Odprawa posłów greckich - streszczenie
Streszczenie i interpretacja
Tekst właściwy tragedii poprzedza list dedykacyjny Kochanowskiego do Zamoyskiego, który wyjaśnia część okoliczności związanych z prapremierą Odprawy. Kochanowski informuje Zamoyskiego o zawartości dramatu i wyraża nadzieję, że będzie mógł być obecny podczas przedstawienia.
Prolog
Trojańczyk Antenor, który gości u siebie greckich posłów, wygłasza monolog, w którym ubolewa nad sytuacją Troi. Potępia postępowanie Aleksandra (Parysa), który sprowadzając Helenę do Troi może ściągnąć na miasto nieszczęście. Antenorowi nie podoba się także to, że Aleksander próbuje zjednywać sobie przychylność trojańczyków upominkami.
Epeisodion I
Na scenie pojawia się Aleksander. Między dwoma trojańczykami następuje wymiana krótkich, ciętych zdań, po których widać, że mają oni inne zasady postępowania i nie darzą się wzajemnie szacunkiem. Aleksander próbuje zjednać sobie Antenora, aby ten na radzie miasta opowiedział się za zostawieniem Heleny w Troi. Odwołuje się przy tym do przyjaźni, jaka ich łączy. Antenor negatywnie i w ostry sposób odpowiada na prośby Aleksandra. Zwraca uwagę na to, że cenniejsza od wierności przyjaźni jest wierność prawdzie i sprawiedliwości.
Pieśń chóru (stasimon) I
W pieśni tej chór ubolewa nad nieroztropnością ludzi młodych, którzy poddają się swoim namiętnościom i przez to gubią samych siebie i ojczyznę.
Epeisodion II
Rozmowa Heleny z Panią Starą, jej opiekunką. Helena obawia się, że zostanie źle potraktowana (nawet zabita) przez swojego męża Menelaosa, gdy ten odbierze ją z Troi. Helena żałuje zdrady i obawia się o los swoich dzieci. Pani Stara próbuje ją pocieszyć. Helena uważa, że na świecie jest o wiele więcej zła niż dobra, że życie człowieka jest nieszczęśliwe i że musi on borykać się z wieloma trudnościami. Jej opiekunka próbuje zbić te argumenty stwierdzając, że człowiek musi doświadczyć w życiu przykrych chwil, aby docenić szczęście.
Pieśń chóru II
Stanowi samodzielny utwór, wydany w zbiorze Kochanowskiego Pieśni, incipit brzmi „Wy, który pospolitą rzeczą władacie”.
Pieśń mówi o odpowiedzialności rządzących za powierzonych im ludzi. Zdaniem podmiotu lirycznego powinni oni troszczyć się w pierwszym rzędzie o dobro kraju, przedkładać je nad dobro własne. Albowiem, gdy ktoś czyni źle tylko sobie, mniejszą karę ponosi niż ten, kto przy tej okazji gubi innych ludzi.
Epeisodion III
Do Heleny i Pani Starej przybywa poseł, który zdaje im relację z przebiegu rady, podczas której trojańczycy decydowali o losie Heleny. Jest to fragment epicki w dramacie, poseł występujący w roli narratora opowiada, co się na radzie zdarzyło, cytując obszerne fragmenty przemówień jej uczestników. Radę rozpoczął król Troi, Priam, zaznaczając, że choć zależy mu na losie syna, to ważniejszy jest dla niego los ojczyzny. Aleksander namawiał współbraci do niewydawania Heleny Grekom. Tłumaczył to faktem, że Helena jest darem od samej Afrodyty, a nie wypada nie przyjąć podarunku od bogini. Aleksander powołuje się także na krzywdy, jakich Trojańczycy doświadczyli od Greków - porwanie Medei i jej brata oraz liczne szkody, wynikłe z najazdów greckich. Po Aleksandrze zabiera głos Antenor, będący przeciwnego zdania. Zwraca uwagę na niecność postępku Aleksandra, jakim było porwanie Heleny ze Sparty oraz na to, że nieoddanie Menelaosowi jego żony doprowadzi do wojny i śmierci niewinnych trojańczyków. Wydawało się już, że rada pójdzie za głosem Antenora, gdy przemówił Ikeaton. Przedstawił on w swojej mowie Greków jako wywyższających się przez to, że pochodzą z kontynentu (Troja, położona w Azji Mniejszej, była kolonią grecką) i jako czyhających na trojańskie żony i dzieci. Nawołuje do wojny z nimi, do wynagrodzenia dawnych krzywd. Proponuje, aby oddać Grekom Helenę, gdy oni zwrócą trojańczykom Medeę. Przytłaczająca większość uczestników rady popiera Ikeatona, nieliczni mający inne zdanie są uciszani przez tłum. Ostatecznie trojańczycy dzielą się na dwie grupy, aby zobaczyć, kogo jest więcej: czy zwolenników, czy przeciwników oddania Heleny Grekom. Okazuje się, że zwolenników jest zdecydowanie więcej. Król Priam, mimo że nie jest przychylny większości, zmuszony jest ją poprzeć i opowiada się za rozwiązaniem Ikeatona.
Epeisodion IV
(Zamiast oczekiwanej IV pieśni chóru Kochanowski wprowadza jedynie czterowiersz o charakterze informacyjnym)
Epeisodion ten składa się tylko z dwóch kwestii, wypowiadanych przez greckich posłów przybyłych do Troi. Pierwszy z nich, Ulisses, potępia postępowanie trojańczyków, którzy dali się przekonać przez Aleksandra do niewydawania Grekom Heleny i przez to ściągną zagładę na własne miasto. Ulisses wyraża się negatywnie o młodzieży, która zamiast kultywować ideały cnoty i służyć ojczyźnie, gubi ją swoją bezczynnością i nieprawością. Drugi z posłów, Menelaos (mąż Heleny i król Sparty), dowodzi słuszności swoich starań o oddanie mu jego małżonki pokazując, że wcale nie chce wojny z trojańczykami, że to oni sami wybrali dla siebie taki los. Menelaos odczuwa pogardę dla Aleksandra i pragnie swój „miecz [jego] krwią napoić”.
Pieśń chóru III
Najkunsztowniej skomponowana pieśń chóru w Odprawie, to o niej pisał Kochanowski w liście do Zamoyskiego, że „jakoby greckim chorom przygania” (tzn. dorównuje w kunszcie chórom antycznych tragedii greckich). Pieśń rozpoczyna się apostrofą (bezpośrednim zwrotem) do łodzi, która poniosła Aleksandra do Sparty, skąd przywiózł do Troi Helenę. Pieśń zwraca uwagę na przekleństwo, jakie ściągnęła na Troję owa wyprawa oraz na zły początek małżeństwa Aleksandra oraz zapowiada upadek miasta.
Epeisodion V
Rozpoczyna się rozmową Antenora z Priamem. Wojownik radzi królowi, aby przygotowywał się do wojny, gdyż prędko nadejdzie. Nagle na scenie pojawia się Kasandra, córka Priama. Zakochany w niej Apollo obdarzył ją darem prorokowania, gdy ta jednak odrzuciła jego miłość, sprawił, że nikt nie wierzy jej proroctwom. Kasandra zachowuje się jak osoba dotknięta obłędem - ma bladą twarz, rozwiane włosy, drży na całym ciele. W sposób niejawny, posługując się metaforami, wypowiada tragiczne proroctwo dotyczące zagłady Troi.
W jej wypowiedzi pojawia się łani (Helena), która przybywa morzem i przynosi ze sobą nieszczęście - krew, pożar, upadek. Kasandra przepowiada śmierć swojego brata, Hektora, którego ciało będzie wleczone na wozie przez Achillesa dookoła murów Troi. Mówi także o wykupywaniu ciała Hektora przez Priama, o śmierci Achillesa i jego narzeczonej, o koniu trojańskim, o rozpaczy żony Priama Hekuby i o zamienieniu jej przez bogów w psa. Wieszczka nie wymienia imion żadnych z bohaterów.
Epilog
Antenor zwraca Priamowi uwagę na zasadność proroctw Kasandry, król jednak uważa swoją córkę za obłąkaną i nie chce jej wierzyć. Nagle na scenie pojawia się rotmistrz wraz ze schwytanym żołnierzem greckim. Rotmistrz zdaje relację z przybycia na wybrzeże greckich statków pod dowództwem Agamemnona, brata Menelaosa. Priam rozkazuje przygotowywać się do obrony. W odpowiedzi na tę wypowiedź króla Antenor zwraca uwagę na to, że lepiej jest zamiast przygotowywać obronę i czekać na pierwszy ruch nieprzyjaciela samemu wcześniej uderzyć.
To zdanie utworu sprawiało niemało kłopotu interpretatorom. Dlaczego Antenor, do tej pory tak przeciwny wojnie, nagle nakłania do niej króla? Możliwe są dwie interpretacje:
da upadek miasta. 1. Ten fragment ma wydźwięk polityczny, wybitnie polski. Odprawa była wystawiana w czasie, gdy Stefan Batory szykował się do wojny z carską Rosją. Zakończenie dramatu ma być więc zachętą dla polskiej szlachty do pójścia na wojnę.
2. Wojna wojnie nierówna. Antenor odwodził Priama od wojny niepotrzebnej, wynikającej z głupoty i chciwości Aleksandra, gdy jednak konflikt jest już nieunikniony, należy jak najlepiej się do niego przygotować. A najlepszą metodą obrony jest zaskoczenie przeciwnika atakiem.