Transteoretyczny model zmiany.

Motywacja do zmiany - nowe spojrzenie

• Badania i obserwacje kliniczne ostatnich 20 lat koncentrowały się na znalezieniu sposobów skuteczniejszego motywowania osób uzależnionych do podjęcia leczenia

• Motywacja traktowana była bowiem jako niezbędny warunek leczenia, a jej brak usprawiedliwiał niepowodzenia w terapii

• Uważano, że jest to statyczna cecha czy właściwość człowieka - albo się ją ma albo nie.

Motywacja do zmiany - nowe spojrzenie

• Motywacja jest kluczem do zmiany

• Motywacja jest wielowymiarowa

• Motywacja jest procesem dynamicznym i zmieniającym się

• Motywacja zmienia się pod wpływem interakcji społecznych

• Motywacja może być modyfikowana

• Styl pracy terapeuty ma wpływ na motywację klienta

• Zadaniem terapeuty jest wywoływać i wzmacniać zmianę

Mity o terapii osób uzależnionych

• Uzależnienie jest wynikiem określonych cech osobowości

• Opór i zaprzeczanie są atrybutami uzależnienia

• Konfrontacja jest skutecznym stylem pracy terapeuty uzależnień

Atmosfera sprzyjająca zmianie

• wiele współczesnych badań wskazuje, że indywidualny styl terapeuty jest jednym z najważniejszych wyznaczników sukcesu terapeutycznego. W każdej terapii niezależnie od podejścia terapeutycznego wyznacza on bowiem „klimat relacji klient-terapeuta”

• za absolutnie niezbędne warunki sprzyjające zmianie przyjmuje się warunki określone przez C. Rogersa

Empatyczne słuchanie ( refleksyjne)

Życzliwość

Autentyczność

Atmosfera sprzyjająca zmianie

• koncentracja na silnych stronach klienta a nie na jego słabościach

• Szacunek dla autonomii klienta i podejmowanych przez niego decyzji

• Zindywidualizowane podejście

• Unikanie etykietowania

• Rozwijanie partnerstwa terapeutycznego

• Empatia a nie autorytet i siła

Atmosfera sprzyjająca zmianie

• koncentracja na wczesnej interwencji i wykorzystywanie nieszablonowych rozwiązań

• Koncentracja na mniej intensywnej terapii

• Rozpoznawanie zaburzeń pojawiających się\ podczas terapii

• Uważność na współwystępujące zaburzenia

• Akceptowanie nowych celów klienta

• Integracja terapii z innymi formami aktywności

Jak ludzie się zmieniają ?

Transteoretyczny model zmiany zapoczątkowała analiza porównawcza 16 głównych systemów psychoterapeutycznych prowadzona w duchu integracji - czyli poszukiwania tego co każdy z nich ma najlepszego do zaoferowania.

Transteoretyczny model zmiany

Model transteoretyczny opiera się na trzech kluczowych wymiarach:

• procesach zmiany

• stadiach zmiany

• poziomach zmiany

1. Procesy prowadzące do zmiany

Procesy to ukryte lub jawne formy aktywności podejmowane w celu zmiany emocji, sposobu myślenia, zachowania lub relacji z ludźmi, związanych z określonymi problemami albo wzorcem życiowym

1. Procesy prowadzące do zmiany

Na podstawie analizy teoretycznej oraz badań empirycznych wyodrębniono 10 procesów prowadzących do zmiany:

• poszerzanie świadomości

• katharsis (dramatyczne rozładowanie napięcia

• zmiana oceny siebie

• zmiana oceny otoczenia

• uwolnienie się od siebie

• uwolnienie się od otoczenia

• przeciwwarunkowanie

• kontrola bodźca

• sterowanie uwarunkowaniami

• relacja pomagania

Stadia zmiany

• Optymalne wykorzystanie procesów prowadzących do zmiany wymaga zrozumienia stadiów zmiany, przez które ludzie przechodzą. Badania empiryczne, które pozwoliły na wyodrębnienie stadiów zmiany są unikatowym odkryciem ( takiego ujęcia nie spotykamy w żadnym innym modelu teoretycznym). To wkład tradycji integracyjnej ( Prochaska i DiClemente , 1982).

Stadia zmiany

• Stadia procesu zmiany to specyficzna konstelacja postaw, intencji i zachowań związanych z określonym miejscem jednostki w cyklu zmiany. Tworzą one wymiar tymczasowy, gdyż zmiana jest zjawiskiem rozłożonym w czasie. Każde ze stadiów odzwierciedla nie tylko jakiś przedział czasu lecz także zestaw zadań, które trzeba wykonać aby przejść do następnego stadium. Wprawdzie czas , jaki zajmuje przejście przez każde stadium bywa różny, ale przyjmuje się, że zadania do wykonania są takie same

Stadia zmiany

Stadium prekontemplacji

• STADIUM PRZEDREFLEKSYJNE (Precontemplation) - w tym stadium nie ma intencji zmiany zachowania w dającej się przewidzieć przyszłości. Człowiek w tym stadium nie uświadamia sobie swoich problemów. „O ile wiem nie mam żadnych problemów, które wymagałyby ode mnie zmiany” Inni ( bliscy) widzą te problemy.

STADIUM REFLEKSJI

• ( Contemplation|) - lub inaczej wątpliwości i rozważań - w tym stadium ludzie są świadomi istnienia problemu i poważnie myślą o przezwyciężeniu go, ale jeszcze nie zobowiązali się do podjęcia działania: „Mam problem i rzeczywiście myślę, że powinienem nad nim popracować”. Poważne rozważanie rozwiązania problemu jest centralnym elementem tego stadium. Wiadomo gdzie się chce iść, ale nie jest się jeszcze gotowym aby to zrobić. W stadium refleksji można utknąć na długo.

STADIUM PRZYGOTOWANIA ( Preparation

• Łączy kryteria intencji i zachowania. Osoby znajdujące się w tym stadium zamierzają natychmiast podjąć działania i donosza o drobnych zmianach ( np. wypalam o 5 papierosów mniej). Osoby w tym stadium muszą ustalić cele i priorytety. Są bardziej zaangażowane w zmianę, ale ich działania nie spełniają jeszcze warunku skutecznego działania

STADIUM DZIAŁANIA ( Action)

• działanie pociąga za sobą najwyraźniejsze zmiany zachowania i wymaga wiele czasu i energii. Modyfikacje zachowania dokonywane w tym stadium są zwykle najbardziej widoczne i zyskują największe uznanie otoczenia. Za znajdujące się w stadium działania uważamy takie osoby, którym udało się zmienić swoje problemowe zachowanie na okres od jednego dnia do 6 miesięcy, co oznacza spełnienie określonego kryterium takiego jak abstynencja „ naprawdę bardzo się staram żeby się zmienić”

STADIUM UTRWALANIA

• w ostatnim stadium człowiek stara się zapobiec nawrotowi i umocnić korzyści płynące z działania. Stadium to tradycyjnie spostrzegano statycznie, jest ono jednak związane z kontynuacją zmiany a nie jej brakiem. W przypadku przewlekłych problemów trwa minimum 6 miesięcy, licząc od rozpoczęcia działania, a niekiedy do końca życia.

STADIUM UTRWALANIA

• . Uznanie, że ktoś znajduje się w tym stadium wymaga spełnienia kryterium uwolnienia się od przewlekłego problemu i/lub konsekwentnego zaangażowania się w nowe, nie dające się z nim pogodzić zachowania na okres dłuższy niż 6 miesięcy „ Muszę teraz na siebie uważać aby nie powrócił mój problem”.

MODEL SPIRALI

• Model transteoretyczny to nie liniowy ani kołowy schemat. ( zmodyfikowano poprzedni model, w którym było stadium nawrotu. W przypadku uzależnień nawrót jest raczej regułą niż wyjątkiem. Model spirali pozwala wyjaśnić to zjawisko. W modelu tym możliwe jest przejście od refleksji przez przygotowanie i działanie do stadium utrwalenia, ale wiele osób miewa nawroty i cofa się do stadium wcześniejszego.

MODEL SPIRALI

• Część z nich czuje się przegrana, zawstydzona, winna i dlatego rezygnują z dalszej zmiany cofając się do stadium przedrefleksyjnego i czasem na długo w nim pozostają. Znaczna większość z nich ponownie przechodzi przez stadia zmiany, czasami odbywa się do łatwiej i szybciej. Rozwiązanie problemu następuje wówczas, kiedy dana osoba nie odczuwa już żadnych pokus by powrócić do problemowych zachowań i nie musi już czynić wysiłków żeby uniknąć nawrotu.

MODEL SPIRALI

• Zakończenie leczenia i rozwiązanie problemu nie następują równocześnie. Psychoterapia często kończy się wcześniej, zanim poważne problemy klienta zostaną rozwiązane. Z tego też powodu klient może przeżywać lęk i stres związany z jej zakończeniem.

Integracja stadiów i procesów

• Jeśli terapeuta wie, w jakim stadium zmiany znajduje się pacjent, będzie też wiedział jaki proces zastosować by pomóc pacjentowi przejść do następnego stadium..

Integracja stadiów i procesów

Skuteczna zmiana zachowania zależy od robienia właściwych rzeczy ( procesy) we właściwym czasie ( stadia).

Poziomy zmiany

• Główny wymiar podejścia transteoretycznego odnosi się do kwestii poziomów ludzkiego funkcjonowania.

• Poziomy zmiany stanowią hierarchiczną organizację pięciu różnych, lecz powiązanych ze sobą poziomów psychologicznych problemów, którymi można zajmować się w psychoterapii

Poziomy zmiany

• 1.objawy /problemy sytuacyjne

• 2.nieprzystosowawcze treści poznawcze

• 3. aktualne konflikty interpersonalne

• 4. konflikty rodzinne ( systemowe)

• 5. konflikty intrapsychiczne.

Poziomy zmiany

• W terapii transteoretycznej, jako modelu integracyjnym, docenia się wagę każdego z poziomów. W modelu tym zaleca się interwencje najpierw na poziomie objawu, w miarę jak schodzimy w dół hierarchii, czynniki determinujące problem są coraz mniej uświadamiane i bardziej oddalone od teraźniejszości. Tak więc zakłada się w tym modelu, że im głębszy poziom wymaga zmiany tym dłuższa i bardziej kompleksowa musi być psychoterapia