Kowalewski Wojciech
Temat: Wychowawcze wartości pracy grupowej.
Za szczególnie cenne, czerpane z tradycji czynniki wychowawcze, uznawane jest problemowe uczenie się i praca grupowa. Pierwsza wywodzi się z tradycji sokratycznej, którą ożywiła psychologia Deweya i z doświadczeń wielu wybitnych nauczycieli. W Polsce ideę tą zasilił swoimi pracami Antoni Bolesław Dobrowolski oraz Zenon Klemensiewicz. Natomiast na zastosowanie pracy grupowej w edukacji szczególny wpływ wywarły doświadczenia szkół eksperymentalnych Europy (Sanderson, Cousinet, Meyer). W Polsce jako pierwsi pracę grupową wprowadzili: Romuald Petrykowski już w 1924r, Aleksander Kamiński, Jan Bartecki.
Praca grupowa, zwłaszcza w połączeniu z problemowym uczeniem się zyskała sobie w świecie dużą popularność - zwłaszcza po wojnie. Aczkolwiek nie można powiedzieć, że spotkała się z powszechnym przyjęciem. Metoda ta nie budziła u wszystkich „zainteresowanych” pozytywnych odczuć, mimo, że kryły się w niej dość ważne elementy, wartości wychowawcze, które są bliskie współczesnym systemom edukacyjnym. Są to min: harmonijny rozwój osobowości wychowanków (wszechstronny, wielostronny), rozwój postaw twórczych. Zarówno jedna jak i druga wartość kojarzy się głównie z indywidualnością jednostki. Jednostka ludzka wtedy harmonijnie współżyje z innymi, gdy jest uspołeczniona, a więc gdy staje się zdolna do dialogu. Te zaś wartości osiągają swoje optimum wtedy, gdy potrafi współpracować z innymi i we własnym postępowaniu respektuje zasady pluralizmu.
Wielostronny rozwój osobowości to wartość, którą człowiek osiąga za pośrednictwem wielu zróżnicowanych sposobów, niekiedy nawet w skrajnie zróżnicowanych warunkach. Dokonuje się przy udziale pracy grupowej, jak i bez niej. Praca grupowa może jednak w procesie formowania się osobowości młodego człowieka spełniać wyjątkowo korzystną rolę. Droga do własnej rozwiniętej osobowości prowadzi przez rozwój indywidualności dzieci i młodzieży. Dla psychologów indywidualność to swoisty układ cech wyróżniający daną osobę wśród innych osób.
Natomiast socjolog Jan Szczepański, uważa indywidualność za swoisty mechanizm życiowy, ingerujący we wszystkie procesy życiowe, powodujący, że we wszystkich tych procesach przejawiają się własności przysługujące tylko tej osobie (por 1).
Według Szczepańskiego istotny dramat działania pedagogicznego rozgrywa się w zderzeniu ze sobą indywidualności nauczyciela i ucznia. Praca grupowa ułatwia kształtowanie się takiego mechanizmu życiowego, który służy rozwojowi własności indywidualnych. Praca grupowa wyróżnia się tym, że apeluje do ucznia jako do autonomicznego „ja”. Jego wartość w grupie o tyle się liczy, o ile aktywny i wydajny jest jego udział w wykonywaniu zadania wraz z całą grupą. Czynności, jakie wykonuje uczeń w pracy grupowej nad rozwiązaniem jakiegoś zadania są zróżnicowane i bogate. Jako członek grupy bierze on udział w wyborze problemu, w procesie rozwiązywania problemu, w ocenie rozwiązania. W założeniu ma to być uczenie się nie dla stopnia, lecz dla zaspokojenia ciekawości czy bardziej trwałego zainteresowania światem lub tylko wiedzą o nim.
Rozwój postaw twórczych człowieka to wartość, którą w zasadzie uznają wszystkie systemy pedagogiczne. Wiele dróg prowadzi do tego rozwoju, a jedną z najbardziej owocnych jest praca grupowa oparta na problemowym uczeniu się. Chodzi w niej nie tyle o samo ćwiczenie sprawności w rozwiązywaniu rozmaitych problemów, co o zaszczepienie młodym pasji do poznawania świata, do dokonywania odkryć w dziedzinie nauki, techniki, sztuki, a zarazem do kreowania własnej wizji świata wzbogacanej o nowe osiągnięcia i doświadczenia. Ten proces indywidualnego poznawania świata sprzyja wyzwalaniu myślenia innowacyjnego. Jest ono przeciwieństwem myślenia opartego na gotowych schematach myślowych i na z góry wiadomych rozwiązaniach.
Praca grupowa stwarza stosunkowo korzystne warunki dla rozwijania postaw twórczych dzieci i młodzieży. Młody człowiek pozostawiony sam sobie, często rezygnuje z rozwiązania problemu, gdy tylko natrafi na zbyt duże trudności. Grupa, dysponująca większym niż każdy z jej członków zasobem informacji, tudzież większym zasobem wyobraźni, pomysłów, łatwiej radzi sobie z problemem niż jednostka.
Zakładając, że praca grupowa może odegrać istotną rolę w rozwijaniu u młodzieży postaw i zamiłowań twórczych, tym samym traktować je można jako „ czynnik humanizujący wychowanie, nadający mu czysto ludzki sens (por 2).
Kolejnym pozytywnym czynnikiem, który wypływa z procesu wychowywania grupowego jest socjalizacja. Jeszcze większe jest jej znaczenie jako czynnika uspołeczniającego dzieci i młodzież. Uspołecznienie jest to rezultat procesu społecznego dojrzewania polegający na zaistnieniu w postępowaniu jednostki harmonii między dobrem społecznym a dobrem osobistym, bądź nawet na przewadze wartości społecznych nad egoistycznymi. Wielu ludzi zatrzymuje się na etapie zwykłej socjalizacji to znaczy osiąga pewien stopień rozwoju. Wielu innych pod wpływem wychowania i pracy nad sobą osiąga w swoim życiu harmonię między tym, co społeczne a tym, co osobiste, lecz niewielu dochodzi do takiego poziomu, że swoje życie podporządkowuje bezinteresownym działaniom na rzecz innych osób, grup czy instytucji.
W tych dwu powyższych stadiach wychowankowie naszych szkół mogą osiągnąć znaczny postęp dzięki pracy grupowej. Można założyć, że tym czynnikiem, który w szczególny sposób umożliwia ów postęp, jest dialog. W szkolnej pracy grupowej dialog między rówieśnikami służy rozwiązywaniu problemów. W takim dialogu jest wiele niewiadomych, lecz na tym polega jego twórczy charakter.
Teza, że dialog sprzyja uspołecznieniu jego uczestników, wymaga jednak poparcia przez jakieś argumenty. W przypadku pracy grupowej będę to: partnerska postawa członków grupy, upodmiotowienie jako konsekwencja tej postawy oraz empatia jako czynnik wspierający uspołecznienie.
Umiejętność współpracy z innymi to kolejna wartość, której źródłem może być praca grupowa. Współpraca opiera się na lojalnym współdziałaniu ze sobą jednostek bądź grup ludzi, wykonujących swoje cząstkowe zadania dla realizacji wspólnego zadania. Opiera się na wzajemnym zaufaniu i na podporządkowaniu się wspólnemu celowi. Czynnikiem ułatwiającym współpracę jest wcześniej omawiane uspołecznienie.
Praca grupowa sprzyja rozwijaniu kompetencji interakcyjnych, które są warunkiem wszelkiej racjonalnej wspólpracy. W klasie pracującej jako niezorganizowana masa uczniów tych warunków nie ma, gdyż nauczyciele z reguły stanowią niekorzystne audytorium dla wypowiedzi uczniów (por 3).
Zarówno praca indywidualna, jak i grupowa mogą przyjmować urozmaiconą postać, co sprzyja interakcji uczniów z rówieśnikami i nauczycielami. Przykład takiej pracy dał Meyer (por 4).
Praca grupowa - w połączeniu z problemowym uczeniem się - może występować w kilku odmianach. Poza pracą brygadową, kiedy grupy mogą obejmować do 10 osób, typowa praca opiera się na grupach liczących od 3 do 6 osób. W grupie na ogół stosuje się podział funkcji, przy czym poszczególne funkcje muszą pełnić wszyscy członkowie teamu. Przy zachowaniu powyższych wspólnych cech praca grupowa może przyjąć różną postać np: a) pracy grupowej jednolitej - rozwiązywanie przez małe grupki tych samych zadań; b) pracy grupowej zróżnicowanej - rozwiązywanie przez grupy różnych zadań, lecz będących jednocześnie częściami składowymi jednego ogólnego zadania; c) pracy grupowej kombinowanej - polegającej na łączeniu obu powyższych. Z badań J. Jung wynika, że łączenie pracy jednolitej ze zróżnicowaną daje lepsze efekty niż oddzielne stosowanie każdej z nich (por 5).
Zachwalając nasz grupowy system wychowania pojawia się jednak pytanie: Dlaczego ta forma pracy nie spotyka się z powszechnym zastosowaniem? Otóż jest wiele przyczyn takiego stanu rzeczy. Prawdopodobnie wiele z nich dotyczy nauczycieli, poziomu ich kwalifikacji, ich przekonania o walorach tej pracy, motywacji i zaangażowania. Praca taka wymaga partnerskiego podejścia do młodzieży, co dla nauczycieli jest barierą nie do przebycia. Przeszkody te można jednak przezwyciężyć poprzez indywidualne i zespołowe samokształcenie nauczycieli.
1. J. Szczepański „Społeczne uwarunkowania rozwoju oświaty”, W-wa 1989
2. W. Okoń „Wszystko o wychowaniu”, s. 229, W-wa 1999
3. D. Barnes „Nauczyciel i uczniowie”, W-wa 1988, s. 114
4. E. Meyer „Frontalunterricht”, 1983
5. J. Jung „Wpływ różnych form pracy grupowej na efektywność uczenia się”, 1978, praca magisterska IBP.
33