Geografia
Temat: „Scharakteryzuj klimat Polski.”
Łomża, 2007r
SPIS TREŚCI:
Wstęp.
Wiatry i masy powietrza.
Zachmurzenie i opady.
Temperatura.
Pory roku.
Najcieplejszy i najzimniejszy obszar Polski.
Obszary o najmniejszych i największych opadach.
Okres wegetacji roślin.
Czynniki kształtujące klimat w Polsce.
Wstęp.
W Polsce panuje klimat umiarkowany o charakterze przejściowym pomiędzy klimatem morskim a lądowym. Jest to efekt ścierania się mas wilgotnego powietrza znad Atlantyku z suchym powietrzem z głębi kontynentu euroazjatyckiego. W efekcie klimat Polski odznacza się dużą kapryśnością pogody i znacznymi wahaniami w przebiegu pór roku w następujących po sobie latach. Zaznacza się to zwłaszcza charakterze zim, które są bądź wilgotne, typu oceanicznego, bądź - rzadziej - pogodne, typu kontynentalnego. Generalnie w Polsce północnej i zachodniej przeważa klimat umiarkowany morski z łagodnymi, wilgotnymi zimami i chłodnymi latami ze sporą ilością opadów, natomiast we wschodniej części kraju zaznacza się kontynentalizm klimatu, z ostrymi zimami oraz gorętszymi i bardziej suchymi latami. Ogólnie można stwierdzić, że do Polski docierają wszystkie typy mas powietrza właściwych dla półkuli północnej. Dlatego też klimat jest tutaj niejednolity, co wywołuje spore trudności w prognozowaniu pogody. Właściwa dla klimatu Polski jest też duża zmienność pogody w kolejnych latach. Jest to spowodowane zaburzeniami w napływie głównych mas powietrza docierających nad kraj. Niekiedy upalne i suche lato występuje rok po roku, a w następnych jest chłodne i wilgotne. To zjawisko występuje najczęściej cyklicznie, w okresach kilkuletnich. Dla całości polskiego klimatu bardzo ważny jest aspekt nizinnego ukształtowania terenu, które wyraźnie rysuje się w Europie od Francji aż do Ukrainy. Ułatwia on szybkie przemieszczanie się dużych mas powietrza nawet znad Atlantyku lub Morza Północnego. Dużą rolę odgrywa także usytuowanie Polski na kontynencie. Na klimat szczególnie oddziałuje oddalenie od wielkich zbiorników wodnych oraz sąsiedztwo z rozległymi obszarami lądowymi. W przypadku klimatu Polski największe znaczenie ma Ocean Atlantycki, a rozległą przestrzeń stanowi cały kontynent euroazjatycki. Istotny wpływ na klimat mają również morza. Dla Polski północnej jest to Morze Bałtyckie, zaś dla południowej również Morze Śródziemne oraz Morze Czarne.
Wiatry i masy powietrza.
Głównymi układami ciśnienia kształtującymi pogodę są stałe układy baryczne: niż islandzki, silniejszy zimą, i wyż azorski, aktywniejszy latem oraz sezonowo zmieniające się ciśnienia znad Azji: zimowy wyż wschodnioazjatycki i letni niż południowoazjatycki. Polska znajduje się w strefie przeważających wiatrów zachodnich (60% wszystkich dni wietrznych). Są to wiatry wiejące głównie od Czech po Norwegię i Szwecję. We wschodniej części kraju zwiększa się jednak odsetek wiatrów wschodnich, a w górach - południowych. Rozkład wiatrów nie jest równomierny w ciągu roku. W miesiącach letnich, czyli od lipca do września, dominują wiatry nadciągające z kierunku zachodniego. Natomiast w zimie, zwłaszcza w grudniu i styczniu, ich przewaga się zmniejsza. Nad Polską wieją wówczas głównie wiatry wschodnie. W przejściowych porach roku na ogół występuje wyrównanie udziału wiatrów z sektora zachodniego i wschodniego. Zazwyczaj nad obszarem Polski wieją wiatry słabe i umiarkowane, od 2 do 10 m/s. Wiatry silne i bardzo silne występują nad morzem powodując sztormy, a także w górach, gdzie osiągają prędkość nawet ponad 30 m/s. Wiatry huraganowe wyrywające drzewa z korzeniami i zrywające dachy budynków są w Polsce zjawiskiem raczej rzadkim.
Istnieją też wiatry właściwe tylko dla danej formy terenu, czyli lokalne. Latem nad wybrzeżem Bałtyku podczas bezchmurnej pogody odczujemy przyjemne, orzeźwiające podmuchy od strony morza. To bryza morska, powstająca w ciągu dnia i sięgająca ok. 10 km w głąb lądu. W nocy kierunek tych wiatrów się zmienia. Powstaje bryza lądowa, a powietrze przemieszcza się znad wychłodzonego lądu nad cieplejsze morze.
Powszechnie znanym w Polsce wiatrem górskim jest halny, wiejący w Tatrach. Jest na tyle wyjątkowy, że stał się "bohaterem" wierszy i obrazów. Nie jest on jednak specyficzny tylko dla Polski. Występuje we wszystkich górach świata pod wspólną nazwą fen. Halny to silny i porywisty wiatr powodujący podwyższenie temperatury i obniżenie się wilgotności powietrza na zawietrznej stronie gór. Halny jest uciążliwy dla ludzi. Powoduje obniżenie sprawności psychofizycznej, wywołuje drażliwość. Ma tak dużą siłę, że powala drzewa, niszczy czasami całe połacie lasów, zrywa dachy i przewraca płoty. Zimą zaś sprawia, iż szybko topnieje pokrywa śnieżna, a gwałtownie wzbierające rzeki przynoszą zagrożenie powodziowe.
Masy powietrza:
*masy powietrza polarno-morskiego(60% dni w roku, masy te napływają z zachodu).Masy powietrza polarno-morskiego przynoszą nam zachmurzenie i opady deszczu w lato, przedzimie i przedwiośnie.
*masy powietrza polarno-kontynentalnego(30% dni w roku, masy te napływają z wschodu).Masy powietrza polarno-kontynentalnego przynoszą pogodę słoneczną(mroźna lub upalną) w zimę i wiosnę.
*masy powietrza arktycznego(5% dni w roku, masy te napływają z północy). Masy powietrza arktycznego przynoszą nam spadek temperatury i obfite opady śniegu w styczniu i lutym.
*masy powietrza zwrotnikowego(5% dni w roku, masy te napływają z południa). Masy powietrza zwrotnikowego przynoszą nam piękną słoneczna pogodę („polska złota jesień”) w jesień.
Zachmurzenie i opady.
Widocznymi efektami ścierania się mas powietrza nad Polską jest zachmurzenie. Liczba dni z zachmurzeniami waha się między 60 a 70%. Najwięcej chmur spowija polskie niebo w listopadzie, zaś najmniej w okolicach sierpnia i września. Najintensywniej chmurzy się na pojezierzach północnych i w Sudetach, natomiast najmniej w Wielkopolsce oraz na Nizinie Śląskiej. Średnia liczba dni pochmurnych, czyli takich gdy zachmurzenie jest większe niż 80%, wynosi 120-160 dni w roku, dni pogodnych (zachmurzenie mniejsze niż 20%) jest 30-50. Największy opad na ziemiach polskich odnotowano w czerwcu 1973 r. na Hali Gąsienicowej w Tatrach. Jednorazowo spadło tam aż 30 cm wody. Przy przeważających w Polsce wiatrach zachodnich największe opady występują na zachodnich zboczach gór i wzniesień. W Karpatach i Sudetach wynoszą one rocznie 800-1400 mm, na nizinach i wyżynach od 400 do 750 mm. Podobne wielkości notuje się na Pojezierzu Pomorskim i Pojezierzu Mazurskim. Wynika to z bliskości Morza Bałtyckiego, znad którego przesuwają się ku wschodowi masy wilgotnego powietrza morskiego. Najmniej opadów otrzymuje wschodnia część Wielkopolski i Kujawy, leżące w cieniu opadowym Pojezierza Pomorskiego.
Maksimum opadów przypada na miesiące letnie. W tym okresie są one średnio 2-3 razy większe niż w okresach zimowych, a w Karpatach nawet 4 razy większe. Najbardziej wyrównany rozkład opadów występuje na nizinach nadmorskich. Zima nadciąga do Polski od północnego wschodu. Średnia roczna liczba dni z opadami śniegu wynosi w zachodniej i środkowej Polsce 30-40 dni w roku, a ponad 50 dni na północnym wschodzie kraju. W Karkonoszach śnieg pada przez 120 dni, a w Tatrach aż przez 145. Śnieg utrzymuje się najdłużej właśnie w górach (do 200 dni) oraz w północno-zachodniej Polsce (90-120 dni). Najkrócej leży na zachodzie (40-50 dni).
Temperatura.
Średnia roczna temperatura waha się w Polsce od 5-7°C na wzniesieniach Pojezierza Pomorskiego i Pojezierza Mazurskiego oraz na wyżynach, do 8-10°C w pasie kotlin podkarpackich oraz na Nizinie Śląskiej i na Nizinie Wielkopolskiej. Tylko w wyższych partiach Karpat i Sudetów wynosi ok. 0°C (Kasprowy Wierch -0,8°C, Śnieżka -0,4° C). Najcieplejszym miesiącem jest lipiec, którego średnia temperatura wynosi 16-19°C. Najchłodniejsze w lipcu są obszary górskie, gdzie temperatura powietrza spada wraz ze wzrostem wysokości (średnio o 0,6°C na 100 m). W szczytowych partiach Tatr i Sudetów średnia temperatura powietrza w lipcu wynosi zaledwie ok. 9°C. Chłodniej jest w lipcu także na obszarach Polski przylegających do Morza Bałtyckiego (ok. 16°C), co jest wynikiem ochładzającego wpływu wód morskich. Najcieplej jest w środkowej części Polski, gdzie temperatury przekraczają 18°C. Dni gorące, o temperaturze co najmniej 25°C, występują w Polsce od maja do września. Ich liczba wzrasta w miarę oddalania się od morza. Średnio tylko 5 takich dni występuje na Przylądku Rozewie, powyżej 40 - w Kotlinie Sandomierskiej i na Wyżynie Lubelskiej. Najchłodniejszym miesiącem w Polsce jest styczeń. Wskutek napływającego ze wschodu mroźnego powietrza kontynentalnego wschodnie obszary Polski są w styczniu jednymi z najchłodniejszych regionów kraju. Zima nadciąga do Polski od północnego wschodu. Średnia liczba dnie mroźnych wynosi od ok. 25 w roku nad dolną Odrą i wzdłuż wybrzeża morskiego, do 65 dni na Pojezierzu Suwalskim. W górach dochodzi do 132 na Śnieżce i 150 na Kasprowym Wierchu. Liczba dni z przymrozkami, które występują zwykle późną wiosną i wczesną jesienią, waha się na nizinach od 90 (nad morzem) do 130, a w górach przekracza 200. Zróżnicowanie temperatury powietrza wpływa na długość okresu wegetacyjnego, w czasie którego średnia dobowa temperatura powietrza wynosi co najmniej 5°C. Średnio okres wegetacyjny w Polsce trwa ok. 200 dni. Jest on najkrótszy w górach, we wschodniej części Pojezierza Pomorskiego oraz na Pojezierzach Mazurskim i Suwalskim. Najdłużej natomiast trwa na Nizinie Śląskiej oraz na obszarach położonych wzdłuż dolnego biegu Odry.
Pory roku.
W Polsce wyróżnia się aż sześć pór roku. Polska "bogatsza" jest od innych krajów europejskich o przedwiośnie i przedzimie. Pory roku niemal wcale nie pokrywają się z porami kalendarzowymi. W czasie przedwiośnia, które trwa około miesiąca, średnia dobowa temperatura powietrza waha się od 0°C do 5°C. Wiosna trwa w Polsce średnio ok. 60 dni i wkracza do Polski od zachodu. Temperatura dobowa wynosi średnio od 5°C do 15°C. Wtedy też zaczyna się na ziemiach polskich okres wegetacyjny. Lato, przynoszące temperatury powyżej 20°C, rozpoczyna się w Polsce w maju. Przegania je po ok. czterech miesiącach jesień, która obniża średnią temperaturę od 15°C do nawet 5°C. Nie corocznie, choć prawie zawsze, nadchodzi około połowy września piękne, niepowtarzalne "babie lato". Jest wtedy ciepło, słonecznie, a chociaż liście opadają już z drzew, to w powietrzu czuje się jeszcze tchnienie minionych miesięcy. Sama pojęcie "babiego lata" wywodzi się od długich białych nitek wysnuwanych przez pająki, na których podróżują one w czasie ciepłych dni "złotej polskiej jesieni". Gdy już wszystkie liście spadną z drzew, a dzień się staje coraz krótszy, rozpoczyna się przedzimie. Temperatury spadają poniżej 5°C. Po upływie ok. sześciu tygodni nadchodzi zima, a na ustąpienie mrozów trzeba czekać dość długo. Przedwiośnie można ujrzeć bowiem dopiero na przełomie lutego i marca, i to tylko na Pomorzu oraz w Polsce Zachodniej. Górale muszą czekać na nie do połowy marca, natomiast do mieszkańców Polski północno-wschodniej zawita ono dopiero pod koniec marca. W różnych regionach geograficznych czas trwania pór roku jest inny. Np. lato w północnej części Polski trwa ok. 2,5 miesiąca, a w południowo-wschodniej, centralnej i południowo-zachodniej ponad 3 miesiące. Zima trwa z kolei od 2 miesięcy nad morzem i na zachodzie, do 3-4 miesięcy na północnym wschodzie, a w Tatrach aż do 6 miesięcy. Często pojawiają się różne anomalie. Ten fakt stanowi kolejny wyróżnik polskiego klimatu. W Polsce mówi się: ,,kwiecień, plecień, wciąż przeplata trochę zimy trochę lata", lub też: ,,w marcu - jak w garncu". Zdarza się bowiem, że przedwiośnie zjawia się już na początku lutego. Bywa też tak, że gdy we wrześniu chcemy odnaleźć jeszcze pozostałości upalnego lata, na ulicach wita nas już lodowa gładź. W styczniu 1982 r. w ciągu jednej doby temperatura powietrza we Włocławku spadła z 8°C do -20°C. To dotąd największy dobowy spadek temperatury w historii pomiarów na ziemiach polskich. 8 stycznia 1994 r. temperatura w centrum Krakowa wynosiła 17,3°C.
Najcieplejszy i najzimniejszy obszar Polski.
Najcieplejszym obszarem Polski jest Nizina Śląska, która znajduje się pod przeważającym wpływem powietrza oceanicznego. Wpływ na jej klimat ma też położenie tej krainy w sąsiedztwie obszarów wznoszących się wyżej. Zatrzymują one chmury i wilgoć, dzięki czemu jest tam duże nasłonecznienie. Termiczny okres zimowy trwa zaledwie ok. 60 dni, a zimy są stosunkowo łagodne. Lata są tam natomiast słoneczne i ciepłe. Trwają ponad 100 dni. Średnia temperatura w lipcu przekracza 18,5°C. Najwyższe wartości temperatur notuje się w pobliżu Wrocławia, na Równinie Wrocławskiej. Jest to jedyny obszar w Polsce, gdzie średnia temperatura w ciągu roku przekracza 8,5°×C. Ten łagodny klimat sprawia, że okres wegetacyjny na Nizinie Śląskiej trwa 220 dni. Najchłodniejszym obszarem Polski jest Suwalszczyzna, położona w północno-wschodniej części kraju. Region ze względu na temperaturę powietrza przypomina raczej odległą Skandynawię. Z powodu surowych i długich zim, które trwają ponad cztery miesiące, zwykło się go nazywać polskim biegunem zimna. Zimą występują bardzo niskie temperatury, latem natomiast dość wysokie. Na Suwalszczyźnie notowane są najwyższe amplitudy średnich temperatur, ponad 23°C. Są one nawet wyższe niż na terenach górskich. Średnie temperatury powietrza w najzimniejszym miesiącu, jakim jest styczeń, są najniższymi w Polsce i wynoszą mniej niż -5°C. Latem średnia temperatura powietrza spada poniżej 17,5°C. Średnia roczna temperatura powietrza na Pojezierzu Suwalskim nieco przekracza 6°C. Nie dziwi zatem, że lato termiczne jest tam jednym z najkrótszych i trwa ok. 60 dni. Okres wegetacyjny wynosi ok. 190 dni, ale do tego surowego klimatu znakomicie dostosowała się przepiękna, dzika przyroda Suwalszczyzny.
Obszary o najmniejszych i największych opadach.
Najbardziej suchym rejonem Polski jest obszar, w pejzażu którego - dość paradoksalnie - znajdują się liczne jeziora i rzeki. Mowa tu o Kujawach, krainie błękitnych tafli jezior i złocistych pól słoneczników. W okolicach jeziora Gopło spada rocznie nie więcej niż 300 mm wody, co w skali kraju jest wartością najniższą. Zgoła inaczej jest w Tatrach, gdzie częściej niż słońce spotka się opady deszczu, śniegu, a nawet gradu. Na skałach i roślinach często osadza się szron, szadź lub rosa, a są to tzw. opady poziome. Obieg wody jest na tym obszarze wyjątkowo intensywny. Na chwilę zatrzymują ją w sobie masywy gór lub pokrywy śnieżne. Woda wydostając się z tej górskiej niewoli umyka pod postacią mgieł lub też wypływa na powierzchnię górskimi, krystalicznie czystymi potokami i strumieniami. Tatry są obszarem o największych w Polsce opadach atmosferycznych. Najbardziej widocznie jest to w Dolinie Pięciu Stawów Polskich, gdzie roczna suma opadów przekracza 1800 mm wody. Opady przeważają w półroczu letnim, czyli od kwietnia do października. Najbardziej deszczowy zwykle jest czerwiec, a najmniej luty, zaś w wysokich górach wrzesień. Na Kasprowym Wierchu ilość dni z opadem powyżej 0,1 mm w ciągu doby wynosi ok. 230 dni, a dni z opadem powyżej 10 mm notuje się ok. 50. Na Kasprowym najdłużej też zalega pokrywa śnieżna. Część opadów jest wywiewana (zwłaszcza śnieg), a gdy jest ciepło, woda mocno paruje, co daje piękny widok. Zimą w Tatrach występuje ciekawe zjawisko inwersji temperaturowej. W kotlinach i dolinach jest wtedy chłodniej niż w wyższych rejonach gór. W obniżeniach tworzą się tzw. morza mgieł. Dzięki temu powietrze w wyższych partiach staje się niezwykle przejrzyste, do tego stopnia, iż z tatrzańskich szczytów można zobaczyć obszary odległe o kilkaset kilometrów.
Okres wegetacji roślin.
Jest to czas, kiedy średnia dobowa temperatura przekracza 5*C-możliwy jest wtedy rozwój roślin. W Polsce jest średnio 200 dni wegetacyjnych. Najkrótszy okres wegetacyjny jest na Suwalszczyźnie (180 dni) i w górach (100 dni). Najdłuższy okres wegetacyjny jest na Śląsku (220 dni).
Okres wegetacyjny pozwala:
· osiągnąć wyższe plony
· kształtować bardziej urozmaicona strukturę upraw
· staranniej wykonywać zabiegi agrotechniczne
· uprawiać międzyplony, (czyli rośliny pastewne: seradelę)
Czynniki kształtujące klimat Polski:
*położenie geograficzne
*położenie w Europie
*sąsiedztwo z Morzem Bałtyckim
*występowanie łańcuchów górskich
*napływ na Polskę mas powietrza
LITERATURA:
Waś Alojzy „Zarys klimatu polski” Wydawnictwo Naukowe UAM, Warszawa 2002
Lorenc Halina „Atlas Klimatu Polski” Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Warszawa 2000
Kowalski Antoni „Encyklopedia Geograficzna Świata Tom V - Europa” Wyd. Epoka, Wrocław 2001
Zając Stanisław „ Geografia Polski” Wyd. PWN, Katowice 1999
3