Rewitalizacja Po Kolei
Czy mieszkańcy mogą współdecydować o zagospodarowaniu okolicznych opuszczonych linii kolejowych?
Koalicja Rudzkich Organizacji Pozarządowych „Lepsze Miasta” zawiązała się w trakcie rozmów o ważnych sprawach lokalnych. Dzikie wysypiska śmieci obok ścieżek do spacerów z dziećmi i tras wycieczek rowerowych to właśnie ważny problem lokalny. Jeszcze ważniejszy był taki, że główna trasa, którą dzieci chodziły do szkoły i przedszkoli jest nigdy nie odśnieżana, zabłocona, a w okolicznych krzakach kryją się menele. Dlaczego tak jest? Bo ta trasa to teoretycznie linia kolejowa. Tory rozebrano już przeszło 20 lat temu, więc mieszkańcy sami zdecydowali by przekwalifikować ją na wygodne ścieżki. Za ich wydeptanymi drogami nigdy jednak nie poszły decyzje urzędowe ani żadne inwestycje. Czy jest szansa, że w Polsce politycy i urzędnicy zaczną wsłuchiwać się w jasno wydeptane głosy społeczności lokalnych?
Problem lokalny, wymiar globalny
Rzecz dzieje się w centrum aglomeracji śląskiej. Górnośląski Okręg Przemysłowyniegdyś poprzecinany był gęstą siecią linii kolejowych, które łączyły miejscowości i zakłady przemysłowe w jeden złożony organizm. Jedna z takich linii, między Kochłowicami i Bykowiną, a Orzegowem przez cały XX w. wywierała wpływ na lokalne życie społeczne: woziła produkty przemysłowe czy pracowników okolicznych kopalń i hut, ale też spowodowała zahamowanie naturalnego rozrostu miejscowości i utrudniała komunikację pieszą. Wraz z kryzysem gospodarczym schyłkowego PRL i degeneracją tkanki gospodarczej linię zamknięto dla przewozów pasażerskich (w 1980 r.) i towarowych, stopniowo niszczona była też infrastruktura, po 20 latach linię w końcu formalnie zlikwidowano, rozbierając resztki torów.
Dziś, w roku 2010 teren dawnych linii nadal należy do kolei i mimo iż są to uczęszczane przez mieszkańców trasy spacerowe, są one zaśmiecone i niebezpieczne - o chodniki, niszczejące budynki po dawnych stacjach i rozrastające się zarośla nikt od lat nie dba. PKP przez lata nie podejmuje decyzji o przekształceniu formy własności terenu. Podobne problemy braku decyzji o inicjacji procesu rewitalizacji poprzemysłowej dotyczą wielu polskich miast (wyliczając tylko Rybnik, Wałbrzych etc.). Brak działań i bierność władz lokalnych powoduje, że kolejne pokolenia chodzą „po torach”, które od lat nie istnieją.
Cel strategiczny: Wypracować i pilotażowo wdrożyć mechanizm włączania organizacji pozarządowych i społeczności lokalnej w proces decydowania o poprzemysłowej rewitalizacji terenu i współdecydowania o zagospodarowaniu przestrzeni wspólnej oraz kierunku rozwoju lokalnego.
Cel operacyjny: Przygotować profesjonalną dokumentację analiz przyrodniczo-urbanistycznych, badań socjologicznych i konsultacji społecznych, która mogłaby być argumentem w dyskusji o przekwalifikowaniu dawnych terenów kolejowych w Rudzie Śląskiej.
Dotychczasowe osiągnięcia, czyli dlaczego nie wolno gasić tego zapału
W październiku 2009 r. na jednym ze warsztatów moderowanych przez Stowarzyszenie Pro Ethica, których celem me wypłynął problem braku zadbanych terenów rekreacyjnych i ścieżek spacerowo - rowerowych. Tak narodziła się trwała współpraca organizacji pozarządowych przy projekcie rewitalizacji terenów pokolejowych w Rudzie Śląskiej, którą później nazwano Koalicją Rudzkich Organizacji Pozarządowych Lepsze Miasto. Do tej pory do koalicji weszły: Stowarzyszenie Pro Ethica, Stowarzyszenie „Genius Loci - Duch Miejsca”, Stowarzyszenie Przyjaciół Ekologii „EcoTerra”, Rudzkie Stowarzyszenie Przyjaciół Drzew, Rudzkie Towarzystwo Pomocy Ofiarom Przestępstw. Nawiązaliśmy też współpracę z ekspertami m.in. architektem Andrzejem Truszczyńskim, który opracował projekt sieci ścieżek rowerowych na terenach pokolejowych, przyrodnikami: dr. Heleną Wichary, dr. Czesławem Greniem oraz socjologami z Uniwersytetu Śląskiego specjalizującymi się w m.in. w socjologii miasta dr. Krzysztofem Bierwiaczonkiem i dr. Tomaszem Nawrockim.
Zgromadzoną wspólnie wiedzę zebraliśmy w prezentacji, która stopniowo pokazywana była lokalnym politykom i urzędnikom, młodzieżowej radzie miasta, licznym szkołom gimnazjalnym i ponadgimnazjalnym. Na jednym ze spotkań wywiązała się burzliwa dyskusja którą optymistycznie spuentował Pan Tadeusz Kostoń - Naczelnik Wydziału Urbanistyki i Architektury: „Projekt przekształcenia dawnych terenów kolejowych w ścieżki spacerowo - rowerowe to projekt wizjonerski i potrzebny miastu. Wykracza on poza kompetencje poszczególnych urzędników i uniemożliwia im działania. Bariery, które teraz wydają się nie do pokonania, kiedyś pewnie znikną - Państwowa Kolej nie może w nieskończoność utrzymywać nierentownych linii. Pewnie wkrótce sprzeda lub odstąpi teren miastu. Wtedy potrzebne będą efekty waszych działań promocyjnych i konsultacyjnych. Teren pomijany jest w lokalnych planach rozwoju, bo nie należy do miasta. Jeśli urzędnicy zaczną planować zagospodarowanie go dopiero po przejęciu przez miasto, działania te będą trwały kolejne dziesięciolecia, lub stopniowo będzie on wyprzedawany co uniemożliwi powstanie tam czegoś co służy dobru wspólnemu. Na tym etapie działać mogą jedynie organizacje pozarządowe.”
Teren od lat niszczeje i obrasta w dzikie wysypiska. Obecnie widać efekty naszych działań - wielomiesięcznych rozmów z lokalnymi liderami - nauczycielami, proboszczem, liderami grup parafialnych i organizacji pozarządowych. Przekształcenie terenu w ścieżki stało się faktem społecznym, lokalną plotką, a ludzie zaczęli wierzyć, że tu może być ładniej. Projektem interesują się już lokalne i regionalne media. Napisano już o nim w Dzienniku Zachodnim,Wiadomościach Rudzkich i katowickim wydaniu Gazety Wyborczej.
Do pobrania na stronie http://www.chcepomoc.org.pl/files/rewitalizacja_po_kolei.zip