Studia wyższe dla dorosłych
Podstawową formą akademickiej edukacji dorosłych są organizowane w różnych krajach możliwości kształcenia poza normalnym stacjonarnym trybem studiów. Początkowo były to tak zwane studia niezależne (independent study) zapewniające uzyskanie dyplomu niezależnie od formalnych przepisów i tradycji uniwersyteckiej.
Pierwszą ich odmianą stały się studia korespondencyjne, zwane też zaocznymi, organizowane w wielu uczelniach. jako pierwszy wprowadził je Uniwersytet Londyński już w 1836 roku, a następnie uniwersytety amerykańskie od 1881 i japońskie od 1880, także w dalekiej Austrii w 1909 roku. W Polsce już w 1870 roku powstały w Krakowie z inicjatywy dr Adriana Baranieckiego Wyższe Kursy dla Kobiet i jest to pierwsza znana polska akademicka forma edukacji dorosłych.
Studia zaoczne stopniowo wzbogacały metody i środki przekazu: wprowadzono sesje wakacyjne, konsultacje, wykłady radiowe i telewizyjne, porady telefoniczne a ostatnio- nagrania kasetowe i techniki komputerowe.
Drugą odmianą stało się wieczorowe lub sobotnio-niedzielne kształcenie. System ten również się rozwinął, ale nie tak bogato jak akademickie kształcenie zaoczne. Również spożytkowuje techniczne środki przekazu i komputeryzację, ale przede wszystkim- zajęcia odbywają się w laboratoriach i miejscach praktycznej nauki zawodu.
Jan Władysław Dawid rektor Przeglądu Pedagogicznego wprowadził od 1890 roku formę edukacji korespondencyjnej dla zdobywających kwalifikacje nauczycielskie w kółkach samokształceniowych. Z nich wyłonił się z czasem Uniwersytet Latający a po latach Wolna Wszechnica Polska, autonomiczna uczelnia dla dorosłych i pracujących w Warszawie z wydziałem w Łodzi.
WWP organizowała kształcenie w dwuletnich kolegiach i czteroletnich studiach magisterskich na czterech wydziałach:
- matematyczno- przyrodniczym,
- humanistycznym,
- nauk politycznych i społecznych,
- pedagogicznym
Po wojnie Związek Nauczycielstwa Polskiego utworzył Instytut Pedagogiczny, a po nim Studia Korespondencyjne i Studia Dokończeniowe dla nauczycieli, którym wojna przerwała edukację, lub, którzy chcieli dokończyć rozpoczęte w obozach jenieckich kursy.
W 1946 r. powstały wyższe szkoły pedagogiczne i w nich zorganizowano w 1951 r. dwuletnie studia zaoczne dla nauczycieli i pracowników nowej administracji oświatowej. Od 1954 r. prowadzono w WSP czteroletnie, a wkrótce pięcioletnie magisterskie studia zaoczne dla absolwentów szkół średnich.
Komitet Ekspertów do spraw Edukacji Narodowej także nie docenił spraw akademickiej edukacji dorosłych, czego dowodem jest treść 445 stronicowego Raportu o stanie i kierunkach rozwoju edukacji narodowej w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej pod tytułem „Edukacja narodowym priorytetem”.
W rozdziale na temat szkolnictwa wyższego nie mówi się w ogóle o studiach dla pracujących. Jedna tylko na ich temat uwaga, że kształcenie na studiach zaocznych i podyplomowych będzie odpłatne. Widzi się w nich wartość, ale jest to tylko wartość finansowa- przynosząca dochód uczelni i resortowi.
Formy edukacji zawodowej dorosłych
Dzielą się na: kursowe i poza kursowe.
Kursy są względnie szybkimi formami kształcenie i doskonalenia w zawodach. Czas trwania zdobywania kwalifikacji i uprawnień zawodowych jest różny- 30 do 600 i więcej godzin.
Na kursach uczestnicy mogą: przyuczać się do zawodu, zdobywać zawód na względnie wysokim poziomie, dokształcać się w zawodzie na szczeblu niższym oraz doskonalić się w zawodzie na skutek zmian w technologii, technice i organizacji pracy.
Formy kursów mogą być stacjonarne z całkowitym oderwaniem od pracy, zaoczne z częściowym oderwaniem od pracy oraz mieszane stacjonarno-zaoczne.
Finansowanie może odbywać się na zasadach jednorodnych: pracodawca lub uczestnik, ewentualnie mieszanych, gdy każda za stron partycypuje w części opłat.
Kurs zawodowy
Jest kursem, którego program nauczania obejmuje usystematyzowane treści nauczania wybrane z programu nauczania wyłącznie dla zawodu występującego w klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego dopuszczonego do użytku szkolnego przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania. Wyniki kursu zawodowego są zaliczane przy podejmowaniu nauki w szkole dla dorosłych prowadzącej kształcenie w danym zawodzie. Kursy zawodowe mogą być prowadzone przez organizatorów kształcenia.
Jest kursem, którego program nauczania obejmuje usystematyzowane treści nauczania wybrane z programu nauczania.
Uniwersytet powszechny
Instytucja szerzenia oświaty, która stawia sobie za cel popularyzację wiedzy oraz rozwijanie aktywności kulturalnej wśród szerokich kręgów społeczeństwa.
To placówka mieszcząca się w systemie pozaszkolnej oświaty dorosłych, popularyzuje naukę, technikę i kulturę głównie w formie ODCZYTÓW, CYKLÓW WYKŁADÓW i DYSKUSJI dla młodzieży pracującej i dorosłych.
Słuchacze podejmują kształcenie w UP nie dla otrzymania dyplomu czy świadectwa, lecz w celu uzyskania bądź rozszerzenia i pogłębienia wiedzy na temat interesujących ich zagadnień.
Formami działania uniwersytetu powszechnego są przede wszystkim wykłady publiczne (ujęte w cykle tematyczne bądź luźne odczyty) oraz opieka nad działalnością samokształceniową i czytelnictwem.
Pierwsze cykle wykładów publicznych zorganizowano w 1873 na Uniwersytecie w Cambridge, później idea uniwersytetu powszechnego szybko rozpowszechniła się w innych krajach Europy Zachodniej.
Na ziemiach polskich uniwersytety powszechne powstawały na przełomie XIX i XX w. z inicjatywy partii i organizacji działających w środowiskach robotniczych i wiejskich. Uniwersytety powszechne nosiły nazwy uniwersytetów ludowych, robotniczych i innych. Pierwszym uniwersytetem powszechnym na ziemiach polskich był utworzony w 1898 Uniwersytet Ludowy imienia A. Mickiewicza w Galicji, pozostający pod wpływem Polskiej Partii Socjaldemokratycznej. 1905 na terenie Królestwa Polskiego zorganizowany został przez Polską Macierz Szkolną uniwersytet ludowy, na który oddziaływała Narodowa Demokracja, oraz Uniwersytet dla Wszystkich, założony przez działaczy Polskiej Partii Socjalistycznej.
W okresie międzywojennym placówki uniwersytetów powszechnych powstawały z inicjatywy władz samorządowych i społecznych organizacji oświatowych: Towarzystwa Uniwersytetów Ludowych (TUL), Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego (TUR) i Towarzystwa Szkoły Ludowej.
Po 1945 uniwersytety powszechne prowadziły działalność w ramach TUL i TUR, po połączeniu tych organizacji w 1948 - w ramach Towarzystwa Uniwersytetów Robotniczych i Ludowych, od 1950 Towarzystwa Wiedzy Powszechnej. W okresie stalinizmu zarzucono w Polsce ideę uniwersytetów powszechnych.
UNIWERSYTET LUDOWY
Pierwszy UL założono w 1844 r. w Danii, gdzie jednak silny ruch uniwersytetów powstał dopiero po klęsce w wojnie z Prusami (1864). Ruch ten przyczynił się do upolitycznienia chłopów w duchu demokracji burżuazyjnej oraz do podniesienia gospodarki szczególnie spółdzielczej. Wielką rolę odegrał tu Christen Kold (1816 - 1870), utalentowany nauczyciel, który już w pierwszych latach istnienia UL stworzył placówkę wzorową, wcielając po mistrzowsku w życie idee Grundtviga. Z Danii przeniósł się ten ruch na całą Skandynawię i był wzorem dla podobnych uczelni w wielu innych krajach.
U nas nazwano początkowo taką uczelnię uniwersytetem chłopskim. Pierwszy powstał w Pszczelinie pod Warszawą w 1900 roku, drugi w Kruszynku, pow. włocławskim w 1904 r. Oba nazywano w celu zmylenia władzy carskiej kursami gospodarskimi.
Pierwszy Uniwersytet Chłopski według wzoru duńskiego został zorganizowany przez socjalistyczny Uniwersytet dla Wszystkich w Warszawie pod kierunkiem S. Sempołowskiej w latach 1907 i 1908, podaje Józef Miąso w książce Uniwersytet dla Wszystkich.
W latach 1924 - 1939 Wiejski uniwersytet Orkanowy prowadzi naprzód w Szycach pod Krakowem później w Gaci Przeworskiej inż. Ignacy Solarz, wybitny pedagog związany z klasowym ruchem chłopów i ze Związkiem Młodzieży Wiejskiej „Wici”.
W 1939 r. liczba UL wzrasta do dwudziestu, przy czym reprezentują one w większości zachowawcze kierunki polityczne.
Demokratyczna działalność wychowawcza Solarza była produktem rosnącej świadomości klasowej i wzmagającej się świadomości narodowej chłopów. Był to czynnik niewątpliwie podstawowy, który wytwarzał zapotrzebowanie społeczne na własne chłopskie uczelnie. Ten utalentowany pedagog mógł jednak prowadzić swą pracę i potęgować mimo przeciwieństw politycznych dzięki korzystnemu klimatowi w obozie demokratycznym i dzięki sympatii całej lewicy społecznej. Widoczne były kontakty Solarza z Towarzystwem Uniwersytetu Robotniczego.
Opracowując historię UL w Polsce, trzeba niewątpliwie badać ich narodziny i program w Danii, ale warto także zestawić je z uczelniami chłopskimi w Pszczelinie, Kruszynku, Gołotczyznie, Bratnem, które nie mogły się nazywać UL ze względu na przeszkody, które stawiał rząd carski.
Po 1945 roku powstało u nas na wsi kilkadziesiąt UL.
Oświatowe uniwersytety internatowe działają także z pożytkiem wśród robotników i pracowników. Niektóre z nich specjalizują się wychowując przodowników związków zawodowych, sportu, spółdzielczości, higieny. We współczesnej Danii, ojczyźnie uniwersytetu chłopskiego, w 1971 r. działało 68 UL , jak przed kilkudziesięciu laty, lecz mało już w nich rolników. Przeważają inne zawody przy rosnącym udziale ludzi z miast.
Przedstawione uniwersytety internatowe rozwinęły się najbujniej w krajach skandynawskich. W 1964 r. działało w Finlandii 83, w Norwegii 74, w Szwecji 110 UL. Mają one w zasadzie charakter ogólnokształcący, choć wskutek potrzeb życia gospodarczego niektóre z nich darzą szczególną uwagą wybrane treści.
Tak na przykład w Danii na 67 uniwersytetów ludowych w 1964 r. 26 miało charakter ogólny, w 12 akcentuje się treści religijne, w 9 przeważają zagadnienia z dziedziny higieny i pielęgnowania chorych, w 5 przeważają zajęcia gimnastyczne i sportowe, w 4 dokształca się nauczycieli, w 2 pielęgnuje się ideologię ruchu robotniczego, 2 kształcą inwalidów, w 1 od 1963 r. uprawia się wychowanie przez sztukę, w 1 dominują zagadnienia opieki nad dzieckiem, 1 poświęca się sporo uwagi kulturze handlu. Duńskie uniwersytety mieszczą się w okazałych, wygodnych domach na wsi, mają zasobne biblioteki, czytelnie i duże sale gimnastyczne, a uniwersytety sportowe - wielkie pływalnie i hale gier.
W śród metod pracy można wyróżnić tradycyjne jak: wykład, pogadanka i zajęcia praktyczne, oraz nowoczesne - aktywizujące, które coraz bardziej są w nich popularne.
Wychowawcy nie są typowymi nauczycielami, lecz animatorami, doradcami, kolegami.
Są to placówki, w których rodzą się nowe pomysły wychowawcze. W Danii np. istnieje UL podróżujący, który urządza wyjazdy studyjne do odległych krajów w autobusach - domach.
UL mają łatwość przystosowania się do oczekiwań uczestników i zapotrzebowania społecznego. Stąd pojawiają się placówki np. dla emerytów w Danii, dla osób upośledzonych fizycznie (Dania) i psychicznie (Szwecja). Również polskie placówki nastawione są na innowacje i zmieniają się pod wpływem potrzeb społecznych. Ponieważ na wsi za mało jest pracowników kulturalno - oświatowych, UL specjalizują się w ich kształceniu.
W 1979 r. działało w Polsce 9 Uniwersytetów Ludowych Związku Socjalistycznej Młodzieży Polskiej. Organizowały one kursy 5 i 10 - miesięczne oraz trwające od roku do trzech lat, w których słuchacze uczestniczyli w krótkich 2 - tygodniowych sesjach raz bądź dwa razy w roku.
Polskie UL zaspokajają potrzeby społeczne wsi, gdyż głównie przygotowują do pracy kulturalno - oświatowej na tym terenie.
Metody edukacji dorosłych.
Metoda, jako sposób postępowania w procesach edukacyjnych ze strony nauczyciela, zasługuje na uwagę dlatego, że od doboru metod, podobnie jak od postrzegania zasad kształcenia i doboru środków dydaktycznych, wiele zależy w osiąganiu celów kształcenia.
F.Urbańczyk (autor klasycznej Dydaktyki dorosłych) wyróżnia metody podające:
• metoda opowiadaniowa,
• wykładowa,
• gawędziarska.
Do grup metod opierających się na wiedzy lub doświadczeniu uczniów zalicza metody:
• pogadanek,
• dyskusji,
• ćwiczeń.
Do grupy metod stosowanych:
• obserwacji,
• pokazu,
• inscenizacji,
• pracy z książką,
• laboratoryjną,
• eksperymentu
Natomiast Cz. Kupisiewicz wyróżnia metody oparte na:
• słowie,
• obserwacji,
• pomiarze,
• działalności praktycznej uczących się.
Metody oglądowe i słowne przeważają na kursach o dominacji treści teoretycznych oraz na konferencjach i sympozjach itp., a metody praktyczne są wykorzystywane tam, gdzie chodzi o nauczanie umiejętności wraz z umożliwieniem zdobywania dla nich podstaw teoretycznych.
W każdym przypadku widzimy potrzebę współdziałania nauczyciela z uczącymi się. Jedną z najczęściej stosowanych metod jest wykład (monolog, czasami "dialog"). Polega na przekazywaniu przez nauczyciela uczącym się wiadomości w sposób możliwie logicznie uporządkowany.
Przez dyskusję rozumiemy wspólne poszukiwanie odpowiedzi na postawione pytania. Odmiany dyskusji: konferencyjne, okrągłego stołu, panelowe, nowych pomysłów, dyskusja okrągłego stołu.
Amatorskie zespoły artystyczne
Najpopularniejsze z instytucji życia kulturalnego dorosłych to przede wszystkim domy kultury. Prowadzą wielokierunkową działalność edukacyjno-oświatową i kulturalną. Do ich podstawowych działań zaliczyć można:
Edukacja kulturalna społeczeństwa i wychowanie poprzez sztukę
Rozwój amatorskiego ruchu artystycznego oraz zainteresowania wiedzą i sztuką
• Rozwój folkloru, rękodzieła ludowego i artystycznego poprzez np. tworzenie zespołów folklorystycznych, opracowywanie pieśni i tańców swoich regionów,
• Praca oświatowa polegająca na organizowaniu rożnego rodzaju kursów, wykładów o odczytów, konferencji i seminariów, dyskusji a także spotkań z wybitnymi ludźmi,
• Organizowanie widowisk, wesel regionalnych, dożynek, tradycji świątecznych itp.
• Prowadzenie zajęć dydaktyczno-wychowawczych o określonym profilu takich jak: zespoły artystyczne, koła zainteresowań i kluby hobbistyczne
• Organizowanie występów zespołów artystycznych, zarówno zawodowych jak i amatorskich
• Organizacja czytelnictwa
• Organizowanie wystaw
• Pomoc w działalności merytorycznej zespołom amatorskim, grupom twórczym, stowarzyszeniom kultury i indywidualnym artystom.
WYSTAWIENNICTWO
Wystawiennictwo to sztuka projektowania wystaw obejmująca: opracowanie plastycznych ekspozycji, sposób wystawienia eksponatów i architektury pawilonów wystawowych. Wystawiennictwo stanowi ważny środek upowszechniania informacji (wystawy światowe). Tradycja wystawiennictwa wywodzi się z dawnych jarmarków i ceremonii dworskich. Pierwsze pawilony wystaw powszechnych wzorowano na budowlach pałacowych. W XIX w. wzorem dla architektonicznych form wystawowych był Cristal Palace (projekt J. Paxtona, wzniesiony w 1851 r. na Wystawę Światową w Londynie). W 1867 r. wystawa w Paryżu zainicjowała zasadę planowania terenów wystawowych jako zespołu pawilonów. W 1878 Wystawa Światowa w Paryżu wprowadziła pawilony narodowe w stylu typowym dla danego kraju. W pierwszym 20 -leciu XX w. architektura wystawowa kształtowała się pod wpływem konstruktywizmu i puryzmu. Po drugiej wojnie światowej formy architektury wystawowej były początkowo pod wpływem abstrakcji niegeometrycznej. Następnie w formach architektury pawilonów pojawiły się struktury nośne - kopuły geod., dachy wiszące itp. ; Wzbogacił się zasób zaaranżowania wnętrza i zasoby środków wyrazów (efekty dźwiękowe i filmowe). W Polsce wystawiennictwo rozwija się od lat 20- XX w. Początkowo w duchu tradycji stylu narodowego, później pod wpływami awangardy. Po 1945r. Osiągnięciami polskiego wystawiennictwa były: Wystawa Ziem Odzyskanych we Wrocławiu oraz kolejne Targi Poznańskie. Ważnym działem wystawiennictwa jest projektowanie stałych ekspozycji muzealnych i czasowych wystaw sztuki; obecnie wprowadza się różnorodne środki przekazu informacji, celem zwiększenia dydaktycznych wartości wystaw oraz nowe rozwiązania wnętrz ekspozycyjnych.