WYKŁAD III
Model polityki społeczeństwa
1) za którym opierali się konserwatyści i liberałowie - Model marginalny (liberalny) - zakłada, że podstawowym źródłem zaspokajania
potrzeb obywateli są rynek prywatny i rodzina. Państwo powinno ingerować w ostateczności i tylko w stosunku do tych osób (grup), które
nie są w stanie zaspokoić samodzielnie własnych potrzeb. Przyjmuje się, iż większość społeczeństwa jest zdolna samodzielnie zaspokajać
potrzeby poprzez rodzinę, organizacje charytatywne.
Państwowa polityka społeczeństwa uważana jest za niepotrzebną i szkodliwą społecznie ponieważ osłabia motywacje do pracy czy też
indywidualną inicjatywę.
Świadczenia socjalne będą mieć w tym modelu charakter fakultatywny (uznaniowy). Najwięcej elementów tego modelu występuje w St.
Zjednoczonych i Wlk. Brytanii.
2) socjalliberałowie - model motywacyjny (socjalna gospodarka rynkowa) - dopuszcza się szerszą ingerencje państwa niż w poprzednim
modelu, jednak pod warunkiem, iż polityka społeczeństwa nie zakłóci funkcjonowania gospodarki rynkowej, a także będzie sprzyjać
wzrostowi gospodarczemu.
Potrzeby ludzkie winny być zaspokajane w oparciu o kryterium stażu pracy, zasług i wydajności (prawo do pomocy, a także jej zakres będzie zależał od statusu rynku pracy)
Świadczenia społeczeństwa mają charakter ubezpieczeniowy (uzależniony od tego czy dana osoba się ubezpieczy), ubezpieczenia są obowiązkowe i powszechne, osobom niepracującym przyznaje się świadczenia fakultatywne z pomocy społeczeństwa. Najwięcej elementów tego modelu występuje w Niemczech, Austrii.
3) socjaldemokraci - model instytucjonalno-redystrybucyjny - państwo nie ma wyznaczonych granic interwencji w sferę społeczną.
W przeciwieństwie do modelu marginalnego, to nie jednostka ale społeczeństwo będzie ponosić odpowiedzialność materialną każdej
jednostki. Uważa się, iż ani rodzina, ani rynek prywatny nie są w stanie zaspokoić potrzeb na własnym poziomie. To uzasadnia, iż w procesie zaspokojenia potrzeb mechanizmy rynkowe powinny być zastąpione przez państwo.
Polityka społeczeństwa powinna obejmować wszystkich obywateli. Dostępność doświadczenia i usług społecznych powinna być oparta na kryterium potrzeb - każdy ma prawo do tych świadczeń. Model ten występuje w - Kraje Skandynawii, Szwecji, Finlandii, Danii).
4) Model Śródziemnomorski - kraje Europy Pd. - charakteryzuje się słabo rozwiniętą polityką społeczeństwa oparta na zasadzie pomocniczości, zasady wyinterpretowania z nauki kościoła.
5) Model wspólnotowy - rozwija się pod wpływem ruchów zielonych i tzw. nowej lewicy. Kładzie się w nim głównie nacisk na szczebel lokalny samopomoc w zaspokajaniu potrzeb, my wspólnie sobie pomagamy.
6) Model konfucjański - charakterystyczna polityka społeczeństwa prowadzona w rozwiniętych krajach Pd-Wsch Azji.
Jego cechy to duży zakres odpowiedzialności rodziny za zaspokajanie potrzeb jej członków (wynika ze solidarności i wzajemnych obowiązków. Rozbudowana działalność zakładu pracy (ochrona zdrowia, ubezpieczenia społeczne, mieszkalnictwo, wypoczynek).
POLITYKA LUDNOŚCIOWA
Może być ujmowana w sposób szeroki lub wąski.
1) w szerokim podejściu bierze się pod uwagę uwarunkowania:
- religijne
- społeczne
- ekonomiczne
- kulturowe
- polityczne
oraz formy ruchu ludności (ruchy migracyjne)
2) przy wąskim podejściu uwaga polityki społeczeństwa w sferze ludnościowej skoncentrowana jest na aspektach ściśle demograficznych - aspekty ilościowe rozwoju ludnościowego, ekonomicznego i społecznego, aspekty migracji.
Polityka ludnościowa - system świadomych przedsięwzięć skierowanych na wywołanie zmian pożądanych w rozwoju ludności i doprowadzeniu do sformułowania wymogów w zakresie rozwoju ludności oraz czynników i warunków zwiększenia lub obniżenia bądź stabilizacji przyrostu tempa ludności.
Narodowy spis ludności - oparty na zasadach tj. centralizacja, powszechność, bezpośredniość (rachmistrz dociera do każdej osoby), imienność, jednoczesność.
Statystyczne ujęcie wyników, regularność, komperatywność (cechy podlegane spisowi są takie same), wyłączność (spis, inne badania, spis rolny), łączność, obowiązek zachowania tajemnicy przez rachmistrza.
Cechy podlegające spisowi (organizowane co 10 lat):
- geograficzne (miejsce urodzenia, zamieszkania),
- demograficzne (płeć, wiek, stan cywilny),
- ekonomiczne (aktywność ekonomiczna, zawód, stan ekonomiczny).
Ewidencja bieżąca ludności (Urzędy stanu cywilnego - urodzenia, zgony; informacje z sądów powszechnych - rozwody; Urząd miasta i gminy - ruchy meldunkowe).
Rodzaje polityki społeczeństwa:
1) pronatalistyczna (populacyjna) - zmierza do zwiększenia liczby urodzeń co prowadzi do odmłodzenia struktury wiekowej społeczeństwa.
Formy: świadczenia socjalne, korzystne systemy podatkowe dal rodzin wielodzietnych, dostępność publicznych usług społecznych.
2) antynatalistyczna (depopulacyjna) - zmierza do ograniczenia liczby urodzeń i tempa przyrostu naturalnego, nie będzie zasiłków, korzystnych systemów podatkowych.
3) neutralna - procesy ludnościowe maja charakter samoistny wyraża się w braku ingerencji państwa w zjawiska demograficzne.
Decyzje o prokreacji należy do społeczeństwa - chodzi o zapewnienie optymalnych warunków rozwoju.
W danym kraju mogą występować polityka pro i antynatalistyczna., mają one charakter aktywny, polegają na programowej interwencji państwa w przebieg procesów demograficznych.
4) Polityka aktywna może przybrać formę:
- bezpośrednia,
- pośrednia,
- redystrybucyjna,
- propulsywna,
- prewencyjna,
- interwencyjna
Przeciwieństwem polityki aktywnej jest polityka neutralna (bierna) brak ingerencji państwa.
5) Ilościowa polityka ludnościowa - zespół działań państwa mających doprowadzić do osiągnięcia optymalnego w danych warunkach społeczeństwa, gospodarki i polityki stanu zaludnienia.
6) Jakościowa polit. ludnościowa - ma na celu ochronę społeczeństwa przed degradacja fizyczna i umzysłową.
7) Świadoma polit. ludnościowa - elementy:
- współuczestnictwo i współodpowiedzialność państwa oraz jego instytucji w realizacji programu polityki ludnościowej,
- popularyzacja i negacja określonego modelu wielkości rodziny,
- legalizacja luba zakaz przerwania ciąży,
- istnienie systemu pozytywnych (lub negatywnych) przywilejów premii i innych bodźców związanych z zachowaniem prokreacyjnym kobiety lub rodziny.
- system podatków osobistych lub publicznych , pomocy, ulg, stypendiów związane z lansowaniem określonego modelu działalności.
Środki polityki ludnościowej:
Prawne - (dopuszczalność lub niedopuszczalność aborcji, uprawnienia macierzyńskie, wychowawcze urlopy, określenie granicy zawarcia małżeństwa.
Ekonomiczne - świadczenia z macierzyństwa, zasiłki, koszty utrzymania dzieci - dopłaty, duże dotacje państwa do środków antykoncepcji.
Zwyczajowo-kulturalne - związane ze światopoglądem (nakazy i zakazy religijne, moda na posiadanie i nieposiadanie dzieci, edukacja seksualna.
Struktura demograficzna:
struktura ludności wg wieku i płci, wpływa na nią:
- zróżnicowanie udziału noworodków płci żeńskiej i męskiej w ogólnej liczbie ludności,
- struktura ludności wg wieku,
- różnice w poziomie umieralności kobiet i mężczyzn,
- korelacja pomiędzy płcią a migracjami zewnętrznymi.
Wg wieku (zmiany w strukturze ludności wg wieku)
- poziom urodzeń,
- poziom zgonów.
- poziom migracji.
granice starości;
- chronologiczna (kryterium wieku),
- biologiczna (kryt. testów sprawności),
prawna (kryt. uprawnień emerytalnych),
- ekonomiczna (kryt. zaprzestania aktywności zawodowej)
Struktury modelowe:
progresywna - ma wygląd piramidy, charakteryzuje się stale rosnąca liczbą ludności. Roczniki nowonarodzonych są liczniejsze od roczników starszych, szybki wzrost przyrostu maturalnego, krótki okres życia. Występuje w krajach rozwijających się o wzrastającej liczbie ludności.
zastojowa - liczebność roczników nowonarodzonych równa jest liczbie osób w wieku starszym. Odmładzanie społeczeństwa będzie powodować nadmierną umieralność. Charakterystyczna dla krajów rozwiniętych o ustabilizowanej liczbie ludności.
regresyjna - mająca wygląd urny. Powstaje kiedy liczba nowonarodzonych jest mniejsza od starszych roczników. Jest charakterystyczna dla społeczeństwa o zmniejszającej się liczbie ludności.
Struktura wg stanu cywilnego i rodziny - panny, rozwiedzeni.
Struktura zawodowa ludności - czynni zawodowo- pracujący i bezrobotni oraz bierni zawodowo.
Czynniki determinujące poziom rozrodczości:
czynniki biologiczne:
- płodność fizjologiczna,
- uwarunkowania genetyczne,
- struktura ludności wg płci,
- stan zdrowotny,
- warunki środowiska geograficznego.
czynniki społeczne:
- struktura ludności wg stanu cywilnego,
- poziom umieralności,
- model polityki ludnościowej,
- ogólne warunki społeczne, gosp., i polityczne,
- tradycyjna rola rodziny i jej model,
- wpływ i rola religii.
Mierniki poziomu rozrodczości:
- ogólny współczynnik urodzeń (rodności) - stosunek urodzeń żywych do liczby ludności w danym okresie.
- współczynnik płodności (dzietności) - stosunek urodzeń żywych do liczby kobiet w wieku rozrodczym w danym okresie.
Noworodek - dziecko do 27 dni
Niemowlę - poniżej 1 roku.
- współczynnik dynamiki demograficznej - stosunek liczby urodzeń żywych do liczby zgonów w danym okresie.
- współczynnik reprodukcji (brutt) - przedstawia liczbę córek urodzonych przeciętnie przez kobietę przy założeniu, że kobieta będąc w wieku rozrodczym z częstotliwością charakterystyczna dla wszystkich kobiet w roku dla którego ........??...
- współczynnik reprodukcji (netto) - przedstawia liczbę córek przypadająca na kobiety , które nie dożyją wieku swoich matek. Współczynnik ten wyraża stopień zastępowania pokoleń matek przez córki.
Czynniki determinujące poziom umieralności:
czynniki biologiczne:
- starzenie się organizmu,
- uwarunkowania genetyczne,
- sposób odżywiania,
- warunki środowiska przyrodniczego.
czynniki społeczne:
- postęp medycyny,
- zmiany w poziomie życia ludności,
- charakter wykonywanej pracy,
- stan cywilny,
- jakość życia,
- miejsce zamieszkania,
- poziom infrastruktury społecznej,
- sposób życia.
Mierniki poziomu umieralności:
ogólny współczynnik zgonów -stosunek liczby zgonów osób do średniej liczby ludności w określonym czasie.
Współczynnik zgonów wg wieku - stosunek liczby zgonów osób w danym wieku do średniej liczby ludności w określonym czasie.
Współczynnik zgonów niemowląt - stosunek liczby zgonów niemowląt na 1000 urodzeń żywych w danym roku.
Kryterium klasyfikacji migracji
Czas trwania Obszar migracji Motywy migracji Sposób organizacji
migracji
- stałe - wewnętrzne - zarobkowe - planowe
- czasowe - zewnętrzne - rodzinne - żywiołowe
- wahadłowe - repatriacja - polityczne - legalne
- religijne - nielegalne
- osadnicza - dobrowolne
- najemna - przymusowe
- narodowościowa - indywidualne
- wynikające z rozw. - grupowe
społ.-gosp. - spowod. osob. celami i cechami os.
przemieszczających się.
Cele strategiczne polityki ludnościowej w Polsce:
stworzenie warunków do zagwarantowania co najmniej prostej zastępowalności pokoleń, do osiągnięcia ustabilizowanej (przy niskim ale dostani przyroście naturalnym) bądź w dalszej perspektywie zastojowej strukturę ludności wg wieku i płci ( o przyroście naturalnym).
Stałe podnoszenia stanu jakościowego ludności w rozumieniu kondycji zawodowej, poziomu bytowego i kulturowego, poprzez działania takie jak:
- udostępnianie najnowszych osiągnięć medycyny,
-powszechna dostępność służby zdrowia,
- prowadzenie powszechnych badań profilaktycznych,
- propagowanie zdrowego stylu życia i odpowiedniej diety,
- dbałość o środowisko naturalne, w którym żyjemy.
stymulowanie wewnętrznego i zewnętrznego napływu i dopływu migracyjnego ludności w taki sposób, aby nie dopuścić do terytorialnego zniekształcenia struktury ludności wg wieku i płci.