Anna Dubel III POW
Wstępna diagnoza przypadków przemocy wobec dziecka w rodzinie.
Zjawisko występowania zachowań przemocy rodziców wobec własnych dzieci ma przede wszystkim społeczno wychowawczy charakter. Dotyczy specyficznej relacji społecznej o charakterze wychowawczym między dorosłymi (rodzicami) a dziećmi, relacji, której reguły poprawności, pożądane i powszechne formy oraz standardy określa dana kultura oraz dane społeczeństwo. Jeśli relacja ta charakteryzuje się nadużywaniem przez rodziców siły fizycznej lub zaniedbaniem obowiązków opieki nad zależnymi dziećmi, społeczeństwo może z różnych względów uznać ją za szkodliwą, niemoralną, niesprawiedliwą i identyfikować w kategoriach przemocy, nadużyć, wykorzystywania, krzywdzenia lub złego traktowania oraz podejmować wobec samego zjawiska i osób dopuszczających się określonych zachowań interwencje o różnorakim charakterze. W praktyce okazuje się jednak, iż rozpoznawanie przypadków występowania złego traktowania dzieci w rodzinach jest bardzo trudne. Przyczyn jest wiele, jednak podstawowe trudności wiążą się z samym skomplikowanym procesem diagnozy (Jarosz, 2006,s. 36).
Pełne rozpoznanie charakteru występowania przemocy w danej rodzinie może być rezultatem pracy jedynie całego zespołu specjalistów, a nie pojedynczych osób. W skład takiego interdyscyplinarnego zespołu diagnozującego powinni wchodzić: psycholog rodzinny i dziecięcy, pedagog, pracownik socjalny, lekarz, prawnik oraz przedstawiciel instytucji specjalistycznej pomocy ofiarom przemocy lub przedstawiciel organizacji lokalnej zajmującej się tym problemem, a także przedstawiciel policji, kurator sądowy czy ewentualnie ginekolog dziecięcy ( Jarosz, Wysocka, 2006, s.151).
Pełne rozpoznanie poprzedza zazwyczaj wstępna diagnoza. Jej celem jest wzmocnienie lub obalenie początkowych podejrzeń o występowaniu przemocy wobec dziecka w rodzinie. Czynności wstępnej diagnozy mogą być dokonywane przez określone pojedyncze osoby, takie które mają odpowiedni kontakt z dziećmi i ich rodzinami oraz posiadają stosowne przygotowanie i wiedzę (nauczyciele, wychowawcy, pedagodzy, pracownicy socjalni, itd.).
Przejawy złego traktowania drugiego człowieka nie mają żadnych granic i dotyczą jednostek w każdym przedziale wiekowym. Przynoszą cierpienie, a ich konsekwencji można doświadczać prze całe życie. W literaturze przedmiotu najczęściej opisuje się cztery formy złego traktowania:
przemoc fizyczna;
znęcanie psychiczne i emocjonalne;
wykorzystywanie seksualne;
zaniedbywanie.
Należy zaznaczyć, że niekiedy wyżej wymienione formy krzywdzenia
występują łącznie. Trudno też jest stwierdzić, która forma krzywdzenia jest bardziej dotkliwa. Zależy to często od okoliczności w jakiej znajduje się krzywdzona osoba oraz od jej konstrukcji psychicznej, także przedziału czasowego stosowania przemocy (Mazur, 2002, s. 37-38).
Przemoc fizyczna wobec dziecka „obejmuje wszelkie nieprzypadkowe użycie siły fizycznej w stosunku do dziecka, w wyniku czego doznaje ono bólu i urazów” (Jarosz, 2006, s. 39).
Przemoc fizyczna obejmuje wiele form zachowania, które mogą występować w postaci:
czynnej- wszelkie formy bicia- klapsy, uderzenia, bicie „na oślep”, kopanie, zadawanie ran ciętych i szarpanych, duszenie, oparzenia, usiłowanie i dokonywanie zabójstwa, a także popychanie, policzkowanie i rzucanie przedmiotami w ofiarę;
biernej- przejawiającej się w postaci zakazów mówienia, chodzenia, załatwiania potrzeb fizjologicznych, areszt domowy itp.
Niektóre obrażenia fizyczne specyficzne dla doznawania przemocy:
* nietypowa dla przypadkowych obrażeń lokalizacja (czaszka, uszy, głowa, usta, szyja, ramiona, klatka piersiowa, pośladki, uda);
* siniaki na częściach miękkich, w tym ślady szczypania (policzki, brzuch, pośladki, łydki, uda);
* obrażenia nieleczone, stare i nowe;
* siniaki w kształcie dłoni na policzkach i pośladkach;
* ślady wbijania paznokci;
* długie i głębokie zadrapania, cięcia;
* ślady duszenia lub krępowania;
* poważne urazy głowy u małych dzieci (zwłaszcza niemowląt, które jeszcze nie chodzą);
* oparzenia nietypowych części ciała;
* ślady ugryzień;
* liczne złamania i wiele innych.
Przemoc psychiczna. Psychiczne znęcanie się nad druga osobą można nazwać za amerykańskim psychoanalitykiem L. Schengoldem morderstwem duszy. Szkody wyrządzone ta metodą przemocy są niewymierzalne.
Znęcanie psychiczne jest nieuchwytną formą złego traktowania. Nie pozostawia widocznych śladów, trudno jest cokolwiek udowodnić. Nie można też precyzyjnie określić rozmiarów psychicznego krzywdzenia czy nawet wszystkich wymienić, nie da się również w sposób jednoznaczny sklasyfikować intensywności oraz stopnia dolegliwości. Pozostawia urazy w psychice na długie lata, a jednocześnie może być niezauważalna nawet przez wnikliwego obserwatora (Mazur, 2002, s.43).
Według E. Jarosz przemoc psychiczna wobec dzieci „dotyczy wszelkich zachowań, które niszczą godność dziecka , zachowań zaburzających konstruktywny obraz jego własnej osoby”.
Występuje w bardzo szerokiej gamie zachowań szczegółowych, takich jak wyzwiska, obrażanie, poniżanie, ciągłe wzbudzanie poczucia winy, upokarzanie, straszenie, izolowanie, terroryzowanie, szantażowanie, nadmierne ograniczanie i nadmierna kontrola, nadmierne wymagania lub sprzecznych wymagań, emocjonalne odrzucenie, a także zaniedbywanie potrzeb emocjonalnych.
Wykorzystywanie seksualne. Według definicji światowej Organizacji Zdrowia przemoc seksualna wobec dziecka to: „nadużycie dziecka do uzyskania przyjemności seksualnej przez osoby dorosłe”.
Badacze wyróżniają sześć typów przemocy seksualnej wobec dzieci:
bez kontaktu fizycznego: rozmowy o treści seksualnej kierowane do dziecka, ekspozycje anatomii i czynności seksualnych;
kontakty seksualne polegające na pobudzaniu intymnej części ciała, może przyjmować różne formy;
kontakty oralno- genitalne;
stosunki udowe;
penetracja seksualna;
seksualne wykorzystywanie dzieci, powiązane z różnymi formami przemocy (Mazur, 2002, s. 49).
Konsekwencje nadużyć seksualnych są rozległe i trwałe. Zaburzone
zostaje funkcjonowanie somatyczne i psychiczne ofiary. W efekcie nadmiernego pobudzenia i napięcia następuje rozregulowanie procesów fizjologicznych. Rozchwianie autoregulacji somatycznej może doprowadzić do bezsenności , lęków nocnych, braku łaknienia, zaburzeń trawienia, obniżenia kontroli nad zwieraczami, poczucia zmęczenia, wyczerpania, drętwienia kończyn i bólu głowy. Mogą pojawić się również problemy i dolegliwości ginekologiczne (Tucholska, 1999).
Niektóre specyficzne symptomy zachowania się dziecka wykorzystywanego seksualnie:
pseudodojrzałe zachowania o seksualnym charakterze, zachowania seksualne nietypowe dla wieku;
zachowania prowokujące seksualnie dorosłych lub rówieśników;
używanie nowych, nie spotykanych dotąd nazw organów i czynności płciowych;
agresywne zachowania seksualne wobec rówieśników;
symulowanie w zabawach stosunków seksualnych, odgrywanie przemocy seksualnej na lalkach lub zabawkach;
postawa obojętności i uciekanie od rzeczywistości;
ogólny brak zaufania;
uskarżania się na bóle podbrzusza i genitaliów bez medycznego wyjaśnienia;
niska samoocena i poczucie winy;
mówienie o sobie, że jest się brudnym, złym, zepsutym;
obawa przed badaniami medycznymi, niechęć do rozbierania się itp. Zaniedbywanie. Zdaniem J. Mazur wyróżniamy dwa rodzaje
zaniedbania:
Zaniedbanie fizyczne- brak należytej opieki w tym lekarskiej, wszelkie zaniedbania fizyczne. Jest to szczególnie dotkliwe dla dzieci oraz osób zależnych od opieki domowników.
Zaniedbanie psychiczne- obojętność, nieokazywanie pozytywnych uczuć, lekceważenie emocjonalne, lekceważenie psychicznych potrzeb( w tym materialnych).
Zaniedbywanie dzieci polega na niezaspokajaniu niezbędnych dla
prawidłowego rozwoju egzystencjalnych potrzeb dziecka związanych z odżywianiem, ubiorem, schronieniem, higieną opieką medyczną oraz kształceniem, jak też narażaniu dziecka na jakiekolwiek niebezpieczeństwo wskutek pozostawienia bez opieki dłuższy czas lub dopuszczania do przebywania dziecka w sytuacjach niebezpiecznych.
Fizyczne symptomy zaniedbania mają charakterystyczne cechy, takie jak:
* bardzo niska higiena osobista;
* zbyt niskie w stosunku do wieku waga i wzrost;
* dzieci zawsze głodne, zmęczone i apatyczne;
* nie leczone choroby i urazy;
* ślady licznych ukąszeń;
* świerzb;
* podczas krótkich pobytów poza domem rodzinnym dziecko szybko przybiera na wadze, poprawia się jego ogólna kondycja, a po powrocie do domu jego wygląd gwałtownie się pogarsza ( Jarosz, 2006, s. 43).
Wielu przypadkom krzywdzenia i zaniedbywania dzieci w rodzinie można by zapobiec lub im przeciwdziałać, wymaga to jednak przede wszystkim zmiany indywidualnych postaw wobec zjawiska i wobec konieczności interweniowania w rodzinę z takimi problemami. Takie zmiany muszą się stać udziałem w pierwszej kolejności tych, którzy ponoszą społeczno- zawodową odpowiedzialność za wspomaganie rozwoju dzieci i za funkcjonowanie rodzin, czyli miedzy innymi: nauczycieli szkół i przedszkoli, pedagogów, opiekunów, inne osoby pracujące z dziećmi np. instruktorzy, pracowników różnego typu poradni, przedstawicieli służb socjalnych, policję, służbę zdrowia (pediatrów, pielęgniarki środowiskowe).
Indywidualne działania wobec zjawiska przemocy domowej w stosunku do dzieci różnią się swym charakterem, w zależności od profesjonalnego profilu osoby, która może takie działanie podjąć. Inny charakter będą miały działania podjęte przez pielęgniarkę środowiskową, inny przez nauczyciela a jeszcze inny przez policjanta.
Główne typy indywidualnych działań wobec przemocy w rodzinie mogą dotyczyć:
przewidywania wystąpienia zachowań przemocy;
wykrywania już występujących zachowań krzywdzących i rozpoznanie charakteru i tła problemu w danej rodzinie;
zgłaszania przypadków przemocy lub jej uzasadnionych podejrzeń odpowiednim instrukcjom;
profilaktyka zjawiska (Jarosz, Wysocka, 2006, s. 145).
Przewidywanie, wykrywanie i rozpoznanie przemocy wobec dzieci w
rodzinie wiąże się z szeregiem problemów diagnostycznych. Dlatego rozwiązywanie ich w praktyce wymaga konkretnej wiedzy z zakresu różnych kwestii związanych z tym zjawiskiem.
Bibliografia.
1. Jarosz E.; Wybrane obszary diagnozowania pedagogicznego. WUŚ Katowice 2006.
2. Jarosz E., Wysocka E.; Diagnoza psychopedagogiczna. „Żak” Warszawa 2006.
3. Mazur J.; Przemoc w rodzinie- teoria i rzeczywistość. „Żak” Warszawa 2002;
4. Tucholska S.; Zjawisko seksualnego krzywdzenia dziecka. „Problemy Opiekuńczo- Wychowawcze”, 10/1999.
8