ANATOMIA - NAJWAŻNIEJSZE RZECZY - KOLOKWIUM I

1. Elementy embriologii ogólnej

1. Rodzaje rozrodu:

• Wegetatywny (monogeniczny) - przez podział lub przez pączkowanie

• Partenogeneza - nowy organizm rozwija się z niezapłodnionej komórki jajowej

• Płciowy (digeniczny) - nowy organizm powstaje z zespolenia męskiej i żeńskiej komórki rozrodczej - U SSAKÓW (CZŁOWIEKA)

1. Komórki płciowe męskie

Powstają w procesie spermatogenezy: spermatogonium (2n, 2c) spermatocyty I rzędu (2n, 2c) R! spermatocyty II rzędu (1n, 1c) spermatydy (1n, 1c) plemniki (1n, 1c)

Produkowane są w jądrach - w kanalikach nasiennych krętych

Plemnik jest podłużną komórką, dzieli się na główkę, wstawkę i witkę. Główka zwęża się ku górze tworząc tzw. przebijacz - część powleczoną enzymami, które nadtrawiają błonę komórki jajowej i pomagają plemnikowi wniknąć do wnętrza komórki zapładniając ją.

Materiał genetyczny zwarty jest w główce, we wstawce występują liczne mitochondria, witka znacznie ułatwia poruszanie się plemnika.

Plemniki wchodzą w skład nasienia - jest to gęsta ciecz składająca się w 90% z wody, 6% substancji organicznych i 4% z soli. Jeden ejakulat ma od 1,5 - 6 ml objętości i zawiera od 40 do 200 mln plemników.

2. Komórki płciowe żeńskie

Produkowane są w jajnikach - w pęcherzykach jajnikowych pierwotnych. Powstają już w okresie życia płodowego w postaci owogoniów (2n, 2c) w liczbie ok. 50 000 w procesie dojrzewania (dopiero) owocyty I rzędu (1n, 1c) owocyty II rzędu (1n, 1c) owotydy (1n, 1c) komórka jajowa (1n, 1c)

W ciągu okresu rozrodczego dojrzewa tylko ok. 300-400 komórek jajowych.

Jaja są to komórki kuliste - największe w organizmie ludzkim (200-300 μm); są oligo-anizolecytalne. (Mała ilość żółtka, nierównomiernie rozrzucona).

3. Zaplemnienie i zapłodnienie

Zaplemnienie jest to proces polegający na złożeniu nasienia możliwie najbliżej jaja.

Zapłodnienie jest to proces przedostania się plemnika do wnętrza komórki jajowej - plemniki otaczają komórkę jajową (dodatnia chemotaksja) i kiedy jeden z nich jest najbliżej, w jego kierunku wytwarzany jest wzgórek przyjęcia, przez który plemnik wnika do wnętrza komórki jajowej. Po jego wniknięciu wytwarza się błona żółtkowa zapobiegająca przenikaniu kolejnych plemników do wnętrza komórki. Wnikanie plemnika do wnętrza komórki ułatwione jest przez zespół substancji chemicznych, występujących w osłonce jaja, zwany fertylizyną.

U ssaków występuje zjawisko monospermii tzn. że tylko jeden plemnik może przeniknąć do wnętrza komórki jajowej. Niektóre substancje chemiczne (np. jady) mogą spowodować zjawisko polispermii, czyli więcej niż jeden plemnik przenika do wnętrza komórki jajowej, jednak nawet w takim przypadku tylko jeden z nich bierze udział w dalszych procesach rozwojowych.

Kapatyzacja - dojrzewanie plemników podczas wędrówki w jajowodzie, jamie macicy i kanale szyjki macicy ( ok. 18 cm)

4. Okres zarodkowy

• Bruzdkowanie - pierwsze podziały zygoty na 2,4,8... zawsze równych części (blastomerów). Wielkość blastomerów jest wprost proporcjonalna do ilości deuteroplazmy. U człowieka bruzdkowanie jest całkowite i prawie równomierne. Komórka zaczyna przypominać owoc morwy- stadium moruli.

• Dalsze podziały powodują, że zarodek przekształca się w rodzaj pęcherza, którego ściana zbudowana jest z blastomerów tworzących trofoblast. Jest to stadium blastuli lub blastocysty. Wnętrze pęcherza (jama blastocysty) wypełnione jest cieczą o niewyjaśnionym pochodzeniu...

• Przy jednym z biegunów blastuli komórki skupiają się tworząc tzw. węzeł zarodkowy, który przekształca się w dwuwarstwową (epiblast i endoblast) płytkę - tarczę zarodkową.

• W obrębie tarczy zarodkowej rozpoczyna się gastrulacja - tworzenie się listków zarodkowych.

• W części środkowej tarczy wytwarza się zagęszczenie komórkowe - smuga pierwotna, która rozszerza się w tylnej części w węzeł tylny, a w części przedniej w węzeł pierwotny (węzeł Hensena). przedłużenie głowowe. Z grzbietowej części smugi pierwotnej powstaje struna grzbietowa.

• W obrębie przedłużenia głowowego rozpoczyna się przemiana epiblastu w ektodermę zarodkową a endoblastu w endodermę zarodkową. Mezoderma powstaje z komórek leżących po bokach struny grzbietowej (m. przyosiowa i m. boczna).

• W ektodermie powstaje płytka nerwowa i fałdy nerwowe --> w rynienkę --> w cewę nerwową. Część środkowa ektodermy to neuroblast a obwodowa to epiblast.

• Okres różnicowania się ektodermy nosi nazwę neuruli.

• Mezoderma przyosiowa dzieli się na somity a mezoderma boczna na dwie blaszki (ścienną i trzewną), między którymi powstaje wtórna jama śródzarodkowa.

• Z mezodermy wyodrębniają się komórki gwiaździste, które tworzą czwarty listek zarodkowy - mezenchymę - te komórki są najdłużej niezróżnicowane.

• Najwcześniej różnicuje się somit - na sklerotom (powstaje z niego szkielet osiowy); ; na dermatom (powłoka ciała); miotom (mięśnie)

• Śródzarodkowa jama ciała łączy się początkowo z jamą pozazarodkową a potem przekształca się w jamę otrzewnej, jamę opłucnej i jamę osierdzia.

• Blaszki mezodermy bocznej --> błony surowicze

• Blaszka ścienna - zawiązki kończyn

• Blaszka trzewna - tkanka łączna, mięsnie gładkie jelit i układu moczowo-płciowego

Nazwa listka zarodkowego	Narządy
EKTODERMA Neuroblast Epiblast	Mózgowie, rdzeń kręgowy, tkanka nerwowa, układ autonomiczny, część gleju, płat tylny przysadki, siatkówka, mięśnie tęczówki, rdzeń nadnerczy Naskórek, paznokcie, gruczoły łojowe i potowe, sutki, płat przedni i środkowy przysadki, soczewka oka, nabłonek spojówki, rogówki i gruczołu łzowego, nabłonek okolicy węchowej, oddechowej i gruczoły błony śluzowej nosa, nabłonek i gruczoły jamy ustnej, ślinianki, szkliwo zębów, przewód słuchowy zewnętrzny, nabłonek ucha wewnętrznego, część nabłonka cewki moczowej męskiej, nabłonek kanału odbytnicy
Endoderma	Nabłonek i gruczoły gardła, przełyku, żołądka, jelita cienkiego i grubego, wątroba, trzustka, nabłonek tylnej części jamy nosowej i jamy ustnej, nabłonek trąbki słuchowej i jamy bębenkowej, tarczyca, gruczoły przytarczyczne, grasica, nabłonek tchawicy, oskrzeli, pęcherzyków płucnych i pęcherza moczowego, gruczoł krokowy i część gonad.
Mezoderma	skóra, układ kostny, zębina i kostniwo, jądra miażdżyste, serce, krwinki, mięsnie poprzecznie prążkowane, mięśnie gałki ocznej, błona zewnętrzny gałki ocznej, błony surowicze (opłucna, otrzewna, osierdzie), nerki, miedniczki nerkowe, moczowody, kora nadnerczy, część pęcherza moczowego, macica, jajniki, nasieniowody, część gonad.
Mezenchyma	Tkanka łączna, naczynia węzły chłonne, mięsnie gładkie trzew i naczyń krwionośnych, śledziona.

1. Okres płodowy

• Rozpoczyna się w 3 m-cu ciąży, kiedy zaczyna się kształtować łożysko

• Koniec 3 m-ca 9 cm, waży 60 g - jak gęsie jajo, zróżnicowanie gonad, zaczyna funkcjonować wątroba

• 4 m-c smółka przybiera zielony kolor, wyczuwalne ruchy płodu, słychać pracujące serce, pojawia się meszek płodowy

• 5 m-c tkanka podskórna, paznokcie i owłosienie głowy. Oczy zamknięte (szeroko?? :) )

• 6 m-c maź płodowa. Szansa przeżycia jeśli teraz nastąpi poród

• 7 m-c skóra płodu jest różowa i pomarszczona, mało tkanki podskórnej jeszcze, oczy otwarte, jądra już mogą być w mosznie.

• 8 m-c zwiększa się ilość tanki podskórnej, pojawiają się punkty kostnienia w nasadach kości udowych

• koniec ciąży 50 cm długości, 3-5 kg wagi, brak meszku płodowego, maź płodowa jedynie w zagłębieniach skóry, owłosienie głowy nawet do kilku cm, jądra są w mosznie u ♂, wargi sromowe większe przykrywają mniejsze u ♀, obwód głowy = obwód ramion, głowa to ¼ ciała. Donośny głos i odruch ssania .

2.1. Komórka

Jest to najmniejsza cząstka organizmu zdolna do samodzielnego wykonywania zasadniczych funkcji życiowych.

Fibroblasty - jedne z komórek wąsko wyspecjalizowanych.

2.1.1. Cytoplazma

• Jest to główna masa komórki

• Egzoplazma - sztywna, bez ziarnistości, obwodowa

• Endoplazma - rzadsza, z ziarnistościami, centralna

2.1.2. Błona komórkowa

• Glikokaliks - warstwa glikoproteina na powierzchni błony komórkowej

• Fagocytoza - pobieranie substancji czynnych

• Pinocytoza - pobieranie substancji stałych

2.1.3. Organelle komórkowe

• Siateczka śródplazmatyczna - trójwymiarowy układ kanalików. Mogą być rozdęte lub spłaszczone. Siateczka występuje w postaci gładkiej lub szorstkiej

PŁASZCZYZNY CIAŁA:

1 Płaszczyzny strzałkowe dzielą ciało na

- antymery (dzielą ciało na część [prawą i lewą)

Przebiegają między przodem i tyłem.

Płaszczyznę biegnącą przez środek ciała nazywa się płaszczyzną pośrodkową.

2. Płaszczyzny poziome dzielą ciało na

- metamery (dzielą ciało na część górną i dolną)

Przebiagają prostopadle do płaszczyzn strzałkowej i czołowej.

3. Płaszczyzny czołowe dzielą ciało na

- polumery (dzielą ciało na część przednią i tylnią)

Biegną równolegle do czoła, a prostopadle do płaszczyzn strzałkowych.

OSIE CIAŁA:

1. Osie strzałkowe - lub przednio-tylne- biegną w płaszczyznach strzałkowych. Dookoła tych osi wykonywane są ruchy odwodzenia i przywodzenia.

2. Osie poziome - lub poprzeczne - biegną w płaszczyznach poziomych prostopadle do osi strzałkowych. Dookoła tych osi wykonywane są ruchy zginania i prostowania.

3. Osie podłużne- lub czaszkowo- ogonowe- biegną prostopadle do płaszczyzny poziomej. Oś biegnąca przez szczyt głowy stanowi oś główną ciała. Dookoła osi podłużnych odbywają się ruchy obrotowe.

LINIE CIAŁA:

- linia pośrodkowa przednia

- linia środkowo- obojczykowa

- linia pachowa

- linia łopatkowa

- linia pośrodkowa tylna

- linia mostkowa

- linia przymostkowa

- linia pachowa przednia

- linia pachowa tylna

- linia przykręgowa.

KOŚCI MÓZGOCZASZKI:

1. kość potyliczna

2. kość klinowa

3. kość skroniowa

4. kość ciemieniowa

5. kość czołowa

6. kość sitowa

KOŚCI TRZEWIOCZASZKI:

1. małżowiny nosowe dolne

2. kości łzowe

3. kości jarzmowe

4. szczęka

5. kości podniebienia

6. lemiesz

7. żuchwa

NARZĄDY ZEWNĄTRZOTRZEWNEJ:

-nerki, nadnercza, moczowody

- pęcherz moczowy, gruczoły nadnerczowe

- część zstępująca i pozioma dwunastnicy

- okrężnica wstępująca i zstępująca

- kanał odbytniczy , trzustka

- nasieniowody, gruczoł krokowy

- aorta brzuszna, żyła główna dolna, pnie współczulne

NARZĄDY WEWNĄTRZOTRZEWNOWEJ:

- część brzuszna przełyku, żołądek

- część górna i część wstępująca dwunastnicy

- jelito cienkie, początek grubego ,czcze i kręte (kątnica wraz z wyrostkiem robaczkowym)

- okrężnica poprzeczne i esowata, bańka odbytnicy

- wątroba, pęcherzyk żółciowy

- przewody żółciowe, pęcherz moczowy

- pęcherzyki nasienne, gonady (jądra, jajniki)

-jajowody, macica

OCZODÓŁ:

-przestrzeń w kształcie czterościennego ostrosłupa

-leży na pograniczu części mózgowej i części twarzowej czaszki

- podstawa: WEJŚCIE DO OCZODOŁU i szczyt: KANAŁ WZROKOWY

- ściany ostrosłupa = ściany oczodołu

1. Przyśrodkowa: (szczęka, kość łzowa, kość sitowa, kość klinowa)

2. Boczna (kość jarzmowa, kość klinowa)

3. Dolna (szczęka, kość jarzmowa, kość podniebienna)

4. Górna ( kość czołowa, kość klinowa)

LISTKI ZARODKOWWE:

1. Kolejne okresy rozwoju zarodkowego

- morula, blastula, gastrula

2. Powstanie listków zarodkowych ma miejsce w fazie

- gastruli

3. W wyniku bruzdowania zarodek przekształca się w:

- blastulę

EKTODERMA:

a) NEUROBLAST:

- Mózgowie, rdzeń kręgowy, nn czaszkowe, nn rdzeniowe

-układ autonomiczny, część gleju, płat tylni przysadki, siatkówka

- mięśnie tęczówki, rdzeń nadnerczy

b) EPIBLAST:

- naskórek , paznokcie, gruczoły potowe i łojowe

- sutki, płat przedni i część pośrednia przysadki , soczewka oka

- nabłonek; spojówki, rogówki i gruczołu łzowego

- nabłonek okolicy węchowej, oddechowej i gruczoły błony śluzowej nosa,

- nabłonek i gruczoły jamy ustnej, ślinianki, szkliwo zębów

- przewód słuchowy zewnętrzny, nabłonek ucha wewnętrznego,

-część nabłonka cewki moczowej męskiej, nabłonek kanału odbytnicy

ENDODERMA:

- nabłonek i gruczoły gardła, przełyku, żołądka, jelita cienkiego i grubego

- wątroba, trzustka, nabłonek tylniej części jamy nosowej i jamy ustnej

- nabłonek jamy bębenkowej i trąbki słuchowej

- gruczoł tarczycy, gruczoły przytarczyczne, grasica

- nabłonek tchawicy, oskrzeli, pęcherzyków płucnych i pęcherza moczowego

-gruczoł krokowy, część gonad

MEZODERMA:

- układ kostny, mięśnie poprzecznie prążkowane, skóra

- mięśnie i błona zewnętrzna gałki ocznej, zębina i kostniwo,

- jądra miażdżyste krążków międzykręgowych

- błony surowicze (opłucna, osierdzie, otrzewna)

- nerki, miedniczki nerkowe, moczowody, część pęcherza moczowego

- macica, jajowody, pochwa, przewody najądrza, nasieniowody

- serce, krwinki, kora gruczołów nadnerczowych

-część gonad

MEZENCHYMA:

- mięśnie gładki trzew i naczyń krwionośnych

- naczynia i węzły chłonne

-śledziona, tkanka łączna

MIĘŚNIE POWIERZCHOWNE KLATKI PIERSIOWEJ:

1. mięsień piersiowy większy

2. mięsień piersiowy większy

3. zębaty

4. przedni

5. podobojczykowy

---