Stawy - połączenia maziowe, są najbardziej ruchomymi połączeniami kości. Każdy staw składa się z powierzchni stawowych, torebki stawowej i jamy stawowej.
Powierzchnia stawowa - są to zazwyczaj gładkie powierzchnie 2 lub więcej kości, które się ze sobą stykają. Powierzchnia stawowa jednej kości jest wypukła (główka stawowa), druga powierzchnia stanowi jej negatyw- jest wklęsła (panewka). Każda z powierzchni stawowych pokryta jest chrząstką szklistą zwaną chrząstką stawową, ma ona grubość do 3 mm, jest bardzo gładka, odporna na ciśnienie i tarcie, chroni powierzchnie stawowe przed uszkodzeniem.
Torebka stawowa - łączy powierzchnie stawowe kości tworząc łącznotkankową osłonę stawu, składa się z 2 warstw, zewnętrznej - włóknistej i wewnętrznej - maziowej.
Błona włóknista (zewnętrzna) - zawiera włókna klejodajne i małą liczbę włókien elastycznych, włókna te przebiegają równolegle do siebie lub częściowo krzyżują się przechodząc w okostną w miejscu przyczepu zewnętrznej wiązki włókien. Wzmacniające nazywamy więzadłami, wpływają one na rodzaj i zakres ruchów w danym stawie.
Błona maziowa (wewnętrzna) - jest cienka, delikatna, bogato unaczyniona i unerwiona, na powierzchni wewnętrznej zwróconej do jamy stawowej pokryta jest komórkami łącznotkankowymi, które wydzielają maź stawową.
Maź stawowa - jest gęstym, ciągnącym się płynem, który pokrywa powierzchnie stawowe, stanowi naturalny smar stawu, zmniejsza do minimum tarcie w czasie przesuwania się powierzchni stawowych względem siebie.
Jama stawowa - jest szczelinowatą przestrzenią, wypełniona mazią.
Rodzaje stawów
Jednoosiowe
- zawiasowy - ma główkę stawową kształtu wycinka walca. Panewka jest negatywem głowy, w stawie zachodzą ruchy zginania i prostowania wokół osi prostopadłej do długiej osi kości np. stawy międzypaliczkowe
- obrotowy - ma cylindrycznie ukształtowaną główkę, której powierzchnia boczna styka się z panewką. Głowa obraca się w panewce jak os w łożysku, czyli równolegle do długiej osi kości np. ruch obrotowy w stawie promieniowo- łokciowym
- śrubowy - ruch obrotowy wokół osi podłużnej łączy się w tym stawie z ruchem posuwistym wzdłuż tej osi, podobnie jak przy wkręcaniu śruby.
- szczytowoobrotowy
Dwuosiowe
- kłykciowy - ma główkę stawową eliptyczną, panewka stawowa jest w obu osiach wklęsła, staw ma 2 osie prostopadłe do siebie, wokół której odbywają się ruchy np. staw promieniowo -nadgarstkowy, zginanie prostowanie, przywodzenie odwodzenie
- siodełkowy - ma obie powierzchnie ukształtowane w formie siodła tzn wypukłe w jednej płaszczyźnie, a wklęsłe w drugiej prostopadłej do poprzedniej, jedno siodełko jest jeźdźcem dla drugiego np. staw nadgarstkowo- śródręczny kciuka
Wieloosiowe
- kulisty - główka stawowa stanowi mniejszy lub większy wycinek kuli, ruchy w stawach kulistych mogą odbywać się wokół dowolnych osi np. staw biodrowy
Stawy płaskie lub prawie płaskie powierzchnie stawowe główki i panewki. Ruchomość w tych stawach jest nieznaczna, zależy od wyćwiczenia np. u akrobatów, rozluźnienie torebek stawowych np. kości nadgarstka
Nazewnictwo ruchów
Celem prawidłowego i jednoznacznego stosowania nazw ruchów przyjęto dla każdego stawu pozycję 0, jako pozycję wyjściową. Każde oddalenie od pozycji wyjściowej oznaczamy mianem zginania, a powracanie do pozycji wyjściowej - prostowania. W stawach zawiasowych ruch prostowania kończy się w pozycji 0 i nie można jej przekroczyć w warunkach prawidłowych. Ruchem zginania jest także odwodzenie, natomiast przywodzenie jest ruchem prostowania. Obie nazwy stosujemy przy określaniu ruchów kończyn górnych i dolnych w stosunku do tułowia. Nawracanie i odwracanie stosujemy do kończyn i ich części składowych, w ruchu nawracania kończyna lub jej część obraca się do wewnątrz, w ruchu odwracania obraca się na zewnątrz. Skręcanie stosujemy tylko do ruchów kręgosłupa, jest to taki rodzaj ruchu, w którym różne części kręgosłupa wykazują różne zakresy obrotu. Ruch skręcania występuje głównie w połączeniach kręgowo- krążkowych. Ruch ślizgowy zachodzi między łopatką a klatką piersiową. Wyróżniamy: wysuwanie, cofanie, unoszenie, obniżanie. Ruch ten jest sprężany z ruchem w stawie mostkowo- obojczykowym i barkowo- obojczykowym. W ruchu ślizgowym cały bark zostaje przemieszczany w odpowiednim kierunku. Ruch obwodzenia może być dokonywany w stawach wieloosiowych, jest dokonywany w zmiennej płaszczyźnie odpowiadającej powierzchni stożka. Ruch jest nieprzerwanie ciągły, brak tu pozycji końcowej. Nazwę obracanie stosujemy w nazewnictwie głowy, gdzie głowa obraca się w stosunku do kręgosłupa.
Zginanie - ruch oddalania się od pozycji wyjściowej 0. Do nazwy ruchu dodajemy jego bliższe określenie jak np. do przodu, do tyłu, grzbietowe, dłoniowe, podeszwowe, łokciowe, promieniowe.
Zgięcie - pozycja po wykonaniu ruchu zginania, końcowa faza ruchu, może być określona odpowiednim katem. Określa ją również zgięcie przednie, tylne, itd.
Prostowanie - nazwa ruchu powrotnego od pozycji zgięcia do pozycji wyjściowej 0. Dodajemy bliższe określenie ruchu do przodu, do tyłu itd.
Wyprost - jest to faza końcowa ruchu prostowania, powrót do pozycji 0. Nazwę tę stosowano prawidłowo w stosunku do ruchu kręgosłupa. Po zgięciu do przodu, względnie do tyłu, kręgosłup powraca do pozycji wyjściowej, do wyprostu.
Odwodzenie - odpowiada zginaniu tzn. oddalaniu się od pozycji 0. Stosujemy ją dla oznaczenia całych kończyn górnych i dolnych w stawie ramiennym i biodrowym. Ruch odwodzenia zachodzi w płaszczyźnie czołowej. Nazwę stosujemy również dla określenia ruchów w stawach śródręczno - paliczkowych.
Odwiedzenie - pozycja końcowa po dokonanym odwodzeniu, odpowiednik zgięcia.
Przywodzenie - ruch powrotny do pozycji wyjściowej 0, jest równoznaczna prostowaniu. Stosujemy przy oznaczaniu ruchu kończyny górnej i dolnej, a także ruchów palców w stawach śródręczno - paliczkowych.
Przywiedzenie - końcowa faza ruchu przywodzenia. Powrót do pozycji wyjściowej, odpowiada wyprostowi.
Nawracanie - ruch obracania do wewnątrz w odniesieniu do kończyny górnej lub dolnej, a także części kończyn przedramienia i ręki oraz goleni i stopy, jest odpowiednikiem zginania, ruch oddalania się od pozycji 0.
Nawrócenie - pozycja końcowa po wykonaniu ruchu nawracania. Równoznaczna ze zgięciem.
Odwracanie - ruch obrotowy na zewnątrz całej kończyny górnej lub dolnej lub ich części. Odpowiednik zginania, w stronę przeciwną niż nawracanie.
Odwrócenie - pozycja końcowa ruchu odwracania.
Obracanie - w ruchu tym części ciała ulegają obrotowi w płaszczyźnie poziomej, ruch ten zachodzi w stawach głowy, ruch określany przymiotnikami lewy i prawy.
Obrót - pozycja końcowa po wykonaniu ruchu obracania, także z bliższym określeniem kierunku.
Wysuwanie - kierunek ruchu podany w nazwie, nazwa ruchu stosowana tylko w określaniu ruchów obręczy kończyny górnej wraz z kończyną dolną.
Wysunięcie - faza końcowa ruchu wysuwania, ruch dokonany.
Cofanie - kierunek ruchu podany w nazwie, nazwa ruchu stosowana dla określenia przemieszczenia obręczy kończyny górnej i dolnej do tyłu.
Cofnięcie - faza końcowa ruchu cofania.
Unoszenie - kierunek ruchu podany w nazwie, kończyna górna ku górze.
Uniesienie - faza końcowa ruchu unoszenia.
Obniżanie - nazwa stosowana do oznaczenia kierunku ruchu obręczy kończyny górnej ku dołowi.
Obniżenie - faza końcowa ruchu obniżania.
Skręcanie - stosujemy tylko do ruchów kręgosłupa, poszczególne kręgi wykazują coraz mniejszy zakres obrotu w odniesieniu do kości krzyżowej, która jest ustalona, ruch oznaczamy bliżej dodając przymiotniki prawy, lewy.
Skręt - końcowa faza ruchu skręcania.
Obwodzenie - ruch wykonany w zmiennej płaszczyźnie, odpowiadającym powierzchni stożka, w którym części wolne poruszonej części ciała określa linie odpowiadającą obwodowi podstawy stożka. Kąt szczytu może być rozmaity (obszerność ruchu) dodajemy bliższe określenie ruchu w prawo, w lewo, do wewnątrz, na zewnątrz. Nie stosujemy odrębnej nazwy dla ruchu powrotnego, jest on jednoznaczny z ruchem obwodzenia w stronę przeciwną.
Repozycja - nawracanie, odwracanie, obracanie, skręcanie, brak jest nazwy, która dobrze by określiła ruch powrotny do pozycji wyjściowej, możemy wtedy użyć spolszczonej nazwy łacińskiej repositio - powrót, która wyraża ruch powracania do pozycji 0.
Przeprost - ruch w stawach zawiasowych od pozycji 0 w kierunku przeciwnym niż zginanie.