Wyróżnia się kilka podziałów układu nerwowego:
PODZIAŁ TOPOGRAFICZNY:
- mózgowie
- rdzeń kręgowy
PODZIAŁ CZYNNOŚCIOWY:
Układ nerwowy somatyczny odpowiada za czynności świadome (czynności ruchowe za pomocą mięśni poprzecznie prążkowanych). W jego obrębie są układ piramidowy i układ pozapiramidowy.
Układ piramidowy - czynności są wykonywane świadomie, bezpośrednio.
Układ pozapiramidowy - czynności, którymi on kieruje są częściowo poza nasza świadomością, ale w każdej chwili możemy je świadomie zmienić, kieruje on ruchami zautomatyzowanymi i reguluje napięcie mięśniowe.
Granica między tymi układami jest płynna, gdy wykonujemy jakąś czynność po raz pierwszy, odpowiada za nią układ piramidowy. Jeżeli czynność jest powtarzana wielokrotnie i stanie się czynnością zautomatyzowaną, np otwieranie drzwi kluczem, chodzenie, utrzymywanie pionowej postawy, kontrolę nad nią przejmuje układ pozapiramidowy - może być ta czynność wykonywana już poza nasza świadomością. Jeżeli zaś dana czynność kontrolowana zazwyczaj przez układ pozapiramidowy musi być wykonana w sposób bardziej skomplikowany np. z powodu przeszkód, kontrolę nad jej wykonaniem przejmuje układ piramidowy.
Układ nerwowy autonomiczny odpowiada za czynności nieświadome, automatycznie regulowane przez nasz organizm. W jego obrębie są część współczulna i część przywspółczulna. Wykazują one antagonizm działania.
PODZIAŁ ROZWOJOWY:
W 3. tygodniu rozwoju zarodka pojawiają się komórki ektodermy tworzące pierwotne neurony.
W grzbietowej części ciała zarodka powstaje płytka nerwowa rozciągająca się od tyłu do przodu, w jej części pośrodkowej znajduje się bruzda pośrodkowa stająca się coraz głębsza wraz z pogrubianiem się płytki nerwowej - po obu stronach powstają fałdy i pogrubiają się, następnie unoszą i ich krawędzie górne zrastają się. Powstaje pierwotna cewa nerwowa z kanałem wypełnionym płynem, który jest zawiązkiem dla rozwoju komór w obrębie mózgowia i kanału środkowego w obrębie rdzenia kręgowego. Kanał środkowy jest zamknięty od przodu blaszką krańcową, zaś od tyłu blaszką - zasuwką.
Pierwotna cewa nerwowa po pewnym czasie ulega zgrubieniu w miejscu, w którym znajduje się głowa. Zaczyna ona się zaginać, można w niej wyróżnić 3 większe zgrubienia tworzące tzw. 3 pierwotne pęcherzyki mózgowia:
I pęcherzyk mózgowy - przodomózgowie - w okolicy 3 miesiąca życia płodowego staje się znacznie większe w stosunku do pozostałych pęcherzyków mózgowych, wraz z trwaniem ciąży znacznie się jeszcze powiększa.
II pęcherzyk mózgowy - śródmózgowie
III pęcherzyk mózgowy - tyłomózgowie
Te pęcherzyki mózgowe pojawiają się ok 7 - 8 tygodnia życia płodowego
Ten wzrost trwa dalej, pęcherzyki stają się większe i jeszcze bardziej wyraźne.
Pęcherzyki pierwotne dzielą się na wtórne pęcherzyki mózgowe (I i III):
Przodomózgowie (I pęcherzyk) (prosencephalon) dzieli się na kresomózgowie (telencephalon) wykazujące gwałtowny wzrost i międzymózgowie (diencephalon)
Mesencephalon (II pęcherzyk) pozostaje niepodzielony i tworzy śródmózgowie
Tyłomózgowie (III pęcherzyk) (rhombencephalon) dzieli się na 2 wtórne pęcherzyki: tyłomózgowie wtórne (metencephalon) w obrębie którego jest most i móżdżek, oraz rdzeń przedłużony (myelencephalon = medulla oblongata).
PODZIAŁ KLINICZNY:
- półkule mózgu
- pień mózgowia (anatomicznie) / pień mózgu (klinicznie)
Są pewne kontrowersje w tym podziale. Wyróżniamy mózgowie w postaci półkul, a reszta powinna być nazwana pniem. W podręcznikach anglosaskich pień jest częścią począwszy od śródmózgowia, więc kresomózgowie i międzymózgowie są razem wzięte. Ten podział ma uzasadnienie kliniczne, w obrębie mózgowia może toczyć się szereg procesów patologicznych, nie zawsze te zmiany odpowiadają podziałowi rozwojowemu.
Układ nerwowy jest zbudowany z NEURONÓW
Neuron składa się z:
- ciała komórki nerwowej będącym skupieniem cytoplazmy zawierającym jądro komórki nerwowej
- wypustek: dośrodkowych dendrytów i odśrodkowej - aksonu = neurytu.
Cechą komórek nerwowych jest to ze mogą się łączyć: akson komórki nerwowej może łączyć się z dendrytem bądź ciałem innej komórki nerwowej.
Bodźce w obrębie neuronu są przenoszone przy pomocy zmiany potencjału elektrycznego wywoływanego przez przepływ jonów potasu i sodu. Błona jest więc naładowana dodatnio, wnętrze komórki ma potencjał ujemny. Jeżeli zadziała bodziec nerwowy mogący odwrócić naładowanie, nastąpi depolaryzacja. Na aksonach znajdują się osłonki, tj. osłonka Schwanna z przewężeniami Ranviera i wtedy depolaryzacja następuje szybko, skokowo. Dociera ona do synapsy tj. połączenia aksonu z dendrytem innej komórki nerwowej.
Skład synapsy: kolbka presynaptyczna, kolbka postsynaptyczna, błona presynaptyczna, błona postsynaptyczna i szczelina synaptyczna. Jeżeli bodziec dotrze do synapsy, w obrębie kolbki synaptycznej gromadzony jest mediator chemiczny (m. in. serotonina lub noradrenalina w zależności od typu synapsy), następuje dyfuzja cząsteczki do kolbki postsynaptycznej gdzie wywoływany jest impuls zmiana potencjału elektrycznego błony następnego neuronu.
Bodźce są przewodzone szybko w obrębie neuronu i wolniej w obrębie synapsy.
Można wyróżnić włókna presynaptyczne i postsynaptyczne lub przedzwojowe i pozazwojowe gdyż skupienie ciał komórek nerwowych poza OUN nazywa się zwojem. Budowa neuronu (ciało komórki nerwowej + wypustki) ma bezpośrednie odniesienie do tego co widać w OUN nawet gołym okiem. Wyróżnia się istotę szarą i istotę białą.
Istota szara jest zbudowana z ciał komórek nerwowych, zaś istota biała z wypustek - zarówno dendrytów jak i (głównie) neurytów (aksonów)
KRESOMÓZGOWIE
Kresomózgowie składa się z 3 części: parzystych półkul, czyli kresomózgowia bocznego, oraz kresomózgowia nieparzystego (środkowego) - trzeciej części.
Półkula mózgu jest otoczona na zewnątrz tzw. płaszczem = korą mózgu = istotą szarą.
Wyróżniamy w obrębie płaszcza: wyspę, hipokamp i węchomózgowie - są to oddzielne części zbudowane z istoty szarej.
W półkuli mózgu wewnątrz są twory nazywane jądrami podstawnymi zbudowane z istoty szarej. Znajduje się tam też istota biała półkul oraz komory boczne - część kanału środkowego (pierwotnej cewy nerwowej) wypełnione płynem mózgowo rdzeniowym. Uważa się, że jedna i druga półkula mózgowa nie są identyczne jeżeli chodzi o ośrodki.
Kresomózgowie nieparzyste zespala ze sobą półkule mózgu, dzięki nim kresomózgowie nie może się rozpaść na dwie półkule mózgu, Twory w kresomózgowiu nieparzystym: ciało modzelowate = spoidło wielkie zbudowane z istoty białej, nim przebiegają włókna spoidłowe między półkulami, sklepienie zaczynające się w obrębie ciała suteczkowatego (zaczynającego się w obrębie międzymózgowia), przegroda przezroczysta - cienka, delikatna blaszka rozpięta pomiędzy ciałem modzelowatym a sklepieniem, która jest tworem parzystym, za nią znajduje się komora boczna, spoidło przednie oraz blaszka krańcowa w znajdujące się przedłużeniu dzioba ciała modzelowatego.
W obrębie półkuli mózgu możemy wyróżnić płaszcz tworzący istotę szarą, pod nią istotę białą, korę wyspy zagłębionej w bruździe bocznej, jądra kresomózgowia i komory boczne.
W komorze bocznej wyróżniamy część środkową, od niej odchodzi największy objętościowo róg przedni, następnie róg tylny - potyliczny i róg dolny - skroniowy. Komora boczna łączy się poprzez otwór międzykomorowy leżącą poniżej komorą trzecią w obrębie międzymózgowia. Pomiędzy komorą trzecią a komorą czwartą znajdującą się w obrębie tyłomózgowia wtórnego jest połączenie nazywane wodociągiem mózgu (wodociągiem śródmózgowia). Przepływa tam płyn mózgowo - rdzeniowy produkowany głównie w obrębie komór bocznych. Z komory czwartej przepływa on częściowo do kanału środkowego rdzenia przedłużonego i rdzenia kręgowego, a częściowo poprzez 3 otwory: 2 boczne i 1 pośrodkowy wypływa do przestrzeni podpajęczynówkowej otaczającej mózgowie i rdzeń kręgowy. OUN pływa w płynie mózgowo - rdzeniowym. Powoduje to jego ochronę.
MIĘDZYMÓZGOWIE - diencephalon
Składa się z 2 zasadniczych części: wzgórzomózgowia tj. części górnej i podwzgórza tj. części dolnej. Granicą między nimi jest bruzda podwzgórzowa rozciągająca się od otworu międzykomorowego Monro (PRZYPOMINAM, IŻ EPONIM NIE JEST MIANEM ANATOMICZNYM :) ) do początku wodociągu śródmózgowia (mózgu).
Wzgórzomózgowie składa się z 3 części (niektóre są parzyste, a niektóre nieparzyste):
wzgórze - (jego powierzchnia przyśrodkowa stanowi ścianę boczną dla komory trzeciej) parzyste, wzgórza są połączone zrostem międzywzgórzowym przechodzącym przez światło komory trzeciej. Nie jest on połączeniem typu spoidła wielkiego czy sklepienia, gdyż zrost międzywzgórzowy jest zbudowany z istoty szarej, więc nie jest spoidłem jak np ciało modzelowate.
nadwzgórze - częściowo parzyste a częściowo nieparzyste. Wyróżniamy w nim szyszynkę (pineal), uzdeczka, spoidło uzdeczek i 2 trójkąty uzdeczek położone bocznie od uzdeczek.
Szyszynka stanowi dobowy zegar organizmu, zwiększa albo zmniejsza wydzielanie melatoniny. Istnieje dobowy i sezonowy cykl wydzielania melatoniny, dobowy - melatonina wydzielana jest godzinach nocnych, sezonowy - późna jesień i zima aktywniejsze wydzielanie, wiosna i lato mniejsze gdy jesteśmy bardziej aktywni. Znajdując się w obrębie kręgu polarnego część osób nie może spać co może doprowadzić do całkowitego wyczerpania organizmu. Szyszynka może stanowić najwyższe piętro regulujące czynność OUN. Wewnątrz szyszynki mogą gromadzić się kryształki - piasek szyszynki. Może być on widoczny na zdjęciu radiologicznym.
zawzgórze - w jego obrębie wyróżniamy 2 twory: ciała kolankowate boczne i przyśrodkowe. (lateral and medial geniculate body). Są to twory ważne, gdyż pasmo wzrokowe kończy się w obrębie lateral geniculate body - jest tam siedziba 3. neuronu drogi wzrokowej. Ciało kolankowate przyśrodkowe jest połączone z drogą słuchową - jest tam 3. neuron drogi słuchowej.
Poza tymi 3 częściami wzgórzomózgowia wyróżniamy również niskowzgórze i komorę trzecią.
Podwzgórze składa się z:
- skrzyżowania wzrokowego
- guza szarego = guza popielatego, od którego odchodzi szypuła / lejek na której znajduje się przysadka.
- ciała suteczkowatego
Podwzgórze jest istotnym elementem - znajdują się tam liczne jądra podwzgórza wytwarzające np. hormon antydiuretyczny lub sterujące temperaturą wewnętrzną, co może prowadzić w wypadku ich zaburzeń funkcjonowania do gorączki mózgowej - np w ciężkich stanach nowotworowych. W obrębie jąder znajduje się również ośrodek sytości, koncerny farmaceutyczne wytwarzają leki odchudzające celujące w ten ośrodek.
ŚRÓDMÓZGOWIE
Składa się z dwóch zasadniczych części:
- z tyłu jest tzw. blaszka pokrywy, jej granicą jest przebieg wodociągu śródmózgowia (mózgu)
- z przodu tzw. nakrywka, która jest częścią nieparzystą i części parzyste w postaci odnóg mózgu tworzące razem z nakrywką konary mózgu. Granica między nakrywką a odnogami jest istota czarna (substantia nigra).
W obrębie blaszki pokrywy wyróżniamy wzgórki górne i wzgórki dolne.
Ciało kolankowate boczne ma połączenie ze wzgórkiem górnym a ciało kolankowate przyśrodkowe ze wzgórkiem dolnym. Wzgórki mają połączenia z drogami słuchowymi i wzrokowymi.
W obrębie odnóg mózgu znajdują się tworzone przez istotę białą drogi nerwowe ruchowe.
W obrębie nakrywki znajduje się szereg innych jąder - twór siatkowaty rozciągający się przez cały pień mózgu i zawierający ok. 300 jąder, pęczek podłużny grzbietowy i przyśrodkowy, jądra czerwienne - części nakrywki.
TYŁOMÓZGOWIE WTÓRNE
Zbudowane jest z mostu i móżdżku.
Most: część przednia - brzuszna i tylna - grzbietowa. Cześć tylna tworzy część podstawy dla komory czwartej, tj część dołu równoległobocznego, który jest podstawą komory czwartej. Można w tym dole wyróżnić trójkąt dolny i trójkąt górny, na granicy między nimi są prążki rdzenne wyznaczające granice między mostem a rdzeniem przedłużonym.
Móżdżek ma budowę podobną do kresomózgowia. Można w nim wyróżnić 2 półkule móżdżku: prawą i lewą oraz część środkowa - robak. Na zewnątrz jest kora zbudowana z istoty szarej, wewnątrz jest istota biała w której są zawarte jądra móżdżku. Móżdżek odpowiada za równowagę. Jest w nim analizowana postawa i balansowanie naszego ciała, dochodzą do niego informacje odbierane przez receptory ze ścięgien, stawów i mięśni. Poprzez czucie głębokie można odczuć położenie kończyn. "Nie możemy oddzielić głowy", więc sam narząd równowagi nie powie nam nic o położeniu kończyn, tylko głowy.
RDZEŃ PRZEDŁUŻONY
Na powierzchni przedniej wyróżniamy tzw piramidy, po obu stronach szczeliny pośrodkowej przedniej, bocznie od piramid wyróżniamy oliwki które są uwypukleniami jąder, które się tam znajdują.
Na powierzchni grzbietowej jest część dolna dołu równoległobocznego oraz pęczek smukły i pęczek klinowaty.
W części przedniej rdzenia przedłużonego znajdują się aksony rozpoczynające się w obrębie kory mózgowej - piramidowe tworząc drogę piramidową.
W części tylnej są pęczek smukły i pęczek klinowaty z jądrami związane z czuciem głębokim. Czucie powierzchowne jest położone w częściach bocznych rdzenia przedłużonego.
Przedłużenie rdzenia przedłużonego to RDZEŃ KRĘGOWY kończący się na wysokości LII, u płodu sięga niżej, ze wzrostem występuje rzekome wstępowanie rdzenia kręgowego - kość rośnie szybciej a neurony rosną wolniej. Rdzeń przesuwa się do góry. Rdzeń kończy się tzw stożkiem rdzeniowym kończącym się tzw. nicią końcową - zakończeniem dochodzącym do kości krzyżowej.
dalsza część do wykładu II - półkule mózgu.
Wykład 1. z OUN - 4 kwietnia 2012 - podziały układu nerwowego, neurony, podział mózgowia
4