Francja

Konstytucja V Republiki Francuskiej

Tryb przygotowania i przyjęcia konstytucji z 1958r.

Projekt był dziełem rządu- grupy specjalistów kierowanych przez Michela Debre. Z prac nad projektem został wyłączony parlament. Została wyłączona zasada jawności, nie było debat parlamentarnych i konsultacji publicznych.

Projekt konstytucji został szybko opracowany i ogłoszony 4 września 1958r.

Referendum w jego sprawie było 28 września 1958r. Projekt został przyjęty przez społeczeństwo dużą większością głosów (za- 79%, przeciw- 20%, przy- 84% frekwencji).

Konstytucja promulgowana została 4 października 1958r.

Charakterystyka konstytucji

Konstytucja oddała najważniejszą rolę organom władzy wykonawczej, w tym prezydentowi.

W systematyce konstytucji na pierwszy plan zostały wysunięte postanowienia dotyczące prezydenta, następnie rządu, a na koniec parlamentu.

Konstytucja ma antyparlamentarny charakter- zmniejsza funkcję ustrojową i znaczenie parlamentu. Władza wykonawcza ma przewagę nad parlamentem.

Prezydent jest „centrum”, „zwornikiem” systemu i pełni funkcję arbitrażu politycznego.

Źródłami nowych rozwiązań w konstytucji były idee i poglądy generała de Gaulle'a. Konstytucja z 1958r. wprowadzała w życie koncepcję generała.

De Gaulle był zwolennikiem silnej władzy wykonawczej, zapewnienia ciągłości państwa przez osobę apolitycznego prezydenta, stojącego ponad ciałami przedstawicielskimi i kontaktującego się z narodem za pomocą referendum. Domagał się ograniczenia roli parlamentu i partii politycznych.

Cechą charakterystyczną konstytucji z 1958r. jest jej lakoniczny, mało precyzyjny język, dzięki czemu może być różna interpretacja jej tekstu.

Kwestią sporną jest określenie przyjętego systemu rządów. Celem twórców konstytucji było stworzenie „odnowionego systemu parlamentarnego” przez wzmocnienie pozycji egzekutywy. Cel ten osiągnięto wprowadzając do reguł systemu parlamentarnego (odpowiedzialność rządu przed parlamentem, prawo głowy państwa do rozwiązania parlamentu) elementy systemu prezydenckiego (powszechne wybory prezydenta, szeroki zakres uprawnień prezydenta).

Ustanowiono system ustrojowy mieszany, określany mianem „parlamentaryzmu zniekształconego”- system prezydencko-parlamentarny.

Zasady ustroju politycznego

Konstytucja V Republiki we wstępie deklaruje przywiązanie do praw człowieka i zasad ustrojowych określonych w Deklaracji Praw Człowieka i Obywatel z 26 sierpnia 1789r. oraz we wstępie konstytucji z 27 października 1946r.

Zasady przyjęte w konstytucji z 1958r. :

- zasada suwerenności ludu, wykonywaną przez swych przedstawicieli oraz w drodze referendum,

- zasadę arbitrażu prezydenckiego i dominującej roli prezydenta,

- zasadę maksymalnego uniezależnienia rządu od parlamentu,

- zasadę unitarnej struktury państwa,

- zasadę dwuizbowości parlamentu,

- zasadę pozaparlamentowej roli konstytucyjności ustaw, dokonywanej przez Radę Konstytucyjną,

- zasadę republikańskiej formy państwa, która jest zasadą niezmienialną.

Zmiana konstytucji

Konstytucja z 1958r. jest sztywnym i trudno zmienialnym aktem.

Inicjatywa w sprawie rewizji konstytucji przysługuje:

- prezydentowi na wniosek premiera,

- członkom parlamentu.

Taki projekt powinien być uchwalony w jednakowym brzmieniu przez obie izby i zatwierdzony w referendum. Ale prezydent może zdecydować, że zamiast przeprowadzenia referendum, można poddać projekt pod głosowanie obu izb parlamentarnych, obradujących wspólnie jako Kongres. Do przyjęcia projektu konieczna jest większość 3/5 głosów członków Kongresu.

Procedura zmiany konstytucji nie może być wszczęta, ani kontynuowana w przypadku zagrożenia integralności terytorialnej państwa. Przedmiotem zmiany nie może być republikańska forma rządów.

Konstytucja V Republiki była wielokrotnie nowelizowana. Pierwszą ważną nowelizacja było wprowadzenie w 1962r. powszechnych wyborów prezydenta.

Praktyka konstytucyjna

Nieprecyzyjność i elastyczność tekstu konstytucji pozwala na różną interpretację jej przepisów. Francuska praktyka polityczna zależy od sytuacji politycznej czy kontekstu sytuacyjnego, którym jest układ sił politycznych i dwublokowy system partyjny.

W praktyce mogą być realizowane dwa modele władzy:

1) model hegemonii, dominacji czy supremacji prezydenta- ma zastosowanie, gdy prezydent, rząd oraz większość w Zgromadzeniu Narodowym pochodzą z tej samej opcji politycznej. Wtedy prezydent staję się głównym ośrodkiem władzy w państwie, dysponentem większości parlamentarnej i szefem rządu. Prezydent przejmuje konstytucyjne uprawnienia rządu, premier podporządkowuje się władzy prezydenta i staje się wcielającym ją w życie urzędnikiem według uznania i powoływanym, odwoływanym i odpowiedzialnym przed głową państwa.

2) model koablitacji- koabitacja to współsprawowanie władzy przez prezydenta i większość w Zgromadzeniu Narodowym reprezentujących różne opcje polityczne. W okresie koabitacji rola prezydenta zostaje ograniczona do jego konstytucyjnych kompetencji, wzmacnia się pozycja premiera i rządu, którzy odzyskują swą samodzielność i przestają być odpowiedzialni przed prezydentem.

Prezydent V Republiki Francuskiej

Pozycja ustrojowo- polityczna

Prezydent jest nazywany „jądrem”, „zwornikiem” systemu, w jego rękach została „ześrodkowana władza państwowa”.

Konstytucja prezydentowi poświęca 16 artykułów (premierowi 2 art.) i uczyniła z niego rzeczywistego szefa egzekutywy, przewodniczącego posiedzeniom rządu i podpisującego akty prawne podejmowane przez rząd.

Prezydent:

- czuwa nad przestrzeganiem konstytucji,

- nad regularnym funkcjonowaniem władz publicznych,

- jest gwarantem niepodległości narodu,

- integralności terytorium państwa,

- przestrzegania traktatów.

Prezydent pełni funkcję „arbitrażu”- polega to na inspirowaniu, hamowaniu i godzeniu pozostałych władz.

Prezydent posiada silną pozycję ustrojowo-polityczną, co jest rezultatem 3 czynników:

• Dominującej pozycji prawno-konstytucyjnej, wynikającej z jego wyboru w głosowaniu powszechnym i przyznaniu mu szerokiego zakresu uprawnień, w tym niewymagających kontrasygnaty,

• Sprzyjającej prezydentowi sytuacji politycznej, czyli zajmowania przez niego stanowiska szefa parlamentarno-rządowej większości, do czego dochodzi w przypadku zgodności orientacji politycznych prezydenta i parlamentu,

• Tradycji politycznej, a przede wszystkim precedensów konstytucyjnych stworzonych przez prezydenta de Gaulle'a, wpływających na późniejszą praktykę polityczną.

Stanowisko prezydenta jest niepołączalne z innym urzędem państwowym.

W przypadku opróżnienia stanowiska prezydenta lub zaistnienia przeszkody w wykonywaniu funkcji głowy państwa prezydenta zastępuje- przewodniczący Senatu.

Sposób wyboru

Prezydent wybierany jest w wyborach powszechnych i bezpośrednich na 5 lat. Może być wybierany na to stanowisko bez ograniczeń.

Kandydatów na to stanowisk mogą zgłaszać tylko tzw. Wyborcy kwalifikowani, tzn. członkowi obu izb parlamentu, rad generalnych, Rady Paryża i zamorskich zgromadzeń terytorialnych. Za kandydaturą musi opowiedzieć się co najmniej 500 wyborców kwalifikowanych, przy czym musza oni pochodzić z co najmniej 30 różnych departamentów.

Kandydaci na stanowisko prezydenta wpłacają kaucje, która podlega zwrotowi, jeśli kandydat uzyska co najmniej 5% głosów.

Prezydent wybierany jest bezwzględna większością głosów, w dwóch turach. Jeżeli w 1 turze żaden kandydat nie uzyska wymaganej większości, za 2 tygodnie odbywa się druga tura. Bierze w niej udział dwóch kandydatów, którzy w pierwszej uzyskali największą liczbę głosów.

Nad prawidłowym przebiegiem wyborów czuwa Rada Konstytucyjna- kontroluje przebieg wyborów, rozpatruje skargi wyborcze i ogłasza wyniki wyborów.

Kompetencje

Uprawnienia wymagające kontrasygnaty premiera (lub właściwego ministra):

• reprezentowanie państwa w stosunkach międzynarodowych, prowadzenie rozmów i ratyfikowanie umów międzynarodowych, mianowanie ambasadorów, akredytowanie przedstawicieli innych państw,

• promulgacja ustaw (w ciągu 15dni),

• żądanie od parlamentu ponownej debaty nad projektem ustawy (weto ustawodawcze),

• zwoływanie i zamykanie nadzwyczajnych sesji parlamentu,

• mianowanie i dymisjonowanie ministrów,

• podpisywanie aktów prawnych Rady Ministrów (ordonansów i dekretów),

• prawo łaski,

• mianowanie członków Najwyższej Rady Sądownictwa, przewodniczenie tej Radzie,

• sprawowanie najwyższego zwierzchnictwa nad siłami zbrojnymi; przewodniczenie z tytułu zwierzchnictwa, najwyższym radom i komitetom obrony narodowej,

• dokonywanie nominacji na stanowiska cywilne i wojskowe,

• inicjatywa nt. zmiany konstytucji

W sferze obronności prezydent posiada szczególne uprawnienie: decyzja o użyciu broni atomowej jest wyłączną kompetencją prezydenta.

Prezydent przewodniczy posiedzeniom rządu, ustala daty tych posiedzeń i porządek obrad.

Uprawnienia osobiste, nie wymagające kontrasygnaty:

• mianowanie premiera. W warunkach supremacji prezydent może powołać na to stanowisko wybraną przez siebie osobę. W sytuacji koabitacji prezydent nominując premiera musi uwzględnić zasadę odpowiedzialności rządu przed Zgromadzeniem Narodowym i liczyć się z wolą większości parlamentarnej- wtedy premierem jest lider parlamentarnej większości.

• referendum- prezydent może zarządzić referendum w sprawie każdego projektu ustawy dotyczącego organizacji władzy publicznej, wyrażenia zgody na umowę zawartą między Francją, a członkami Wspólnoty i na ratyfikację umowy międzynarodowej.

Prezydent działa na wniosek rządu lub obu izb parlamentarnych, lecz on podejmuje ostateczną decyzję w tej sprawie.

Dotychczas zostały przeprowadzone dwa referenda konstytucyjne:

- w 1962r.

- w 2000r.

Pozostałe referenda:

- w 1961r. i 1962r. w sprawie niepodległości Algierii,

- w 1969r. w sprawie utworzenia regionów i reformy Senatu,

- w 1972r. w sprawie rozszerzenia EWG (wejście Wielkiej Brytanii),

- w 1986r.w sprawie niepodległości Nowej Kaledonii,

- w 1992r. w sprawie ratyfikacji traktatów z Maastricht,

- w 2005r. dotyczące ratyfikacji Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy.

Zasada bezpośredniej odpowiedzialności prezydenta przed narodem- prezydent w przypadku utraty zaufania, powinien złożyć dymisję.

• Rozwiązanie Zgromadzenia Narodowego- prezydent może rozwiązać Zgromadzenie Narodowe, po zasięgnięciu opinii premiera i przewodniczących obu izb parlamentarnych, ale te opinie nie mają wiążącego charakteru.

Jest to najważniejsza kompetencja prezydenta, z tym, że nie może on rozwiązać Zgromadzenia Narodowego przed upływem roku po wyborach i w czasie stanu z art. 16 konstytucji.

• Kierowanie orędzi do parlamentu- sposób komunikowania się prezydenta z obiema izbami parlamentu. Orędzie nie może być przedmiotem debaty.

• Mianowanie 3 członków Rady Konstytucyjnej, w tym jej przewodniczącego.

• Występowanie do Rady Konstytucyjnej z wnioskiem o zbadanie konstytucyjności ustaw zwykłych lub traktatów międzynarodowych.

Art. 16 konstytucji wyposaża prezydenta w prawo do dysponowania pełnią władzy ustawodawczej i wykonawczej w sytuacji, którą uzna osobiście za kryzysową dla państwa. Może zastosować dowolne i nadzwyczajne środki, przez co może stać się faktycznym dyktatorem. Lecz przez skorzystaniem z art. 16 konstytucji prezydent jest zobowiązany do przeprowadzenia konsultacji z premierem, przewodniczącymi obu izb i przewodniczącym Rady Konsultacyjnej, lecz ich opinie nie są wiążące.

Zastosowanie art. 16 zostało uzależnione od spełnienia dwóch warunków:

1. bezpośredniego zagrożenia Republiki lub jej instytucji, niepodległości, integralności terytorium lub obowiązku wykonania umowy międzynarodowej;

2. przerwania regularnego funkcjonowania konstytucyjnych władz publicznych.

Sięgając po te nadzwyczajne uprawnienia, prezydent musi kierować się dyrektywami:

- działania prezydenta mają zmierzać do umożliwienia konstytucyjnym władzom w jak najkrótszym czasie wypełnianie ich zadań, to znaczy jak najszybszego przywrócenia stanu normalnego,

- podjęte środki mają być usprawiedliwione okolicznościami pozostającymi w ścisłym związku z przyczynami, które spowodowały zastosowanie art. 16.

W okresie zastosowania art. 16 prezydent nie może rozwiązać Zgromadzenia Narodowego, które zbiera się wtedy na mocy prawa oraz nie może zmienić konstytucji.

Odpowiedzialność

Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem, w praktyce ukształtowała się zasada jego odpowiedzialności bezpośrednio przed narodem.

Zgodnie z art. 68 prezydent nie był odpowiedzialny za czynności wykonywane w ramach sprawowania tych funkcji, z wyjątkiem zdrady stanu. Więc prezydent mógł ponosić wyłącznie odpowiedzialność karną szczególnego rodzaju. W przypadku zdrady stanu prezydent mógł być postawiony w stan oskarżenia przez obie izby parlamentu, identycznymi uchwałami przyjętymi w głosowaniu jawnym bezwzględną większością członków każdej izby. Sądzony był przez Wysoki Trybunał Sprawiedliwości złożony z parlamentarzystów wybranych w równej liczbie przez każdą z izb.

Dnia 19 lutego 2007r. obie izby parlamentu obradujące jako Kongres przegłosowały zmianę Konstytucji rozszerzającą zakres odpowiedzialności prezydenta. Przyjęto możliwość usunięcia prezydenta ze stanowiska w przypadku gdy dopuści się czynów jawnie niezgodnych z pełnionym urzędem. O pozbawieniu urzędu decyduje Wysoki Trybunał, większością 3/5 swych członków.

Rząd

Pozycja ustrojowa

Rząd jest organem samodzielnym, ale łączącym prezydenta z parlamentem.

Rząd określa i prowadzi politykę narodu.

Realizacja tej funkcji jest zależna od sytuacji politycznej: w warunkach supremacji zwykle przejmuje ją prezydent.

Rząd odpowiedzialny jest przed parlamentem, lecz ta odpowiedzialność istnieje tylko przed Zgromadzeniem Narodowym. Konstytucja nie wprowadza odpowiedzialności rządu wobec prezydenta, ale w praktyce taka zależność istnieje. W sytuacji supremacji prezydenta, rząd jest faktycznie odpowiedzialny przed prezydentem, będącym szefem egzekutywy.

Prezydent mimo, że nie posiada możliwości odwołania rządu, może stosować środki pośrednie, zmuszając rząd do ustąpienia. W sytuacji koabitacji rząd jest odpowiedzialny tylko przed parlamentem.

Premier, jest głównym pomocnikiem prezydenta, jest wyposażony w szereg konstytucyjnych uprawnień.

Zasada niepołączalności- obowiązuje ona członków rządu, związana z niepołączaniem ich funkcji z piastowaniem mandatu parlamentarnego. Ta zasada ma zapewnić stabilność rządu.

Sposób powoływania i skład

Rząd powoływany jest przez głowę państwa.

Mianowane premiera jest osobistym uprawnieniem prezydenta, pozostałych członków rządu prezydent powołuje na wniosek premiera.

Prezydent ma obowiązek powołania rządu o takim składzie politycznym, który będzie miał możliwość ułożenia współpracy z parlamentem, a zwłaszcza ze Zgromadzeniem Narodowym.

Premier po obradach Rady Ministrów, stawia przed Zgromadzeniem Narodowym wniosek o udzielenie rządowi wotum zaufania w związku z programem rządu lub ewentualnie w związku z deklaracją dotyczącą ogólnej polityki. Ale w praktyce politycznej ukształtowała się zasada, że ubieganie się rządu o inwestyturę parlamentu nie jest konieczne.

Rząd składa się z:

- premiera,

- ministrów stanu- kierują określonym resortem,

- ministrów (resortowych i delegowanych),

- sekretarzy stanu.

Liczba członków rządu zależy od wnioskującego premiera i nominującego prezydenta.

Posiedzeniom rządu przewodniczy prezydent. W przypadku jego nieobecności posiedzeniom przewodniczy premier, lecz na mocy jednorazowego upoważnienia głowy państwa i przy określonym porządku obrad.

Kompetencje

Główna konstytucyjną funkcją rządu jest: określanie i prowadzenie polityki narodu oraz dysponowanie administracja i siłami zbrojnymi.

Rząd jest organem pełniącym funkcję przewodnika narodu, jest czynnikiem inicjatywy i ogólnego kierownictwa.

Zadaniem rządu jest opracowanie programu działań, a następnie- po zatwierdzeniu przez parlament- jego realizowanie.

W konstytucji kompetencje premiera i rządu splatają się wzajemnie i nie można ich precyzyjnie wyodrębnić.

Kompetencje rządu i premiera o charakterze wykonawczym:

• kierowanie działalności rządu,

• zapewnienie wykonania ustaw,

• przedstawienie prezydentowi wniosków dotyczących powoływania i odwoływania ministrów,

• mianowanie funkcjonowanie cywilnych i wojskowych, z wyjątkiem stanowisk zastrzeżonych dla prezydenta,

• prawo zastępowania prezydenta w Radzie Obrony Narodowej oraz w przewodniczeniu posiedzeniu rządu,

Kompetencje o charakterze prawodawczym (rząd wydaje dekrety i ordonanse):

• sprawowanie władzy reglamentacyjnej (czyli realizowanie samoistnej działalności normatywnej rządu),

• wpływ na działalność ustawodawczą parlamentu: prawo inicjatywy ustawodawczej, inicjatywa powołania komisji mieszanej w przypadku zaistnienia rozbieżności między stanowiskami obu izb,

• prawo występowania do Rady Konstytucyjnej z wnioskiem o zbadanie konstytucyjności ustaw zwykłych i umów międzynarodowych.

---