„W CIEMNOŚCIACH JASNE DNI”
scenariusz uroczystości z okazji rocznicy uchwalenia KONSTYTUCJI 3 MAJA
(szkoła podstawowa)
W przedstawieniu obok recytatorów i narratorów występują następujące postacie historyczne przebrane w stroje z XVIII wieku: T. Kościuszko, J. Kiliński szlachta, mieszczanie, chłopi.
Wstęp: (jeden z uczniów)
3 MAJA 1791 roku Polacy uchwalili pierwszą w Europie i drugą na świecie konstytucję, czyli ustawę określającą zasady rządzenia w państwie. W ciemnościach 123 lat zaborów wielkim blaskiem jaśnieje ten dzień. Zapraszamy na krótką lekcję historii Polski z czasów rozbiorów.
Wiersz „Rocznica” S. Aleksandrzak
Recytator 1
Trzeci Maja radością wiosenną wszystkich ludzi dziś w Polsce powitał,
Sztandarami biało-czerwonymi umaiła się Rzeczpospolita.
Umaiły się też pierwszym kwieciem łąki, pola i w ogrodach drzewa,
Maj się pieśnią zwycięskiej wiosny zgodnym chórem z ludzi rozśpiewał.
Rozpłynęła się już pieśń radosna głośnym echem po ojczystym kraju,
- Witaj, witaj, Majowa Rocznico, pamiętny Trzeci Maju.
Recytator 2: Wiersz „Trzeci Maj” M. Arct
Maj - rocznica pięknych serc! Maj - rocznica wielkich myśli!
Tym, co dawno przeminęli, hołd składają ci, co przyszli.
Choć przeminął dawno wiek, dawne hasła się zmieniły,
Orzeł począł nowy bieg. lecz z przeszłości czerpał siły.
Z tych w ciemnościach jasnych chwil, kiedy miłość pobratała
W jedną całość Polski stany, miłość ponad wszystko trwała.
Tym co w Polsce dali myśl, aby stworzyć cud majowy,
Cześć z oddaniem złóżmy dziś, przed pamiątką chyląc głowy.
Pieśń „ Mazurek Trzeciego Maja”.(„Witaj majowa jutrzenko...”3 zw.)
Narrator 1
Polska w XVIII wieku pogrążyła się w chaosie wskutek samowoli magnatów i nieudolnych rządów dynastii saskiej. Coraz częściej mieszały się państwa ościenne w wewnętrzne sprawy Rzeczpospolitej. Ówczesny historyk - ksiądz Adam Naruszewicz- tak pisał:
Recytator 3
„Czegoż się błędny uskarżasz narodzie, los swój zwalając na obce uciski?
Szukaj nieszczęścia w twej własnej swobodzie i bolej na jej opłakane zyski.
Żaden kraj cudzej potęgi nie zwabił, który sam siebie pierwej nie osłabił.”
Narrator 2
Ta wielka swoboda i samowola szlachecka doprowadziły do samoosłabienia i poddania się obcym wpływom, szczególnie rosyjskim. Dyplomaci rosyjscy i pruscy, wykorzystując obowiązujące prawo zrywania sejmów- liberum veto, hamowali wszelkie próby naprawy ustroju Rzeczpospolitej.
Narrator 1
Przeciw takiemu stanowi rzeczy wystąpiły patriotyczne kręgi społeczeństwa polskiego. W roku 1768 doszło do zawiązania Konfederacji Barskiej. Jej cele można by streścić w jednym zdaniu:
„Obrona niepodległości ojczyzny i katolicyzmu”.
Wysłuchajmy teraz pieśni „Nigdy z królami...”,która pochodzi z tamtego okresu.
chór szkolny - Pieśń Konfederatów Barskich-
Nigdy z królami nie będziem w aliansach
Nigdy przed nocą nie ugniemy szyi,
Bo u Chrystusa my na ordynansach - słudzy Maryi.
Bóg naszych ojców i dzisiaj jest z nami,
Więc nie dopuści upaść w żadnej klęsce.
Wszak póki on był z naszymi ojcami - byli zwycięzce.
Dawno o Panie, już nas jarzmo ciśnie
Dziedzinę naszą wrogi rozszarpały.
Niech po dniach kary dzień łaski zabłyśnie - wróć nas do chwały.
Krwi nie wołamy, zdobyczy nie chcemy,
Nie chcemy mordów, do łupiestw niezdolni.
Tylko ojczyznę odzyskać pragniemy - Tylko być wolni.
Narrator 3
Próba naprawy Rzeczypospolitej podjęta przez konfederatów barskich została udaremniona przez wojska rosyjskie i zdrajców. Nastąpił I rozbiór Polski, który był wielkim wstrząsem dla narodu. Opowiada o tym wiersz Franciszka Karpińskiego.
Recytator 4
Śladem bieda przyszła, śladem za zbytkami za nieładem!
Długo nad granicą stała, wolności się dotknąć bała.
Wolności się dotknąć bała, bo ją dawno szanowała.
Wolności, niebieskie dziecko ułowiono cię zdradziecko.
W klatkę cię mocno zamknięto, bujnych skrzydełek przycięto.
Narrator 4
Po katastrofie I rozbioru światli Polacy zaczęli nawoływać do naprawy ojczyzny.
Stanisław Staszic tak pisał:
Recytator 5
Powiem kto mojej ojczyźnie szkodzi. Z samych panów możnowładztwa zguba Polaków. Oni zniszczyli wszystkie uszanowanie prawa.
- Kto na sejmikach uczy obywatela zdrady, podstępów, podłości, gwałtu?
-Panowie! (wszyscy razem, oskarżycielsko!)
-Kto niewinną szlachtę, najpoczciwiej i najszczerzej swej ojczyźnie życzącą, oszukuje, przekupuje i rozpija? -Panowie!
-Kto od wieków robił nieczynną władzę ustawodawczą, rwał sejmy? -Panowie!
-Kto wojska obce do kraju wprowadził? -Panowie!
- Kto od pewnego czasu, niby to czynności sejmu powracając, zamienił wolę narodu w wolę dworu moskiewskiego? - Panowie!
-Kto przedawał Polaków? -Panowie!
- Kto przy rozbiorze kraju brał zagraniczne pensje? - Panowie!
Narrator 3
Najwybitniejszy reformator okresu Sejmu Wielkiego - Hugo Kołłątaj obok spraw gospodarczych poruszał również kwestie społeczne, między innymi ucisk mieszczan i chłopów.
Recytator 6
„Miasta wszystkie królewskie w krajach Rzeczypospolitej winny być wolne. Obywatele takowych miast jako ludzie wolni, ziemia w miastach przez nich osiadła, ich domy, wsie i terytoria własnością ich dziedziczną winny pozostawać. Dziedzicom przynależy prawo do zakładania miast z ludzi wolnych na swoich gruntach . Wedle swej woli, winni móc rolników wolnością nadawać”.
Narrator 1
W kilkanaście lat po pierwszym rozbiorze widoczne było odrodzenie narodu. Powszechnie żądano uchwalenia nowych praw, które by zapewniły Polsce siłę i rozwój.
Narrator 2
W Warszawie zebrał się sejm, zwany Sejmem Czteroletnim, gdyż obradował przez cztery lata. Obradom przewodniczył marszałek Stanisław Małachowski, a wśród posłów przeważali ludzie mądrzy i rozsądni, szczerzy patrioci.
Narrator 1
Sejm ten uchwalił prawo pozwalające mieszczanom zajmować urzędy i wybierać posłów do sejmu. Postanowił także zwiększyć liczbę wojska do 100 000.
Narrator 2
Posłuchajmy, co działo się na warszawskiej Starówce tego pamiętnego dnia.
Recytatorzy przebrani za XVIII - wiecznych mieszczan i szlachtę.
Recytator I (zwracając się do innego recytatora)
Cóż to za święto takie radosne, że miasto całe drży i faluje?
Czy wracającą lud wita wiosnę?
Czy na cześć wiosny tak wiwatuje?
Recytator II (odpowiadając)
O, coś większego Polska dziś święci!
To Konstytucja Trzeciego Maja!
Akt wielki, ważny, godny pamięci, co naród cały jednością spaja.
Recytator III ( mówi do innych z wielkim przejęciem)
„Biją dzwony... Pieśń radosna poprzez cały leci kraj,
w złotym słońcu wstała wiosna i z nią drogi Trzeci Maj...
Recytator IV (mieszczka warszawska)
- Co to za wrzawa ?! Co to za hałasy ?! Cóż to za czasy!!!
Recytator V
„Grają trąby... dzwonią dzwony, radość dziś napełnia kraj. (...)
Wiwat ! Wiwat Trzeci Maj!”
Recytator IV (mieszczka) - Jak to ?! Mówcie co się stało?
Recytator II
Ano wszystko się udało!
Nasi mądrzy patrioci - ci, którzy kochają Polskę
zadbali, by jej już nigdy nikt nie deptał cudzym wojskiem.
Recytator III
W dniu trzeciego maja posłowie nam mili nową KONSTYTUCJĘ zgodnie uchwalili!
Recytator V
Potem wzięto króla wspólnie na ramiona.
Zabłysła mu w słońcu Ojczysta Korona...
Recytator IV (mieszczka) - Widziałeś to Waćpan?
Recytator V
- Widziałem.
W owe chwile szczęśliwe (... ) i senat i posły
W dniu Trzeciego maja w ratuszowej sali
Zgodzonego z narodem króla fetowali.
A potem wołano: Wiwat król kochany!
Recytator III - Wiwat sejm!
Recytator II - Wiwat naród!
Wszyscy razem - Wiwat wszystkie stany!
Recytator II
Szlachta, mieszczanie, lud uciskany stają się równi w obliczu prawa.
Wiwat Sejm! Naród i wszystkie stany! (razem) Takim okrzykiem brzmi wciąż Warszawa.
Recytator III
Będzie pod opieką wieśniak i mieszczanin, ulepszymy prawa, by rządzić się sami.
„Veto - Nie pozwalam!”- nie zdarzy się więcej.
Obroni nas wojsko: dzielne sto tysięcy...
Recytator I
Bo oto dzisiaj równi z równymi,
Równość i jedność na polskiej ziemi dłonie podają w braterskiej zgodzie.
Więc ciesz się, Polsko! Ciesz się narodzie!
Narrator 3
Nowa konstytucja, uchwalona 3 maja 1791 roku oddawała lud wiejski pod opiekę rządu, znosiła prawo zrywania sejmu jednym głosem sprzeciwu, ustanawiała dziedziczność tronu.
Naród polski przyjął ją jako zapowiedź zmiany na lepsze.
„ Polonez 3 maja” - chórek szkolny (3 zwrotki)
I. Zgoda sejmu to sprawiła, że nam wolność przywróciła.
Wiwat!- krzyczcie wszystkie stany- niechaj żyje król kochany.
Wiwat!- krzyczcie wszystkie stany- niechaj żyje król kochany.
II. Taka jest narodu wola, za swych braci i za króla
Obywatel każdy wszędzie życie swoje łożyć będzie.
Obywatel każdy wszędzie życie swoje łożyć będzie.
III. Wiwat Sejm i naród cały! Dziś nam nieba żywot dały.
Wiwat - krzyczcie wszystkie stany-niechaj żyje król kochany!
Wiwat - krzyczcie wszystkie stany-niechaj żyje król kochany!
Narrator 1
Z takiego przebiegu wydarzeń w Polsce bardzo niezadowoleni byli zwolennicy Rosji, ślepo posłuszni carowej Katarzynie. W miasteczku Targowica na Ukrainie, zawiązali oni konfederację, dążąc zbrojnie do obalenia Konstytucji.
Narrator 2
Targowica wspierana przez wojska rosyjskie odniosła zwycięstwo. Dzieło Konstytucji zostało udaremnione. Nastąpiły rządy targowiczan- prześladowanie reformatorów i ich zwolenników.
Wielu patriotów musiało uciekać z kraju, m. In. Tadeusz Kościuszko.
Narrator 1
W roku 1793Rosja i Prusy dokonały II rozbioru Polski, a sejm w Grodnie, pod naciskiem zaborców, musiał uznać traktat rozbiorowy.
Recytator 7
Narodzie! Czas nie ufać w żadne zaręczenia, w tobie samym jest zakład zguby lub zbawienia!
Nie dbaj na to, żeś w ciężkie kajdany się dostał.
Gdzie lud rzekł: „Chcę być wolnym”- zawsze wolnym został!
Narrator 3
Zaciskające się coraz bardziej kajdany niewoli, deptanie godności narodu polskiego doprowadziły do wybuchu powstania 1794 roku. Polacy zrozumieli, że tylko walka zbrojna może ocalić ich kraj.
Tadeusz Kościuszko, który odznaczył się w wojnie o wolność Ameryki i wojnie Polski z Rosją, został obrany naczelnikiem powstania.
Narrator 4 - Przenieśmy się teraz do Krakowa
Fragment piosenki „Hej na krakowskim rynku”..
Narrator 4
Tutaj 24 marca 1794 roku, Tadeusz Kościuszko, złożył na rynku uroczystą przysięgę, że będzie walczył z nieprzyjaciółmi Polski aż do zwycięstwa.
wiersz „Przysięga” M. Konopnickiej ( fragment)
Recytator 1 - Na krakowskim rynku, wszystkie dzwony biją.
Cisną się mieszczany z wyciągniętą szyją.
Recytator 2 - Na krakowskim rynku tam ludu gromada,
Tadeusz Kościuszko dziś przysięgę składa.
Recytator 3 - Zagrzmiały okrzyki, jak tysięczne działa...
Swego bohatera Polska wita cała!
Recytator 1 - Wyszedł pan Kościuszko w krakowskiej sukmanie,
odkrył jasne czoło na to powitanie.
Wychodzi T. Kościuszko - uczeń przebrany wg. wizerunku bohatera i wykonuje czynności opisane poniżej
Recytator 2
Odkrył jasne czoło, klęknął na kolana:
T. Kościuszko - Ślubuję ci życie, Ojczyzno kochana!
Ślubuję ci życie, ślubuję ci duszę.
Za Bożą pomocą wolność wrócić muszę.
Uczniowie recytujący wiersz kłaniają się i schodzą ze sceny
Narrator 1
Na czele polskich oddziałów wyruszył Kościuszko do Warszawy. Niedaleko Krakowa, pod Racławicami, spotkał korpus rosyjski, z którym stoczył zwycięską bitwę. Dzielnie walczyli w niej kosynierzy- chłopi uzbrojeni w osadzone na sztorc kosy. Zdobyli oni szturmem rosyjskie działa. W dowód uznania dla ich bohaterstwa Kościuszko włożył na mundur chłopską sukmanę, a Bartosza Głowackiego, który pierwszy dopadł dział, mianował oficerem.
Piosenka: „ Pobudka Krakusów”
I. Dalej chłopy , dalej żywo, otwiera się dla nas żniwo,
Rzućwa pługi, rzućwa radło - trza wojować kiej tak padło.
Niechaj baba gospodarzy, niech pilnują domu starzy,
My parobki, zagrodniki, rzućwa pługi, bierzwa piki.
REF.
Albośwa jacy, jeno chłopcy krakowiacy.
Harda w nas dusza nie boim się Rusa, Prusa.
Dość nas natyrali, bijwa Prusów i Moskali.
Bierzwa za obuszki, pójdźwa wszyscy do Kościuszki.
II. Bierzma kosy, bierzma dzidy, otrząśnijmy się z tej bidy.
Bijma wszyscy wraz Moskali, bo nas się dość natyrali .
Nauczma szołdrę, nygusa, że i w nas jest polska dusza
Jeszcze nasza polska kosa potrafi im utrzeć nosa.
REF. Albośwa jacy, jeno chłopcy krakowiacy...
III. A ci co byli żwawymi pozostajali starszymi.
Głowacki, co był Bartoszem, chodzi teraz jak pan z trzosem.
I Gwizdackiemu niczego, nie dalkośby nam i tego.
Hej no, chłopcy pójdźma i ma, naszej bidy się pomścima.
REF. Albośwa jacy, jeno chłopcy krakowiacy...
IV. Jeszcze nam i Bóg poszczęści, nie żałujmy na nich pięści.
Mamy ręce po pięć palców- bijma dobrze tych zuchwalców.
Posprzedajma woły z wozem, śpieszma wszyscy za obozem.
Posprzedajma i poduszki , a przystańma do Kościuszki.
REF. Albośwa jacy, jeno chłopcy krakowiacy...
Zwrotki śpiewa dwóch solistów (chłopów kosynierów)
Narrator 2
Na wieść o zwycięstwie pod Racławicami powstanie stopniowo rozszerzyło się na cały kraj.
Ludowi Warszawy przewodził szewc Jan Kiliński, który został potem mianowany pułkownikiem.
Narrator 3 - W Wilnie przywódcą był Jakub Jasiński.
Narrator 2
O obronie Warszawy przed Prusakami, którzy przybyli Rosjanom na pomoc, opowiada wiersz Anny Świrszczyńskiej pt.: „O biednym szklarczyku i panu Kościuszko”.
Recytator A
Przez gospody, przez ulice płyną wieści - błyskawice.
Od zachodnich idzie dróg na Warszawę - wielki wróg!
Fryderyk Wilhelm, pruski król, chce ją zasypać gradem kul.
Z generałami jedzie już, a wielka armia za nim tuż.
Recytator B - Powiedzieli przed narodem warszawscy mieszczanie:
Recytator A, C, D oraz J. Kiliński-razem
-Będziem walczyć o swobodę, póki życia stanie.
Recytator B - Pan Kiliński, śmiała dusza, szewc nad wszystkie szewce,
ochotników zbierać rusza, siedzieć w kącie nie chce.
J. Kiliński - Do szeregów chłopcy dzielni, stawajcie parami.
Przecież z nami pan Naczelnik, pan Kościuszko z nami.
Recytator C - Wyszedł Kościuszko, pośrodku stanie.
Przed szereg wychodzi T. Kościuszko i woła:
T. Kościuszko - Czołem rodacy, bracia mieszczanie!
Recytator C - Wyszedł Kościuszko, nie gadał wiele:
T. Kościuszko - Trza sypać szańce obywatele.
Trza stawiać działa, trza kopać rowy, by dowieść czynem, coś przyrzekł słowy.
J. Kiliński - Ledwie szańce wykopali, zadudniła ziemia w dali.
Wielkich dział słychać huk - pod Warszawą stanął wróg!
Recytator C - Rzecze raz Naczelnik:
T. Kościuszko - Ejże, chłopcy dzielni!
Kto z was chce tej nocy w pruski obóz skoczyć,
jeńca wziąć i przy tym powrócić przed świtem?
Recytator D - Zerwało się chłopców wielu śmiałych i ochoczych,
ale Marcin na ich czele najprędzej poskoczył..
(jeden z uczniów jako Szklarczyk „wyskakuje” z szeregu recytatorów po jeńca; po chwili wraca prowadząc ze sobą osobę w przebraniu wojskowym)
Recytator D -Nim nad miastem noc głęboką świt rozjaśnił biały,
wrócił szklarczyk z jeńcem w okop, wrócił zdrów i cały.
(Uczniowie wykonują opisane poniżej czynności)
Recytator E - Wtedy Kościuszko go przywołał (kiwa ręką)
- zaś lud zebrany stał dokoła - i dłoń uścisnął mu jak ojciec, (uścisk dłoni)
a świt nad miastem wstawał w złocie.
T. Kościuszko - Niech wie lud Warszawy, iżeś wojak prawy.
Że ci daję teraz godność oficera
i ten pierścień złoty za żołnierskie cnoty (wręcza mu pierścień).
Będziesz chociaż młodzik oddziałem dowodzić.
Recytator E - Chociaż w tym oddziele i szlachty jest wiele,
Marcin szklarz ubogi będzie stał na czele!
Uczniowie biorący udział w inscenizacji kłaniają się i schodzą ze sceny.
Narrator 4
Bohaterska postawa społeczeństwa nie wystarczyła do skutecznego przeciwstawienia się wojskom rosyjskim i pruskim. Powstanie upadło, a Polska po III rozbiorze w 1795 r. zniknęła z mapy Europy, podzielona ostatecznie między Austrię, Prusy i Rosję. Polska straciła niepodległość na ponad 100 lat.
Recytator F - Czy to można zrozumieć, czy w to można uwierzyć,
że kiedyś dzieciom broniono polskich pacierzy?
Że się po polsku czytać uczono po kryjomu
i że tylko w domu i bardzo ostrożnie o historii polskiej mówić było można?
Recytator G - Jakże jesteśmy szczęśliwe
dziś my - polskie dzieci, w wolnym urodzone kraju!
Jakże jasno dziś nam Biały Orzeł świeci w dniu Trzeciego Maja!
Recytator H - A kiedyś, w latach niewoli może tylko wiatr na szczycie topoli,
może skowronek szary nad zoranym polem
albo słowik przy szumie gaju śpiewały pieśń o Trzecim Maju!
Pieśń pt.: „Cześć polskiej ziemi cześć”
Cześć polskiej ziemi, cześć!
Ojczyźnie naszej cześć!
Cześć polskiej ziemi, cześć!
Cześć Polsce, cześć!
Kto się jej synem zwie,
W kim polska dusza wre,
Niech stanie w gronie tym
Pieśń chwały wznieść!
8