Organizacja komunikacji grupowej uczniów
na lekcjach języka angielskiego
Bezspornym jest fakt, iż praca grupowa uczniów przedstawia pewne trudności natury technicznej, psychologicznej i dydaktycznej. Słaba znajomość języka i brak samodzielności podczas grupowej interakcji uczniów może prowadzić do wytworzenia u nich poczucia zagubienia w komunikacji z bardziej aktywnymi i lepszymi językowo uczniami, którzy przy braku ingerencji nauczyciela mogą odgrywać rolę liderów i dominować nad mniej aktywnymi kolegami. Aby wyeliminować niepożądane trudności związane z wprowadzeniem form nauki zespołowej, niezbędne jest ze strony nauczyciela przestrzeganie zasad organizacji komunikacji grupowej.
FAZA 1 - Przygotowanie
Celem fazy przygotowania jest zapewnienie bezpieczeństwa i pewności językowej uczniów w sytuacji braku ścisłego nadzoru nauczyciela. Aby umożliwić uczniom osiągnięcie satysfakcjonujących rezultatów przy realizacji ćwiczenia, niezbędne jest uprzednie przećwiczenie form lingwistycznych oraz funkcji sytuacyjnych, które prawdopodobnie ułatwią uczniom prawidłowe wykonanie ćwiczenia grupowego, a także wyeliminują problemy, mogące pojawić się podczas komunikacji.
FAZA 2 - Instruowanie postępowania uczniów podczas ćwiczenia
Istnieje niewątpliwa ścisła współzależność między wskazówkami oraz instrukcjami nauczyciela a realizacją zadania przez uczniów. Prezentacja zwięzłej i jasnej instrukcji ćwiczenia redukuje niejasności i wątpliwości uczniów. W przypadku skomplikowanych ćwiczeń, np. role-play, zalecane jest kilkuetapowe objaśnienie ćwiczenia i kilkukrotne sprawdzenie poziomu zrozumienia go przez uczniów. Przestrzeganie przez nauczyciela powyższej procedury podczas etapu przedinterakcyjnego zminimalizuje niepewność uczniów, co ułatwi w konsekwencji efektywną komunikację.
FAZA 3 - Grupowanie
Istnieją dwie techniki grupowania uczniów: wybór członków grupy dokonany przez nauczyciela oraz grupy przypadkowe. Nauczyciel tworzący grupy staje się odpowiedzialny za wybór takich uczniów, których współpraca spotęguje rezultaty osiągane w czasie realizacji ćwiczenia. Istotnym zagadnieniem związanym z zespołową formą pracy, jest pojawiający się często problem, czy należy dzielić uczniów na grupy homogeniczne pod względem poziomu językowego, czy też do każdej grupy należy przydzielić jednego dobrego lub bardzo dobrego ucznia, który kierowałby pracą zespołu oraz dbał o zachowanie minimum poprawności językowej. Rozstrzygnięcie tej kwestii oraz powzięcie decyzji jest uwarunkowane różnymi czynnikami związanymi z daną sytuacją nauczania. Niewątpliwą zaletą grupowania heterogenicznego uczniów pod względem poziomu językowego jest umożliwienie uczniom współpracy, kooperacji i wzajemnej poprawy błędów językowych w obrębie grupy.
Alternatywą grupowania celowego jest grupowanie przypadkowe, pozwalające uczniom na spontaniczny dobór w zespoły, których skład może być wyznaczony rozlokowaniem uczniów w klasie.
Nasuwa się pytanie, jakie techniki grupowania należy zastosować, aby stanowiły one nie tylko ciekawą formę dla uczniów, ale również zaowocowały konsekwentną, efektywną interakcją w grupach. Wśród najpopularniejszych możemy wyróżnić: rozdanie tematycznie ze sobą powiązanych kartek przedstawiających zestawy np. doctor, nurse, medicine, patient oraz selekcję uczniów według kolorów ich ubrań czy ulubionego piosenkarza.
Należy podkreślić, iż istotnym elementem podczas grupowania uczniów jest liczebność grupy. Jest ona uwarunkowana rodzajem ćwiczenia komunikatywnego powierzonego danej grupie, liczebnością danej klasy oraz lokalizacją ławek i pozostałych mebli w pracowni. Ćwiczenia o ograniczonym stopniu trudności są najlepiej realizowane w małych grupkach ze względu na zredukowany cel ćwiczenia. Mało liczebne grupy uczniów są szczególnie zalecane na lekcjach ze względu na zwiększoną aktywność uczestnictwa każdego uczestnika grupy i na minimalne trudności organizacyjne. Zwiększona liczebność grup jest szczególnie zalecana podczas implementacji takich ćwiczeń jak: dyskusje, debaty, role-play i rozwiązywanie problematycznych kwestii. W takich przypadkach zwiększona liczebność grupy zapewnia ciekawsze dyskusje poprzez konfrontacje odmiennych punktów widzenia i opinii.
FAZA 4 - Wyznaczenie czasu trwania komunikacyjnego ćwiczenia
Wyznaczenie racjonalnego czasu na realizację zadania umożliwia uczniom skuteczne zaplanowanie pracy, aby zrealizować zamierzony cel ćwiczenia w wyznaczonym czasie. Ustalenie czasu trwania uaktywnia kooperację zarówno uczniów słabszych jak i tych o zwiększonej kompetencji komunikatywnej. Konieczną rzeczą jest przewidzenie sytuacji przez nauczyciela, w której niektórzy uczniowie skończą pracę wcześniej i przygotowanie dla nich przyjemnych czynności np. czytanie obcojęzycznych dowcipów.
FAZA 5 - Demonstrowanie przykładów
Niezbędnym elementem determinującym sukces komunikacyjnego ćwiczenia jest zademonstrowanie danego zadania i wskazanie na jego możliwy sposób realizacji. Umiarkowana liczba zaprezentowanych przykładów w parach otwartych lub grupach uczniów upewnia nauczyciela o dostatecznym zrozumieniu zasad ćwiczenia przez wszystkich uczniów.
FAZA 6 - Nadzór (Monitoring)
Bardziej autonomiczna i niezależna od nauczyciela interakcja uczniów w grupach nie powinna oznaczać braku nadzoru i kontroli wypowiedzi uczących się. Z chwilą rozpoczęcia werbalnej komunikacji przez uczniów w grupach, uwaga nauczyciela powinna skupić się na ich pracy. Jego rola w czasie wykonywania ćwiczeń komunikacyjnych przez zespoły uczniów polega na fragmentarycznej kontroli pracy poszczególnych grup i udzielaniu im pomocy poprzez sugestię lub doradztwo w zakresie stosowania odpowiednich form lingwistycznych, ewentualnie zwrócenie uwagi na systematycznie popełniane błędy. Funkcja kontrolna nauczyciela polega zatem na tym, że dociera on do każdego pracującego zespołu obserwując ich czynności, a w sytuacji wymagającej interwencji lub pomocy zawsze jest w pobliżu.
Faza 7 - Informacja zwrotna (Feedback)
Zrealizowanie celu komunikacji grupowej jest zakończone fazą informacji zwrotnej. Skupia się ona na demonstracji ćwiczenia przez wyselekcjonowanie grupy lub pary, która prowadzi do konfrontacji rezultatów ćwiczenia osiągniętych przez uczniów. Prezentacja ćwiczeń rozbudowanych i czasochłonnych może być ograniczona do krótkiej ustnej relacji uczniów podsumowującej ich pracę. Istotne błędy globalne odnotowane przez nauczyciela w fazie monitoringu oraz trudności podczas demonstracji ćwiczenia mogą być wyjaśnione ze strony nauczyciela.
Niezwykle ważnym elementem tej fazy jest refleksja nad odczuciami uczniów związanymi z komunikacją w grupach na lekcji. Zwiększa to przekonanie uczniów o ich sensownej komunikacji. Słowa uznania dla uczniów doceniające ich własny wkład pracy dla osiągnięcia satysfakcjonujących rezultatów są doskonałym środkiem metodycznym, który zwiększa motywację oraz wyrabia pozytywną postawę do komunikacji zespołowej.
Powyższa analiza upoważnia do sformułowania następujących wniosków. Organizacja pracy grupowej przedstawia pewne trudności i wprowadzając tę formę pracy w klasie należy przestrzegać procedur, które znacznie ją ułatwiają. Właściwa organizacja pracy zespołowej gwarantuje efektywną naukę autentycznej komunikacji językowej. Ponadto, sprzyja naturalnemu posługiwaniu się językiem obcym z racji przerzucenia odpowiedzialności za wkład pracy i skuteczność własnej nauki na samych uczniów. Tak urozmaicona forma pracy ośmiela uczniów do podjęcia prób posługiwania się językiem obcym absorbując i uaktywniając ich intelektualnie i językowo.
3