LIST

List - Pisemna wypowiedź skierowana do osoby, grupy osób lub instytucji; to, na czym napisano tę wypowiedź (papier, pergamin) wraz z zewnętrznym opako­waniem (koperta). List: anonimowy, szyfrowany, otwarty, prywatny, poleco­ny, żelazny (glejt). Symbolizuje więź, łączność, często metaforycznie przed­stawiany jako biały gołąb. List otrzymy­wać to dostawać dobre albo złe wieści.

Biblia (NT) - Listy Apostolskie: św. św. Pawła, Jakuba, Piotra, Jana, których celem jest tłumaczenie słowa bożego i ugruntowanie wiary.

Horacy „List do Pizonów" - Są to rozważania o sztuce poetyckiej, skiero­wane do piszących. Horacy uświadamia twórcom wagę słowa, uczy odpowie­dzialności za nie. Określa, jaka powinna być poezja, która bawi, a jaka ta, która uczy: jeśli uczyć zamierzasz, zwięzłym bądź, niech umysł to, co mówisz, w lot chwyta, chłonie, utrwala. Bawić zaprag­niesz, to niech prawdy bliskie będzie zmyślenie (...). Poklask i uznanie zyska ten, co pożyteczne łączy z przyjemnym, bawi i uczy zarazem.

Średniowieczna historia miłości filozo­fa i teologa Pierre'a Abelarda i jego uczennicy Heloizy, za której uwiedzenie Abelard został z rozkazu wuja dziew­czyny zbrodniczo wykastrowany. Zaró­wno on, jak i ona zamknęli się w klasz­torach, skąd pisywali do siebie miłosne listy. Historia stała się inspiracją np. dla J.J. Rousseau w „Nowej Heloizie".

J. da Voragine „Legenda na dzień świętego Aleksego" - W przeciwieńst­wie do polskiej wersji legendy, list z ręki zmarłego może wyjąć tylko papież. Jest to szczególna nobilitacja bohatera litera­ckiego, jak i podkreślenie jego święto­ści.

„Legenda o św. Aleksym" - List, który św. Aleksy napisał przed śmiercią, wy­jaśniając, kim był. Nikt nie mógł go wyjąć z zaciśniętej ręki zmarłego z wy­jątkiem jego żony, przeto, iż był jeden do drugiego czyst.

Gall Anonim „Kronika polska" -Lis­ty poprzedzające księgę I i III, skierowa­ne do kanclerza Michała i biskupa Paw­ła, a dedykowane całemu episkopatowi ówczesnej Polski, są kurtuazyjnym ges­tem kronikarza. Ponadto w tekście sa­mej kroniki Gall cytuje treść rzekomych listów cesarza niemieckiego do Krzy­woustego i odpowiedź polskiego króla, świadczącą o jego odwadze i pozycji Bolesława, która pozwala mu nie przyj­mować niekorzystnych warunków cesa­rza.

W. Szekspir „Makbet" - Po zwycięs­kiej bitwie, zapowiedzi zostania tanem Kawdoru i przepowiedni czarownic Ma­kbet pisze list do żony, informując ją o wszystkim. Słowa Lady Makbet: bę­dziesz królem wskazują, że list trafił na podatny grunt.

W. Szekspir „Hamlet" - Klaudiusz, przekonany, że Hamlet zna prawdę o za­mordowaniu ojca, wysyła młodego księ­cia do Anglii pod opieką Rosenkranza i Gildensterna, wyposażonych w stoso­wny list, zawierający rozkazy uśmier­cenia Hamleta, co ów przewidział, toteż list przeczytał, a nawet zmienił jego treść, skazując na śmierć Rosenkranza i Gildensterna. Tu niedyskrecja urato­wała Hamletowi życie.

Jan Sobieski „Listy do Marysieńki" -Są jednocześnie gatunkiem literackim, świadectwem kultury dworskiej, przy­kładem pięknej sztuki epistolarnej. So­bieski pisał je przez wiele lat do Mańi Kazimiery, najpierw jako swej narze­czonej, później - żony, donosząc jej o swych zwycięstwach (np. pod Wied­niem), niedogodnościach życia rycers­kiego, układach wśród dworzan. Są źró­dłem wiedzy o XVII w.

J.U. Niemcewicz „Powrót posła" ­Krótki liścik Starościny do Podkomo­rzyny z informacją o złym samopo­czuciu autorki bileciku: glowa mi źle robiła przez noc colą, co staje się pretek­stem dla Podkomorzego do wywodu o sensie wychowania hołdującego mo­dzie francuskiej.

H. Kołłątaj „Do Stanisława Małacho­wskiego, referendarza koronnego o przyszłym sejmie Anonima listów kilka" - Tekst publicystyczny z okresu Sejmu Wielkiego, w którym tytułowy Anonim przedstawia konkretny pro­gram reform społecznych i politycz­nych.

J.J. Rousseau „Nowa Heloiza" -Przy­kład powieści epistolarnej. Średniowie­czna histońa została wykorzystana do przedstawienia sentymentalnych prze­żyć dwojga kochanków. Julia, czyli He­loiza, otrzymawszy list od swego uko­chaneo, idzie go czytać do ogrodu, by przyroda była świadkiem jej miłosnych uniesień.

Monteskiusz „Listy perskie" - Przy­kład wykorzystania formy listu jako kamuflażu, pozwalającego wyrazić śmiałe opinie o religii, cywilizacji, nau­ce, władzy (pomysł korespondencji dwóch Persów).

J.W. Goethe „Cierpienia młodego Wertera" - Powieść w formie listów tytułowego bohatera do jego przyjacie­la, Wilhelma. Ten kształt powieści umo­żliwił ukazanie typowych Werterows­kich cech: skupienia na sobie, opozycji: ja - świat, samotności i prób jej przeła­mania przez ucieczkę w miłość (objawy Weltschmertzu), jak też eksponował punkt widzenia samego Wertera.

Niezbędnym elementem biografii ro­mantycznych twórców były podróże, dlatego wykształcił się w tej epoce nowy gatunek literacki, zwany listem roman­tycznym, np. listy Krasińskiego do ojca, do Delfiny Potockiej, Mickiewicza do Zana, Słowackiego do matki, Norwida do Zaleskiego. Są one często uzupeł­nieniem twórczości poetów.

A.S. Puszkin „Eugeniusz Oniegin" ­List Tatiany do Oniegina, w którym niedoświadczona i pełna ufności dziew­czyna składa swój los w jego ręce, wstydzi się swojej śmiałości, ale co­dziennie czeka na jakiś jego gest, widzi go w snach. Ich pierwsze spotkanie traktuje jak wolę nieba.

A. Mickiewicz „Dziady, cz. III" ­W scenie balu u Senatora wspomina się o rozkazie Nowosilcowa śledzenia Cza­rtoryskiego, przejmowania i czytania jego listów. Ujawnia to mechanizm rzą­dzenia w carskiej Rosji, gdzie nawet prywatna korespondencja może stać się powodem oskarżenia i skazania.

J. Słowacki „Rozłączenie" - Wiersz - list poetycki, skierowany do ukocha­nej kobiety przez pielgrzyma, który przebywa daleko od miejsc znanych mu, kochanych, wytęsknionych (dom, ogród, znajomi ludzie), a gdzie dane jest być jej. Zestawienie krańcowych pej­zaży (jej i jego). Tu list jest symbolem nieprzerwanej łączności.

C.K. Norwid „Klaskaniem mając obrzękłe prawice" - Utwór zawiera konkretny adres poetycki: Piszę, - ot, czasem... piszę na Babilon do Jeruzalem - i dochodzą listy. Biblijny kontekst i symbol Jerozolimy posłużył poecie do wypowiedzenia wiary w tńumf jego ogryzmolonego pamiętnika artysty.

A. Fredro „Zemsta" - Scena, w której Cześnik dyktuje Dyndalskiemu rzeko­my list Klary do Wacława, chcąc uknuć intrygę, przy czym służący zapisuje każde słowo, łącznie z mocium panie (przykład komizmu słowa i sytuacji).

A. Fredro „Śluby panieńskie" - Częs­to wykorzystywany przez twórcę motyw listu, który staje się elementem intrygi. Tu Gustaw, udając rannego w rękę, dyktuje Anieli list do całkowicie fikcyj­nej dziewczyny o tym samym imieniu, aby poznać uczucia prawdziwej Anieli względem siebie i móc zakpić sobie z jej ślubów panieńskich.

H. Balzac „Ojciec Goriot" - Eugeniusz Rastignac, nie mogąc zdobyć inaczej pieniędzy, pisze do matki list z prośbą o przysłanie mu ich. Życie paryskie jest ustawiczncd walką - donosi jej, że brak mu środków na zakup nowych rękawi­czek, co go dyskwalifikuje w wielkim świecie. Matka przysyła pieniądze i ser­deczny list z wytłumaczeniem, jak wiel­kim wyrzeczeniem dla niej i dla ciotki było zdobycie tej sumy. Także list siost­ry Rastignaca z informacją o wysłaniu pieniędzy ze skromnych, dziewczęcych oszczędności. ­

B. Prus_„Lalka" - 1) List prezesowej Zasławskiej do Wokulskiego zaprasza­jący go do Zasławia, zawierający wzmiankę o możliwości spotkania tam Izabeli, decydująco wpłynął na losy Wokulskiego (błyskawiczny powrót z Paryża). 2) List Węgiełka do Wokuls­kiego (czytany przez Rzeckiego) z in­formacją o wysadzeniu w powietrze kamienia z romantycznym napisem, list kończył się słowami: non omnis moriar i te właśnie słowa przeczyta głośno Ochocki w zakończeniu powieści.

E.Orzeszkowa „Nad Niemnem" ­Uporczywe listy Dominika Korczyńs­kiego, który przebywa w Rosji, zajmuje tam niezłe stanowisko urzędnicze i na­mawia brata do porzucenia Korczyna i wybrania łatwiejszej egzystencji niż codzienne zmaganie się z kłopotami.

H. Sienkiewicz „Potop" - Tu listy od­grywają ogromną rolę, bardzo często powodują zwrot akcji. 1) List Janusza Radziwiłła do Kmicica z poleceniem werbowania ludzi, oddany mu wspania­łomyślnie przez Wołodyjowskiego. 2) List Janusza przejęty przez Zagłobę, w którym hetman litewski rozkazuje zgładzić więźniów. 3) Listy księdza Kordeckiego do Jana Kazimierza, Miil­lera w czasie obrony Jasnej Góry. 4) Nie udało się Kmicicowi przejąć listów Ja­nusza, ujawniających knowania i plany Radziwiłłów. 5) List-fortel Zagłoby do Lubomirskiego, aby ten oddał się dob­rowolnie pod dowództwo Czarnieckie­go. 6) List Jana Kazimierza odczytany w kościele, przywracający Kmicicowi cześć i dobre imię.

J. Kasprowicz „Sonety z chałupy" (sonet XXXIX) - Skrótowa biografia wiejskiego chłopca, który chciał się kształcić, dlatego wyjechał do stolicy skąd pisal do rodziców krótkie, smutne listy o swojej biedocie i gdzie umarł. S. Żeromski „Doktor Piotr" - Listy syna do Dominika Cedzyny, które są w życiu ojca największymi radościami. Każdy z nich nosi w kieszeni i czyta codziennie po kawałku, dozując sobie przyjemność obcowania z Piotrem.

J. Conrad „Lord Jim" - Powieść koń­czy list Madowa do uprzywilejowanego człowieka w Londynie, wyjaśniający ostatnie decyzje Jima, opowiadający zdarzenia kończące losy bohatera. W kopercie Marlowa były jeszcze dwa listy. 1) Pożółkły, wytarty na zgięciach list ojca Jima, który ten przez lata przechowywał jak relikwię. 2) Kartka pisana ręką Lorda Jima z kilkoma roz­paczliwie brzmiącymi (jak wołanie o pomoc) zdaniami. List nie zawierał adresata. Adresowany był zatem do wszystkich (?).

J. Tuwim „Piotr Płaksin" - Na stacji Chandra Unyńska, Gdzieś w mordobijs­kim powiecie, Telegrafista Piotr Plaksin pisze list do bufetowej Jadzi, którą darzy gorącym, choć nieodwzajemnionym uczuciem. Pisze serdecznie, milośnie, Że kocha, marzy, wspomina. Niestety, panna Jadzia odtrąca jego miłość, bo nieszczęśnik nie potrafi grać na klar­necie. Jej list z okrutnymi słowami: Nie dla mnie pan, panie Plaksin stanie się przyczyną samobójstwa biednego tele­grafisty.

M. Pawlikowska-Jasnorzewska - 1) „List" - scena czytania na pewno długo oczekiwanego listu od ukochanej osoby, związane z tym silne emocje i omdlenie. 2) „Listy" - po wygaśnięciu uczuć lub utracie przedmiotu miłości listy miłosne stają się bezwartościowe, stąd wyrok brzmi: idź do pieca milosny zeszycie.

W. Gombrowicz „Ferdydurke" -Pod­stęp Józia, którego celem było zdemas­kowanie obłudy Młodziaków, polegają­cy na jednoczesnym wysłaniu listu tej samej treści do Kopyrdy i prof. Pimki z propozycją spotkania w pokoju Zuty. List spełnił swoje zadanie: spadły maski z twarzy mieszczuchów.

M. Dąbrowska „Noce i dnie" - 1) Z listów, które Lucjan Kociełł przekaże Niechcicowej po śmierci żony, pozna Barbara prawdę o romansie Teresy z młodym Krępskim. 2) List panny Marii Hłasko po raz pierwszy z nie­zwykłą mocą uświadomi Barbarze, ja­kim człowiekiem jest jej ukochany syn Tomaszek.

K.I. Gałczyński - „List jeńca" - Dato­wany „Obóz Altengrabow, 1942", a de­dykowany żonie poety. Jest wyrazem tęsknoty, świadectwem miłości (jedyna moja na świecie).

T. Borowski „Opowiadania" - Listy Tadka z obozu w Birkenau do narzeczo­nej przebywającej w obozie kobiecym, doręczane nielegalnie, za opłatą, świad­czące o potrzebie utrzymania kontaktu z bliską osobą, nawet za cenę narażania życia. Dostarczają nielicznych informa­cji o refleksyjnym podejściu bohatera do życia, próbie przełamana psychozy obo­zowej (zlagrowania), potrzebie rozmo­wy, która w rzeczywistości obozowej wydaje się tak samo ważna jak chleb.

G. Herling-Grudziński „Inny świat" -1) Więźniowie sowieckich łagrów jak dodatkowej miski zupy oczekują listu z domu. Otrzymane listy czytają wspól­nie w baraku, razem przeżywając ich treść, jednocząc się w radości lub smut­ku. 2) List do Pamfiłowa od syna, który informuje ojca, iż rozumie i pochwala karę, jaka ojca spotkała jako wroga ludu. Kara jest słuszna, bo wyraża historyczną konieczność. Listu tego bohater o mało nie przypłacił życiem (załamanie ner­wowe).

M. Jastrun „List w przestrzeń" - List do nieznanego adresata na temat obo­wiązku mówienia prawdy przez tych, którzy przeżyli wojnę i widzieli (byli świadkami) prowadzonych na śmierć, wiedzą o masowych grobach, a zwłasz­cza przez poetów, którym nie wolno milczeć: zamordowany będzie jeszcze raz męczennik - świata milczeniem.

L. Staff „List" - Pisany do osoby dob­rze znanej, zaprzyjaźnionej, w spokoj­nym tonie (przypominającym rozmowę) informujący odbiorcę o pogodzeniu się piszącego z upływem czasu i przemija­niem. List prezentuje pełną akceptacji postawę nadawcy wobec świata, w któ­rym przecież współistnieje i dobro, i zło. Ze względu na ton wypowiedzi może to być list pożegnalny osoby, która jest świadoma nadchodzącej śmierci.

W. Broniewski „List z więzienia" ­Ma on precyzyjnie określonego adresata - córkę poety, której ojciec zwierza się z trudnych do zrozumienia zakrętów historii, kiedy on, poeta-rewolucjonista, żołnierz, dzieli los podobny do tego, jaki był udziałem jego bohaterów lirycznych („Elegia o śmierci Ludwika Waryńs­kiego", „Na śmierć rewolucjonisty"). Monolog ojca, wyjaśniający córce para­doksy historii, jest jednocześnie próbą pocieszenia dziecka.

K. Wieriyński „List" - Pisany w No­wym Jorku, wyrażający tęsknotę do kraju, niemożność pogodzenia się z ob­cymi pejzażami, ciągłe czekanie, pod­suwanie przez pamięć obrazów miejsc porzuconych i świadomość egzystencji rozbitka, któremu pozostało tylko wysy­łanie rozpaczliwych sygnałów - listów w butelkach.

R. Bratny „Kolumbowie" - Kolumb, który po wojnie podjął decyzję o nie­wracaniu do komunistycznego kraju, wiedzie wspólnie z dwoma przyjaciółmi życie przemytnika. Pozbawiony kontak­tów z krajem, odcięty od bliskich mu osób i miejsc, czeka na list od przyjacie­la (dlatego regularnie słucha na swoim eleganckim jachcie cyklicznych progra­mów Jerzego w radiu). I chce, i boi się wrócić. Nie doczeka się jednak uprag­nionego listu.

M. Hłasko „List" - Smutne opowiada­nie o człowieku, który całe życie czekał na list, choć dobrze wiedział, że nikt do niego nie napisze, ale ludzie najbardziej nawet nieszczęśliwi nie wierzcł nigdy w całkowitość swego nieszczęścia, pa­trZebna im jest maleńka szpareczka, dzięki której mogą oddychać. Sytuacja oczekiwania na list jest tu symbolem nadziei, niezbędnej do życia każdemu człowiekowi.

G. Garcia Marquez „Nie ma kto pisać do pułkownika" - Weteran wojny do­mowej, stary pułkownik Aureliano Buen­dia czeka na list potwierdzający jego zasługi i przyznający mu rentę. Żyje w dramatycznych warunkach, nie mając pieniędzy na zaspokojenie podstawo­wych potrzeb. Jest marzycielem - wierzy w zwycięstwo swojego koguta w walce kogutów i w to, że list musi nadejść.

R. Wojaczek „List do Królowej Pol­ski" - Obrazoburcze wyznanie niewiary (nie mogę ci uwierryć), połączone z żon­glowaniem symbolami (twarz Murzyna, Jasna Góra, niebieskie włosy) przemie­szanych z drapieżnym obrazowaniem (glisty które wyszły z ciała) daje obraz człowieka targanego namiętnościami, który zło widzi w samym sobie.

* „Napis na pomniku brzmi czasem jak list gończy".

(S. J. hec)

* „Epistole non erubescit" (list sio nie rumieni). (Cyceron)

* „Jedynym urokiem starych listów jest to, że nie wymagają odpowiedzi".

(G. Byron)

* „Ludzie listy piszą - zwykłe, polecone, pisze, że kochają, tęsknią, śnie, całują się".(piosenka „Skaldów")

* „Te najpilniejsze listy po tygodniu prze­stają być tak pilne, a po dwóch miesią­cach nie pamięta już o nich nawet ten, kto je napisał". (G. Gania Marquez)

---