METODOLOGIA BADAŃ NAUKOWYCH
Cel przedmiotu: dostarcza studentom teoretycznych i praktycznych wskazówek w zakresie pracy naukowej.
Celem metodologii jest wyposażenie studiujących w umiejętności przydatne w trakcie merytorycznych dyskusji na zajęciach uczelnianych jak i w późniejszym życiu zawodowym.
PROGRAM:
- cel i zadania przedmiotu
- liczba godzin
- treści nauczania
LITERATURA:
Jankowski K., Lenartowicz M. (2005), „Metodologia badań empirycznych. Podręcznik dla studentów WF”
METODOLOGIA - nauka o badaniach (lub sposobach postępowania badawczego) stosowanych w nauce.
METODOLOGIA - nauka o metodach działalności naukowej i stosowanych metodach na jej procedurach badawczych.
METODOLOGIA OGÓLNA - dział szczegółowy filozofii, nauka teoretyczna o elementach i zasadach budowania systemów naukowych.
RODZAJE BADAŃ:
podstawowe
stosowane- opierają się na rezultatach badań podstawowych
rozwojowe- wykorzystują wyniki badan stosowanych
PRACE NAUKOWE:
teoretyczne- omówienie i ocena koncepcji lub teorii w ich historycznym przekroju
przeglądowe- obejmują usystematyzowany przegląd literatury naukowej (krajowej i zagranicznej) dotyczącej określonych problemów badawczych.
Empiryczne- polegają na przeprowadzeniu odpowiednich badań
Replikacyjne- problem był już przedmiotem badań, tu jest weryfikacja w odniesieniu do innej populacji, odmiennych warunków lub przy użyciu innych techniki narzędzi pomiaru. Cel: rozszerzenie zakresu wnioskowań bądź zmodyfikowanie zakresu stosowalności poprzednich wniosków.
PROCES BADAWCZY:
I FAZA-KONCEPCJI
określenia przedmiotu i celu badań
sformułowanie problemów badawczych
postawienie pytań
II FAZA - BADANIA:
przeprowadzenie badań
uporządkowanie i przygotowanie materiałów badawczych oraz ich analiza
weryfikacja hipotez
opracowanie teoretyczne
METODOLOGIE można traktować jako naukę opisowa lub normatywną.
M. JAKO NAUKA OPISOWA- pozbawiona wszelkich ocen, rejestracja i opis formalno logiczny sposobów postępowania badawczego.
M. JAKO NAUKA NORMATYWNA- prezentacja określonych procedur badawczych, stosujących swoiste wzorce wyznaczające i określające standardy postępowania naukowego.
DEFINICJE REGLUJĄCE - dążąc do zmiany znaczenia definiowanego pojęcia staramy się możliwie blisko pozostać przy jego pierwotnym (analitycznym) znaczeniu.
Aby zdefiniować dowolne pojęcia należ:
znaleźć rodzaj najbliższy
znaleźć różnicę gatunkową
Błędy zakresu:
DEFINICJA ZAWĄSKA- zakres nie obejmuje wszystkich desygnatów (istniejących przedmiotów) przynależnych do pojęcia.
DEFINICJA ZASZEROKA - Zakres obejmuje także desygnaty nie przynależne do pojęcia.
BŁĄD BŁĘDNEGO KOŁA: ( nieznane przez nieznane)
- częściej pojawia się w języku mówionym niż w tekstach pisanych
- polega on na użyciu w członie definiowanym terminie definiowanego (błędne koło bezpośrednie) lub zespołu terminów, w których definicji (gdyby taką zbudować) zawarty jest termin definiowany (błędne koło pośrednie).
METODY PRECYZOWANIA ZNACZENIA POJĘĆ:
M. indukcyjna- najstarsza historycznie, tzw. Sokratyczna. Istota tej metody to zbudowanie ogólnego znaczenia definiowanej nazwy w oparciu o zbiór cech jednostkowych jakie jej przysługują.
M. SŁOWOTWÓRCZA- odwołują się do niej często autorzy podręczników akademickich i wykładowcy. Polega ona na wnioskowania o znaczeniu danego pojęcia na podstawie pierwotnego znaczenia słów
M. FILOZOFICZNA- próba określenia znaczenia słowa na podstawie porównania wypowiedzi, w których słowo to występuje. Często stosujemy gdy tłumaczymy obcojęzyczny tekst na język ojczysty. Wnioskowanie na podstawie kontekstu.
M. INTUICYJNA- próba definiowania pojęć odwołując się do elementarnej, wręcz potocznej wiedzy, jaka jest udzielana każdemu z nas. Polega na tym, że budując definicje dokonujemy szeregu porównań i analiz przyjmując za punkt wyjścia Np. jeden z desygnatów definiowanej kategorii.
NIE MA METODY NIEZAWODNEJ, JEDYNEJ, UNIEWRSALNEJ.
DEFINIOWANIE POJĘĆ
PROCES WARTOŚCIOWANIA- wybór jednego za słów definiowanego przy uwzględnieniu rozmaitych punktów widzenia.
- istnieją szereg typów i szczegółowych klasyfikacji typów
- jedynym z najczęstszych odziało definicji jest podział na definicje analityczne i syntetyczne (podział ze względu na zadania).
- często też wyróżnia się definicje regulujące (jako przypadek definicji syntetycznej)
DEFINICJA ANALITYCZNA- (sprawozdawcza) jej istotą jest zdanie sprawy z tego co znaczy dane pojęcie na gruncie określonego języka. Definicja analityczne jest odpowiedzią bezpośrednią (czyli zgodną z treścią pytania) na pytanie: co to jest? Udzieloną w sensie semantycznym (znaczeniowym).
- chcąc definiować dowolne pojęcie powinniśmy znaleźć określenie znaczeniowo najbliższe terminowi przez nas definiowanemu
- tworzone definicje są często wielosłownymi konstrukcjami, a także wielozadaniowymi aby oddać istotę znaczenia.
DEFINICJE STNTETYCZNE- dają możliwość zmiany dotychczasowego czyli analitycznego znaczenia pojęcia. Definicja syntetyczne = definicja projektująca: projektowanie naszego znaczenia dla pojęcia już istniejącego w danym języku.
STRUKTURA DEFINICJI ANALITYCZNEJ:
CZŁOWIEK JEST TO ZWIERZĘ ROZUMNE.
Człowiek- człon definiowany
Zwierzę- człon definiujący
Zwierzę- rodzaj najbliższy
Rozumne- różnica gatunkowa
Klasyczna definicja prawdy: autor- Arystoteles, jej formuła z średniowieczna: „prawda jest to zgodność myśli z rzeczywistością”.
Nieklasyczne definicje prawdy
-Kartezjusza- koncepcja oczywistości (prawdziwy jest taki sąd. Który jest oczywisty, czyli taki, któremu nie możemy zaprzeczyć bez popadania w sprzeczność logiczną).
- do ZGODNOŚCI POWSZECHNEJ odwołuje się koncepcja, wg której prawdziwy jest sąd, na przyjęcie którego panuje powszechna zgoda lub jest zaakceptowany przez ogół specjalistów z danej dziedziny.
- KONCEPCJA KOHERENCYJNA (neopozytywistyczna) - za prawdziwy uznaje się sąd, który jest zgodny z ogółem tez danego systemu. Prawdziwe są więc zadania niesprzeczne z przyjętym systemem. Ważnym momentem teorii koherencyjnej jest przeświadczenia, że nie powinno się orzekać o prawdziwości izolowanych wypowiedzi, lecz o zdaniach składających się na pewien system twierdzeń.
- KONCEPCJA KONWENCJONALISTYCZNA- postuluje prawdziwość zadań w sytuacji gdy są one zgodne z przyjętą umową (konwencją).
- KONCEPCJE UTYLITARYSTYCZNE - odwołują się do pojęcia pożyteczności: prawdziwy jest taki sąd, którego przyjęcie jest w danej sytuacji pożyteczne(pragmatyzm) lub taki, który zapewni skuteczną realizację założonego planu (instrumentalizm).
- EKONAMICZNA KONCEPCJA PRAWDY - prawdziwe jest to co jest proste.
KLAYFIKACJE
- podział przedmiotów, ludzi lub zjawisk dokonany ze względu na pewną zmianę (cechę), w wyniku której utrzymujemy szereg klas (podzbiorów) szczegółowych. Chcąc sklasyfikować dowolny zbiór, należy najpierw znaleźć kryterium na podstawie którego dokonamy podziału, następnie podzielić i sprawdzić czy otrzymana w wyniku tego podziału klasyfikacja jest wyczerpująca i rozłączna.
WYCZERPUJĄCA- jest wtedy gdy suma zakresów cząstkowych powstałych w wyniku przeprowadzonego podziału jest równa sumie całego zbioru.
ROZŁĄCZNA- to taka klasyfikacja, gdzie dowolny element klasyfikowanego zbioru możemy podporządkować do jednej i tylko jednej z wyróżnionych klas społecznych.
Klasyfikacje będą rozłączne i wyczerpujące gdy w trakcie ich tworzenia zastosujemy zasadę podziału dychotomicznego z uwzględnieniem cech kontradyktorycznych.
PODZIAŁ DYCHOTOMICZNY- podział dwudzielny
PODZIAŁ KONTRADYKTORYCZNY- pod względem posiadania bądź nieposiadania jakiejś cechy bądź zespołu cech.
Ta łatwość budowy klasyfikacji zwłaszcza tworzenia przy użyciu prostych kryteriów opartych na zasadzie podziału kontradyktorycznego może prowadzić do sytuacji, w której będziemy mieli do czynienia z wieloma prostymi klasyfikacjami poprawnymi z punktu widzenia logiki, a więc rozłącznymi i wyczerpującymi, których wartość kończy się na stronie formalnej.
Chcąc uniknąć takiej sytuacji należy dążyć do tego aby tworzone klasyfikacje były klasyfikacjami naturalnymi gdzie kryterium podziału zawierałoby pewne rozstrzygnięcie z obszaru dawnej nauki szczegółowej którą się zajmujemy.
PROCES BADAWCZY
1. przedmiot i cel badań
2 zasadnicze etapy procesu badawczego:
-tworzenie koncepcji badań
- działania związane z ich realizacją
I Przedmiot i cel badań- obiekty i zjawiska o których chcemy formułować twierdzenia i przesłanki leżące u podstaw naszego działania, co chcemy osiągnąć.
Przedmiot badań= obiekty i zjawiska
Problem (problemy)= pytania, na które poszukujemy odpowiedzi w trakcie badań.
II Należy ustalić aparaturę pojęciową, przy użyciu której sformułujemy problem.
III należy postawić pytania badawcze i ewentualnie hipotezy robocze.
IV Końcowy krok - decyduje odnośnie materiału, na którym planujemy przeprowadzić badania.
Wybór metod i narzędzi badawczych jakie chcemy i możemy zastosować, powinny się tu znaleźć takie decyzje natury organizacyjno- ekonomicznej Np. ustalenia czasu prowadzenia badań, sporządzenia harmonogramu prac badawczych, koszty planowanych przedsięwzięć.
ETAPY REALIZACJI:
PRZEPROWADZENIA BADAŃ
PRZYGOTOWANIE UZYSKANYCH NA TEJ DRODZE MATERIAŁÓW DO ANALIZY
OPRACOWANIE ICH POD WZGLĘDEM ILOŚCIOWYCH I JAKOŚCIOWYCH Z PRZYGOTOWANIEM PUBLIKACJI (PRACY) WŁĄCZNIE.
2. problem badawczy
U podstaw decyzji wyznaczających szczegółową problematykę badań leżeć mogą motywy.
PORZĄDKOWANIE
Porządkować zbiór znaczy tyle co ustalić następstwo jego elementów wg pewnej przyjętej zasady (tzn. stosunków porządkujących). Wyróżniamy 3 możliwe relacje porządkujące:
-STOSUNEK ASYMETRYCZNY- pojawia się gdy relacje zachodzące między dwiema kategoriami ma tylko i wyłącznie przebieg jednostronny (mówimy Np., że osobnik A jest wyższy niż starczy od osobnika B).
-STOSUNEK PRZECHODNI- zachodzi wówczas gdy występujące w zbiorze elementy pozostają względem siebie w tej samej relacji (np. 3 lub więcej badanych osobników posiada pewną cechę w stopniu równym lub większym).
-STOSUNEK SPÓJNY- jest wtedy gdy każdy z pary wyróżnionych elementów zbioru pozostaje w pewnej określonej i takiej samej relacji w stosunku do siebie).
TYPOLOGIE
Typologia jest zabiegiem (lub też rezultatem takiego zabiegu0 polegającym na grupowaniu przedmiotów, zjawisk lub własności na zasadzie ich podobieństwa do pewnego wyróżnionego wcześniej wzorca określonego mianem typu zbieżnego. W tym przypadku, a na pewno zbliżonego do metodologicznej koncepcji „typu idealnego”. Maxa Webera.
Typami idealnymi określał Weber zbiór cech i elemantów wzajemnie ze sobą powiązanych, znaczących i typowych dla danego zjawiska, procesu lub badanego obiektu.
ZADANIA LOGICZNE
wypowiedzi, które są zdaniami oznajmującymi, o których możemy powiedzieć, że są prawdziwe lub fałszywe.
Nie jest zdaniem pytanie lub także gdyż nie będziemy mogli orzec czy tego typu wypowiedzi są prawdą czy fałszem.
3. pytania dopełnienia- wszystkie pozostałe
Każdemu pytaniu możemy przyporządkować pewien zbiór bezpośrednich odpowiedzi, z których przynamniej 1 powinna być odpowiedzią prawidłową.
Pytania na które nie ma wśród odpowiedzi bezpośrednich prawdziwej:
-nie zostało spełnione pozytywne założenia pytania
-nie zostało spełnione negatywne założenia pytania
- może nie spełniać założenia istnienia (Np. chcąc uzyskać informacje o intensywności pewnych szczegółowych cech badanych obiektów, musimy wcześniej przyjąć założenie, że cechy te wystąpiły).
-formułując pytania rozstrzygnięcia respektować musimy założenia jedności (w zbiorze odp. Bezpośrednich 1 i tylko 1 jest odp. Prawdziwą).
-dobrze postawione pytanie badawcze jest punktem wyjścia dla wszystkich późniejszych działań i z tego punktu widzenia jest to czynność niezwykle istotna).
5. HIPOTEZY
HIPOTEZA- przypuszczenia naukowe, wysunięte dla objaśnienia jakiegoś zjawiska.
Twierdzenie o przypuszczalnych zależnościach pomiędzy przynajmniej 2 zmiennymi (zjawiskami, faktami), zakładając równocześnie, że zależności zawarte w hipotezie można poddać badaniu- sprawdzenie czy występują. Potwierdzenia jak i obalenie hipotezy ma jednakową wartość.
HIPOTEZA
Odnosi się do zjawisk jeszcze nie rozpoznanych przez naukę, nie może być antologią (wypowiedź której prawdziwość gwarantowana jest przez prawdziwość) lub banałem. HIPOTEZA nie może zawierać zdań wzajemnie sprzecznych , musi być to konstrukcja, która da się sprawdzić stosując dostępne metody badań i narzędzia badawcze.
DOBÓR WŁAŚCIWEJ METODY dostarczy danych potrzebnych do spr. Wartości postawionych wcześniej hipotez i umożliwi rozwiązanie problemu.
KOSZTY (decydują o wyborze metody):
- konieczności zatrudnienia dodatkowych osób
- specjalistyczna aparatura
- oprzyrządowanie
- odczynniki
- uwzględnienie czasu niezbędnego do przeprowadzenia badań.
OBSERWACJA
Polega a planowanym postrzeganiu określonych sytuacji lub zjawisk, rejestrowaniu i analizie dostarczanych zachowań lub zmian. Jest stosowana jako samodzielna metoda lub element wstępnej fazy poprzedzającej zastosowanie bardziej złożonej metodologii.
Bardzo przydatna w badaniach empirycznych, służy np. do:
-analizy postaw i zachowań dzieci uprawiających sport
- badania wykorzystywania terenów rekreacyjnych
- analiza zachowań dewiacyjnych (wandalizmu)
- analiza zachowań konsumentów sportowych i innych
Obserwacja może mieć charakter mniej lub bardziej sformalizowany:
-JAKOŚCIOWE- postrzeganie bez ściśle wyznaczonych kategorii badawczych, swoboda w zapisie i analizie danych.
-ILOŚCIOWY- o. skategoryzowana, wykorzystuje ściśle ustalone kategorie badawcze i sformalizowane narzędzia.
Stosując obserwacje wykorzystywać możemy własny zmysł wzroku jak i skomplikowane urządzenia pomocnicze (zdjęcia, plakaty, nagrania video).
O. UCZESTNICZĄCA- bezpośrednia, badany jest jednocześnie człowiekiem obserwowanej grupy przy czym może prowadzić;
- O. JAWNĄ- informując o tym fakcie członków grupy
- O> NIEJAWNA- obserwowania nie są świadomi, że są obserwowani.
WADA:
Kłopoty z rejestracją danych, czy potencjalna utrata dystansu wobec obserwowanych zjawisk, co może zniekształcić wyniki badań.
O. POŚREDNIA- badający nie uczestniczy w zbieraniu danych i nie ma wpływu na ich powstanie, obserwując grupę zewnątrz
ZALETA:
Możliwość analizy prawdziwych zachować ludzi, bez ich wiedzy i zgody.
EKSPERYMENT
MATODA BADAWCZA POLEGAJĄCA NA ZAMIERZONEJ ZMIANIE OKREŚLONYCH ELEMANTÓW SYTUACJI, PRZY JEDNOCZESNEJ OBSERWACJI INNYCH ZMIENNYCH. Jest stosowana w celu sprawdzenia hipotezy o związkach przyczynowych pomiędzy zmiennymi. Pozwala dochodzić uwarunkowań przyczynowych.
E. NATURALNY- stosowany do badań związków między zmiennymi poddanymi oddziaływaniu badacza w normalnych warunkach, gdzie eksperymentator nie ma pełnej kontroli nad wszystkimi elementami danego eksperymentu.
E. LABARATORYJNY- stosowany do badań związków między zmiennymi poddanymi ingerencji badacza w sztucznie przez niego stworzonych warunkach.
pozwala wyeliminować wpływ trudnych do kontroli czynników (zmiennych) występujących w warunkach naturalnych.
ZMIENNE
Cechy czy właściwości charakteryzujące obiekt, proces, zjawisko, będące przedmiotem badań. Mogą mieć charakter ilościowy lub jakościowy.
Każda zmienna na swój zakres stosowalności czyli dziedzinę, do której wolno je z sensem stosować.
WARTOŚCI ZMIENNEJ- różnice w stopniu natężenia cechy ( w przypadku cech ilościowych0 pozwalają na określenie tej wartości.
ZA WZGLĘDU NA MOC ZMIENNEJ WYRÓŻNIAMY:
- ZMIENNE NOMINALNE- pozwalają stwierdzić czy badane obiekty posiadają określoną cechę w stopniu równym bądź różnym. Np. pochodzenie społeczne, wyznawanie Religi, uprawianie dyscyplin sporu.
- ZMIENNE PORZĄDKOWE- pozwalają orzec czy badane obiekty posiadają określoną cechę w stopniu równym lub też jeden z nich ma ją w stopniu wyższym (np. iloraz inteligencji u 2 różnych osób).
- ZMIENNE INTERWAŁOWE- wprowadzenie konwencjonalnego punktu zerowego i stałej jednostki pomiaru (interwału) pozwala orzekać także o dystansie jaki dzieli badane obiekty.
- ZMIENNE ILORAZOWE- posiadają bezwzględny ( a nie konwencjonalny) punkt zerowy, umożliwia on wnioskowanie o sile natężenia cechy wyrażającej się jej krotnością.
c.d. problem badawczy
określenie problemu badawczego stanowi jądro wokół którego mają miejsce wszelkie działania naukowe
PROBLEM (w sensie psychologicznym):
To stan umysłu, gdzie poznający przedmiot ma trudności ze znalezieniem właściwego dla danej sytuacji rozwiązania Np. nieznajomość faktu, o którym pyta egzaminator.
Może się tu pojawić relatywizm podmiotowy (gdy problem jesdej osoby nie jest problemem dla drugiej).
PROBLEM (w sensie logicznym):
Struktura o niepełnych danych, brak pewnego elementu nie pozwala zobaczyć całości.
Aby dowolny problem stał się naukowym (badawczym) powinien być:
- do rozstrzygnięcia przy obecnym stanie rozwoju nauki
- ważnym z punktu widzenia wiedzy (poszerzającym jej stan)
- nowym (taki, który nie doczekał się jeszcze jednoznacznego rozstrzygnięcia)
POPMYSŁ I MOŻLIWOŚĆ JESO REALIZACJI :
Pomysł i temat badań pochodzić od opiekuna badawczego.
Sami możemy wymyślić temat i koncepcję badań.
PYTANIA BADAWCZE:
Badacz stawia sam sobie pytania, na które odp. Dadzą badania.
ZMIENNE ZALEŻNE ZMIENNE ZALEŻNE
Może wpływać na formy poziom dochodów w rodzinie Np. płeć,
uczestnictwa w wiek, miejsce zamieszkania, wpływają na
Ich wartość zależy od inne zmienne takie jak: opinie lub poziom
Wartości innych zmiennych wiedzy.
Są to cechy lub właściwości o których
Sądzimy, że wpływają one na wartość
Innych cech (zm. Zależnych).
WSKAŻNIKI
Wg S. Nowaka to pewna cecha, zdarzenie lub zjawisko na podstawie zajścia którego wnioskujemy z pewnością bądź określonym prawdopodobieństwem większym od przeciętnego, że zachodzi zjawisko, które nas interesuje.
2 ZASADNICZE GRUPY:
WSKAŻNIKI DEFINICYJNE- operacyjne definicje pojęć (wskazanie czynności badawczych pozwalając na stwierdzenie, że interesujące nas zjawisko zachodzi); sam wskaźnik badany jest zjawiskiem. Pozwalają na dokonywanie porównań między badanymi obiektami.
WSAKŹNIKI RZECZOWE:
WSKAŹNIKI EMPIRYCZNE- nie opierają się na konwencji terminologicznej, ich związek między wskaźnikiem wskazywanym zjawiskiem nosi charakter rzeczowy czyli zakłada istnienie relacji podlegającej empirycznej kontroli. Kontrola może mieć charakter bezpośredni- zjawisko ma charakter obserwowalny (w. empiryczny). Jeśli zjawisko ma charakter ukryty ( o jego zaistnieniu możemy jedynie domniemać, gdyż pojawił się wskaźnik)
Wówczas mówimy o WSKAŻNIKACH INTERFERENCYJNYCH.
KRYTERIUM DOBORU METOD
MATODA BADAWCZA- typowe i powtarzalne sposoby zbierania, opracowywania, analizy i interpretacji danych empirycznych, służące do uzyskania max uzasadnionych odpowiedzi na stawiane w nich pytania.
METODY- charakter i zakres danych badań.
Metoda indukcyjna
Metoda historyczno- porównawcza
Metoda introspekcji
Metoda- powtarzalny sposób rozstrzygania konkretnych zagadnień badawczych:
- m. obserwacji
- m. eksperymentalna
- m. wywiadu
NARZĘDZIA BADAWCZE- przedmioty służące do realizacji wybranej techniki lub metody badań Np. Ankieta, kwestionariusz.
Aby dowolny zbiór reguł miał miano metody naukowej musi spełniać 2 warunki:
II swoista obiektywność (wymóg uzyskania jednakowych lub przynajmniej porównywalnych rezultatów przez dowolnego badacza posługującego się dana metodą).
II logiczna poprawność i precyzja rozumowania, wykluczająca dowolność opisu bądź jego zafałszowanie powstałe Np. w wyniku uogólnień, do których nie uprawnia nas materiał badawczy jakim dysponujemy.
1