Benjamin Constant
Różnice między wolnością starożytnych a wolnością nowożytnych, grecy nie uznawali wolności jednostek, dobre życie człowieka - pomyślność wspólnoty, żyć poza wspólnotą mogli tylko Bogowie lub idiotes - ci, którzy nie są w pełni ludźmi, obowiązek obywatelski - uczestniczenie w życiu polis, demokracja najlepsza,
Platon
Koncepcja idealnego państwa (państwo sprawiedliwe), równowaga między 3 częściami duszy człowieka (rozumną, uduchowioną i pożądliwą) wszystkie on podporządkowane są rozumowi - sprawiedliwy jest tylko filozof, 3 zawody: rządzący, wojownicy, rzemieślnicy - każdy robi co do niego należy, rządzić powinni jedynie filozofowie, brak rodziny i własności prywatnej, arystokracja lub królestwo najlepsze
Arystoteles
Obserwacja rzeczywistości politycznej, człowiek - zoon politikon (zwierzę społeczne, polityczne), człowiek musi funkcjonować we wspólnocie, koncepcja dobrego życia - człowiek powinien wypełniać swój los, realizować swój cel życiowy dzięki temu był szczęśliwy, cnota możliwa jedynie w społeczeństwie, przedmiotem polityki jest dobro najwyższe, najważniejsza cnota - sprawiedliwość (to co jest dla ogółu pożyteczne), rozróżnienie prawa natury i prawa stanowionego, druga cnota - przyjaźń, podział ustroje wedle kryterium jakościowego (dobro ogółu: królestwo, arystokracja, politea, timokracja i ilościowego, dobro rządzących: tyrania, oligarchia, demokracja), polityka - nauka praktyczna, politea najlepsza
Św. Augustyn
Boska opatrzność rządzi dziejami, idea linearnej koncepcji czasu historycznego, idea historii uniwersalnego podmiotu - ludzkości, pokój Boży, każda władza własność prywatna pochodzi od Boga, nauka o cnocie, sprawiedliwość - uporządkowanie wszystkich rzeczy zgodnie z rozumem, prawo wieczne i doczesne prawo ludzkie, państwo Boże i państwo ziemskie
Św. Tomasz
Wyższość władzy duchowej na świecką, człowiek dąży do celu ostatecznego i celów doczesnych, Kościół - społeczność wyższa od państwa, filozofia jedynie wspomaga teologię, władza duchowa stoi na straży prawa naturalnego, dobro wspólne
Machiavelli
Książe, dobro całości ważniejsze od dobra części, państwo i racja stanu - interes państwa w imię którego władca może się dopuścić rzeczy godnych potępienia, dwa rodzaje prowadzenia walki: prawem i siłą, Książe - lis i lew, pesymistyczna ocena natury ludzkiej - ludzie są skłonni raczej do zła, silna władza musi trzymać w ryzach namiętności, w polityce cel uświęca środki, brak miejsca w polityce dla cnót chrześcijańskich, podział państwa na lud i zamożnych - żadna ze stron nie dąży do jakiegoś dobra, państwa nie można podporządkować dobru wyższemu - religijnemu, realizm polityczny - polityka jako sztuka osiągania dla państwa tego co najlepsze za pomocą różnych środków, nie ma wolności jednostki bez wolności wspólnoty
Hobbes
Polityka jako sfera konfliktu, pesymizm antropologiczny, człowiek znajduje się w stanie wojny z każdym przyczynami są: rywalizacja, nieufność, żądza sławy, strach ludzi o własne życie - potrzeba silnej władzy, umowa społeczna - zgoda na odejście od prawa do czynienia wszystkiego, zawarta w kontrakcie gwarantującym że wszyscy zrobią tak samo, prawo i moralność - obiektywna miara dobra i zła, suweren - na niego zostaje przekazana władza do czynienia wszystkiego jego władza jest absolutna (Lewiatan)
LIBERALIZM
Indywidualizm - jednostka byt nadrzędny wobec wspólnoty, egitaryzm - równość jednostek, kult wolności, wiara w rozum, melioryzm - człowiek jest w stanie się samodoskonalić, optymizm antropologiczny - przyrodzona dobroć człowieka, optymizm historiozoficzny - wiara w postęp, pochwała autonomii, konieczność oddzielenia sfery publicznej od sfery prywatnej, pochwała pluralizmu
Locke
Umowa społeczna - człowiek poddaje się władzy jest to suwerenna decyzja jednostek które umawiają się co do zakresu, charakteru i ograniczeń tej władzy, konieczność ograniczeń prawnych, wolność jednostki podstawą dobrego ustroju politycznego, społeczeństwo polityczne/obywatelskie - wspólnota równych i wolnych jednostek, ścisłe przestrzeganie podziału władzy, koncepcja tolerancji - tolerancja wyznawców różnych wyznań, oddzielenie władzy świeckiej od religii, prawdziwa i zbawienna religia opiera się na wewnętrznej wierze ducha
Monteskiusz
Koncepcja podziału władz, zapewnienie bezpieczeństwa osób i dóbr, 3 podstawowe typy: republikański (demokracja - cnota, arystokracja - umiarkowanie), monarchiczny (honor) i despotyczny (strach), analiza rzeczywistości politycznej, przeciwieństwo między władzą a wolnością, powściąganie jednej władzy przez drugą (równość legislatywy i egzekutywy), wolność - prawo do czynienia wszystkiego na co pozwalają ustawy
Mill
Suwerenność i autonomia jednostki, przeciwstawia się paternalizmowi - przekonanie że jednostka nie zawsze jest najlepszym sędzią własnych interesów, życie ludzkie ma sens tylko wtedy gdy kierowane jest z zewnątrz, nie wolno przy tym ograniczać wolności jednostki chyba że zagraża ona wolności innych, despotyzm opinii publicznej - osobne zdanie jednostek może zostać stłumione co może doprowadzić do zguby całej ludzkości, nieograniczona dyskusja - najlepszy sposób dochodzenia do prawdy, pluralizm, demokracja reprezentatywna, elitaryzm - w demokracji powinni rządzić najlepsi, utylitaryzm - zasada użyteczności, szczęście - przyjemność brak cierpienia, nadrzędny cel życia człowieka
Rousseau
Optymizm antropologiczny, człowiek natury - nie zna żadnych nierówności ani ograniczenia wolności, człowiek jest szczęśliwy gdy żadna władza nie istnieje, ludzie pod wpływem nauk i sztuki stają się coraz gorsi, własność prywatna stworzyła nierówności, pesymizm historiozoficzny - sytuacja człowieka staje się coraz gorsza, tylko umowa społeczna pozwala na ukonstytuowanie się wspólnoty politycznej, przeciwstawia się wojnie stronnictw czy partii politycznych, wola powszechna, religia obywatelska, demokracja bezpośrednia
Kant
2 pytania: co powinienem czynić? - człowieczeństwo jako cel a nie środek, czego mogę się spodziewać?, rozum teoretyczny - bada sprawy przyrody, rozum praktyczny - dot. praw wolności, społeczeństwo obywatelskie - ludzie wolni podporządkowani są ustawom, 3 cechy stanu obywatelskiego: równość, wolność i samodzielność, umowa społeczna (pierwotna) - ustanawia związek będący celem w sobie, suwerenem w państwie jest lud, zasada równości nie obejmuje władzy najwyższej, idea „czystej Republiki” - panują tylko prawa, aspołeczna towarzyskość, federacja wolnych państw
KONSERWATYZM
Pesymizm antropologiczny, porządek moralny oraz społeczny, wspólnotowy wymiar życia człowieka jest ważniejszy niż wymiar jednostkowy - nierówności i hierarchie są naturalne, stała i niezmienna natura ludzka, zobowiązania człowieka wobec rodziny narodu wspólnoty
Burke
Pochwała tego co lokalne i związane z tradycją, sprzeciw wobec gwałtownych zmian (rewolucji) i braku szacunku dla przesadów - obyczaje, wszelka teoria polityczna jest zła - polityka to praktyka, ludzie którzy nie oglądali się na swoich przodków nie będą myśleć o potomnych, monarchia dziedziczna jako najlepszy ustrój
De Maistre
Tradycjonalizm - skrajna odmiana konserwatyzmu, dzieje są procesem ciągłym i całkowicie związane z Bogiem, rewolucja przerywa tę ciągłość jednak trzeba ją zrozumieć, nie ludzie kierują rewolucją ale ona nimi, rewolucja - cud Boży, kara za grzechy (sprzeniewierzenie się chrześcijaństwu przez Francję), niechęć wobec wszelkich zmian, monarchii - doskonały ustrój (odzwierciedla wolę Boga), na straży ładu moralnego stawia kata - jego istotą jest i musi być strach, sojusz religii z tronem
De Toqueville
Demokracja - stan społeczny (może przybierać różne formy), demokrację trzeba wychować - wmontowanie w społeczeństwo wolności która bierze się z poczucia przynależności do wspólnoty, atomizacja społeczeństwa, duch wspólnotowy - samoorganizowanie się ludzi wokół generalnych celów, duch lokalności - każdy człowiek w równym stopniu bierze udział w rządzeniu państwem, obecność tradycji obyczajów religii prawa
Hegel
Idea - jej atrybutem jest wolność, rozum - jest czymś „gotowym od początku”, jest ruchem, źródłem ruchu są sprzeczności, jedność bytu i myśli na gruncie panlogizmu, duch - rozwój dokonujący się w świecie ludzkim (przejaw rozwoju świadomości rozwoju), duch składa się z 3 części: ducha subiektywnego (ujęcie ducha w procesie stawania się jego samowiedzy),obiektywnego (urzeczywistnienie świadomości wolności absolutnego instytucjach tworzonych przez człowieka) i absolutnego (sztuka, religia, filozofia), zadaniem filozofii jest ujęcie państwa takim jakim jest a nie jakim powinno być, prawo - sfera w której dokonuje się zgodność wolności jednostkowej i ogólnej, dialektyczna triada - prawo moralność i etyczność, wolność polityczna i wolność myśli są nierozerwalne, państwo jako rzeczywistość rozumu, nieuniknioność wojny jako zasadniczego środka postępu, duch świata kończy swój pochód w porewolucyjnym świecie - koniec historii
SOCJALIZM
Fourier
Współczesność stanowi schyłkowy etap cywilizacji, wojna wszystkich ze wszystkimi, wolna gospodarka produkuje nędze i chaos, wszystko na świecie podlega prawu ruchu stawania się i zanikania, prawu wibracji (dzieciństwo, młodość, wiek męski, zgrzybiałość), naturę ludzką określają namiętności (jest ich 12), 810 typów charakterologicznych, falanga - zakłada falanster, który liczy 1620 członków (po 2 osoby każdego charakteru) zrzeszenie producentów środków, członkowie otrzymują dywidendę zależną od ich talentu i rodzaju wykonywanej pracy
Marks
Komunizm (socjalizm jedynie stanem przejściowym), wiara w zbawcza moc postępu technicznego, kult industrializacji, człowiek jest całokształtem stosunków społecznych, klasy społeczne pozostają wobec siebie w stosunkach antagonistycznych, ideologia - zespół iluzji, samooszukujących wyobrażeń na swój temat, walka klasowa jako jeden z motorów postępu społecznego, postęp techniczno-technologiczny - drugi z motorów postępu społecznego, alienacja pracy - główne źródło zła (jej źródłem jest podział pracy), zniesienie kapitalizmu na drodze rewolucyjnego przewrotu otworzy drogę komunizmowi (brak podziału pracy, zniesienie alienacji pracy), proletariat sprawując dyktaturę wyzwoli całą ludzkość, zasada komunizmu - każdemu według potrzeb
ANARCHIZM
Własność to kradzież, ukazanie zła wszelkiej władzy, podział anarchizmu na indywidualistyczny i kolektywistyczny, krytyka państwa i wszelkiej władzy scentralizowanej, pochwała wolności i równości, optymizm antropologiczny, pochwała ludzkiej zdolności do pomocy wzajemnej solidarności braterstwa i samoorganizowania się, anarchistyczne komuny - małe wspólnoty producentów pozbawione wewnętrznej hierarchii aparatu władzy i przymusu, natychmiastowa kolektywizacja wszystkich dóbr, anarchistyczny komunizm - każdemu według potrzeb, przejście do nowego ustroju za pomocą rewolucji za sprawą ludu
Nietzsche
Krytyka liberalizmu, demokracji, liberalizm wrogiem wolności, istnieje konieczność przewartościowania wszelkich wartości, celem ludzkości jest „nadczłowiek” - ideał człowieka przekraczającego wszelkie ograniczenia, afirmującego życie i podążającego za wolą mocy
SZKOŁA FRANKFURCKA
Krytyczna teoria społeczeństwa - nie chciała stronić od zaangażowania politycznego, zmiana społecznej całości, nowe społeczeństwo miało być społeczeństwem sprawiedliwym - wspólnota równych i szanujących się jednostek, na przeszkodzie stoi deprawacja rozumu (zmienia się on z obiektywnego w subiektywny), rozum subiektywny - poddany służbie technologicznego władztwa nad światem, ucieleśnieniem instrumentalnego myślenia stała się technika, w systemie przemysłowym zanika jakakolwiek krytyka
Marcuse
Niemożliwość radykalnej zmiany społecznej, represywna tolerancja - system absorbuje wszystkie zmiany, unicestwia nawet najcięższe „ciosy”, Wielka Odmowa jako jedyna nadzieja (gest niezgody na cywilizację represywną, agentami zmian mają byś studenci, zbuntowani artyści), nowa lewica - nie pokładała nadziei na zmianę w klasie robotniczej lecz w obszarze kultury
Habermas
Teoria działań komunikacyjnych - nadzieja na znalezienie normatywnego oparcia dla myśli krytycznej znajduje się w samym języku, dąży do naprawy teorii krytycznej, wskazuje jej 3 słabości (fatalizm, model rozumu instrumentalnego, brak wyraźnych podstaw normatywnych teorii krytycznej), dwuaspektowość bytu społecznego (2 wymiary: praca i interakcja społeczna), uniwersalna pragmatyka (roszczenie do zrozumiałości, roszczenie do wiarygodności aktu mowy, roszczenie do prawdziwości, roszczenie do słuszności normatywnej - dyskurs pragmatyczny), idealna sytuacja komunikacyjna, wyeliminowanie systematycznych zakłóceń komunikacji
Von Hayek
Krytyka socjalizmu, form etetyzmu, przeciwnik państwa minimalnego, podstawą porządku społecznego jest suwerenna w swych wyborach, wolna i niepodległa żadnym przymusom jednostka, indywidualizm - jedyną drogą do zrozumienia zjawisk społecznych jest zrozumienie działań podejmowanych przez jednostki, ład społeczny - nieprzewidziany z góry rezultat działań jednostek (tworzy się on samoistnie), kapitalizm najlepszy, kolektywizm - dominacja interesów grupowych, planowanie prowadzi do kolektywizmu a później do totalitaryzmu, uznanie wartości różnorodności oraz pozwolenia by ludzie sami wybierali sobie cele, zwolennik ograniczenia wszelkiej władzy, popiera ład moralny- opiera się na umiejętnościach jednostek związany jest z tradycją i obyczajami
Rawls
Sprawiedliwość jako bezstronność (2 elementy: sytuacja pierwotna i zasłona niewiedzy), zamiast uzgadniania koncepcji jakiegoś konkretnego dobra, tworzenie warunków do jej swobodnego określenia koncepcji, zasada dyferencji - sprawiedliwe społeczeństwo zapewnia swobody osobiste oraz dopuszcza nierówności tylko wtedy gdy służą one ekonomicznie najsłabszym i gdyby sytuacja bez nich była jeszcze gorsza
Berlin
2 koncepcje wolności: negatywna (wolność od czegoś np. od ingerencji w działanie człowieka) i pozytywna (wolność do np. do samorealizacji), krytyka myślenia iż światem rządzi jakaś jedna zasada, obiektywny pluralizm - człowiek stawia sobie różne pytania w różny sposób i udziela sobie na nie różnych odpowiedzi
Rorty
Liberalizm pragmatystyczny, pierwszeństwo demokracji wobec filozofii, utożsamianie polityki z rozumem jest błędem, trzeba być ironistą, postmodernistyczny liberalizm mieszczański, wolność polityczna ma pierwszeństwo wobec prawdy, zasada harmonijnego połączenia możliwości prywatnego rozwoju i społecznej nadziei na życie w warunkach wolności i równości, „bohaterami” liberalnego społeczeństwa są: tęgi poeta i utopijny rewolucjonista, celem jest kosmopolityczna demokratyczna wspólnota społeczna, solidarność znakiem postępu moralnego
LIBERTARIANIZM
Skrajny indywidualizm, niezależność od państwa oraz obywatelskiego nieposłuszeństwa, ewolucja społeczna ku społeczeństwu industrialnemu, wolność jednostek, utylitaryzm, oparcie gospodarki i życia w pozostałych sferach za zasadach swobodnych umów pomiędzy ludźmi, pochwała rynku kapitalistycznego, jednostka ma prawo do szczęścia
KOMUNITARYZM
Niezgoda na uprzywilejowanie jednostek kosztem wspólnoty, wspólnoty konstytutywne, niemożność oddzielenia jednostki od jej przekonań, radykalne usytuowanie podmiotu, rewitalizacja poczucia solidarności oraz odpowiedzialności za los współobywateli
Schmitt
Suweren - ten kto decyduje o stanie wyjątkowym, mówi co należy robić, suwerenność - władza najwyższa, stan wyjątkowy - z zasady nie daje się opisać za pomocą ogólnych norm prawnych, stan najwyższego zagrożenia państwa (cud który łamie prawa przyrody), możliwość zawieszenia całego porządku prawnego dla przywrócenia sytuacji stanu normalnego (nie jest to anarchia - suweren rządzi), decyzjonizm - teoria prawa, obowiązywanie porządku prawnego zależy w ostateczności od decyzji suwerena (decyzja nie opiera się na żadnych normach prawnych), teologia polityczna - analogia pomiędzy pojęciami politycznymi a teologicznymi, krytyk liberalizmu, uważał że trzeba oddzielić demokrację od liberalizmu, ukazuje że warunki leżące u podstaw parlamentaryzmu już nie istnieją (partie dążą do własnych interesów), rozróżnienie na przyjaciela i wroga, punk kulminacyjny polityka osiąga gdy wróg zostaje rozpoznany
3