Nicienie (Nematoda), bezkręgowce w randze typu (dawniej zaliczane do typu robaków obłych, czyli obleńców), zamieszkujące zarówno środowiska wodne, jak i glebę, liczne gatunki pędzą pasożytniczy tryb życia jako endopasożyty zwierząt i roślin.
Kształt ciała silnie wydłużony. W zależności od gatunku osiągają od 0,2 mm do ponad 1 m długości. Ciało nicieni tworzy wór skórno-mięśniowy, wewnątrz którego znajduje się tzw. pierwotna jama ciała wypełniona płynem.
Przewód pokarmowy rozpoczyna się otworem gębowym prowadzącym do gardzieli, łączącej się z jelitem, którego komórki zawierają glikogen, odżywczą substancję zapasową. Przewód pokarmowy zakończony jest tzw. jelitem tylnym.
Układ wydalniczy tworzą dwa przewody posiadające wspólne ujście. Układ nerwowy składa się z dwóch ośrodków połączonych kilkoma pniami nerwowymi biegnącymi wzdłuż linii ciała. Posiadają gruczoły wydzielające lepką substancję, umożliwiającą im uczepienie się w danym miejscu. Nicienie są z reguły rozdzielnopłciowe, u licznych gatunków występuje dymorfizm płciowy. Są przeważnie jajorodne, w rozwoju wyróżnia się kilka stadiów. Znanych jest 10 tys. gatunków.
Morfologia nicieni z rzędu Tylenchida:
Gat. polifagiczny, pasożyt wielu rośl. uprawnych, zimuje w resztkach pożniwnych, materiale siewnym, w sadzeniakach. Występuje dymorfizm płciowy. Larwy dostają się do rośliny z gleby, przechodząc do łodyg, bulw, materiału generatywnego. Nie atakują korzeni. Rozwój następuje w tkance miękiszowej przy temp. +15OC, trwa około 3 tygodni. Tworzy kilka pokoleń.
Rodziny:
Niszczykowate - niszczyk zjadliwy, niszczyk ziemniaczak.
Mątwikowate - mątwik ziemniaczany, mątwik burakowy.
Mątwik buraczany (Heterodera schachtii) - Występuje dymorfizm płciowy (Samica w kształcie cytrynki, samiec nitkowaty). Występuje na burakach, roślinach komosowatych, rzepaku, kapustnych. Objawami są słaby wzrost roślin, żółknięcie liści, spadek plonu do 30%, przerost korzeni bocznych. Żeruje na dwuliściennych. Liczba pokoleń w ciągu roku: 2. Jaja są składane do korzeni. Zimuje larwa w cystach w glebie. Wiosną wyjście larw inwazyjnych z cyst i wnikanie do korzeni roślin żywicielskich. Samice 2 pokolenia tworzą cystę. Można zwalczać za pomocą płodozmianu - przez 4-5 lat stosować jednoliścienne.
Mątwik ziemniaczany - Występuje dymorfizm płciowy (samica kulista z szyjką, samiec nitkowaty). Żeruje głównie ziemniakach, ale występuje też na pomidorze, oberżynie i innych psiankowatych. Uszkadzają dorosłe, larwy oraz nimfy. Jedno pokolenie w ciągu roku. Jaja pozostają wewnątrz samic, które obumierają i zamieniają się w cysty. Zimują larwy w cystach w glebie. Przy temperaturze 5-10ºC następuje wychodzenie larw z cyst i wnikanie do korzeni. Zwalczać go można za pomocą płodozmianu. Rośliny wrogie to m.in. lucerna, cykoria, cebula.
Guzakowate - guzak płn., guzak płd.
Guzak północny - Występuje dymorfizm płciowy. Samica jest o kształcie gruszkowatym. Żeruje na dwuliściennych. Liczba pokoleń w ciągu roku: 2 - 4. Jaja są składane w korzeniach. Płodność - 1000 jaj. Zimuje larwa w osłonce jajowej w korzeniu. Larwy po wniknięciu do korzeni rozwijają się. Można zwalczać za pomocą płodozmianu - przez 2- 3 lata stosować jednoliścienne.
Węgorkowate - węgorek chryzantemowiec, w.truskawkowiec.
Roztocza
Typ: Stawonogi (Arthropoda)
Gromada: Pajęczaki (Arachnoidea)
Rząd: Roztocze (Acarida)
Budowa morfologiczna:
Ciało roztoczy dzieli się na 2 części: przednią - proterosomę, oddzielającą bruzdą sejugalną od tylnej - histerosomy. Na przedziale ciała mieści się gnatosoma, na której znajduje się aparat gębowy składający się z 1 pary szczękoroży (chelicery) i 1 pary nogogłaszczek (pedipalpy).
Aparat gębowy osobników roślinożernych tworzy sztylecik do przebijania tkanki roślinnej (aparat kłująco-ssący) oraz dwuczłonowe chelicery do rozdrabniania pokarmu (ap. gryzący) u roztoczy magazynowych.
Dorosłe roztocza posiadają 4 pary odnóży, larwalne 3, a nawet 2 u form przetrwalnikowych (hypopus). Każde odnóże zakończone jest pazurkami.
Gat. roślinożerne roztoczy oddychają tchawkami i płucotchawkami, np. rozkruszki i szpeciele. Wśród licznych grup roztoczy mechowce i szpeciele stanowią bioindykatory i rzadko wyst. w środowiskach skażonych.
W rozwoju roztoczy występuje kilka stadiów larwalnych: proto, deuto i tritonimfa, a także hypopus.
Przędziorek chmielowiec (Tetranychus urticae) - gatunek roztocza z rodziny przędziorkowatych. Powszechny szkodnik, żerujący na różnych roślinach. Samice maja kształt owalny, zmieniają barwę w zależności od pory roku. Zimujące samice są koloru ceglastopomarańczowego, natomiast w lecie są koloru żółto-zielonego. Samice mają zdolność do wytwarzania pajęczynki. Samce są kształtu romboidalnego i mniejsze od samic. Uszkadzają pajęczaki dorosły, larwy i nimfy. Wysysają soki, żerując na spodniej części liścia. Powodują powstawanie mozaikowych, żółtych plam. Następnie, przy mocno zaatakowanych liściach następuje stopniowe zasychanie i w końcu opadają. Na zaatakowanych roślinach można zauważyć lekką pajęczynę, występującą głównie na spodzie liści. Roztocz ten występuje m.in. na fasoli, papryce, truskawce i na wielu roślinach ozdobnych. Żeruje zarówno w szklarniach jak i w uprawach polowych. W szklarniach występuje kilka pokoleń w ciągu roku, natomiast w uprawach polowych - 3,4,5 pokoleń. Stadium zimującym jest zapłodniona samica, która chowa się w glebie. Jaja są składane po spodniej stronie liści. W uprawach szklarniowych można do zwalczania stosować drapieżnego dobroczynka szklarniowego.
Przędziorek owocowiec (Panonychus ulmi) - gatunek roztocza z rodziny Tetranychidae. Morfologia; Samica ma ciało krótkoowalne silnie wypukłe grzbietowo czerwone dł 0,36mm z silnymi gładkimi szczecinami na jasnych wzgórkach. Nogi dość długie wysmukłe zakończone empodjalnymi pojedynczymi pazurkami z 3 parami szczecinek u podstaw. Samiec mniejszy dł 0,26mm w kształcie rombu ciemnopomarańczowy o dłuższych nogach. Jaja zimujące mają kształt cebulkowaty, są żeberkowane południkowo, z woskowym wyrostkiem , jaskrawoczerwone, Jaja letnie początkowo seledynowe później jasnopomarańczowe. Larwa świeżo po wylęgnięciu jasnopomarańczowa później czerwienieje. Biologia; zimują jaja na korze gałęzi najliczniej w pobliżu pąków i na granicy dwu letnich przyrostów. Około połowy kwietnia lęgną się larwy. Jaja giną dopiero zimą, larwy przechodzą na liście i tam następuje ich rozwój. Rozwój pokolenia trwa 3-5 tygodni w okresie wegetacji rozwija się 5 pokoleń. Szkodliwość; Szkodnik drzew owocowych zwłaszcza śliw i jabłoni. Ruchome stadia roztoczy przekłuwają skórkę i miękisz palisadowy niszczą miękisz gąbczasty, wysysają komórki wskutek czego tworzą się na liściach początkowo jasne , później brązowe plamki. Uszkodzenie aparatu szparkowego powoduje zaburzenie transpiracji. Silnie porażone liście opadają już w lipcu i sierpniu , owoce są kwaśne. Zmniejsza sie ilość pąków. Zwalczanie; użycie akarocydów - Apollo lub Nissorun
Rozkruszki (Acaridae), stawonogi z rodziny zaliczanej do rzędu roztoczy. Osiągają rozmiary ciała w granicach 1 mm, są szkodnikami magazynów żywnościowych. Odchody rozkruszek wywołują alergie, a także zatrucia u ludzi.
Są odporne na niekorzystne warunki bytowania, co znacznie utrudnia ich zwalczanie. Przedstawicielem rozkruszek jest m.in. rozkruszek mączny (Acarus siro), osiągający ok. 0,5 mm długości ciała.
Roztocz truskawkowiec (Phytonemus pallidus) - gatunek roztocza z rodziny Tarsonemidae. Samica owalna z poprzeczną bruzdą między 2 a 3 para kończyn, biała. Zimują zapłodnione samice u nasady roślin. Jaja są składane na młodych liściach. Płodność - 40 jaj. Występuje 4-5 pokoleń w sezonie. Nakłuwają i wysysają soki - bielenie, żółknięcie i deformacje liści, rośliny młode słabo plonują. Zwalczanie poprzez m.in. zdrową rozsadę oraz palenie liści.