Podstawy i kierunki teorii wychowania.
PEDAGOGIKA ANTYAUTORYTARNA.
Elementem antyautorytarnej krytyki wychowania, która stworzyła po II wojnie światowej ofertę „alternatywnego porozumienia między generacjami” było sprowadzenie krytyki wychowania do krytyki sprawowania władzy oraz krytyki społeczeństwa. Dopiero wraz z rewoltą studencką w 1968 r. pojawia się dodatkowy wymiar krytyki, skierowanej przeciwko wychowaniu represyjnemu, autorytarnemu, ale i przeciwko tabuizacji sfer życia dziecka i dorosłych (np. sfery życia seksualnego).
Aleksander Sutherland Neill. Zdaniem tego pedagoga praktycznie wszystkie dzieci są źle wychowane, gdyż tylko nieliczne z nich dorastają w rodzinie, która gwarantowałaby wolność, możliwość bycia sobą, autentycznego wyrażania własnych przeżyć i doznań bez agresji wobec innych osób. Dobra już od urodzenia natura dziecka jest deformowana przez społeczeństwo, a szczególnie przez osoby odpowiedzialne za jego rozwój i wychowanie, jakimi są rodzice i nauczyciele.
Pedagogia A. S. Neilla jest dowodem jego własnej tezy, iż wolność w wychowaniu jest możliwa i nie musi za nią kryć się jakakolwiek chęć do manipulowania dzieckiem. Trzeba jedynie zmienić swój punkt widzenia na wzajemne interakcje i ich edukacyjne funkcje. Największą bowiem barierą w reformowaniu wychowania jest patriarchalna mentalność większości wychowawców i wzmacniane w toku ich kształcenia tradycyjne wzory zniewalania dzieci.
Przesłaniem Neilla nie jest narzucenie społeczności dorosłych dziecięcej wizji świata czy jego interesów, ale wbudowanie ich w harmonię wzajemnych stosunków. Wymaga to nie tylko rozumienia i zaakceptowania idei wolności i demokracji, ale także innego postrzegania dziecka z całą złożonością i autentycznością jego natury. Dziecko bowiem powinno rozwijać się według „ własnych praw”, a zatem powinno mieć prawo do swobodnego rozwoju.
Zasada samoregulacji - oznacza, że dziecko może w każdym okresie swojego życia samo regulować zaspokajanie oraz ujawnianie takich podstawowych potrzeb, jak jedzenie, spanie, seksualizm, zachowanie społeczne, zabawy, uczenie się itp. Powinno mieć jedynie ku temu możliwość i wsparcie, by jego indywidualne i społeczne interesy były dostrzegane i stosownie respektowane. CELEM WYCH. Jest wolny człowiek, istota w pełni szczęśliwa, żyjąca w harmonii z pokoleniem ludzi dorosłych i starszych.
Wychowanie powinno być zatem rozwijaniem i wspieraniem zainteresowań oraz ciekawości dziecka, gdyż dzięki temu może ono być w pełni sobą, szczęśliwe. Oznacza to także umożliwianie dziecku rozwijania całej swojej osobowości, jej oryginalności, a nie tylko sfery intelektualnej. W tym znaczeniu wychowanie jest zarazem emancypacją dziecka.
Podstawowe przesłanki antyautorytarnej pedagogii A. S. Neilla :
Dziecko jest z natury dobrą istotą i może się swobodnie rozwijać,
Należy zrezygnować w wychowaniu dziecka z środków dyscyplinujących,
Najważniejszy jest rozwój emocjonalny i twórczy dziecka, zaś wtórny jest rozwój intelektualny,
Cel wychowania musi być zorientowany na indywidualne potrzeby dziecka oraz na jego dążenie do szczęścia,
Relacje wychowawcze dorosłych z dzieckiem powinny być partnerskie, a nie autorytarne,
Podstawową kategorią struktur (instytucji) pedagogicznych jest samo stanowienie i samorządność,
Rezygnacja z sugestywnych oddziaływań na dziecko czy jego motywację tzn. brak indoktrynacji religijnej czy możliwość do przeżywania przez dzieci swojej seksualności,
Dobrowolny udział w zajęciach szkolnych,
Uczenie się w toku odkrywania, eksperymentowania, zabawy, a nie poprzez reglamentację, dryl czy instruowanie.
Pedagogikę antyautorytarną najczęściej krytykuje się za to, że:
Nie wnosi nic nowego do pedagogiki, a już w żadnym przypadku nie są rewolucyjne, gdyż pojawiły się już u progu XX w. liczne rozwiązania tego typu w szkołach Nowego Wychowania (pedagogiki reform),
Celem naczelnym czyni szczęście osobiste, podczas gdy ono może być nie jedynym, a co najwyżej ubocznym celem wychowania.
Przeniosła akcent w wychowaniu na samourzeczywistnienie, osobiste zadowolenie jednostki z własnego życia, przez co wpędziła go w osamotnienie i niezdolność do życia w grupie społecznej,
Skupiając się na obronie wolności jednostki, stanowiła często niedostateczne zabezpieczenie przed atakami,
Rozbudza skłonności do dewiacji w sferze życia intymnego człowieka, przyznając dzieciom prawo do heteroseksualnych zabaw i wiedzy o życiu seksualnym ludzi dorosłych,
Przecenia w wych. dziecka rolę jego własnej dynamiki rozwojowej, samostanowienia,
Szkoły typu antyautorytarnego nie są dla szkół państwowych żadnym modelem, gdyż ich założenia nie nadają się dla powszechnej i masowej edukacji,
Proponując nauczanie zorientowane na ucznia w praktyce stała się doktryną uzasadniającą nieuczenie się czegokolwiek, przez co wzrósł ponownie odsetek analfabetów i wtórnych analfabetów,
Doprowadziła do kryzysu system demokratyczny, w którym antyautorytarnie wychowane pokolenie nie jest zainteresowane aktywnym uczestnictwem w życiu politycznym państwa,
Sama przyczyniła się do wzrostu patologicznych zachowań wśród młodzieży oraz wychowała dzisiejszych neofaszystów,
Przyznając prawa dzieciom do samo- i współstanowienia, doprowadziła do upadku roli nauczyciela i spadku autorytetu rodziców.
Idea wychowania antyautorytarnego, jako przeciwstawna wychowaniu autorytarnemu, jest składową szeroko pojmowanego wychowania liberalnego, któremu przeciwstawia się wychowanie konserwatywne.
W wych. antyautorytarnym wszystkie osoby traktowane są jako wolne jednostki ludzkie. Wychowawca ma zatem tyle praw do oddziaływania na wychowanka, ile ten lub jego rodzice mu ich przyznają. Jego autorytet zaś jest wynikiem dwustronnej interakcji, w przebiegu której obie strony wzajemnie się szanują, uznają i ufają sobie. Wychowawca nie stosuje środków przemocy fizycznej czy presji psychicznej.
Wśród celów wychowania antyautorytarnego wysuwa się na plan pierwszy: wolność, samorealizacja, prawo do odmienności (do różnienia się), tolerancja, umiejętność krytyki, autoodpowiedzialność, dojrzałość, współczulność, wrażliwość, otwartość, braterstwo, twórczość, solidarność, ryzyko, bezpośredniość itp.
Coraz częściej zaczyna się mówić o tym, by chociaż w edukacji szkolnej połączyć ze sobą zarówno podejście autorytarne, jak i antyautorytarne, gdyż wymaga tego od nas złożoność tego świata. Można też tworzyć jakiś jej wspólny wariant w postaci pedagogiki przyzwolenia (ped. przyzwolenia dopuszcza interwencję dorosłych w zachowanie dziecka, kiedy jest ono niezgodne z przyjętym w danej kulturze wzorem roli społecznej, kiedy interwencja może uratować zdrowie, lub nawet „dobre imię” dziecka. Ped. przyzwolenia dopuszcza tak zwane „miękkie ingerencje” w rozwój.
1
1