STREFY KLIMATYCZNE

Na przebieg procesów klimatotwórczych wpływa zróżnicowanie oświetlenia ziemi, co jest skutkiem kształtu i ruchów Ziemi oraz zróżnicowania jej powierzchni. Czynniki te powodują strefowe i astrefowe zróżnicowanie klimatu. Do geograficznych czynników klimatycznych, zalicza się przede wszystkim szerokość geograficzną oraz rozkład lądów i mórz, wysokość nad poziomem morza, ukształtowanie terenu, prądy morskie, szatę roślinną a także pokrywę śnieżną i lodową. Począwszy od starożytności aż do XIX wieku strefy klimatyczne identyfikowano ze strefami oświetlenia, czyli z szerokością geograficzną. W XX w. powstało wiele klasyfikacji klimatów. W polskich atlasach geograficznych w klasyfikacji klimatów wyróżnia się na każdej półkuli 5 stref klimatycznych, a w każdej z nich kilka typów klimatu. Podstawą do określenia typu klimatu są rozkład opadów w ciągu roku, wartości i przebieg temperatury oraz charakter roślinności.

I. Strefa klimatów równikowych.

W strefie tej średnia temperatura wszystkich miesięcy przewyższa 20°C, a dobowe i roczne amplitudy temperatury nie przekraczają kilku stopni. Opady są najwyższe przy zenitalnym położeniu Słońca. Pory roku są wyznaczone przez pory opadów. W strefie tej wyróżnia

się trzy podstawowe typy klimatów równikowy wybitnie wilgotny, podrównikowy wilgotny

i podrównikowy suchy. Bezpośrednio przy równiku występuje klimat wybitnie wilgotny,

o opadach całorocznych. W miarę oddalania się od równika opady występują sezonowo

i jednocześnie maleje ich suma. Strefa klimatów równikowych obejmuje duże obszary Afryki (od ok. 20°S do 15°N), Ameryki Południowej i Środkowej, Archipelag Malajski i Półwysep Malajski, Filipiny, Północną Australię i prawie cały Madagaskar.

Układ pór roku jest zależny od rozkładu opadów.

W okolicach równika dominującą formacją roślinną jest wilgotny, wiecznie zielony las równikowy.

II. Strefa klimatów zwrotnikowych.

Przy średniej rocznej powyżej 20°C temperatura najchłodniejszego miesiąca waha się

od powyżej 20°C do 10°C; latem, zwłaszcza w klimacie suchym występują duże amplitudy dobowe. Notuje się tu temperatury wyższe niż w pozostałych strefach. Opady przypadają

na półrocze letnie lub są bardzo skąpe, sporadyczne. Klimat tej strefy kształtują dynamiczne wyże okołozwrotnikowe, stąd przeważająca część tej strefy ma klimat suchy i skrajnie suchy w niej też występują najliczniejsze i największe pustynie: Sahara, pustynia Arabska, wieka pustynia Australijska, pustynia Kalahari.

Na zachodzie kontynentów pustynie dochodzą do samego brzegu morskiego,

co wiąże się z występowaniem litych wybrzeży zimnych prądów morskich. Wschodnie wybrzeża mają klimat wilgotniejszy, gdyż wiatry wschodnie przynoszą tam wilgotne powietrze znad oceanu. W obszarach monsunowych tej strefy, obejmujących subkontynent Indyjski, Półwysep Indochiński oraz niewielki fragment południowo-wschodnich Chin, występuje klimat monsunowy z dużymi sumami opadów przypadającymi na porę monsunu letniego.

III. Strefa klimatów podzwrotnikowych.

Średnia roczna temperatura wynosi od 10şC do 20°C, temperatura najchłodniejszego miesiąca od powyżej 10°C (w klimatach morskich) do poniżej 0°C (w kontynentalnych). Latem

w klimatach suchych panują bardzo wysokie temperatury. W klimacie Śródziemnomorskim, należącym do klimatów morskich, opady przeważają w półroczu zimowym, a lato jest gorące i suche. Tego typu klimat występuje w basenie Morza, Śródziemnego, w wąskim pasie wybrzeży wschodnich i zachodnich. obu Ameryk, na południowych krańcach Afryki

i Australii. Klimat kontynentalny suchy mają: Wyżyna Irańska, Kotlina Kaszgarska i Tybet. Odmiana monsunowa z ciepłymi i wilgotnymi latami oraz suchymi i zimnymi zimami występuje we wschodniej Azji.

Wybrzeża Morza Śródziemnego, położone w strefie tego klimatu, porasta gęsta makia. Składa się ona m.in. z krzewów i karłowatych drzew.

IV. Strefa klimatów umiarkowanych.

Klimaty tej strefy są kształtowane w dużej mierze przez układy niżowe przemieszczające

się znad oceanów w kierunku wschodnim Przy Średniej rocznej temperaturze od 0°C do 10°C, temperatura najcieplejszego miesiąca przekracza 10°C. Wyróżnione tu klimaty morskie

i przejściowe mają amplitudę roczną poniżej 25°C, a kontynentalne wyższą od 25°C

i sięgającą 35-45°C w warunkach skrajnie kontynentalnych. W klimatach morskich opady

są całoroczne lecz przeważają jesienno-zimowe, a w przejściowych, kontynentalnych

i monsunowych - letnie. W wyróżnionej w tej strefie grupie klimatów ciepłych temperatura trzech miesięcy letnich przekracza 15°C, a w grupie klimatów chłodnych morskich temperatura dwóch miesięcy letnich waha się od 10°C do 15°C. Zasięg występowania klimatów morskich zależy od ukształtowania powierzchni; przy równoleżnikowo położonych górach Europy klimat morski sięga aż po centrum kontynentu.

W strefie tego klimatu, gdzie opady są zbyt małe, by mógł rosnąć las, występują trawiaste stepy.

V. Strefa klimatów okołobiegunowych.

W tej strefie, przy średniej rocznej temperaturze poniżej 0°C, temperatura najcieplejszego miesiąca jest niższa od 10°C. Opady są całoroczne, z przewagą śnieżnych, o małych sumach ok. 250 mm. Wyróżnia się klimat subpolarny, o temperaturach najcieplejszego miesiąca powyżej 0°C, i polarny z temperaturą najcieplejszego miesiąca poniżej 0°C.

W zasięgu klimatu tej znajduje się cała Antarktyda (to lodowa pustynia. Na większości jej obszaru przez cały rok utrzymuje się ujemna temperatura powietrza), Grenlandia, północne krańce Ameryki Północnej oraz Azji i niewielkie obszary w północnej Europie.

W każdej strefie klimatycznej można wyróżnić klimat górski. Cechują go zmiany klimatyczne zachodzące piętrowo wraz ze wzrostem wysokości.

Ze względu na duże zróżnicowanie warunków klimatycznych na Ziemi, wyróżnia się strefy klimatyczne. Każdej z nich odpowiada charakterystyczny przebieg temperatur powietrza

oraz rozkład opadów w ciągu roku. Poszczególne strefy klimatyczne charakteryzują się też specyficzną szatą roślinną.

Strefa klimatyczna	Stacja	Wysokość (w m n.p.m.)	Średnia roczna temperatura powietrza (w C°)	Roczna suma opadów atmosferycznych (w mm)	Roczna amplituda temperatury powietrza (w C°)
równikowa	Medan	25	26	2065	1,6
zwrotnikowa	Asuan	194	25,9	0	18,3
podzwrotnikowa	Ateny	107	7,8	371	17,6
umiarkowana	Warszawa	106	7,8	515	21,3
okołobiegunowa	Davis	13	-10,2	75	16,4

---