Wiele autorów prac z dziedziny zarówno lingwistyki jak i literaturoznawstwa umieszcza stylistykę na pograniczu obu tych dziedzin nauki. Zanim więc przejdę do omawiania właściwości stylistycznych i językowych zabytków średniowiecznych, należy dokonać następującego rozróżnienia: 1) czym zajmuje się stylistyka lingwistyczna i czym różni się przedmiot jej badań od przedmiotu badań stylistyki literackiej; 2) jaka jest różnica pomiędzy językiem a stylem; oraz określić przedmiot badań, czyli styl.

Tadeusz Milewski w swoim artykule pt. O przedmiocie i zakresie badań stylistycznych, charakteryzując obie te dziedziny nauki, tzn. lingwistykę literacką i lingwistyczną, pisze: „Jeżeli stylistyka bada normy regulujące wybór norm językowych posiadających tę samą wartość sema[n]tyczną, to stylistyka lingwistyczna analizuje normy wyboru spontanicznego, nie obliczonego na efekt, a będące jedynie wynikiem swobodnej gry asocjacji. Natomiast stylistyka literacka omawia normy wyboru świadomego, przeprowadzonego ze współudziałem refleksji, a mającego na celu wywołanie efektu”.

Zgodnie z przyjętą definicją przedmiotem zainteresowania lingwistyki stylistycznej będą: synonimy emocjonalne, normy stylistyczne oparte o pewne zjawiska społeczne (takie jak normy grzecznościowe, normy wynikające z językowego tabu, a co za tym idzie - użycie eufemizmów), dialekty i socjolekty (Milewski zauważa, że z użyciem dialektu lub socjolektu przez autora tekstu wiąże się wyobrażenie czytelnika o środowisku, z jakiego nadawca pochodzi, co wpływa na emocjonalny odbiór treści) oraz szyk wyrazów (dotyczy języka polskiego). Do powyższego zespołu środków i zachowań językowych Szober dodaje jeszcze frazeologię. Z tego wynika, że takie zagadnienia, jak rym i rytm wchodzą już w obręb stylistyki literackiej.

Jeśli chodzi o język a styl, Milewski jako główną opozycję różnicującą oba pojęcia wskazuje ogólność - jednostkowość, tzn. zadaniem gramatyki jest badanie języka w jego formie ogólnej i typowej, podczas gdy stylistyka zajmuje się stylem, czyli tym, co indywidualne i jednostkowe w całym języku i systemie. Korzystając z terminów de Sausseura, można powiedzieć, że styl jest parole w odniesieniu do langue.

Szober definiuje styl jako „wynik ustosunkowania zawartych w zdaniu, jego równoważniku lub wyrażeniu syntaktycznym, wyobrażeń semazjologicznych do wyrażanego przez nie pozajęzykowego wyobrażenia zbiorowego”. Ta definicja trafnie ujmuje zarówno cechy formalne stylu, tzn. właściwości językowe tekstu nacechowanego stylistycznie, jak i odniesienie zdarzenia językowego do rzeczywistości pozajęzykowej i zakorzenienie jej w kontekście kulturowym.

Jeśli chodzi natomiast o język literacki, do tej pory toczą się między badaczami spory o jego genezę. Jego początków dopatruje się Klemensiewicz w XIV wieku: „najstarsze wytwory kształtującego się dopiero, ale już w tym procesie daleko posuniętego polskiego literackiego, należą do w. XIV, w którym opuszczamy już krąg niesprawdzalnych przypuszczeń, a stajemy wobec faktów”. Wcześniej, jak zaznacza badacz, wszechobecna łacina, hamowała rozwój języka ojczystego. Dlatego też nie można mówić o odmianie literackiej języka ogólnego wcześniej niż w XIII wieku.

Przyjmując, za Klemensiewiczem, twierdzenie, że „język to system gramatyczny w różnych swoich działach oraz zasób słownictwa” oraz że odrębność tej struktury stanowi o odrębności języków, można podzielić język narodowy na odmiany wg następującego schematu:

język narodowy

język ogólny język regionalny

mówiony pisany

(literacki)

styl artystyczny styl normatywno- styl praktyczny

-dyrektywny tutaj: roty przysiąg sądowych

literatura literatura Bulla gnieźnieńska

kościelna świecka kazania

poezja

proza psałterzowo- religijno-

-biblijna -dydaktyczna

modlitwy dydaktyka życia

poezja religijna codziennego

proza religijna

(apokryfy, żywoty, legendy)

Na podstawie: Klemensiewicz, Michałowska

Ponieważ język literacki jest pewną formą języka ogólnego, pomijam na razie język regionalny, którego niektóre cechy zostaną omówione przy bardziej szczegółowej analizie zabytków średniowiecznych i ich cech dialektalnych, które, jak stwierdził Milewski, też są elementem stylu.

Należy zaznaczyć, że teksty mówione też mogą posiadać cechy stylu literackiego (który, jak wynika z powyższego zestawienia, jest pojęciem nadrzędnym wobec trzech stylów funkcjonujących w jego obrębie), a przez to - nosić cechy któregoś z trzech stylów funkcjonalnych. Przytoczę definicję języka literackiego wg Klemensiewicza: „Języka literackiego używa się do ukształtowania na piśmie wypowiedzi w procesie stylizacji pojętej jako świadoma i celowa, wyborcza i wartościująca operacja językowa, dokonywana przez wytwórcę w poszukiwaniu takiej struktury, która by okazywała największą zdatność i stosowność w realizowaniu jego zamierzeń komunikatywnych, ekspresywnych, impresywnych [...] Krótko określimy język literacki jako tę odmianę języka ogólnego, która podlega nie tylko normą poprawności gramatyczno-leksykalnej - i to ściślej ujętym i przestrzeganym niż w odmianie mówionej - ale też stylistycznym dyrektywom doboru środków językowych dla określonego typu wypowiedzi pisanej, np. artystycznej, naukowej, dydaktycznej itp.”. Tak sformułowana definicja jest definicją pragmatyczną, zostawiającą w obrębie języka literackiego miejsce na twórczość oralną, również tą z odmiany języka ogólnego, ale zwłaszcza z jego odmian regionalnych. Będą tu należeć podania, baśnie, powiastki, modlitwy, zaklęcia, przysłowia, pieśni.

Ponieważ jednak nie dysponujemy żadnym materiałem, potwierdzającym język średniowiecznej twórczości oralnej, z konieczności ograniczę analizę do zabytków pisanych.

Kierowana względami pragmatycznymi, czyli głównie troską o rozmiar pracy i jej zgodność z tematem, dokładniej omówię tylko cechy stylu artystycznego, jako tego najszerzej reprezentowanego przez przetrwałe do dnia dzisiejszego zabytki piśmiennictwa średniowiecznego, pozostałe przedstawiając na zasadzie porównania.

Teksty należące do tej grupy zostały roboczo podzielone na dwie podgrupy - tekstów literatury kościelno-religijnej (stosunkowo licznych w prezentowanym okresie) oraz nielicznych utworów świeckich.

Pierwszą podgrupę reprezentują pierwsze przekłady Biblii lub jej fragmentów. Należą do niej: Psałterz floriański (koniec XIV w.), Biblia Królowej Zofii (ukończona w 1455r.) oraz Psałterz puławski (koniec XIV lub początek XV w).

Przypuszcza się, że oba psałterze są odpisami jednego pierwowzoru (prawdopodobnie Psałterza Kingi z XIII w., który się nie zachował, dlatego istnieje w historii literatury tylko potencjalnie), jednak, mimo wielu podobieństw, dostrzegalne są liczne różnice pomiędzy nimi. Pierwszy z nich powstał jako dar dla królowej Jadwigi, osoby wszechstronnie wykształconej, drugi, jak się podejrzewa, miał służyć osobom świeckim lub niższemu duchowieństwu. Można to wnioskować na podstawie objaśnień do terminów występujących w psalmach, które zostały do nich dołączone, oraz leksyki i składni. Jest ona nowocześniejsza niż we wcześniejszym przekładzie, zbliża się do polszczyzny mówionej (na podstawie tego możemy wnioskować, że Psałterz puławski miał trafić do osoby o niskim wykształceniu). Spośród różnic leksykalnych należy wymienić archaiczne formy zaimków (jen, jenże) oraz czasowników (wstali są, naspał jeśm sie, wstał jeśm) w Psałterzu floriańskim w porównaniu do nowszych (zaimki: co, który oraz czasowniki: wstali, naspałeśm sie, wstałeśm) w Psałterzu puławskim. Nie sposób przecenić roli, jaką odegrały wczesne przekłady psałterza i Biblii w kształtowaniu polskiego słownictwa biblijnego - pojawiają się po raz pierwszy (oczywiście z dzisiejszej perspektywy) latynizmy określane jako biblijne (np. cedr, manna), liczne kalki składniowe i leksykalne, biblijne słownictwo podniosłe (np. bydlić=być, piać=śpiewać, gospodzin=pan). Zaskakuje bogactwo metaforyki, zwłaszcza chodzi o metafory konkretyzujące wyrażenia abstrakcyjne (np. w Psałterzu floriańskim niewinność=biel: nad śnieg ubielon będę). W Biblii Królowej Zofii pojawiają się archaizmy językowe, takie jak liczba podwójna (dwa męża, ktorasta) oraz bohemizmy, wyrazy nie używane lub mające w zwykłym użyciu inne znaczenie (dla przykładu: opatrzyć=obejrzeć, zobaczyć; pobicie=dach, taras na dachu). Wyznacznikiem stylu literackiego jest duża ilość konstrukcji imiesłowowych.

Następną grupę tekstów, reprezentujących literaturę kościelno-religijną, wyznaczają modlitwy. W 1248 roku na synodzie wrocławskim postanowiono, że modlitwy Ojcze nasz i Wierzę, lub przynajmniej Wierzę, mają być odmawiane po polsku. Synod łęczycki, zwołany w 1285 roku, ustanowił odmawianie trzech modlitw (Ojcze nasz, Wierzę i Zdrowaś Mario) po polsku. Zbiorowej recytacji modlitw towarzyszyła prawdopodobnie recytacja rymowanych Dekalogów. Pierwszy zachowany pochodzi z 1399 roku. Teksty te musiały być poddane prawidłom, umożliwiającym ich zapamiętanie (memoryzowane). Ponadto cechowały się językiem podniosłym, uroczystym, odbiegającym od mowy potocznej, służyły wyrażaniu treści emocjonalnych. Michałowska przypuszcza, że były one podstawą tworzenia języka poetyckiego.

Stosunkowo późniejsze są zbiory modlitw, czyli modlitewniki, tworzone na zlecenie do użytku osobistego. Najbardziej znane to trzy modlitewniki kobiece: Godzinki Wacława (spisane w latach 1476-1482), Modlitewnik Nawojki (tzn. Natalii), Modlitewnik siostry Konstancji (skopiowany w 1527 roku z wcześniejszego oryginału). Spełniają one wymogi wyrażenia treści emocjonalnych, co przejawia się m. in w żywym obrazowaniu, operowaniem szeregami epitetów, paralelizmem i antytezą oraz, pod względem stylistycznym, kunsztowną budową wypowiedzi.

Do poezji religijnej można zaliczyć takie teksty, jak: Bogurodzica, Krystus zmartwychwstał je, Maryja, czysta dziewice, Mocne Boskie tajemności (ok. 1453), Radości wam powiedam (ok. 1470 r.). Główne cechy stylistyczne tego typu twórczości to: bogata synonimika (nagromadzenia rzeczowników z określeniami), wyrazy bliskoznaczne o nacechowaniu stylistycznym stają się nośnikami treści emocjonalnych, pojawiają się zdrobnienia (np. Synek, główka, dziatki); przewaga rzeczowników nad czasownikami (wpływa to na abstrakcyjność treści w opozycji do konkretności, realizowanej za pomocą czasowników); powtórzenia (głównie przymiotników), które również przyczyniają się do emocjonalnego odbioru treści; kunsztowny układ składniowy, charakteryzujący się paralelizmami, apostrofami, zastosowaniem skomplikowanej struktury wersyfikacyjnej. Jeśli chodzi o leksykę, warto wymienić szereg synonimiczny chwila-godzina (w rozumieniu godziny, stosowany rzadko, pojawia się także w Rozmyślaniach przemyskich), antonimiczny stary-młody (dosyć popularny, odnajdujemy go także w Legendzie o św. Aleksym i w Rozmowie mistrza Polikarpa ze śmiercią), stosowany w poezji (Ostrowska przypuszcza, że był to szereg nacechowany stylistycznie). Zwrot bracia miła był powszechnie używany w literaturze; przymiotnika miły użyto tu w znaczeniu 'drogi', popularnym wówczas w języku, nawiązuje on do późniejszego znaczenia miły=miłościwy.

Następną grupę stanowi proza religijna, reprezentowana przez takie teksty, jak: Rozmyślania przemyskie, Żywot Pana Jezu Krysta, Żywot św. Błażeja, Rozmyślania dominikańskie. W porównaniu do poezji religijnej, obserwuje się tutaj zbliżenie do mowy potocznej. Teksty nasycone są dialogami, budowanymi z krótkich, urywanych zdań, oddającymi atmosferę zwykłej rozmowy, chociaż w narracji obserwuje się zdania wielokrotnie złożone, kunsztowną i podniosłą formę mają też niektóre monologi. Zbliżenie do mowy potocznej osiąga się głównie za pomocą leksyki - występują tu deminutywa (np. osiołek, dzieciątko, rąbek, baranek) oraz wyrażenia pospolite (np. klusię, dobyczęta, baby, opłcienie).

Literatura świecka najbardziej przypomina pod względem stylistycznym ostatnią z omawianych grup. Tak samo troska o zrozumiałość zajmuje miejsce troski o kunszt języka. Styl wypowiedzi jest zbliżony do stylu potocznego (prostota budowy składniowej, liczne wykrzykniki, pod względem leksykalnym potocyzmy, w tym także metaforyka potoczna, niejednokrotnie słownictwo jest dosadne, jak np. Kłamcie, chłopy, jako psy w Pieśni o zabiciu Andrzeja Tęczyńskiego). Teksty reprezentujące tą odmianę stylistyczną to, wspomniana już Pieśń o zabiciu Andrzeja Tęczyńskiego, Pieśń o Wiklefie, Chytrze bydlą z pany kmiecie..., Satyra na leniwych chłopów oraz nielicznie zachowane pieśni miłosne i swawolne.

Pod względem stylistycznym grupy literatury świeckiej i literatury dydaktycznej (zarówno tej religijnej, jak i dotyczące życia codziennego) są do siebie bardzo zbliżone. Michałowska łączy np. pieśń Słoty (wg podziału, którym kieruję się w pracy - przedstawicielkę literatury dydaktycznej życia codziennego) z tytułami wymienionymi powyżej w grupę „poezji świeckiej i polemiczno-religijnej”. Podobnie rzecz się ma z Rozmowie mistrza Polikarpa ze Śmiercią, która została zestawiona z Legendą o św. Aleksym, pieśnią o św. Stanisławie i Skargą umierającego w jedną grupę „poezji kręgu przykościelngo”. Podobnie powiązane pod względem stylistycznym będą kazania i proza religijna (apokryfy, żywoty, legendy). Jako utwory dla masowego odbiorcy cechować je będzie język potoczny, prosta składnia, żywe obrazowanie, metafory zaczerpnięte z życia codziennego, mające ukonkretnić zjawiska abstrakcyjne, przez co w większym stopniu oddziaływać na wyobraźnię; język emocjonalny (zgrubienia, zdrobnienia, frazeologia życia codziennego, apostrofy do słuchacza).

Jeszcze na dwa ważne zagadnienia, związane z całokształtem twórczości literackiej średniowiecza, należy zwrócić uwagę: powiązanie stylistyki polskich tekstów z normami retorycznymi oraz cechy dialektalne zabytków piśmiennych.

Teresa Skubalanka zwraca uwagę na to, że w początkowej fazie rozwoju języka literackiego istniały dwa style - retoryczny oraz hymniczny. Analizując styl Bogurodzicy oraz Kazań świętokrzyskich, badaczka umieszcza je w zakresie oddziaływania ars dicendi. Styl retoryczny wpływa na elegancję wypowiedzi, kwiecistość stylu, o którym można mówić jako o „uczonym”. Na poziomie języka, oprócz tropów retorycznych, przejawia się on stosowaniem skomplikowanej składni w zdaniu, jego mocnym zrytmizowaniem, dużą ilością rzeczowników abstrakcyjnych, licznymi alegoriami i symbolami oraz szczególnym znaczeniem cyfr i stosowaniem scholastycznych metod podziału tekstu (układy dwójkowe, trójkowe, czwórkowe). Podobny styl występuje w pierwszych kazaniach.

Sytuacja zmienia się nieco, gdy język polski rozpowszechnia się, a teksty zaczynają tworzyć nie tylko duchowni o wyższym wykształceniu, ale również sami odbiorcy (mnisi, klerycy, bakałarze, lutniści, umiejący pisać szlachcice i plebejusze). Do odmiany literackiej języka wchodzi potoczne słownictwo, frazeologia, przysłowia, składnia ulegnie uproszczeniu, zdarzają się błędy językowe, nieumiejętne jego użycie, nieporadność wiersza. Ale jednocześnie język staje się mniej uczony, a bardziej obrazowy, dostępny szerszemu gronu odbiorców.

Biorąc pod uwagę ogromną rolę, jaką odegrała retoryka w piśmiennictwie średniowiecza, traktuje Skubalanka styl retoryczny jako nadrzędny użytkowych stylów pisanych. Jego regułom poddane są styl urzędowy, epistolarny i „inne”. W schemacie prezentującym tę zależność zaskakuje fakt, że Skubalanka traktuje styl artystyczny jako użytkową odmianę stylu mówionego i wywodzi ją z ogólnopolskiego dialektu kulturalnego, w którym początek miały także odmiany pisane języka. Znaczy to, że wg badaczki styl artystyczny jest ściśle powiązany z twórczością oralną, traci jednocześnie powiązanie z twórczością piśmienną. Chyba że Skubalanka traktuje styl literatury średniowiecznej jako użytkowy, dając mu miejsce w stylach „innych” niż urzędowy i epistolarny, podporządkowując w ten sposób całą literaturę średniowieczną względom praktycznym. Twórczość artystyczna jest natomiast, wg omawianego schematu, związana z folklorem, a przez to podporządkowana cechom dialektalnym.

Ślady różnych dialektów odnajdujemy w niemal każdym zabytku piśmienniczym, pochodzącym z czasu kształtowania się i wczesnego rozwoju języka ogólnego. Klemensiewicz mówi nawet o „integracji regionalnych gwar piśmiennych”, czyli występowaniu pewnych tendencji normalizacyjnych, mających na celu ujednolicenie literackiej odmiany języka ogólnego. Klemensiewicz wymienia następujące zabytki, w których pojawiają się cechy dialektalne: wielkopolskie w Kazaniach gnieźnieńskich; środkowomałopolskie w Psałterzu floriańskim, Żywocie Błażeja, Psałterzu puławskim; północnomałopolskie w Kazaniach świętokrzyskich, Psałterzu floriańskim, Biblii szaroszpatackiej; mazowieckie w Kodeksie Świętosława z Wocieszyna, Przekładzie praw Macieja z Różana, Rozmowie mistrza Polikarpa ze śmiercią, Skardze umierającego i Legendzie o św. Aleksym. Poza tym materiału do badania dialektów dostarczają roty sądowe.

Wśród tendencji normalizacyjnych wymienia Klemensiewicz: „unikanie małopolskiej wymowy typu fała za chwała; przewaga wielkopolskiego iże nad małopolskim eże; zastępowanie małopolskiego formantu -sk przez wielkopolskie -sko; uogólnianie małopolskiego ra- ja- za trafiając się w wielkopolszczyźnie re- je-; uogólnienie formantów -ec -ek wbrew północnowielkopolskiemu -c -k; szerzenie się małopolskiego formantu -ow za wielkopolskie -ew” a także unikanie mazurzenia (jeśli przyjmiemy, że istniało ono już w średniowieczu).

Na zakończenie tej próby omówienia cech stylistycznych i językowych literatury średniowiecznej warto dokonać podsumowania, które miałoby na celu zebranie tych wszystkich cech. I tak należeć będą do nich:

• stały repertuar środków stylistycznych, wśród których szczególną rolę odgrywają powtórzenia, szeregi synonimiczne, apostrofy, antonimy;

• paralelizm składniowy;

• związek z mową potoczną (słownictwo ekspresywne, potocyzmy i potoczna frazeologia, metaforyka przejęta z życia codziennego);

• kunszt wersyfikacyjny w poezji, który przekłada się na skomplikowaną składnię w zdaniu; podobna składnia uwidacznia się w prozie w częściach mocno zretoryzowanych (np. podniosłe monologi Marii pod krzyżem);

• stały zasób leksykalny w tekstach psałterzowo-biblijnych, przejętych z łaciny, np. balsam, bawół, bazyliszek, cedr, centuryjon, cypresz (=cyprys), kalendy, manna, mirra, muł, palma, trybun;

• liczne czechizmy, tworzone na użytek danego tekstu, potem szybko wychodzące z użycia (dot. literatury psałterzowo-biblijnej), np. dobytczę (bydlę), kradno (po kryjomu), kupidło (cena), zapad (zachód); szczególne ich nagromadzenie dostrzega Klemensiewicz w Legendzie o św. Dorocie, w nieco mniejszym zakresie w Psałterzu floriańskim, Psałterzu puławskim i Biblii szaroszpatackiej;

• repertuar słów podniosłych z zakresu terminologii kościelnej, charakterystycznych dla stylu psałterzowo-biblijnego, np. bydlić, błogosławić, bój, bojować, chwała, dziewica, kajać się, kalać, krasa, pokłonić się, piać, pienie, rzec, wielbić, wielebny,

• przewaga rzeczowników nad czasownikami, treści abstrakcyjnych nad konkretnymi,

• tekst mocno zretoryzowany, kunsztowna wersyfikacja, duża rola rymu i rytmu, kwiecistość stylu, scholastyczne zamiłowanie do cyfr, które ujawnia się także w konstrukcji tekstu,

• nagromadzenia,

• częste użycie apostrofy i wołacza,

• obecność cech dialektalnych przynależnych językowi twórcy tekstu przy jednoczesnym ich ograniczaniu na rzecz kształtowania jednorodnego ogólnego języka literackiego.

W całej artystycznej literaturze średniowiecznej spotykamy się z niezwykłym kunsztem wypowiedzi i dbałością o jej poprawność pod względem stylistycznym, językowym i zgodność z regułami retoryki. Artystom średniowiecznym udało się stworzyć styl, który do dzisiaj służy wyrażaniu podniosłych uczuć i stanów duszy. Wnieśli oni tym ogromny wkład w kształtowanie języka polskiego.

Bibliografia:

Michałowska Teresa: Średniowiecze, PWN, Warszawa 1995.

Milewski Tadeusz: O zakresie i przedmiocie badań stylistycznych, [w:] Stylistyka polska. Wybór tekstów, wyb. i opr. E. Miodońska-Brookes, A. Kulawik, M. Tatara, PWN, Warszawa 1973.

E. Ostrowska: Posłuchajcie bracia miła, [w:] Lektury polonistyczne, red. A. Borowski, J. S. Gruchała, Universitas, Kraków 1997, t. 2.

Skubalanka Teresa: Historyczna stylistyka języka polskiego, Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Wrocław 1984.

Szober Stanisław: Zjawiska stylu w stosunku do innych zjawisk językowych i stanowisko stylistyki wobec językoznawstwa, [w:] Stylistyka polska. Wybór tekstów, wyb. i opr. E. Miodońska-Brookes, A. Kulawik, M. Tatara, PWN, Warszawa 1973.

Walczak Bogdan: Zarys dziejów języka polskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1999.

T. Milewski: O zakresie i przedmiocie badań stylistycznych, [w:] Stylistyka polska. Wybór tekstów, wyb. i opr. E. Miodońska-Brookes, A. Kulawik, M. Tatara, PWN, Warszawa 1973, str. 16-17.

Zob. Tamże, str. 17-21.

Zob. St. Szober: Zjawiska stylu w stosunku do innych zjawisk językowych i stanowisko stylistyki wobec językoznawstwa, [w:] Stylistyka polska. Wybór tekstów, wyb. i opr. E. Miodońska-Brookes, A. Kulawik, M. Tatara, PWN, Warszawa 1973, str. 37.

Zob. Tamże, str. 36-37.

Szober, str. 41.

Zob. np. Pochodzenie polskiego języka literackiego, red. K. Budzyk, Wrocław 1956.

Z. Klemensiewicz: Historia języka polskiego, PWN, Warszawa 1974, 78-79.

Zob. Tamże.

Klemensiewicz, 77.

Zob. Tamże.

Zob. 1 str. niniejszej pracy.

Klemensiewicz, 78.

Analiza przeprowadzona na podstawie: T. Michałowska: Średniowiecze, PWN, Warszawa 1995.

Ponieważ nie chcę zbytnio odbiegać od wiodącej idei referatu, a mianowicie pokazania różnorodności stylów twórczości średniowiecznej oraz ich wpływu na rozwój języka literackiego, ograniczę się do przedstawienia głównych cech stylistycznych pieśni religijnych na podstawie pieśni Posłuchajcie bracia miła (na podstawie jej analizy przez Ewę Ostrowską, w: E. Ostrowska: Posłuchajcie bracia miła, [w:] Lektury polonistyczne, red. A. Borowski, J. S. Gruchała, Universitas, Kraków 1997, t. 2, str. 5-51).

O powiązaniu ars dicendi i stylu zabytków średniowiecznych zob. T. Skubalanka: Historyczna stylistyka języka polskiego, Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Wrocław 1984, [tu:] Zabytki stylu kunsztownego, str. 28-35.

Tamże, str. 37.

Omawiany wykres: Zob. Skubalanka, str. 18.

Zob. Klemensiewicz, str. 87.

Klemensiewicz, str. 89.

Wyrazy wymieniane za: Klemensiewicz, str. 137.

Zob. Klemensiewicz, str. 134-135.

Wyrazy wymieniane za: Skubalanka, str. 35.

9

---