Narkotyki . Podstawowe pojęcia.
Typy środków i ich działanie farmakologiczne
Wykład nr 3/4

Podstawowe pojęcia

Pojęcie narkomanii

Terminologia

Substancje psychotropowe i środki odurzające (terminy używany
w prawodawstwie):

substancje psychotropowe to leki używane niewłaściwie bez wskazań lekarskich i w celach nie medycznych,

środki odurzające to pozostałe substancje psychoaktywne
z wyłączeniem tytoniu i alkoholu

Terminologia

Światowa Organizacja Zdrowia zaleca używanie terminu substancje psychoaktywne - termin ten uwzględnia zróżnicowane oddziaływanie na psychikę. Termin obejmuje również wytwarzane i dystrybuowane legalnie: alkohol, tytoń, leki i substancje produkowane w celach technicznych.

Definicja substancji psychoaktywnych

Substancje psychoaktywne to zbiór substancji:

• o zróżnicowanej budowie chemicznej,

• otrzymywanych ze źródeł naturalnych np. roślin (opiaty
  z maku, substancje halucynogenne z grzybów, marihuana z konopii indyjskich), modyfikowanych chemicznie (heroina) i wytwarzanych syntetycznie (amfetamina, LSD, rozpuszczalnik),

• przyjmowanych różną drogą (doustnie, dożylnie, przez śluzówkę nosa, wdychane),

• o zróżnicowanym potencjale uzależniającym,

• o zróżnicowanych mechanizmach farmakologicznych
  i efektach klinicznych

Legalność substancji psychoaktywnych

Medyczne modele zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania

• Ryzykowne używanie substancji psychoaktywnych

• Szkodliwe używanie substancji psychoaktywnych (nadużywanie substancji)

• Uzależnienie od substancji psychoaktywnych

Ryzykowne używanie
substancji psychoaktywnych

• Ryzyko wynika z:

• nieczystości chemicznej i mikrobiologicznej preparatów
  (np. infekcje HIV, żółtaczka wszczepienna),

• braku pewności co do zawartości i wielkości dawki,

• małej rozpiętości między dawką gwarantującą pożądany efekt a dawką toksyczną,

• znacznego wpływu okoliczności, które mogą powodować, że dawka uprzednio „bezpieczna” staje się toksyczna.

Szkodliwe używanie
substancji psychoaktywnych

• Kategoria rzadko
  rozpoznawana przez lekarzy

Uzależnienie
od substancji psychoaktywnych

• silna, trudna do przezwyciężenia, czasami określana jako przymus, chęć używania substancji psychoaktywnej;

• dominowanie używania substancji psychoaktywnej nad innymi, ważnymi uprzednio aktywnościami (nauką, pracą, spędzaniem wolnego czasu);

• skłonność do nawrotów, nawet po długich okresach nie używania narkotyku.

Objawy uzależnienia

• „głód” substancji;

• upośledzenie kontrolowania przyjmowania substancji (niedotrzymywanie dawanych sobie lub osobom z otoczenia obietnic o zakończeniu używania substancji lub zmniejszeniu jej ilości);

• tolerancja (konieczność przyjmowania zwiększających się dawek narkotyku w celu osiągnięcia oczekiwanego efektu i uniknięcia objawów abstynencyjnych);

• objawy abstynencyjne (objawy powstające po odstawieniu lub zmniejszeniu dawki narkotyku);

• zwiększenie ilości czasu poświęcanego na zdobywanie narkotyków, bycie pod ich wpływem i dochodzenie do siebie po ich zażyciu; wypieranie innych aktywności przez zwią-zane z używaniem narkotyków;

• używanie substancji mimo wiedzy o ich konkretnym szkodliwym wpływie na zdrowie osoby używającej.

Behawioralno-funkcjonalne modele używania substancji psychoaktywnych

• Model używania eksperymentalnego

• Model używania okazjonalnego

• Model używania rekreacyjnego

• Model używania funkcjonalnego

• Model używania w celu samoleczenia

• Uzależnienie

Model używania eksperymentalnego

Model rzadkiego używania substancji, najczęściej spowodowany ciekawością. Zazwyczaj nie prowadzi do powtarzania zachowania, szczególnie gdy użycie łączyło się ze złymi doświadczeniami (bad trip, napad lęku)

Ryzyko:

• Brak wiedzy na temat zasad przyjmowania substancji (np. dawki)

• Przyjmowanie substancji w nieodpowiednich warunkach (np. ekstazy)

• Zanieczyszczenie chemiczne i biologiczne substancji

Zmniejszenie ryzyka i szkód w grupie:

• Dostarczanie rzetelnej wiedzy

Model używania okazjonalnego

Model intencjonalnego, celowego przyjmowania substancji, nierzadko pod wpływem otoczenia.

Sposób bardziej niebezpieczny od używania eksperymentalnego, ze względu na powtarzalność zachowań i sięganie po różne substancje. Większość użytkowników okazjonalnych nie przechodzi do grupy użytkowników problemowych.

Ryzyko:

• Wystąpienia szkód jest znaczne

Model używania okazjonalnego

Zmniejszenie ryzyka w tej grupie:

• Działania edukacyjne

• Motywowanie do zmiany zachowań

• Rozeznanie i ewentualne rozwiązanie problemów psychologicznych (jeżeli to one są powodem używania substancji psychoaktywnych)

Model używania rekreacyjnego

Model rekreacyjny może być rozpatrywany jako szczególna kategoria używania okazjonalnego.

Jest to sposób używania mniej lub bardziej regularny, ale ograniczony do określonych dni tygodnia. Nie prowadzi do szkód i uzależniania, ale ich prawdopodobieństwo jest większe niż
w przypadku używania eksperymentalnego
i okazjonalnego.

Ryzyko:

• Powtarzalność zachowań

• Szkody zdrowotne włącznie ze zgonem

• Sięganie po różne substancje

• Pozytywne doznania

Model używania rekreacyjnego

Zmniejszenie ryzyka w tej grupie:

• Szeroka informacja o ryzyku szkód zdrowotnych

• Dostępność (w dyskotekach) bezpłatnej wody, klimatyzowane pomieszczenia, chilling rooms

• Osoby umiejące udzielić pierwszej pomocy obecne na imprezach - party workers

• Kontrowersyjny sposób - informacja
  o bezpiecznych sposobach używania substancji

• Udostępnianie zestawów do badania jakości narkotyków

Model używania funkcjonalnego

Model używania substancji w celu zwiększenia efektywności i skuteczności uczenia się i pracy.

Sposób dość rozpowszechniony wśród studentów w czasie egzaminów, osób
z kręgów biznesu i mediów.

U części osób może prowadzić
do uzależnienia.

Model używania w celu samoleczenia

Model przyjmowania substancji w celu radzenia sobie z problemami psychologicznymi (oddalanie myśli o kłopotach) lub psychopatologicznymi (lęk, depresja)

Ryzyko:

• Duże ryzyko uzależnienia, zwłaszcza
  u kobiet

Zmniejszenie ryzyka w tej grupie:

• Intensywna pomoc psychologiczna
  i medyczna

Model uzależnienia

Model wynikający z upośledzenia kontrolowania zachowań związanych
z przyjmowaniem narkotyków.

Wymaga:

• Wszechstronnego leczenia medycznego
  i psychoterapeutycznego

• Oddziaływań środowiskowych

• Pomocy służb społecznych

Klasyfikacja substancji psychoaktywnych według właściwości klinicznych

• Alkohol

• Opioidy (opiaty) otrzymywane z maku i syntetyczne substancje przeciwbólowe

• Kanabinole (zawarte w konopiach indyjskich, rzadziej syntetyczne)

• Leki nasenne
  i uspokajające

• Kokaina

• Inne substancje stymulujące

• Substancje halucynogenne

• Tytoń

• Lotne rozpuszczalniki

Opioidy

Opiody to wszelkie substancje działające
na receptory opioidowe i powodujące efekt przeciwbólowy lub błogostan (euforię).

Większość opioidów to przetwory maku lekarskiego. Najczęściej nadużywana substancja to heroina.

W Polsce do niedawna dominowało dożylne lub domięśniowe, rzadziej doustne stosowanie w postaci kompotu (płyn
o różnym składzie heroiny i alkaloidu opium).

Opioidy

Ryzyko:

• Zróżnicowany skład chemiczny

• Zanieczyszczenia bakteriologiczne

W ostatnich latach „kompot” zastępują:

• „Brown sugar”

• Czysta heroina

Przyjmowane na zasadzie inhalacji, później dożylnie

Opioidy

Używanie narkotycznych preparatów przeciwbólowych:

• Morfiny

• Petydyny (Dolarganu)

• Fentanylu

• Tramadolu (Tramalu)

Zjawisko marginalne, rzadkie uzależnienia przy dłuższym stosowaniu w celach medycznych. Wyniki leczenia są dobre, często ustępują bez interwencji lekarskiej.

Opioidy

Opioidy posiadają duży potencjał uzależniający

związany z:

• Dużym zaabsorbowaniem używaniem narkotyku

• Odczuwaniem silnego głodu narkotycznego
  i potrzeby jego zaspokojenia

• Krótkim działaniem heroiny, bardzo nasilonymi
  i nieprzyjemnymi objawami abstynencji

• Dużą koniecznością zwiększania dawki

• Postępującym wypadaniem z ról społecznych, konfliktami z prawem

Opioidy

Używanie opioidów związane jest z:

• Licznymi medycznymi powikłaniami somatycznymi i psychicznymi

• Pogorszeniem funkcjonowania społecznego

• Patologiami i konfliktami z prawem

Kanabinole

Kanabinole są głównie używane poprzez palenie suszu z liści i kwiatostanu konopi indyjskich (marihuana), w postaci papierosów (skręty) lub w fajkach.

W Polsce rzadziej rozpowszechnione jest palenie haszyszu (mieszanka żywicy, kwiatostanów, szczytów i pędów konopi indyjskich) oraz używanie oleju haszyszowego
i syntetycznych tetrahydrokanabinoli. Sporadycznie spożywa się konopie w sałatkach lub wziewnie z naparów.

Kanabinole

Palenie marihuany jest charakterystyczne:

• Z równoczesnym spożyciem alkoholu

• W wielkomiejskich środowiskach młodzieżowych

Kanabinole są używane w celach rozrywkowych,

powodują:

• Miłą zmianę percepcji czasu i odległości

• Wyostrzenie doznań zmysłowych

• Odczucie „głębszego” poznawania świata

• Wysoką samoocenę

• Upośledzenie funkcji poznawczych
  i psychoruchowych

Marihuana

Szkodliwość i potencjał uzależniający:

• U części osób nawet jednorazowe zastosowanie może spowodować stany lękowe, a nawet objawy psychotyczne

• U części predystynowanych może przyspieszyć początek schizofrenii

Marihuana

Potencjał uzależniający marihuany jest mniejszy niż opioidów i substancji stymulujących.

Palenie marihuany czasami może być wrotami do „twardej narkomani”.

Może również pojawić się
„zespół demotywacyjny”

Liczba leczonych z powodu używania pochodnych konopi indyjskich

• Kraje „starej” UE - 12% ogółu leczonych

• Polska - 4% ogółu leczonych

Leki uspokajające i nasenne

Ta grupa stosowana jest głównie w celach

leczniczych.

Skąd rekrutują się osoby uzależnione:

• Grupa osób gdzie leki były stosowane niewłaściwie lub zbyt długo

• Osoby, które wcześniej nadużywały alkoholu, a następnie zaczęły zastępować go środkami uspokajającymi i nasennymi

• Osoby uzależnione od innych substancji psychoaktywnych

Leki uspokajające i nasenne

Ryzyko związane ze stosowaniem:

• Niebezpieczne interakcje
  np. z alkoholem, powodujące depresję układu oddechowego i zgon

• Napady drgawkowe

• Zaburzenia świadomości po odstawieniu

Substancje stymulujące

Główne substancje stymulujące to:

• Amfetamina (i jej pochodne np. matamfetamina)

• Kokaina

W Polsce szczególnie jest rozpowszechnione użycie amfetaminy.

Amfetamina może być stosowana:

• Donosowo

• Doustnie

• Palona

• Stosowana dożylnie

• Wdychana

Substancje stymulujące

Działanie substancji stymulujących:

• Wzmożone samopoczucie

• Pewność siebie

• Lepsza samoocena

• Jasność myślenia

• Brak zmęczenia

• Zapobiega senności

• Zwiększa aktywność i sprawność

Substancje stymulujące

W wyniku zażywania substancji stymulujących może dochodzić do:

• Aktów agresji

Jednorazowe, szczególnie dożylne, przyjęcie kokainy może doprowadzić do zgonu.

Po ustąpieniu działania substancji stymulujących może dojść do:

• Obniżenia nastroju

• Spowolnienia

• Nadmiernej senności

Substancje stymulujące

Znaczna część osób przyjmuje substancje stymulujące „w razie potrzeby” lub okresowo

Przewlekłe używanie prowadzi do silnej zależności psychicznej

Odstawienie narkotyku powoduje wystąpienie zespołu abstynencyjnego:

• Obniżenie nastroju

• Zmniejszenie aktywności

• Męczliwość

• Zaburzenia snu (najpierw bezsenność, potem senność nadmierna)

• Depresje

• Zaburzenia psychotyczne (omamy, urojenia)

Substancje halucynogenne

Istnieją dwa rodzaje substancji

halucynogennych:

• Leki atropinopodobne,
  rośliny zawierające atropinę powodują majaczenia, zaburzenia orientacji, omamy (halucynacje głównie wzrokowe), zaburzenia wegetatywne (rozszerzone źrenice, zaczerwienienie
  i podwyższona temperatura skóry, przyśpieszona akcja serca)

Substancje halucynogenne

• Środki powodujące „zmienione stany świadomości” - MDMA (ekstazy), LSD, psylocybina, meskalina

Substancje aplikowane doustnie, używane rekreacyjnie powodują złudzenia, omamy, „wyostrzenie” doznawania bodźców

Substancje halucynogenne

Leki halucynogenne mają mały potencjał uzależniający.

Ryzyko używania substancji halucynogennych wiąże się z:

• Nieprzewidywalnością zachowań np. odczuwanie możliwości latania

• Część substancji (np. ekstazy) ma małą rozpiętość pomiędzy dawką „skuteczną”
  i dawką „toksyczną”

• Niewłaściwymi warunkami przyjmowania

Substancje halucynogenne

Używanie rekreacyjne halucynogenów może doprowadzić do uszkodzeń neuronów mózgu i upośledzenia funkcji poznawczych.

Lotne rozpuszczalniki

W Polsce stosuje się:

• Toluen

• Aceton

• Trójchloroetylen

Grupa ta nazywana jest „narkotykami
dla ubogich” i stosowana jest przez dzieci i

młodzież głownie ze środowisk patologicznych

Lotne rozpuszczalniki

Ryzyko:

• Zgony z powodu niedotlenienia

• Zatrucie często związane
  z uszkodzeniem miąższu wątroby

• Nieodwracalne uszkodzenia mózgu

---