Osobiste Plany Terapii i rola pacjenta w procesie terapii
1. Przygotowanie przez terapeutę i realizacja przez pacjenta Osobistego Planu Terapii stanowi podstawę programu intensywnej psychoterapii uzależnień. Ten element technologii terapeutycznej zaczyna się od systematycznego rozpoznania wybranych fragmentów biografii i aktualnego sposobu życia pacjenta, szczególnie zjawisk związanych z uzależnieniem. Uzyskane informacje pozwalają na opracowania, wspólnie z pacjentem, planu terapii wyznaczającego drogę do do trzeźwości.
2. Plan zawiera zbiór konkretnych problemów, celów i sposobów realizacji tych zadań, których osiągnięcie warunkuje zdrowienie. Plan terapii określa, terminy i okoliczności towarzyszących jego realizacji. Terapeuta jest konsultantem inspiruje i pomaga w realizacji niektórych zadań. Pacjent zawiera z zespołem terapeutycznym kontrakt na realizację programu i jest odpowiedzialny za realizację kolejnych kroków. Uczestniczy w zajęciach terapeutycznych, służących rozwijaniu lub pogłębianiu pracy psychologicznej, którą wykonuje indywidualnie.
3. Proces psychoterapii związany jest z:
realizacją osobistego planu i kształtuje przede wszystkim podmiotowe zaangażowanie pacjenta w proces zdrowienia i rozwój osobisty,
uczestniczeniem pacjenta w indywidualnych sesjach z terapeutą i grupowych zajęciach terapeutycznych, w czasie których dokonuje się pogłębienie i utrwalenie przemian wynikających z całego procesu terapii.
4. Pogłębiona diagnoza powinna uwzględniać różnice indywidualne w zakresie:
sytuacji życiowej,
specyfiki sposobu uczestniczenia pacjenta w terapii,
indywidualnych cech osobistych,
specyfiki funkcjonowania mechanizmów uzależnienia,
rozpoznanych problemów osobistych.
5. W różnych okresach terapii występują różne poziomy pracy nad Osobistym Planem Terapii w zakresie stopnia indywidualizacji, tematów i zadań terapeutycznych, głębokości pracy, co wymaga systematycznego monitorowania i modyfikacji OPT. Dwie podstawowe funkcje OPT to kształtowanie podmiotowości i odpowiedzialności pacjenta oraz wzbogacenie struktury oddziaływań terapeutycznych. Najważniejszy jest fakt, że pacjent posiada osobisty tzn. własny program własnych zadań i kroków, które powinien wykonywać. Nie zawsze się zdarza, że jego program jest zupełnie inny od programów kolegów. Nawet, gdyby istniały powody dla zrobienia kilku pacjentom prawie takich samych programów indywidualnych, należy je opracować odrębnie, a nie robić jednego programu dla całej grupy pacjentów.
6. Przedstawiony poniżej ramowy zbiór ważniejszych obszarów problemowych, w obrębie których dokonuje się przygotowanie OPT, nie stanowi przykładu dokładnej mapy problemów i zadań przygotowywanej dla konkretnego pacjenta. Jest to ogólny schemat pokazujący założenia podejścia terapeutycznego, który w konkretnym przypadku jest wypełniany zgodnie ze specyfiką danego pacjenta i jego sytuacji życiowej.
MAPA PROBLEMÓW I CELÓW
OBSZAR A
Brak zdolności do rozpoznawania i uznawania faktu własnego uzależnienia oraz gotowości do pracy nad sobą
Problem 1: Pacjent nie rozpoznaje własnego uzależnienia.
Cel 1: Uzyskać wiedzę o naturze uzależnienia od alkoholu.
Cel 2: Nauczyć się rozpoznawać objawy własnego uzależnienia.
Problem 2: Pacjent nie akceptuje własnego uzależnienia.
Cel 1: Uświadomić sobie bezsilność wobec alkoholu i utratę zdolności do kierowania własnym życiem.
Cel 2: Zacząć pracę nad zaakceptowaniem własnej choroby.
Problem 3: Pacjent okazuje znikomą motywację i gotowość do pracy nad sobą.
Cel 1: Uświadomić sobie negatywne konsekwencje nadużywania alkoholu w różnych sferach swojego życia.
Cel 2. Poznać korzyści życia na trzeźwo.
OBSZAR B
Spustoszenie życia emocjonalnego i duchowego.
Problem 1: Pacjent nie rozpoznaje własnych uczuć.
Cel 1: Uzyskać wiedzę na temat życia emocjonalnego.
Cel 2: Rozpocząć uczenie się rozpoznawania własnych uczuć.
Problem 2: Pacjent nie potrafi w konstruktywny sposób wyrażać swoich uczuć.
Cel 1: Uzyskać wiedzę na temat nałogowego regulowania uczuć i rozpoznać elementy tego mechanizmu u siebie.
Cel 2: Rozpocznę trenowanie konstruktywnego radzenia sobie z emocjami.
Problem 3: Pacjent nie potrafi realizować własnego systemu wartości.
Cel 1: Rozpocząć pracę nad poszukiwaniem wartości duchowych w życiu.
OBSZAR C
Brak zdolności do rozumienia siebie i innych i konstruktywnej wizji życia
Problem 1: Pacjent nie posiada zdolności do rozumienia siebie i innych.
Cel 1: Uzyskać wiedzę o mechanizmie iluzji i zaprzeczeń i rozpoznać elementy tego mechanizmu u siebie.
Cel 2: Skonfrontować ocenę swego postępowania z tym, jak widzą je inni.
Cel 3: Rozpocząć naukę trafnego spostrzegania własnej sytuacji życiowej i rozumienia innych ludzi.
Problem 2: Pacjent nie ma konstruktywnej wizji własnego życia.
Cel 1: Rozpocząć budowę konstruktywnej wizji własnego życia
OBSZAR D
Dezorganizacja własnego ja i brak oparcia w sobie
Problem 1: Pacjent ma niejasny obraz siebie.
Cel 1: Uzyskać wiedzę o mechanizmie rozpraszania i rozdwajania Ja i rozpoznać jego objawy u siebie.
Cel 2: Rozpocząć pracę nad uznaniem własnej alkoholowej tożsamości.
Problem 2: Pacjent ma niskie poczucie własnej wartości.
Cel 1: Nauczyć się rozpoznawać swoje mocne i słabe strony.
Cel 2: Rozpocząć pracę nad budowaniem poczucia własnej wartości i akceptacji siebie.
OBSZAR E
Zaburzenie kontaktów z otoczeniem
Problem 1: Pacjent ma trudności w bliskich kontaktach (w bliskich związkach).
Cel 1: Rozpoznać własne trudności w kontaktach z bliskimi sobie osobami.
Cel 2: Zacząć pracę nad poprawą bliskich kontaktów z ludźmi.
Problem 2: Pacjent nie potrafi efektywnie funkcjonować społecznie bez alkoholu.
Cel 1: Rozpocząć naukę społecznego funkcjonowania na trzeźwo (na oddziale).
Problem 3: Pacjent nie ma społecznego oparcia dla swego trzeźwienia.
Cel 1: Rozpoznać te kontakty z innymi ludźmi, które mogą zagrażać trzeźwemu życiu.
Cel 2: Nauczyć się dokonywać wyborów takich kontaktów, które są korzystne dla trzeźwienia i uwolnić się od szkodliwych.
Cel 3: Rozpocząć systematyczne uczestnictwo w grupach AA lub innych środowiskach abstynenckich.
OBSZAR F
Brak zdolności do skutecznego zapobiegania nawrotom picia
Problem 1: Pacjent nie potrafi rozpoznawać sygnałów ostrzegawczych nawrotów choroby.
Cel 1: Uzyskać wiedzę o naturze procesu nawrotu choroby i jej sygnałach ostrzegawczych.
Cel 2: Nauczyć się rozpoznawać własne sygnały ostrzegawcze i sytuacje zwiększające możliwość wystąpienia nawrotu.
Problem 2: Pacjent nie potrafi zapobiegać nawrotom choroby.
Cel 1: Podjąć decyzję o utrzymywaniu trwałej abstynencji i zacząć to robić.
Cel 2: Uzyskać wiedzę o sposobach zapobiegania nawrotom choroby.
Cel 3: Rozpocząć naukę zachowań zapobiegających nawrotom choroby.
OBSZAR G
Brak umiejętności ważnych dla trzeźwego życia
Problem 1: Pacjent nie potrafi konstruktywnie zorganizować sobie życia.
Cel 1: Nauczyć się porządkować swoje życiowe sprawy według ich ważności.
Cel 2: Rozpocząć naukę planowania i organizowania życia codziennego. Zadania:
Cel 3: Zacząć trenować zdrową samodyscyplinę. Zadania:
Cel 4: Rozpocząć realizację podjętych na oddziale zadań.
Cel 5: Zaplanować swoje życie po opuszczeniu oddziału.
Problem 2: Pacjent nie potrafi adekwatnie ocenić zakresu własnej odpowiedzialności i własnej kompetencji.
Cel 1: Ustalić zakres odpowiedzialności i kompetencji w swoim życiu. Zadania:
Cel 2: Rozpocząć pracę nad przyjmowaniem odpowiedzialności za swoje postępowanie.
Problem 3: Pacjent w czasie choroby utracił większość zainteresowań i nie rozwija swoich umiejętności.
Cel 1: Przypomnieć sobie swoje zainteresowania, hobby, umiejętności, które
zostały zaniedbane lub porzucone w czasie choroby.
Cel 2: Rozpoznać swoje obecne preferencje i możliwości i podjąć działanie w tych kierunkach.
Problem 4: Pacjent nie potrafi wypoczywać i bawić się na trzeźwo.
Cel 1: Nauczyć się organizowania wolnego czasu bez alkoholu.
Cel 2: Zaakceptować prawo do dbania o własny wypoczynek i przyjemność.
Cel 3: Zacząć uczyć się bawić na trzeźwo.
Cel 4: Nauczyć się relaksować.
OBSZAR H
Trudności z prowadzeniem systematycznej pracy nad trzeźwością
Problem 1: Pacjent nie wie, co robić, aby utrzymać trzeźwość po opuszczeniu oddziału.
Cel 1: Posiadanie planu dalszej pracy nad trzeźwością po opuszczeniu placówki.
Cel 2: Zapewnić sobie kontakt z osobami, które będą pomocne w trzeźwym życiu.
Cel 3: Poszukać stałych grup wsparcia.
Dla każdego z tych celów zostaje opracowany zbiór konkretnych zadań, które pacjent będzie realizował w ustalonej kolejności i terminach. Efekty tej pracy przedstawi w czasie spotkań grupowych z udziałem innych pacjentów i terapeuty. Należy podkreślić, że Osobisty Plan Terapii to nie jest program postępowania terapeutycznego z pacjentem tylko jeden z elementów tego programu, który ma angażować własną pracę pacjenta. Pozostała część pracy terapeutycznej to zadania terapeuty związane z realizacją poprzednio przedstawionych strategii.
Jerzy Mellibruda, Zofia Sobolewska-Mellibruda. Integracyjna psychoterapia uzależnień.
Teoria i praktyka. Instytut Psychologii Zdrowia PTP. Warszawa 2006 r.