Bruzdkowanie
Pierwszy etap rozwoju zarodkowego organizmu człowieka i zwierząt, w którym odbywają się mitotyczne podziały zygoty lub jaja rozwijającego się partenogenetycznie. W procesie bruzdkowania nie ulega zmianie masa ani kształt jaja, na jego powierzchni tworzą się bruzdy podziałowe, ułożone zależnie od rozmieszczenia materiału zapasowego (żółtka). Powstające w wyniku podziałów komórki zwane są blastomerami. Bruzdkowanie kończy się na stadium blastuli
Istnieją dwa typy bruzdkowania:
bruzdkowanie całkowite - w jajach o małej i średniej ilości żółtka; podziałom ulega cała komórka:
bruzdkowanie całkowite równomierne - jaja z małą ilością żółtka dzielą się w całości na jednakowe blastomery. Występuje u jeżowców, osłonic, lancetnika, większości ssaków.
bruzdkowanie całkowite nierównomierne - jaja o średniej ilości żółtka, nagromadzonego w półkuli wegetatywnej, dzielą się na większe komórki (makromery) i mniejsze komórki (mikromery). Mikromery, w przeciwieństwie do makromerów, nie zawierają prawie w ogóle żółtka, więc dzielą się szybciej. Tak dzielą się zygoty płazów.
bruzdkowanie częściowe - w jajach o dużej ilości żółtka, podziałom podlegają jądra komórkowe wraz z cytoplazmą nie zawierającą żółtka:
bruzdkowanie częściowe powierzchniowe - przy dużej ilości żółtka zgrupowanego w środku jaja; dzieli się tylko cytoplazma na powierzchni jaja; występuje u wielu stawonogów.
bruzdkowanie częściowe tarczkowe - w jajach telolecytalnych; podziałowi ulega tylko tarczka cytoplazmy na biegunie nie zawierającym żółtka; występuje u ptaków, ryb kostnoszkieletowych, stekowców.
Gastrulacja
Stadium w rozwoju zarodkowym prowadzący do wyodrębnienia się listków zarodkowych, polega na wpukleniu się do wnętrza jednej części blastuli. Wpuklona ściana styka się ze ścianą przeciwną, wyciskając blastocel, w wyniku czego powstaje nowa jama zwana prajelitem - otwierająca się na zewnątrz otworem zwanym pragębą. Zewnętrzną warstwę dwuwarstwowej gastruli (2 listki zarodkowe) tworzy ektoderma, a wewnętrzną endoderma. U zwierząt dwubocznie symetrycznych podczas gastrulacji tworzy się trzeci listek zarodkowy - mezoderma, wyróżniająca się z endodermy - tworzą się z niej 3 uwypuklenia, stopniowo odcinające się od reszty: ze środkowego rozwija się struna grzbietowa, a z dwóch bocznych powstają woreczki somitalne dające zaczątek mezodermie. Rozrastając się, zajmują coraz większa przestrzeń, a pomiędzy nimi tworzy się wtórna jama ciała (celoma). Równocześnie z wyodrębnianiem się mezodermy, rozwija się z ektodermy cewka nerwowa. W przypadku jaj polilecytalnych (gady, ptaki) gastrulacja zachodzi poprzez rozwarstwianie komórek na listki zarodkowe, a nie przez wpuklenie.
Organogeneza człowieka
Organogeneza to proces tworzenia się narządów. Zaczątki narządów pojawiają się już w fazie rozwoju zarodkowego to znaczy między czwartym, a ósmym tygodniem.
W tygodniu czwartym:
Pojawiają się zawiązki:
nerek,
tchawicy i płuc,
wątroby i trzustki,
oczu i uszu,
skóry,
mięśni poprzecznie prążkowanych,
kręgów i chrząstek,
zaczyna pracować serce,
przedsionki serca ulegają rozdzieleniu,
przodo-, śród- i tyłomózgowie pojawiają się w postaci pęcherzyków mózgowych.
W tygodniu piątym:
pojawia się:
zarys twarzy,
dłonie i stopy,
tkanka chrzęstna i mięśniowa,
zawiązki narządów rozrodczych,
tworzą się płaty płuc,
powstają przegrody poprzeczne w sercu,
W tygodniu szóstym:
wykształca się serce,
zachodzi kostnienie tkanki łącznej.
W tygodniu siódmym i ósmym:
głowa przybiera większe rozmiary,
pojawiają się przewody nosa,
pojawiają się zawiązki zewnętrznych uszu,
następuje oddzielenie palców,
zachodzi kostnienie chrząstki,
rozpoczynają się ruchy mięśni.
Z początkiem dziewiątego tygodnia rozpoczyna się faza rozwoju płodowego, w którym z uprzednio powstałych zawiązków tworzą się wykształcone organy.
W tygodniu dwunastym:
nerki rozpoczynają pracę,
następuje zróżnicowanie narządów rozrodczych.
W tygodniu szesnastym:
twarz przybiera ludzkie rysy.
W tygodniu dziewiętnastym i dwudziestym:
na głowie pojawiają się włosy,
jest słyszalne bicie serca,
ruchy płodu są odczuwalne.
W tygodniu dwudziestym czwartym:
wykształcają się brwi i rzęsy,
otwierają się powieki.
W tygodniu czterdziestym - płód jest całkowicie rozwinięty.