11. Pedagogiczne uwarunkowania osiągnięć szkolnych.
Można wyróżnić trzy grupy czynników wpływających na osiągnięcia szkolne:
1. Indywidualne
2. Środowiskowe
3. Pedagogiczne:
- model, program, baza szkoły, szkolny zestaw programów
nauczania i podręczników;
- stan wiedzy pedagogicznej i doświadczenie nauczycieli;
- planowanie pracy, rozkład zajęć, realizacja zadań;
- formy i metody prowadzenia zajęć edukacyjnych;
- metody sprawdzania osiągnięć, sposoby informowania o
osiągnięciach, trudnościach w nauce - szkolny system
oceniania;
- udział uczniów w zajęciach wyrównawczych, kołach
zainteresowań oraz konkursach i olimpiadach;
- relacje między pracownikami pedagogicznymi szkoły,
uczniami i ich rodzicami;
- styl zarządzania (sprawowania nadzoru pedagogicznego)
w szkole;
- stosunek nauczycieli do uczniów i prowadzonych zajęć;
- współpraca szkoły z rodzicami;
- przygotowywanie uczniów do egzaminów, realizacja SWE;
- analiza postępów, osiągnięć edukacyjnych uczniów oraz
wykorzystywanie wniosków z badania osiągnięć,
ewaluacji, nadzoru pedagogicznego;
- komunikowanie się.
Analiza przyczyn występowania niepowodzeń w nauce szkolnej stanowi
w ostatnich latach temat popularny zarówno w literaturze pedagogicznej, jak
i psychologicznej. Najczęściej zjawisko to rozpatrywane jest w ujęciu
czynnikowym, wyznaczając przy tym czynniki determinujące efektywność
procesu nauczania - uczenia się.
Niepowodzenia w nauce szkolnej w postaci odsiewu i drugoroczności,
stanowią od wielu lat przedmiot badań pedagogicznych
Wyodrębnienie przyczyn ściśle dydaktycznych spośród różnych przyczyn
niepowodzeń szkolnych nie jest sprawą łatwą. W rzeczywistości na postępy
uczniów w nauce wpływa ogrom czynników, ściśle ze sobą powiązanych,
dlatego podział tego rodzaju możliwy jest tylko w rozważaniach teoretycznych.
Pojęcie „przyczyny dydaktyczne” w literaturze używane jest zamiennie
z pojęciami: „przyczyny pedagogiczne”, „uwarunkowania wewnątrzszkolne”,
„przyczyny szkolne”.
J. Konopnicki dokonał podziału na dwie grupy:
dydaktyczne - dotyczące niewłaściwej pracy nauczyciela, a mianowicie:
- źle wprowadzany materiał,
- błędy w ocenianiu,
- stosowanie stereotypowych metod pracy, itp.
organizacyjne - związane ze złą organizacją szkoły, treściami kształcenia
oraz brakiem indywidualnego nauczania.1
Przyczyny dydaktyczne niepowodzeń w nauce , według Cz. Kupisiewicza,
można podzielić na:
a) względnie niezależne od nauczyciela,
b) względnie zależne od nauczyciela.
Pierwszą grupę stanowią przyczyny związane z nieadekwatnymi
zewnętrznymi warunkami pracy dydaktyczno-wychowawczej, a mianowicie:
⇒ nieprzystosowanie procesu kształcenia do możliwości
intelektualnych ucznia, jego zainteresowań oraz potrzeb,
⇒ niedostateczne wyposażenie szkół oraz pracowni
metodycznych w niezbędne pomoce naukowe oraz sprzęt,
⇒ wszelakie braki istniejącego systemu szkolnego,
np. niedostosowanie szkoły do współczesnych wymagań
techniki i nauki,
⇒ trudne warunki organizacyjne pracy szkoły,
a w szczególności wielozmianowość nauczania,
irracjonalna organizacja zajęć szkolnych, zbyt duŜa liczba
uczniów,
⇒ brak podręczników szkolnych lub ich niedostosowanie,
w tym nieodpowiedni poziom pod względem zarówno
metodycznym, jak i merytorycznym,
⇒ różnorakie niedociągnięcia systemu kształcenia nauczycieli
oraz ich doskonalenia.1
Przyczyny wiążące się bezpośrednio z pracą dydaktyczno-wychowawczą
nauczyciela, zaliczymy do drugiej grupy. Według autora są to:
⇒ błędy oraz usterki metodyczne i wychowawcze, wynikające
z niewystarczającej znajomości uczniów,
⇒ błędy oraz usterki metodyczne i wychowawcze, wynikające
z nieznajomości współczesnych teorii i nurtów
pedagogicznych,
⇒ błędy oraz usterki metodyczne i wychowawcze, wynikające
z braku dostatecznej opieki nad uczniami o specjalnych
potrzebach edukacyjnych,
⇒ brak przygotowania do lekcji, zaniedbywanie
samokształcenia i podnoszenia kwalifikacji.
Najważniejszą przyczyną niepowodzeń szkolnych są błędy metodyczne
nauczycieli. Wśród nich możemy wymienić werbalizm, nieuświadamianie
uczniom celów, słabe motywowanie i aktywizowanie, jednostronny
intelektualizm, przeciążanie pracą domową, brak systematycznej kontroli
wyników nauczania. Tezę te podkreśla W. Okoń. Na podstawie
przeprowadzonych przez niego badań stwierdził, że w tej samej klasie, z tymi
samymi uczniami, w takich samych warunkach, jedni nauczyciele osiągają wynik
zadawalający, inni natomiast - niedostateczny.3
H. Spionek podaje czynniki, które sprawiają, że szkoła może stać się
przyczyną zaburzeń rozwoju dziecka. Są to:
niedostosowany do indywidualnych możliwości dziecka system wymagań
oraz nieprawidłowa jego realizacja,
niedostosowane warunki życia szkolnego (np. złe warunki lokalowe),
niekorzystne dla procesu nauczania i wychowania cechy nauczyciela
i wychowawcy.
Okazuje się, że uczeń może doznawać niepowodzeń szkolnych, wskutek
niewłaściwych interakcji z nauczycielem. Oto niektóre z nich:
a) wulgarność,
b) złośliwość,
c) traktowanie pracy z dziećmi jako zła koniecznego, przymusu,
d) niesprawiedliwość,
e) słaba znajomość swoich uczniów,
f)oschłość,
g) wyraźne braki w wiedzy pedagogicznej, psychologicznej oraz metodycznej,
h) brak wyrozumiałości,
i) apodyktyczność,
j) obojętność na sprawy dzieci
Literatura:
1 J. Konopnicki - Powodzenia i niepowodzenia szkolne.
2 Cz. Kupisiewicz - Niepowodzenia dydaktyczne. Przyczyny oraz niektóre środki zaradcze
3 F. Bereźnicki - Dydaktyka kształcenia ogólnego,