ARCYDZIĘGIEL - LITWÓR ARCHANGELICA OFFICINALIS - APIACEAE - BALDASZKOWATE

- roślina dwuletnia - duże pierzastodzielne, matowe liście - pochwa liściowa okalająca łodygę (Jest ona pusta) - kwiaty: baldachy złożone; seledynowo żółte - owoc: niełupka SUROWIEC: - kłącza - korzenie SKŁAD: - olejek eteryczny - związki kumarynowe- flawonoidy WŁAŚCIWOŚCI: - pobudza wydzielanie soków trawiennych - działa uspokajająco - reguluje wydzielanie moczu i potu - harmonizuje czynności mózgu - wpływa na ośrodkowy układ nerwowy

ZASTOSOWANIE: W medycynie: - stosowany w stanach depresyjnych - Neryosol - napar leczy z zatruć alkoholowych - stosowany w zaburzeniach trawiennych W kuchni: - z ogonków liściowych sporządza się konfitury - kandyzowane ogonki liściowe i młode pędy są ozdobą do tortów i keksów - nasiona mogą zastąpić wanilię - do wyrobu likierów „benedyktynka" W higienie osobistej: - kąpiele uspokajające - maść dzięglowa do pielęgnacji stóp (działa przeciiw grzybicznie) - utrwalacz zapachowy UPRAWA: a) wymacania klimatyczne: - małe. udaje się na terenie całego kraju - rośnie dobrze w pełnym nasłonecznieniu i w lekkim półcieniu b) wymacania glebowe: —+ jak lubczyk c) nawożenie mineralne: —>• jak lubczyk ZAKŁADANIE PLANTACJI: a) z rozsady (na rozsadniku): - wysiew nasion na początku VIII -5-7 arów rozsadnika i 4kg nasion - wysiew/ nasion bez przykrycia w rzędy odległe co 20cm - produkcja rozsady trwa ok. 6 tygodni - sadzenie w rozstawie 60 ^x 60cm ZABIEGI PIELĘGNACYJNE: - po sadzeniu płytkie spulchnianie - herbicydy: • bezpośrednio po sadzeniu: Afalon, Maloran - spulchnianie gleby wczesną wiosną - mechaniczne niszczenie chwastów ZBIÓR: - po pierwszym roku wegetacji jesienią lub wczesną wiosną - ścięcie części nadziemnej - wyoranie pługiem bez odkładnicy lub kopaczką do ziemniaków - czyszczenie z chorych i drobnych korzeni - mycie pod bieżącą wodą PLON: 2 t z ha Z 4 kg korzeni uzyskujemy l kg suszu.

BAZYLIA POSPOLITA - OCIMUM BASILICUM - LAMIACEAE - WARGOWE

Roślina jednoroczna LIŚCIE: - jajowatosercowate. - brzeg blaszki liściowej gładki, - blaszka liściowa błyszcząca, - kwiaty zebrane w nibyokólkach Szybko zawiązuje nasiona po przekwitnięciu ODMIANY:Sweet Basil - o błyszczących liściach. Mittelgros - o szerokich, matowych liściach. Fyn - karłowa o drobnych liściach. Dark Opal - kwitnąca na czerwono. Wala - o wąskiej blaszce liściowej i dużej zawartości olejków eterycznych. SUROWIEC: Ziele bazylii zebrane w czasie kwitnienia. Zawiera ono olejki eteryczne i garbniki. WŁAŚCIWOŚCI: - pobudza wydzielanie soków trawiennych - działa uspokajająco,- działa przeciwbakteryjnie. ZASTOSOWANIE: Jako przyprawa używana jest do potraw mięsnych, rybnych i warzywnych. Zapach jej dobrze harmonizuje z czosnkiem, cebulą, pieprzem, rozmarynem i estragonem. Stanowi składnik pieprzu ziołowego oraz przyprawy do piernika. Konieczny dodatek do włoskiej pizzy i sałatek, szczególnie w połączeniu z pomidorem oraz kwaszonym ogórkiem. Olejek eteryczny ma zastosowanie w przemyśle perfumeryjno - kosmetycznym UPRAWA: a) warunki klimatyczne; - roślina ciepłolubna, - ginie w temperaturze 2°C, - stanowiska nasłonecznione, - osłonięte od wiatru. - optymalna temperatura 20 - 25°C b) gleba: - średniozwięzła, - pH 6,5 - 7,2 c) uprawa roli: orka zimowa -—• włoka —^> bronowanie ZAKŁADANIE PLANTACJI: a) uprawa z rozsady; Siew nasion pod osłony w pierwszej połowie IV w ilości 3g. n/m Rozsada o wysokości i O - 12 cm. oraz 4-5 par liści po „zahartowaniu" sadzona \v pole po 15. V.HARTOWANIE - w tym okresie zwiększamy wietrzenie, ograniczamy podlewanie -^ tworzy się większa warstwa nalotu woskowego.b) uprawa w polu: \\' rzędy co 40 cm. w ilości 6 kg/ha na głębokość 0,5 - 1,0 cm. na początku V.ZABIEGI PIELĘGNACYJNE: - spulchnianie, - odchwaszczanie, - pogłów ne nawożenie N, - chemiczna walka z chwastami [ Reglone 200SL (2-4 l/ha)] ZBIÓR: Koniec VII i początek VIII, - na początku kwitnienia roślin. SUSZENIE: Temperaturze nie przekraczającej 35 °C, w warunkach naturalnych lub suszarniach termicznych. PLON: Suchy surowiec: l - 1,5 t. z ha.

CZĄBER OGRODOWY - SATUREJA HORTENSIS - LAMIACEAE - WARGOWE

- roślina jednoroczna, - do 40 cm. wysokości, - liście drobne, skórzaste, ciemnozielone, - kwiaty zebrane w niby okółkach. ODMIANA: Saturn - obfite ulistnienie SUROWIEC: Ziele zebrane w okresie kwitnienia. SKŁAD: -olejek eteryczny, - garbniki. WŁAŚCIWOŚCI: - przeciwdziała nadmiernej fermentacji w przewodzie pokarmowym, - pobudza wydzieliny sok żołądkowego. ZASTOSOWANIE: - obecnie jako roślina przyprawowa do warzyw-' strączkowych. - dodaje mdłym potrawom pikantności, - stosowany bywa do wędlin i marynat. UPRAWA: a) warunki klimatyczne: - udaje się na terenie całego kraju, - wymaga wystawy południowej, - osłonięty od wiatru. b) stanowisko w zmianowaniu: - po roślinach pozostawiających glebę wolną od chwastów, strukturalną (rzepak, motylkowe) c) uprawa roli: głęboka orka jesienna —> w/łóka —»• brona —^ wał gładki —^ siew nasion -^ wał gładki ZAKŁADANIE PLANTACJI: - wyłącznie z siewu nasion wprost do gruntu, - wysiew w ilości 8kg/ha, - w rozstawie rzędów co 40 - 45 cm., - głębokości do 0,5 cm. (nasiona lepiej kiełkują na świetle). ZABIEGI PIELĘGNACYJNE: - przed ukazaniem wschodów (spulchnianie, pielnik wielorzędowe). - chemiczna walka z chwastami: * bezpośrednio po siew ie: Afalon 50 \VP Linuron 50 \VP * kilka dni przed wschodami: Reglone 200 S.C. * od fazy 3 liścia: Fusilade Super Gallant 125 EC ZBIÓR: I zbiór w pofo\vie VII, w pełni kwitnienia, I! zbiór we IX - ścina się rośliny na wysokość 10 - 15 cm. nad ziemią. - w dni pogodne po obeschnięciu rosy. SUSZENIE: - w warunkach naturalnych, - w suszarniach termicznych do temperatury 35°C PLON: Suche ziele: 3 - 4 t z ha WYMAGANIA JAKOŚCIOWE: a) wilgotność: • 12° o b) zanieczyszczenia: < l°o c) olejek > 1.5° o

LEBIODKA POSPOLITA - ORIGANUM VULGARE - LAMIACEAE - WARGOWE

- roślina wieloletnia. - liście odwrotniejajowate, całobrzegie - kwiatostany zebrane na szczytach pędu - tworzą liczne odrosty —» pędy płożące (należy Je ograniczać) ZBIÓR I SUSZENIE: Najlepszym okresem zbiorów jest moment tuz po ukazaniu się pąków kwiatowych- Łodygi do suszenia ścinamy tuż przy ziemi - suszymy w' ocienionym, przewiewnym miejscu, wierzchołkami do dołu. Wyschnięte liście i kwiaty (bez łodyg) przechowujemy \v hermetycznie zamkniętych pojemnikach. ZASTOSOWANIE: Świeże liście można przez cale lato dodawać do sosowi sałatek i innych potraw. SKŁAD: Zawierają olejki eteryczne i garbniki. WŁAŚCIWOŚCI: - poprawca trawienie, - regeneruje wątrobę i poprawia jej pracę, - stosowana jest jako lekarstwo na ból zęba, Można rozmnażać przez podział roślin.

LUBCZYK OGRODOWY - LEVISTICUM OFFICINALE - APIACEAE - BALDASZKOWATE

- najstarszy afrodyzjak - roślina wieloletnia - liście pierzastodzielne, błyszczące- częścią użytkową jest część nadziemna (młode liście i pędy) - tworzy skrócony, zmięśniałe kłącze —r surowiec wykorzystywany w przemyśle farmaceutycznym SUROWIEC: - kłącza wraz z grubymi korzeniami (grubość kłącza 3 - 8cm; korzeni max. 3cm) - liście wraz z ogonkami nie dłuższymi niż 5cm SKŁAD: - olejek eteryczny - związki kumarynowe - cholina - kwasy organiczne (cytrynowy, jabłkowy, bursztynowy) - witamina C WŁAŚCIWOŚCI: - żółciotwórcze - moczopędne (wszystkie baldaszkowate) - uspokajające - działają rozkurczowo na mięśnie gładkie jelit ZASTOSOWANIE: W lecznictwie: - przy braku apetytu - przy dolegliwościach trawiennych - przy niedomaganiach wątroby - wchodzi w skład leków ziołowych: Urogran. Gastrogran, cholegran, Urosan W kuchni: - jako przyprawa, tzw. Maggi do zup, sosów, gulaszu; liście używane są do sałatek W kosmetyce: - dodatek do kąpieli odświeżającej

- okłady ze świeżych, roztartych liści lub odwaru z korzeni dla wzmocnienia włosów - płukanie jamy ustnej naparem usuwa przykry zapach, np.: po zjedzeniu czosnku UPRAWA: a) wymacania klimatyczne: - dobrze przystosowany do naszych warunków b) nieba: - lubi glebę żyzną, średnio zwięzłą, zasobną w Ca i wodę, głęboko uprawianą c) stanowisko w płodozmianie: - drugi rok po oborniku, po warzywach okopowych d) uprawa roli: jesienna orka z pogłębiaczem —^ na wiosnę włóka i brona ZAKŁADANIE PLANTACJI: a) siew do gruntu: - w VIII w rzędy co 60cm —^ lO kg/ha) siew na rozsadniku: - w rzędy co 25cm —> 3kg nasion na 5 - 6 arach dla wyprodukowania rozsady na l ha, tem' VIII - sadzenie rozsady w IV w rozstawie 60 ^x 30cm ZABIEGI PIELĘGNACYJNE: - spulchnianie gleby - odchwaszczanie (Reglone tuż przed wschodami) - przerywka - nawożenie pogłówne ZBIÓR: - w II roku uprawy jesienią lub wiosną przed rozpoczęciem wegetacji - po ścięciu liści korzenie wyoruje się, oczyszcza i płucze w bieżącej wodzie, grubsze korzenie przecina się i suszy w temperaturze 35°C PLON: 2 - 3 t z ha ( do 5 t z ha) WYMAGANIA JAKOŚCIOWE: a) olejek: > 0,7 % b) wilgotność: < 12 %

MAJERANEK OGRODOWY - ORIGANUM MAJORANA - LAMIACEAE - WARGOWE

- roślina jednoroczna. - liście drobne, okrągłe, srebrzyście omszone. ODMIANA: Miraż - plenna, bogato ulistniona. SUROWIEC: Ziele zebrane w okresie kwitnienia. SKŁAD: - olejek eteryczny, - garbniki. WŁAŚCIWOŚCI: - działa przeciwzapalnie. - działa przeciw skurczowo. - działa antyseptycznie. ZASTOSOWANIE: W lecznictwie: - w nieżytach górnycH dróg oddechowych. - w nieżytach przewodu pokarmowego, - zewnętrznie przy bólach głowy, w formie okładów i maści W kuchni Przyprawa do: - tłustych mięs, - pasztetów, - zup: grochowej, fasolowej, żuru, flaków, - potraw z drobiu. Zabezpiecza tłuszcze zwierzęce przed wczesnym jełczeniem- Dobra przyprawa w diecie bezsolnej UPRAWIA: a) warunki klimatyczne: - wymaga wystawy południowej, - osłonięty od wiatru, - nie znosi temperatur poniżej 0°C, - optymalna temperatura 20 - 25°C b) gleba: - średniozwięzła, - żyzna, - próchniczna, - dostatecznie wilgotna, - nie znosi uleb zachwaszczonych. c) stanowisko w płodozmianie: - pole wolne od chwastów, - po roślinach okopowych lub warzywnych. d) uprawa roli: orka przedzimowa —» włókowanie —- bronowanie lub kultywatorowanie i bronowanie ZAKŁADANIE PLANTACJI: a) siew do gruntu: - wysiew w IV, - na głębokość do 0,5 cm. lekko ugniatając zasiew', - rzędy co 30 - 40 cm., - wysiewa się 3 - 5 kg nasion/ha. b) uprawa z rozsady: - wysiew w połowie III pod osłonami; 3g. nasion/ Im" ( l część nasion i 10 części piasku), - rzutowo, - głębokość przykrycia: 2 - 3 mm., - rozsada nie jest pikowana, - sadzenie rozsady po „zahartow/ankr po 15. V., rośliny w fazie 3 - 4 par liści, po przycięcii pąka szczytowego w rozstawie 40 na 20 cm. po 2 - 3 rośliny w jednym punkcie. ZABIEGI PIELĘGNACYJNE: - spulchnianie. - od c hwa szcza n i e, - nawożenie pogłówne, - stosowanie herbicydów; - przed wschodami: Reglone 200 SL - dolistnie: Fusilade Super ZBIÓR: - w okresie kwitnienia: VI/VII, - drugi raz zbiera się nie czekając na pąki kwiatowe, - ziele ścina się w dni pogodne po obeschnięciu rosy na wysokość 5 cm. od ziemi przy pierwszym zbiorze i na wysokość 15cm- przy następnym, - surowiec łatwo się zagrzewa i ciemnieje. SUSZENIE: - rozkładać 2 kg zieła/m² - suszenie w temperaturze: 35°C PLON: - suche ziele l - 1,5 t z ha -^ 4kg. świeżego ziela == l ku suszu - dla otarcia ziela używamy sita o średnicy oczek 4-5 mm WYMAGANIA JAKOŚCIOWE:

a) wilgotność: 12 "o b) zanieczyszczenia: 4° o c) olejek - l °o d) łodyżek grubszych niż 5 mm - 5 °o CHOROBY: - zgorzel siewek, - brunatnienie i zamieranie pędów SZKODNIKI: - mszyce - wysysają soki. - miniarki - gąsienice minują i pow odują golożery.

MELISA LEKARSKA - MELfSSA OFF/CI\ALIS - LAM1ACEAE - WARGOWE

- roślina zielna. wieloletnia, - liście sercowate, jasnozielona, żóita\ve, - brzeg blaszki liściowej silnie ząbkowany,- unerwienie silne zaznaczone,

- kwiaty zebrane w nibyokółkach białe lub kremowo - żółte, - silny aromat. SUROWIEC: Ziele na początku kwitnienia. SKŁAD:- olejek eteryczny (geraniol. linalol); - garbniki: - flawonoidy: - witamina C WŁAŚCIWOŚCI: - uspokajające. - przeciwskurczowe. - przeciw wymiotne, ZASTOSOWANIE: W medycynie: - w nerwicach serca i przewodu pokarmowego, - w neurastenii, - w bezsenności,- przy ogólnym wyczerpaniu pracą umysłową, - wchodzi w skład leków'-: Nerwosol. Nerwosan. W kuchni: Jako przyprawa używana jest w Pd. Europie do mięs i ryb. UPRAWIA: a)warunki klimatyczne: - stanowiska słoneczne. - osłonięte od wiatru, - roślina ciepłolubna, - w czasie bezśnieżnych zim może wymarzać. b) gleba: - odczyn obojętny lub lekko zasadowy, - żyzna, ciepła, przepuszczalna (rędziny pochodzenia wapiennego). c) stanowisko w zmianowaniu: - w II roku po oborniku d) uprawa roli: orka zimowa —»• włóka —⁺ brona —^> kultywator — brona ZAKŁADANIE PLANTACJI: Z siewu do gruntu: - termin siewu: polowa IV - ilość nasion: 44kg/ha - rozstawa rzędów: 42cm - głębokość siewu: 0,5cm (koł ugniatające) Z rozsady: a) rozsada z inspektu: - termin siewu. połowa IV - ilość nasion: l kg/ha - gęstość siewu: lO g na okno (l,5m Im) - hartowanie - sadzenie rozsady w pole: V b) rozsada z rozsadnika: - termin siewu: I II/I V - ilość nasion: 2,5 kg/ha - gęstość siewu na rozsadniku: 5g/m" - sadzenie do rozsady: VI - rozstawa roślin: 40cm 25cm ZABIEGI PIELĘGNACYJNE: - spulchnianie gleby - odchwaszczanie - obredlanie - okrywanie szyjki korzeniowej - okuwanie międzyrzędzi słomą lub słomiastym obornikiem - herbicydy: • Przed wschodami - Reglone • Dolistnie - Fusilade Super (dwa liście właściwe melisy: wiosną po ruszeniu wegetacji) - przycinanie na 10 - 12cm na wiosnę —*• odmładzanie ZBIÓR: - pierwszy zbiór w VII, następny na początku IX - wysokość cięcia pierwszego zbioru to 5cm, następnego 8cm nad ziemią PLON: Ziele: 1.5 - 3 t. z ha Liście 0,8 - l t. z ha SUSZENIE: - \v suszarniach powietrznych lub ogrzewanych - temperatura suszenia: do ^''C WYMAGANIA JAKOŚCIOWE: a) wilgotność: - 12 ° o b) olejek: '-O,?⁰ o CHOROBY: - zgorzel siewek - septorioza SZKODNIKI: - pchełki - mszyce - skoczek czarnoplamek - atakuje rośliny wyrośnięte: powoduje skędzierzawienie liści pędów, wysysa soki

MIĘTA PIEPRZOWA - MENTHA PIPERITA - LAMIACEAE - WARGOWE

- jedna z najstarszych roślin leczniczych - liście odwrotniejajowate, brzegiem ząbkowane Europa —^15 gatunków Polska —> 9 gatunków ( polna, zielona, nadworna, pieprzowa) Mięta pieprzowa jest spontanicznym mieszańcem mięt, rzadko wytwarza nasiona. Rozmnażamy głównie przez sadzonki. Zimą traci części nadziemne; podziemne mogą przetrwać w temperaturze do -15°C Mięta tworzy 2 rodzaje pędów: 1.wzniesione - zakończone kwiatostanem 2. płożące: - nadziemne (w węzłach tworzą się korzenie przybyszowe) —>• powodują zagęszczenie plantacji - podziemne - bezlistne (służą jako materiał rozmnożeniowy) ODMIANA: Mitcham - czarna mięta SUROWIEC: Ziele (Herba Menthae piperitae) Liście (Folium Menthae piperitae) SKŁAD: - olejek eteryczny (mentol) - garbniki - gorycze —>• związki organiczne o gorzkim smaku WŁAŚCIWOŚCI: - żółciotwórcze - uspokajające - pobudzają wydzielanie soków trawiennych - przeciw fermentacyjne (bakteriobójcze) ZASTOSOWANIE: W lecznictwie: - jako środek żółciotwórczy - wzmacniający apetyt - wchodzi w skład: Nerwosanu, Septosanu Kuchni: - świeże liście wykorzystuje się jako przyprawę do sałatek, twarogu, ryb - napar jako środek orzeźwiający podczas pracy w wysokich temperaturach Przemyśle cukierniczym: - olejek wykorzystywany przy wyrobie cukierków, czekolad, pierników W higienie osobistej: - do aromatyzowania past do zębów, płynów do kąpieli W weterynarii: - napar stosuje się do przemywania ran UPRAWA: a^ wymagania klimatyczne: - klimat umiarkowany - optymalna temperatura wzrostu 10 - 22°C - długi dzień i dobre nasłonecznienie sprzyjają wzrostowi roślin i gromadzeniu olejku b) wymagania glebowe: - gleby żyzne i wilgotne c) stanowisko: - w pierwszym roku po oborniku - mięta może wrócić na to samo pole nie wcześniej jak po 4 - 5 latach (rdza mięty —•>• przetrwalniki tego grzyba zimują w glebie) - po roślinach pozostawiających glebę nie zachwaszczoną d} uprawa roli: jesienna głęboka orka —* wiosną włóka i brona ZAKŁADANIE PLANTACJI: Przez sadzonki rozłogowe podziemne uzyskane z matecznika. Cechy dobrej sadzonki: - długość: 10 - 15cm (co najmniej 3 węzły) - grubość 3 - 5cm - bez śladów rdzy, zgnilizny MATECZNIK: - stanowisko słoneczne - teren nie podmokły - nie w sąsiedztwie plantacji mięty (rdze) - na l ha potrzeba O, l ha matecznika ZABIEGI PIELĘGNACYJNE: - bronowanie po 10 -14 dniach od sadzenia - spulchnianie międzyrzędzi - nawożenie mineralne pogłówne - wycinanie tworzących się rozłogów nadziemnych - odchwaszczanie Herbicydy: - 7 -10 dni przed sadzeniem: Azogard, Gesagard - bezpośrednio po sadzeniu rozłogów: Afalon, Minbar - jesienią: Kerb 50WP, Kerb 500SC (po 6 miesiącach wegetacji) - po wschodach (od fazy trzech liści): Kusagard, Eusillade Super, Gallant 125EC ZBIÓR: - w pierwszym roku jeden - w następnych latach dwa -1 zbiór w okresie tworzenia pąków kwiatowych (II połowa VI) - II zbiór na koniec IX - ziele ścina się na wysokość 5 - lO cm nad ziemią - liście obrywa się ze świeżo ściętego ziela, głównie z pierwszego pokosu. PLON: Ziele: 2 - 41 suszu z ha Liście: l - 1,51 z ha SUSZENIE: - ziele pozostawia się na pokosach do wstępnego suszenia - w suszarniach o 35°C WYMAGANIA JAKOŚCIOWE: Ziele: szczytowa część łodygi nie dłuższa niż 30mm, nie grubsza niż 2mm a) wilgotność < 13 % b) zawartość liści porażonych rdzą < 5 % c) olejek > l,3% Liście nie dłuższe niż 60mm i szersze niż 30mm a) wilgotność < 12 % b) zanieczyszczenia < 1% c) olejek > l,8% CHOROBY: Rdza mięty (Puccinia menthae) -r Domark 100EC, Baycor 25WP, Balaton 5WP, Dithane M- 45 Mączniak prawdziwy (Erysiphe cichoracearum) —»• Baycor 25WP, Siarkol Extra 80WP, Trifinme 30Wp, Balaton 5WP SZKODNIKI: Stonka miętowa (Chrysomela manhastri) Zmienik Skoczki Tarczki Mszyce Ambusz 25EC, Fastac, Sumi-Alpha 050EC, Talstar

ROZMARYN LEKARSKI - ROSMARINUS OFFICINALIS - LAMIACEAE - WARGOWE

Ta mała, zimozielona krzewinka stanie dzikim rośnie na wapiennych brzegach Morza Śródziemnego. Wąskie listki kwiatu rozmarynu są bardzo dekoracyjne. - liście skórzaste, równowąskie. - bardzo silny korzenny smak i aromat, - balsamiczny zapach. ROZMNAŻANIE: Z nasion: Wysiewamy w IV do pojemnika i przykrywamy folią. Z sadzonek: Wierzchołki pędów ukorzenia się w substracie torfowy m. ZASTOSOWANIE: Jako przyprawę używamy świeże listki i wierzchołki roślin do tłustych potraw mięsnych (baraniny, wieprzowiny).

SZAŁWIA LEKARSKA - SALVA OFFICINALIS - LAMIACEAE - WARGOWE

- bylina o zdrewniałych pędach (póikrzew) - liście jajowatowydJużone, ogonkowe, srebrzyście omszone ODMIANA: Bona - zawiera więcej olejku eterycznego SUROWIEC: - ulistnione szczyty pędów (Herba Salviae), długość do 5cm, grubość łodygi do 3 mm SKŁAD: - garbniki - olejek eteryczny - saponiny WŁAŚCIWOŚCI: - przeciwzapalne - przeciwbakteryjne - ściągające ZASTOSOWANIE: - zewnętrznie: na skórę i błony śluzowe - wewnętrznie: (napar) jako środek przeciwzapalny - wchodzi w skład Septosanu i Gastrogranu - wyciągi alkoholowe stosuje się przy nadmiernej potliwości - jako środek do pielęgnacji i wzmocnienia włosów - jako przyprawa do mięs pieczonych i ryb UPRAWA: a) warunki klimatyczne (takie jak melisa)- roślina ciepłolubna w czasie bez śnieżnych zim lub wczesnowiosennych przymrozków może wymarzać ) gleba:

- ciepła -żyzna -zasobna w Ca przepuszczalna c) uprawa roli orka przedzimowa —» włóka —- kultywator, brona

ZAKŁADANIE PLANTACJI: Z siewu do gruntu: - termin siewku: początek IV' - ilość nasion: 7 - Ogk/ha - rozstawa rzędów: 40 - 45cm - głębokość siewu: l cm (koło ugniatające) Z rozsady: a) rozsada z inspektu; - termin siewu: III - ilość nasion: l,5kg/ha - głębokość siewu: 0,5cm - gęstość siewu: 20g na okno (I,5m Im) - sadzenie rozsady w pole: koniec V b) rozsada z rozsadnika: - termin siewu: III-IV - ilość nasion: 2 - 3 kg/ha - powierzchnia rozsadnika na l ha - 0.05ha - głębokość siewu: 0,5cm - sadzenie rozsady w pole: VI ZABIEGI PIELĘGNACYJNE: - spulchnianie międzyrzędzi - mechaniczna walka z chwastami - chemiczna walka z chwastami: • Po siewie - Afalon, Linurex, Patora • Przed wschodami - Region e • Dolistnie - Fusilade Super, Gallant 125EC, Kusagard • Po 6 miesiącach wegetacji - Kerb 500SC - obredlanie - okrywanie międzyrzędzi slomiastym obornikiem - cięcie roślin wiosną na wysokość 8 - lOcm od ziemi ZBIÓR: - ścina się pędy, gdy nie mają wykształconych jeszcze pąków kwiatowych - wysokość cięcia pierwszego zbioru 5cm, następnego 8cm nad ziemią (nad drugą parą liści) - cięcie w dni pogodne po obeschnięciu rosy - w pierwszym roku uprawy tylko jeden zbiór - w latach kolejnych pierwszy zbiór w VII, drugi na początku IX Plantacje użytkuje się 3 lata. PLON: Ziele: 1.5 - 3 t z ha Liście: 0,8 - 1,5 t z ha SUSZENIE: - w suszarniach powietrznych lub ogrzewanych - temperatura suszenia: 35°C - nie suszyć na słońcu (zbiorniczki olejku eterycznego znajdują się na powierzchni liści i pod wpływem słońca mogą pękać) WYMAGANIA JAKOŚCIOWE: a) wilgotność: < 13 °ó b) zanieczyszczenia: < 2,5 °oc) olejek: >0,7°o CHOROBY: - zgorzel siewek - szara pleśń SZKODNIKI: - skoczek czarno plamek - mszyce Powodują plamy nekrotyczne.

TYMIANEK WŁAŚCIWY - THYMUS VULGARIS - LAMIACEAE - WARGOWE

- pochodzi z rejonów Morza Śródziemnego (słoneczne zbocza, wapienne skały) - w Polsce występuje macierzanka piaskowa - spokrewniona z tymiankiem- używany do kadzideł —»• zawiera tymol, który ma działanie orzeźwiające i odkażające - roślina wieloletnia - rośnie do 30cm wysokości - liście drobne, ciemnozielone, od spodu białawe (rozjaśnione) - kwiatostany groniaste ODMIANY: Słoneczko - cechuje tą odmianę dobra zimotrwałość (nie całkowita) SUROWIEC: - ziele (herb a thymus) SKŁAD: - oleje eteryczny (pinen, tymol) - saponiny - garbniki —> działaj ą przeciwfermentacyj nie - flawonoidy WŁAŚCIWOŚCI: - ściągające - dezynfekujące - wykrztuśne - pobudzające trawienie (zapobiega kolce jelitowej) ZASTOSOWANIE: W lecznictwie: - wchodzi w skład preparatów wykrztuśnych: Tusipect, Neopectosan, syrop tymiankowy - wyciągi stosowane w schorzeniach dróg oddechowych i przewodu pokarmowego - napar do płukania gardła i jamy ustnej - napar stosowany do kąpieli wzmacniających (stany przedgrypowe) i odkażających skórę W kuchni: - przyprawa do mięs, wędlin, pasztetów, dziczyzny, sosów - młode liście i pędy mogą być dodawane do sałatek i kwaszenia ogórków - daje dobre połączenie z cebulą, czosnkiem, pietruszką - nie należy łączyć z majerankiem W higienie osobistej: - jako dodatek do kąpieli, wpływa odmładzające poprzez lepsze ukrwienie skóry - środek wzmacniający i pobudzający porost włosów - do przemywania przetłuszczającej się cery o rozszerzonych porach - olejek jest składnikiem wielu kosmetyków W weterynarii: - wchodzi w skład mieszanki weterynaryjnej Tamowet stosowanej w schorzeniach trawiennych u trzody chlewnej Jako ozdoba ogrodów i mieszkań: - nadaje się do ogródków skalnych - może być uprawiany w doniczkach UPRAWA: a) wymagania klimatyczne: - uprawa w klimacie cieplym « umiarkowanym - w mroźne, bezśnieżne zimy może wymarzać - wymaga stanowiska ciepłego, nasłonecznionego -jest wrażliwa na wiatr - ma niewielkie wymagania wodne b) gleba: - najlepsze są gleby średnio zwięzłe o dobrej kulturze, zasobne w Ca - nieodpowiednie są gleby zlewne, podmokle, zbyt suche, zachwaszczone c) uprawa roli: 1. plantacja zakładana wiosną: orka przedzimowa —^> włóka —»• brona —⁺ wałowanie 2. plantacja zakładana latem: orka na średnią głębokość —>• brona —^ wał gładki (tymianek lubi glebę osiadłą) ZAKŁADANIE PLANTACJI: Wysiew na rozsadniku: - termin siewu: początek IX, Xl lub początek IV - ilość nasion: 2 - 3 kg/ha - powierzchnia rozsadnika na S ha —»• 0,05 ha - odległość rzędów: 20cm - sadzenie z rozsady w rozstawie 45 20cm - termin sadzenia zależy od terminu siewu: IX -^ II połowa V XI -» połowa VI IV -^ koniec VI ZABIEGI PIELĘGNACYJNE: - spulchnianie - odchwaszczanie - przerywanie roślin ( co 5 - bcm) - nawożenie pogłówne (N) - obredlanie przed zimą

---