Ekonomiczna postać histerezy
Czym jest histereza?
W fizyce jest to zjawisko zależności aktualnego stanu układu od stanów w poprzedzających chwilach.
W ekonomii jest podobnie - zjawisko histerezy polega na tym, że zanika przyczyna zjawisk gospodarczych, a ich skutki trwają. Na histerezę oddziaływają takie czynniki jak:
rola przewagi zatrudnionych,
zniechęceni pracownicy,
poszukiwania i niedopasowania,
zasób kapitału.
Przejdźmy zatem do głębszego wyjaśniania tego zjawiska....
Leon Walras (1834 - 1910), francuski ekonomista, stworzył w latach 1874-1877 jedną z dwóch syntez neoklasycznych - teorię równowagi ogólnej. Jego dzieło przyjęło doskonałą formę w której zostały zintegrowane ujęcia mikroekonomiczne i makroekonomiczne.
Drugą z syntez była teoria równowag cząstkowych, którą w 1890 roku sformułował (i rozwijał do 1916 roku) Alfred Marshall żyjący w latach 1842 - 1924. Był on niezwykle ważną figurą w brytyjskiej myśli ekonomicznej. W przeciwieństwie do Walrasa, nie dokonał on makroekonomicznego uogólnienia. Jego ujęcie jest zatem węższe, ale stało się standardem mikroekonomii.
W nauczaniu ekonomii ujęcie Marshalla traktuje się jako elementarne, natomiast Walrasa jako zaawansowane.
Leon Wa1ras analizował szczególny typ gospodarki rynkowej - model doskonałej konkurencji. Słowo model jest tu jak najbardziej na miejscu, gdyż gospodarka taka nigdy nie istniała i zapewne istnieć nie będzie.
Gospodarka doskona1e konkurencyjna to taka, w której na rynku każdego z dóbr występuje tak wielu sprzedających i kupujących, że żaden z nich nie ma wpływu na kształtowanie się cen. Sprzedający i kupujący są cenobiorcami, natomiast cenotwórcą jest rynek. Celem Walrasa było ustalenie zasad kształtowania się cen na rynkach dóbr.
Walras analizował gospodarkę, w której są dwie struktury. Pierwszą jest wymieniona wyżej struktura rynkowa, a drugą podmiotowa. Strukturę podmiotową tworzą gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa. Państwo nie zostało uwzględnione.
Aby móc zgłaszać popyt na dobra, gospodarstwo domowe oferuje podaż czynników wytwórczych - pracy. Walras konsekwentnie posługiwał się kategorią popytu, stąd podaż pracy uznał za ujemny popyt na pracę.
Przedsiębiorstwo natomiast dąży do maksymalizacji zysku, który realizuje po sprzedaży dóbr. Podobnie, podaż dóbr została potraktowana jako ujemny popyt na dobra.
Walras dowodził, że oprócz równowagi ogólnej stale występuje równowaga cząstkowa. Podobne rozumowanie przeprowadził Alfred Marshall, koncentrując się wyłącznie na równowadze cząstkowej.
Gospodarka dąży do równowagi ogólnej dzięki działaniu licytatora. Przez pojęcie to Walras rozumiał mechanizm, który Adam Smith nazwał swego czasu niewidzialną ręką rynku.
Zgodnie z walrasowską ideą, równowaga kształtuje się równocześnie na wszystkich rynkach. Wszystkie ceny są cenami równowagi, a tworzy je rynek pod postacią licytatora. Rynek pełni rolę cenotwórcy.
Walras stworzył przede wszystkim nierealny świat, którego wszystkie składniki dążą do optymalnego stanu równowagi.
Jednak Alfred Marshall zaproponował alternatywne podejście do walrasowskiego w teorii równowag cząstkowych. Podstawowa różnica między oboma autorami sprowadza się do braku u Marshalla próby przejścia od analizy mikroekonomicznej do makroekonomicznego uogólnienia.
Zasadniczym przedmiotem zainteresowań tej szkoły była teoria ceny, wyjaśniająca mechanizm równoważenia popytu i podaży na poszczególnych rynkach (równowaga cząstkowa) jako proces zrównywania się użyteczności krańcowej, wyznaczającej krzywą popytu i kosztu krańcowego, decydującego o kształcie krzywej podaży. W badaniach nad popytem neoklasyczna anglo-amerykańska szkoła sformułowała pojęcie elastyczności popytu, określającej stopień reakcji wielkości popytu na zmianę ceny oraz renty konsumenta.
Badania podaży przyczyniły się do określenia warunku równowagi przedsiębiorstwa, tj. optymalnej (zapewniającej maksymalny zysk) wielkości produkcji przedsiębiorstwa, wyznaczonej przez punkt przecięcia się krzywej kosztu krańcowego z krzywą utargu krańcowego. Istotny wkład neoklasyczna anglo-amerykańska szkoła do rozwoju myśli ekonomicznej oraz zbieżność wielu jej poglądów z pozostałymi dwiema szkołami (matematyczną szkołą lozańską i psychologiczną szkołą austriacką) spowodowały, że z czasem nazwa szkoła neoklasyczna została utożsamiona z całym kierunkiem subiektywistycznym.
Walras sądził, ze dowód na istnienie rozwiązania w równowadze ogó1nej nie wymaga niczego poza policzeniem równań i niewiadomych, by upewnić się, że w całym układzie jest tyle samo równań co niewiadomych, które mamy wyznaczyć. Otóż, ogólnie biorąc, wydaje się oczywiste, że warunek ten musi być spełniony, jeśli mamy otrzymać kompletne i spójne rozwiązanie. W ujęciu geometrycznym wartości dwóch zmiennych w układzie równań
liniowych można wyznaczyć ty1ko wtedy, kiedy w przestrzeni dwuwymiarowej mamy co najmniej dwie nieza1eżne 1inie; ten sam warunek dotyczy wartości n zmiennych w układzie równań liniowych w przestrzeni n-wymiarowej. Jeżeli równania nie są "niezależne" w geometrycznym sensie, powiemy, że system ten jest "nieoznaczony". To jednak, że mamy dwie linie odpowiadające dwóm nieza1eżnym równaniom liniowym, nie gwarantuje jeszcze istnienia rozwiązania: owe linie mogą się nie przecinać. W takim przypadku, jak
widzieliśmy wcześniej, równania są sprzeczne, a cały system jest "nadmiernie oznaczony".
Jednak nawet jeżeli mamy dwa równania nieza1eżne i niesprzeczne, w przypadku gdy równania są nieliniowe, może istnieć wiele rozwiązań, tzn. istnieje wiele punktów równowagi, ponieważ krzywe przecinają się ze sobą wielokrotnie. Co więcej, nie wystarcza otrzymanie jakiegoś jedynego rozwiązania dla układu równowagi ogó1nej; trzeba jeszcze, aby układ ten określał ceny mające znaczenie ekonomiczne, tzn. rzeczywiste, nieujemne i skończone.
Wystarczy powiedzieć, że równość liczby równań i liczby niewiadomych nie jest warunkiem wystarczającym istnienia rozwiązania w równowadze ogó1nej, a tym bardziej jedynego takiego rozwiązania. W istocie rzeczy może to nawet nie być warunek niezbędny. Nie jest to warunek wystarczający, ponieważ jest możliwe zna1ezienie układu dwóch równań z dwiema niewiadomymi, który nie ma rozwiązania w dziedzinie liczb rzeczywistych, jedynej dziedzinie, która ma znaczenie ekonomiczne.
Z tego wynika sugestia, że jedyne rozwiązanie dla stanu równowagi ogó1nej może zawierać ceny zerowe, a w gruncie rzeczy nawet ceny ujemne, odzwierciedlające dodatni koszt pozbycia się określonych "dóbr wolnych".
Jednak Walras nigdy nie uświadomił sobie, że jego równania muszą obejmować wszystkie dobra, a nie tylko te, które normalnie są dobrami ekonomicznymi. Dlatego też jego dowód istnienia równowagi ogólnej nie jest zadowalający.
Pora teraz na ukazanie procesu zmiany oceny znaczenia i roli teorii równowagi ogólnej, który to proces dokonywał się spokojnie i niemal niedostrzegalnie w latach poprzedzających II wojnę światową i w latach powojennych. Historia tej zmiany w największym skrócie przedstawia się następująco: jak już stwierdziliśmy, przed I wojną światową teoretycy ekonomii powszechnie traktowali teorie równowagi ogólnej ze zdecydowaną wrogością. Uważano bowiem, że jest zanadto zmatematyzowana, zbyt abstrakcyjna i niepraktyczna. Potem jednak z tego stanu dosłownego zapomnienia teoria równowagi ogólnej zaczęła się wyłaniać jako coraz ważniejszy, a w naszych czasach wręcz pierwszoplanowy, element teorii ekonomii. Do odrodzenia teorii
równowagi ogólnej w "złotej dekadzie", tj. w latach trzydziestych, przyczynili się głównie Schultz, Hicks, Hotelling, Lange i Samue1son. Sposród nich największy wpływ wywarł prawdopodobnie Oskar Lange, z którego niewie1kiej książki „On the Economic Theory of Socialism” całe pokolenie nauczyło się doceniać praktyczne znaczenie teorii Wa1rasa zastosowanej do wspierania czegoś w rodzaju "burżuazyjnej teorii socjalizmu". Według Langego, socjalizm byłby możliwy z ekonomicznego punktu widzenia, gdyby kierownicy zakladów produkcyjnych stosowali reguły ustalania cen na podstawie kosztów krańcowych i gdyby w ustroju socjalistycznym centralny planista działał jak
Wa1rsowski licytator, zmieniając stale ceny tak, aby zredukować nadwyżkowy popyt do zera. Jedną z uderzających cech książki Langego jest to, ze omawiał on w niej teorie równowagi ogólnej dokładnie tak jak sam Wa1ras, mianowicie jako realistyczny, choć wyrafinowany, abstrakcyjny opis ustalania cen w gospodarce rynkowej, czy to kapitalistycznej, czy socjalistycznej. Jest to uderzające dlatego, że do czasu ukazania się „Theory of Value” (1959) Debreu lub „General Competitive Analysis” (1971) Arrowa i Hahna teorii równowagi ogólnej broniono jako czysto formalnej prezentacji wyznaczania stanu równowagi ekonomicznej w zdecentra1izowanej gospodarce konkurencyjnej. Wszystko to jest po prostu godnym uwagi "przeliczeniem" duchowym w interpretacji teorii równowagi ogólnej w okresie trwającym zaledwie 25 lat.
Dyskusja o rachunku ekonomicznym w socjalizmie, w której książka Langego odegrała centralną rolę, była jednym z najważniejszych sporów w nowoczesnej ekonomii. Była ona ważna przede wszystkim d1atego, ze spopularyzowała teorie równowagi ogólnej. Książka Langego była wyjątkowo przystępną lekturą. Po drugie zaś była ważna dlatego, że pogodziła wielu przedwojennych ekonomistów z sentymentalną wiarą.
Bibliografia:
R. Bartkowiak, Historia myśli ekonomicznej
M. Blaug, Teoria ekonomii, ujęcie retrospektywne
Internet, http://wiem.onet.pl/wiem/0076fb.html
Internet, http://wiem.onet.pl/wiem/006bc4.html
Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl
___________________________________________________________________________
- 1 -