniowski stanowi szczyt, a zarazem kres romantycznego indywidualizmu w twórczości Słowackiego, przezwyciężenie byronowskiego typu bohatera, zafascynowanego własną samotnością. Poeta ogłasza w nim wejście na nową drogę twórczości, dla ktorej w zakresie dramatu tradycją najbliższą stanie się twórczość Calderona, którego Księcia Niezłomnego przekłada Słowacki w 1844 roku. Poeta określa siebie teraz jako przewodnika narodu w czekającej naród koniecznej wielkiej przemianie.
Katalizatorem tej dojrzewającej wcześniej zmiany staje się znajomość z mistykiem Andrzejem Towiańskim i przystąpienie (na krótko) do założonego przez niego Koła Sprawy Bożej, skupiającego znaczną część emigracji z Mickiewiczem na czele. Za najwyższe wartości uznaje teraz Słowacki: prostotę, pokorę, ofiarę (wiersz programowy: Tak mi Boże dopomóż 1844), za zadanie: tworzenie siebie doskonalszego, by godnie i mądrze wspomagać naród. Poprzez wybitne mistyczne dramaty: Ksiądz Marek (1843), Sen srebrny Salomei (1844), w których historiozofii pojawia się idea zniszczenia i śmierci dla postępu, dochodzi do wykrystalizowania oryginalnego systemu myślowego zwanego przez poetę filozofią genezyjską. Zostaje on wyłożony przez Słowackiego w poetyckim traktacie Genezis z Ducha (1844 - 1846), który jest jego wersją biblijnej Księgi Rodzaju.
Poeta umiera na gruźlicę i zostaje pochowany na cmentarzu Montmartre. W 1927 roku jego prochy przewieziono do kraju i złożono obok Mickiewicza w krypcie na Wawelu.
Juliusz Słowacki, Godzina myśli [w:] Powieści poetyckie
Wstęp: M. Ursel, BN
Trzy występujące w „Godzinie myśli” postacie: narratora i dwóch bohaterów łączą rozliczne związki z doświadczeniami autorskiej biografii. Całkowita i bezwzględna negacja aktualnej chwili oraz nieustanna od niej ucieczka stają się głównym rysem postawy bohaterów tego poematu. Przeświadczony jest o tym również narrator utworu. Opozycyjną wartość wobec współczesności bohaterowie ci odnajdują we wspomnieniach „niepowrotnej”, „złotej przeszłości”, w „ciemnej marzeń ciszy”, w pamięci o „chwilach prześnionych”. Wyżsi ponad tłum i wyizolowani z niego, sięgają myślą „za okresy widzenia, za wzroku przedmioty”. Okrywają więc regiony i wartości niedostępne przeciętnemu śmiertelnikowi. Potrafią „marzeniem księgi rozumieć ciemne, nie rozumiejąc myślą” i przyswoić sobie zasady metempsychozy Swedenborga.
Możliwość odkrywania innych światów, karmienie się „marzeniami jak chlebem powszednim” nie przynosi jednakże radości ani bohaterom, ani narratorowi.
GODZINA MYŚLI Powstaje w trakcie pobytu w Genewie (wraz z "Lambro") kończąc młodzieńczy okres twórczości poety. Słowacki wykształcił w tym utworze model "romantycznej biografii", będący zamknięciem pewnego etapu twórczości. To opowieść o przeklętym bohaterze, który dzięki sztuce uzyskać może ocalenie; poezja po raz pierwszy odnosi ostateczne zwycięstwo nad realnym światem. W "Godzinie myśli" przeważa forma podawcza wyznania, "spowiedzi dziecięcia wieku" jak to wtedy nazywano. Jest poetycka transpozycja młodzieńczej przyjaźni Słowackiego ze Spitznaglem. Konstrukcja psychiczna obu postaci jest bardzo charakterystyczna dla epoki - iluzje wypełniające ich dusze zderzają się z realnym światem, a opozycja to stworzyć musi rozdźwięk, pękniętą osobowość. Jeden z przyjaciół jest istotą słabą i nadwrażliwą, drugi jest tytanem pracy, pasjonatem nauki, miłośnikiem obcych języków. Obu jednakże charakteryzuje skrajny pesymizm, przeświadczenie zbliżającej się śmierci. Słowacki zostaje poetą i dzięki temu pokonać może fatum, Spitznagel chcąc być człowiekiem czynu nie potrafi kreować własnych światów, nie został obdarzony talentem, on zatem mimo swej siły ponieść musi klęskę. Spitznagel ucieka z kraju, tymczasem poeta dojrzewa, poznaje życie , pierwsze namiętności i cierpienia (to odprysk fascynacji Ludwiką Śniadecką). Zakończenie utworu to obraz oszalałego przyjaciela, który powrócił z dalekich krajów, aby popełnić w kraju samobójstwo oraz wyznanie Słowackiego, iż tylko tworzenie poezji (co prawda niedoskonałej) uratowało go w tamtym czasie przed podobnym losem.
Nowatorstwo Godziny myśli
Pod wieloma względami utwór ten jest b. nowatorski i przez to szczególnie znaczący dla dalszej drogi poetyckiej Słowackiego. Czym jest więc Godzina myśli ?
Wysublimowany obraz „człowieka wieku”
Przenikliwe i romantyczne studium psychiki ludzkiej
Oryginalny fragment biografii romantycznej; fragm. Poświęcony dziecku romantycznemu (tu przełamany został rozpowszechniony w romantyzmie mit arkadyjskiego, sielskiego dzieciństwa)
Swoista metodologia dziecięca - centralna kategoria filozoficzno-artystyczna Słowackiego
Punkt wyjścia dla studium o romantyzmie, jak również studium o samym poecie
Wprowadzenie nowych pojęć, poszerzających horyzonty filozoficzne i artyst. poezji S.
Jedną z centralnych kategorii filozof. utworu jest kategoria egzystencji i jest ona jedną z wiodących w całej twórczości Słowackiego. M. Janion wyodrębnia dwie koncepcje egzyst, tzn. konc. egzyst. zamkniętej bądź konc. egz. otwartej. Godzina myśli to utwór, w którym mamy do czynienia ze świadomością uwięzienia w egzystencji (konc.egz.zamknietej) i jest ona udziałem tak bohaterów literackich, jak i poety. Jej symbolicznym obrazem będzie m.in. metaforyczny w swojej wymowie motyw szklanej kuli lub zwierciadła, pojawiający się także w Lambrze czy Kordianie. Jednakże, co jest kolejnym kwalifikatorem Godziny myśli jako nowatorskiego utworu, w tej powieści poetyckiej po raz pierwszy krystalizuje się koncepcja egzystencji otwartej, funkcjonując równocześnie z „uwięzieniem w egzystencji”.
!!! Bohaterem Godziny myśli jest poeta. Dlatego mimo że życie jego kształtować będzie klątwa ciążąca nad istnieniem ludzkim, to jednak on sam, dzięki właśnie sztuce, która jest jedną z owych szans uwolnienia, określać będzie swoją poezją sens życia. Wykorzysta więc „dziecko z czarnemi oczami” tę szansę, która nie była dana jego towarzyszowi „większemu nauką i laty”. Dziecko-poeta nie zaprzepaści więc możliwości wyrwania się z zaklętego kręgu egzystencji, tak jak to uczynił Lambro, który z podobnej szansy, jaką otwierała przed nim walka niepodległościowa, nie potrafił czy jeszcze nie mógł skorzystać.
Ważne wydaje się również to, że nowa koncepcja egz. otwartej, związana jest właśnie z osobą dziecka-poety, a poezja ma być autentyczną szansą „uwolnienia” i „otwarcia”. Godzina myśli bowiem to romans życia poety i poetyckiego przeżywania oraz doświadczania świata. Nie należy tego oczywiście wiązać jedynie ze Słowackim. W utworze mowa jest bowiem o poecie romantycznym idealnym, który po części jest także porte parole autora. Świat tu ukazany to świat przefiltrowany przez wyobraźnię poetycką i podporządkowany przede wszystkim funkcji autotelicznej. Dominuje i organizuje ten świat specyficzna postawa poety-kreatora. Sięga ona również w przyszłość, pozwalając odgadnąc „jaki blask przyszłe wspomnienia nadadzą obecnym chwilom życia”. W niej tkwi siła i nadzieja dziecka-poety, pozwalając i sprawiając zarazem, iż „od siebie śmierci odsunął widziadło”. W Godzinie myśli po raz pierwszy nad światem realnym i jego prawami triumfuje poezja i jej siła. Dzięki nim przerwany zostaje zaklęty krąg „uwięzienia w egzystencji” i pojawia się świadomość „otwarcia” egzystencjalnego.
Kompozycja i narracja
Godzina myśli jest utworem odbiegającym od reguł narracyjnych i kompozycyjnych powieści poetyckiej. Decyduje o tym szczególna strategia twórcza Słowackiego, tj:
Przedmiotem poezji (po raz pierwszy w lit. pol.) staje się „czysta treść psychologiczna” i „ z niej tylko płynie piękno”
Forma wyznania, wzbogacona o cechy formalne spowiedzi i relacji marzeń sennych
Inne cechy charakterystyczne utworu:
Brak w utworze dynamizmu, żywszych dialogów czy akcji
Rozwija się natomiast szeroka, spokojna, meandryczna relacja delikatności, wyciszeń
Jeśli chodzi o przynależność gatunkową, to G. m. zawiera elementy łączące ją z powieścią poetycką, ale także z elegią (utw. elegijnie subiektywny, romantycznie odrzucający świat, poemat o charakterze zwróconym w głąb siebie - kreacja bez wątpienia liryczna, S.Treugutt)
Język, styl i wersyfikacja
W utworze pojawiają się archaizmy językowe: słownikowe, fleksyjne i składniowe, np. wspomnij na przyjaciela
Brak prawie tradycyjnego słownictwa miłosnego, eksponującego silnie tematykę miłosną
Utwór napisany 13-zgłoskowcem
porte-parole (fr. przemawiający w imieniu innych)
postać literacka przemawiająca w imieniu autora, reprezentująca jego przekonania. Sygnałem tego jest zazwyczaj pozycja postaci w dziele oraz autorytet, którym się cieszy, np. Pan Podstoli w powieści I. Krasickiego o tym samym tytule.