TRANSFORMACJA POSTKOMUNISTYCZNA , REAKCJE NA RADYKALNĄ ZMIANĘ SPOŁECZNĄ

Ostatnie dziesięciolecie XX wieku, to w Polsce okres przystosowywania i adaptacji społeczeństwa do nowych warunków politycznych i ekonomicznych.

Transformacja , jaka nastąpiła w 1989 roku w systemie sprawowania władzy oraz układzie stosunków gospodarczych dla większości członków naszego społeczeństwa okazała się dość szokująca, toteż wywołała bardzo wiele specyficznych reakcji, charakterystycznych dla okresów przejściowych.

Nierewolucyjny charakter tychże przemian pozwolił na uniknięcie eksplozji społecznych antagonizmów o podłożu politycznym, ideologicznym czy nawet osobistym, dzięki czemu społeczeństwo uniknęło niewątpliwie traumatycznych przeżyć, związanych zazwyczaj z mającymi często miejsce podczas tak radykalnych zmian politycznych, „polowaniami na czarownice”, czyli na przedstawicieli ustępującego establishmentu. Nie zmienia to jednak faktu, iż upadek poprzedniego systemu władzy wywołał ogólne poczucie niepewności i dezorientacji; trudności z odnalezieniem się w nowej rzeczywistości mieli zwłaszcza ludzie starsi oraz jednostki bierne zawodowo i społecznie, przy czym wykształcenie nie stanowiło tutaj zbyt wyraźnego cenzusu.

Okres dostosowywania się do nowego układu stosunków ekonomiczno-politycznych niósł ze sobą wiele zjawisk o czysto społecznym charakterze, głównie dotyczących przewartościowań w dotychczasowym układzie stosunków i systemie wartości. Liberalizacja życia gospodarczego i politycznego stanowiła wyzwanie wobec społeczeństwa nawykłego, z małymi wyjątkami, do biernego na ogół akceptowania zmian w sferach rządzących oraz nie posiadającego żadnego doświadczenia w praktycznym stosowaniu reguł demokracji (jednostki pamiętające czasy II Rzeczypospolitej nie stanowiły wszak zbyt dużej grupy). To powodowało iż w okresie przejściowym najlepiej poradzili sobie ludzie dobrze poinformowani albo działający na granicy prawa, lub nawet całkowicie poza nim.

Szok społeczny, wywołany liberalizacją rynku, a głównie powstałym niemal z dnia na dzień, bezrobociem, wywołał społeczną reakcję obronną, polegającą na domaganiu się ustawowego wprowadzenia barier ochronnych, bądź na masowym przechodzeniu na renty inwalidzkie, czy wcześniejsze emerytury. Zjawisko to szczególnie nasiliło się w latach 1989-1991, przy okazji czego dokonano wielu nadużyć, wykorzystując przestarzałe regulacje prawne oraz brak reakcji ze strony ubezpieczyciela społecznego (ZUS).Poszukiwano także , winnych powszechnego zubożenia .Oprócz samego Balcerowicza zaczęto coraz częściej wskazywać na międzynarodowe instytucje i upowszechniać w politycznej propagandzie slogany o dyktacie narzuconym Polsce z zewnątrz . Zbiegło to się z faktycznym otwarciem kraju dla zagranicznym towarów , inwestorów i doradców oraz rozwinięciem rozlicznych kontaktów z międzynarodowymi organizacjami ekonomicznymi , co jeszcze bardziej podsycało podejrzenia o zewnętrznej inspiracji działań władz polskich.

Także ten fakt, lecz nie tylko, wpłynął na szerokie rozprzestrzenienie się korupcji wśród urzędników, pracowników służby zdrowia, służb publicznych i państwowych. Zjawisko to, z którym ciągle nie możemy sobie poradzić tkwi korzeniami w poprzednim systemie, w którym usankcjonowane zwyczajowo było wręczanie różnego rodzaju „upominków” w zamian za „załatwienie” różnego rodzaju spraw, począwszy od zakupu mięsa w sklepie aż po forsowanie rozwiązań legislacyjnych w najwyższych organach ustawodawczych.

Warto także wspomnieć o zmianach w obrębie stosunków rodzinnych. Ogólny brak perspektyw zawodowych, bezrobocie, często konieczność poświęcenia czasu przeznaczanego dla rodziny na potrzeby rodziny, wpłynęło destrukcyjnie na stosunki wewnętrzne w wielu polskich rodzinach. Często także objęcie roli głównego bądź jedynego żywiciela rodziny przez matkę powodowało przewrót w tradycyjnej hierarchii rodzinnej co przekładało się niejednokrotnie na powstawanie konfliktów i kłótni. Okres ten także wytworzył nowy etos „kobiety pracującej” który polegał na odejściu od roli wyrobnicy w przedsiębiorstwie państwowym na rzecz „businesswoman”.

Kolejnym, ważnym społecznie czynnikiem było z pewnością powstanie grupy ludzi trwale bezrobotnych, z których wielu zasiliło szeregi degeneratów społecznych, wpadając w alkoholizm, trudniąc się drobnymi kradzieżami, wymuszeniami, żebractwem. Brak stałego miejsca zatrudnienia i źródeł dochodu powodował wyalienowanie się tych ludzi ze struktury społecznej, załamanie się ich planów życiowych i utratę ambicji zajmowania określonego miejsca w hierarchii społecznej oraz odgrywania w społeczeństwie jakiejś roli.

Ludność Polski wzrosła w 1989r. do 39mln osób przy czym w miastach mieszkało ponad 61% mieszkańców. Na skutek pauperyzacji i przemian obyczajowych zmniejszyła się liczba nowo zawartych małżeństw na 1000 mieszkańców, natomiast liczba rozwodów wzrosła nieznacznie. Przyrost naturalny zmalał z 9,6% w 1980r. do 4,8% w 1989r. wg mnie największym problemem była jednak emigracja. W latach 1981- 1989 wyemigrowało z Polski około 270tys. osób jednak faktycznie liczba emigrantów była większa. Stan wojenny oraz okres beznadziejności lat 1983- 1989 kosztował Polskę odpływ tysięcy najbardziej dynamicznych przedstawicieli młodego pokolenia, z których tylko niektórzy decydowali się na powrót po 1989r.

Wraz z przeobrażeniem systemu politycznego nastąpiły przemiany struktury społecznej. Znikła warstwa nomenklatury która w pewnej części przeistoczyła się w klasę drobnych i średnich przedsiębiorców. Powstały warunki do prowadzenia efektywnej działalności gospodarczej , zgodnej z wymaganiami rynku . Najpierw objawiło się to w handlu , przybierającym zrazu , z powodu braku lokali , postać uliczno bazarową . Nagle , w ciągu kilku tygodni pojawiło się mnóstwo towarów nie oglądanych od niepamiętnych czasów , w tym wiele towarów z zagranicy sprowadzanych dzięki nowym , zliberalizowanym zasadom handlu zagranicznego. Bariera efektywnego popytu oraz wzmożona konkurencja artykułów importowanych dotkliwie dawały się we znaki państwowym producentom , ale szybko zaczęło przybywać prywatnych przedsiębiorstw .W ciągu kilku lat liczba indywidualnych podmiotów gospodarczych przekroczyła 2 miliony , a pod koniec dekady sięgnęła 2,3 mln , np. spośród 60 członków ostatniego Biura Politycznego i Sekretariatu KC PZPR oraz rządu około 20 stało się biznesmenami. Nastąpiła poprawa położenia materialnego niektórych grup inteligencji oraz stagnacja lub nawet zbiednienie części robotników i chłopów.

W przypadku chłopów wynikało to z ogromnego zacofania struktury agrarnej , produkcji rolnej , infrastruktury i kultury na wsi .Istotnym czynnikiem mającym wpływ także na zubożenie chłopów było ich niskie położenie w hierarchii społecznej ze względu na wykształcenie , zatem najsłabiej wyedukowani mieszkańcy wsi i pracownicy rolnictwa ulegli relatywnej degradacji . W gospodarce niedoboru , panującej w okresie PRL , popyt na żywność gwarantował łatwy zbyt wszystkich płodów. Po uwolnieniu w 1989 r. cen żywności dochody rolników wzrosły do niespotykanego nigdy wcześniej poziomu , przekraczając o kilkanaście procent średnie zarobki pracujących poza rolnictwem .Potem jednak po wprowadzeniu konkurencji rynkowej i ograniczeniu rządowych dotacji , zacofanie wsi dało znać o sobie jej mieszkańcom.

Nagłe zmiany społeczne doprowadziły do pogarszającej się pozycji chłopów w strukturze społecznej .Spowodowane to było brakiem jakich kolwiek zasobów przydatnych w nowej rzeczywistości i niezbędnych dla odgrywania w niej aktywnej roli oraz uzyskiwania awansu , czyli wykształceniem , kapitałem lub motywacyjnymi wzorami kulturowymi .Przeciwnie są : najgorzej wykształceni , najstarsi i reprezentują najbardziej zachowawczy typ mentalności i kultury .

Klasę społeczną szczególnie uprzywilejowana zarówno materialnie , jak i prestiżowo , zwłaszcza w oficjalnej ideologii państwowej , stanowili w okresie PRL robotnicy .To robotnicze protesty przeciw materialnej niewydolności i ideologicznemu zakłamaniu doprowadziły do upadku tamtego państwa i utorowały drogę do powstania wolnej i demokratycznej Polski .W wyniku systemowej transformacji to właściwie robotnicy doznali wyraźnego obniżenia swojego statusu społecznego. Najgorsza okazała się dla tych , którzy w trakcie przemian systemowych utracili pracę .Bezrobotny to kategoria w PRL nie znana , a wysoki , sztucznie kreowany przez komunistyczną gospodarkę popyt na pracę fizyczną sprawiał , że pozycja robotników była uprzywilejowana , także w porównaniu z relatywnym statusem tej grupy zawodowej i społecznej w krajach zachodnich z rynkową gospodarką .Tymczasem w kulminacyjnym okresie transformacji prowadzonej w latach 90. prawie 3 mln osób , czyli ponad 16 proc. Wszystkich zawodowo czynnych , znalazło się bez pracy i byli to w przeważającej większości robotnicy lub osoby o kwalifikacjach i wykształceniu nie pozwalającym im na wykonywanie innych niż robotnicze zawodów. Szczególnie dotyczy to robotników rolnych , a zwłaszcza byłych pracowników Państwowych Gospodarstw Rolnych. To oni należeli do tych grup społecznych i zawodowych , które w czasach PRL najbardziej zdane były na instytucje państwowe we wszystkich niemal aspektach i okresach swojego życia .

To one okazały się najbardziej nieprzystosowane do nowych warunków , jakie powstały po upadku wszechobecnego państwa komunistycznego , organizującego i nadzorującego całe życie obywateli . Znacznemu obniżeniu uległa także pozycja i status tych robotników , którzy pracę zachowali lub otrzymali .Uczestnictwo tej grupy w kształtowaniu stosunków w Polsce miało jednak w przeciwieństwie do poprzedniej epoki , charakter przede wszystkim defensywny , skoncentrowany na obronie wcześniejszych przywilejów i atrybutów statusowych .Najbardziej dynamiczna , ofensywna i sprawcza klasa społeczna , nie zdołała utrzymać w nowych warunkach swoich ról i przeszła na pozycje zachowawcze pasywne , a często wręcz destrukcyjne .Przyczyniał się znacząco do tego proces prywatyzacji gospodarki , restrukturyzacji przedsiębiorstw , modernizacji procesów technologicznych i form aktywności ekonomicznej .Sektor prywatny znacznie niżej wycenia wartość pracy fizycznej , przy czym najgorzej wynagradzani są robotnicy w przedsiębiorstwach sprywatyzowanych , nieco lepiej w państwowych , a stosunkowo najlepiej w powstałych od początku jako prywatne, lecz te ostatnie stawiają najwyższe wymagania dotyczące kwalifikacji , kultury technicznej , jakości pracy i dyspozycyjności , a także o wiele jeszcze wyżej wyceniają pracę koncepcyjną i menedżerską , wykonywaną nie przez robotników.

Grupą społeczną zaczynającą odczuwać pozytywne zmiany transformacji , są prywatni przedsiębiorcy .Wśród nich wyróżnią się osoby z wyższym wykształceniem , które nie tylko dwukrotnie częściej niż inne podejmują samodzielną działalność gospodarczą , ale ponadto znacznie lepiej niż pozostali przedsiębiorcy oceniają efekty swojej pracy i jej perspektywy .

Transformacja postkomunistyczna w Polsce doprowadziła do radykalnych zmian społecznych . Polegających przede wszystkim na zniesieniu doktrynalnych, politycznych i administracyjnych barier społecznej ruchliwości , struktura społeczna stała się o wiele bardziej skomplikowana , stale postępuje również rozwarstwienie , w tym przede wszystkim materialne .Istotnym procesem wywołanym w okresie transformacji jest bezrobocie , najtrwalej dotknięci tym upośledzeniem nie są jednak mieszkańcy dużych miast , bo tam akurat bezrobocie jest niższe a znalezienie pracy lub pomocy łatwiejsze , lecz byli pracownicy PGR-ów , niewykwalifikowana siła robocza tych komunistycznych folwarków , zlikwidowanych na początku dekady z powodu ich zatrważającej niewydolności ekonomicznej i notorycznego marnotrastwa zasobów na gigantyczną skalę .Ludzi Ci po prostu nie zostali przygotowani do samodzielnego życia , jakie kolwiek decyzje były podejmowane przez państwo. Wraz z likwidacja systemu , utracili podstawy egzystencji , pogrążając się w marazmie i wegetacji, a często w alkoholizmie i degeneracji . Zjawiska te dotknęły w największym stopniu właśnie byłych pracowników PGR-ów , rozrzuconych po wiejskich pustkowiach północno-zachodniej Polski , z daleka od większych ośrodków miejskich i skupisk ludności o innym modelu życia oraz centrów ekonomiczno-kulturowych , co jeszcze bardziej utrudnia ich aktywizację i socjalizację .Wiele grup społecznych bardzo boleśnie odczuło proces transformacji np. górnicy , rolnicy , wojskowi itd. Reakcje ich na te wydarzenia są bardzo różne od wyrażania swoich racji do bardziej radykalnych czyli strajków i demonstracji .

Kosztami transformacji gospodarczej w latach dziewięćdziesiątych zostało obciążone przede wszystkim społeczeństwo polskie, które odczuło po 1989 r. drastyczny spadek stopy życiowej. Pośpieszna, często niezbyt przemyślana prywatyzacja stał się źródłem zjawisk kryminogennych i wzrastającego bezrobocia, które ogarnęło prawie 3 mln ludzi (1990-1993). Negatywne skutki społeczne przyniosło ograniczenie opiekuńczej roli państwa w zakresie opieki społecznej, ubezpieczeń i szkolnictwa. Ofiarami przemian stali się robotnicy, chłopi i inteligencja zatrudniona w sferze budżetowej, zaś zwycięzcami ludzie z kręgu elity władzy, prywatni biznesmeni i handlowcy. Należy jednak podkreślić, że mimo wielu negatywów realizacja planów Balcerowicza i Kołodki doprowadziła do stabilizacji gospodarczej kraju i wzrostu produktu krajowego brutto.

Bibliografia :

1. Wojciech Lamentowicz „Państwo współczesne” Warszawa 1996

2. Albert A. „Najnowsza Historia Polski 1914 - 1993” , Warszawa 1995

3. Majcherek J.A. „Pierwsza Dekada III Rzeczpospolitej 1989 - 1999” , Warszawa 1999

4. Czubiński A. „Europa Dwudziestego Wieku” Zarys Historii Politycznej , Poznań 1997

5. Antoszewski A , Herbut Ryszard „Polityka w Polsce w latach 90.”, Wrocław 1999

6. Gazeta Wyborcza

1

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.

---