Prof. WSAS dr Edward CIUPAK

SOCJOLOGIA - societas (społeczność), logos (nauka, wiedza).

1838 August COMTE po raz pierwszy użył tej nazwy nauki.

Przedmiot nauki dzielimy na 3 kryteria:

1. kryterium - na nauki przyrodnicze (w tym matematyka i fizyka) i społeczne;

2. kryterium - na nauki ogólne i szczegółowe;

3. kryterium - funkcje nauki - teoretyczne (poznawcze) i praktyczne.

Wg 1 kryterium socjologia jest nauką o społeczeństwie.

receptory - zdolność odbierania bodźców zewnętrznych;

efektory - zdolność reagowania na te bodźce.

Socjologia pełni funkcję poznawczą (sprowadza się do diagnozy) i praktyczną (wprowadza w życie).

Instytucje społeczne to np. wesele, pogrzeb, rola społeczna, student.

SOCJOLOGICZNA TEORIA ZACHOWAŃ LUDZKICH

Podwójna metryka narodzin człowieka:

1. biologiczna - niezależna od człowieka (nie wybiera się rodziców, społeczeństwo, rasę)

2. jako osobowość - proces psychokulturowy, kształtowanie się osobowości w określonej historycznie kulturowości w 3 aspektach:

a) socjalizacja - osobnik rodzi się z cechami nabytymi, w trakcie wzrastania przygotowuje się do współżycia z drugim człowiekiem;

b) proces akulturacji - uczenie się kultury (języka);

c) proces wychowania.

TYPOLOGIE ZACHOWAŃ LUDZKICH

Zachowania z punktu widzenia kulturowego:

- instrumentalne - które zmierzają do osiągnięcia określonego celu;

- symboliczne - to takie, które reprezentują jakąś treść ukrytą, symbolizują jakieś wydarzenie, zakładają, że mogą być realizowane na zasadzie nadawca-odbiorca. To zachowanie wielofunkcyjne, wyłącznie ludzkie. Oznaczają pewne stany człowieka. Człowiek pod wpływem pewnych symboli może zmienić poglądy.

Typologia zachowań i ich uwarunkowania:

1. zachowania tradycjonalistyczne - odziedziczone;

2. zachowania centralnie sterowane - ujawniają się w skali masowej w 2 kategoriach: przymusu zewnętrznego i wewnętrznego.

Przymus wewnętrzny - zinternalizowane (uzewnętrznione) wartości.

Charyzma - cecha ludzkiego zachowania. Charyzmatyk - to taki człowiek, którego zachowanie powoduje, że za nim idziemy, np. Jezus, Mojżesz, ale też Stalin, Hitler.

Ekstrawertyk - odznacza się zazwyczaj łatwością w wyrażaniu swych myśli i uczuć, aktywnością oraz łatwością w nawiązywaniu kontaktów.

Introwertyk - ma problemy z ujawnianiem się, skupia się ma własnych przeżyciach i świecie wewnętrznym. Takie osoby są często refleksyjne i wrażliwe, mają trudności w kontaktach z otoczeniem.

W strukturze ludzkich zachowań wyróżniamy strukturę motywacji - treści uzasadniające podejmowanie decyzji.

Zachowania ludzkie:

Pierwsza rola społeczna - wzór kulturowy zachowań adekwatny do społecznie określonej sytuacji.

Druga rola społeczna - wzór kulturowy zachowań zgodny z oczekiwaniami grupy.

Zachowania ludzkie uwarunkowane są systemem wartości, które wyznają ludzie.

Dawid REISMAN „Samotny tłum”

Dwie kategorie ludzi:

- być obok siebie;

- być ze sobą.

Sformułował 3 orientacje życiowe:

1. Orientacja radarowa - system zachowań zbiorowych (reklama);

2. Orientacja empiryczna - ludzie zachowują się zgodnie z własnym doświadczeniem. Z punktu widzenia reakcji zachowań jest to najbardziej rozwinięta rola, pełni bardzo istotną rolę.

3. Orientacja wierzeniowa:

- świecka;

- religijna.

Dlaczego w maju nie ma ślubów?

1. Jest to miesiąc Marii.

2. Maj przynosi pecha. (?)

3. W nazwie miesiąca nie ma litery „r”.

Dlaczego mówi się, że bociany przynoszą dzieci?

Bociany przylatują w marcu. Policz 9 miesięcy wstecz. Weź pod uwagę rozpustny charakter pierwotnych (a i współczesnych) w obchodzeniu nocy świętojańskiej.

Dlaczego „życie na kocią łapę”?

Koty chodzą własnymi ścieżkami, w naturze nie mają zakodowane przywiązania do partnera na zawsze. Przychodzą i odchodzą kiedy chcą. Z reguły partnerka pozostaje sama z potomstwem. Takie związki są zakładane wyłącznie z poczucia samotności lub braku potrzeby zawarcia legalnego związku, gdyż poprzednie związki nie zostały prawnie zakończone.

Czas jako fakt społeczny i jego funkcje.

Rodzaje czasu:

- biologiczny;

- historyczny (epoki historyczne);

- astronomiczny.

SOCJOLOGICZNA TEORIA KULTURY

Kultura jest cechą społeczeństwa, a nie jednostki. Kulturą jest wszystko, czego uczymy się w trakcie życia społecznego i co jest przekazywane poprzez pokolenia. Jest społecznym dziedzictwem wytworów, wiedzy, przekonań, wartości i oczekiwań normatywnych członków społeczeństwa. Kształtuje życie społeczne i nadaje mu odpowiednią strukturę.

Projekcyjna definicja kultury: wytwory materialne i duchowe ludzkiej działalności fizycznej i intelektualnej.

Natura staje się elementem kultury wówczas, gdy staje się faktem społecznym.

Typologia kultury:

- instrumentalna i symboliczna (strój);

- kultura życia codziennego (zwyczaje) i kultura świąt i świętowania (obyczaje);

- kultura egzystencji i kultura współżycia;

- kultura werbalna (język) i obrazkowa (gesty).

Inne podziały kultury:

- kultura narodowa i etniczne;

- kultura preliteralna (niepiśmienna) i literalna. Dziedzictwo to przekaz wytworów i wzorów ich użytkowania.

Dziedzictwo kulturowe - wytwory kulturowe, system wartości, wzory czynności, wzory reakcji (gesty, uczuciowe), wzory zachowań.

Wytwory - przedmioty, obiekty, urządzenia, ale też wiedza, przekonania.

Język jest składnikiem kultury symbolicznej - pełni funkcję symboliczną i komunikacyjną.

Język jest instrumentem:

- porozumienia między członkami w grupie, a także między grupami;

- wyrażania aspiracji;

- socjalizacji i wychowania;

- edukacji intelektualnej;

- wyrażania wzruszeń emocjonalnych;

- źródłem informacji o mówiącym;

- symbolizuje przynależność do określonej grupy;

- źródłem informacji o sobie.

Funkcja komunikacyjna języka wyraża się w 3 aspektach:

1. Wyraża nasze przeżycia, doznania, stany emocjonalne.

2. znaczy (to samo dla nadawcy i odbiorcy).

3. oznacza (np. stół, koń).

MAŁŻEŃSTWO JAKO SKŁADNIK RODZINY

Małżeństwo i rodzina jest instytucją prawną.

Małżeństwo - związek osobników odmiennej płci, jest instytucją zachowań uregulowanych. Małżeństwo funkcjonuje w zakresie różnorakich potrzeb: życia seksualnego, odzewu emocjonalnego, poczucia bezpieczeństwa, wzajemnego przekazywania różnych usług i informacji.

Rodzina to fundamentalna instytucja każdego państwa i wspólnota osób odmiennej płci.

Pochodzenie małżeństwa i rodziny

Dysfunkcjonaliści (m.in. Br. Malinowski) przyjęli założenie, że pierwotną postacią rodziny jest rodzina monogamiczna.

Ewolucjonaliści (Darwin) przyjęli założenie, że pierwotną postacią był bezład płciowy, poligamia, monogamia, patriarchat, matriarchat.

Historyczne formy małżeństwa i rodziny przyjmują 3 kryteria:

1. ze względu na liczebność rodziny - małą rodzinę (ród) i wielką rodzinę (plemię). W rodzie obowiązywała zasada egzogamii (zakaz pobierania partnera w ramach rodu). W plemieniu obowiązywała zasada endogamii - nakaz poszukiwania partnera wewnątrz plemienia.

2. Ze względu na ustrój rodziny - patriarchat (dominacja mężczyzny w rodzinie - zasada patrylineatu) i matriarchat (dominacja kobiety w rodzinie - zasada matrylineatu).

3. ze względu na formę - monogamia (związek 1 pary) i poligamia (wielożeństwo: poligynia - 1 mężczyzna, wiele żon; poliandria - 1 kobieta, wiele mężów).

Patriarchalna rodzina - wpływ testamentu.

Lewirat -obowiązek młodszego brata ożenić się z bratową po śmierci starszego brata, a ich pierwszy syn miał nosić imię zmarłego brata.

Motywy zawierania małżeństw:

- prestiżowe;

- legalność życia seksualnego;

- wybór formy zawierania małżeństwa.

Funkcje wychowawcze rodziny:

- proces facylitacji - ułatwianie jednostce życia poprzez naśladowanie, sugestie;

- proces konformizmu - dostosowanie jednostki do grupy;

- proces identyfikacji - upodabnianie się jednostki do autorytetu w rodzinie.

Funkcje wychowawcze w węższym znaczeniu - rodzina przekazuje drogowskazy życiowe, pouczenia techniczne, maksymy życiowe, skale ocen wartościujących, urabia psychikę jednostki, wyznacza wstępną pozycję społeczną, wyznacza kryteria innych środowisk.

Dziecko w społecznej świadomości traktuje się jako:

- przyszły pracownik;

- przedłużenie rodu i oparcie dla rodziców na starość;

- dar Boga;

- „owoc” wzajemnej miłości;

- spełnienie osobistych dążności rodziców;

- „przeszkodę” w realizacji własnych celów.

Rodzina a społeczeństwo

- w społeczeństwie „do ut des” - daje i oczekuje, w rodzinie ta zasada nie funkcjonuje.

Rodzice a dzieci

- w dzisiejszej rodzinie więzi podmiotowe dominują nad więziami rzeczowymi;

- występuje skoncentrowanie wysiłków na dzieciach.

Przemiany we współczesnej rodzinie

- rodzina przestaje być grupą zamkniętą;

- zmieniają się interakcje: mąż - żona, rodzice - dzieci, dzieci - dzieci;

- zmniejsza się rola pokrewieństwa;

- małżeństwo staje się mniej instytucjonalne a bardziej prywatne;

- zmienia się forma zawierania się małżeństwa (pojawiły się konkubinaty);

- rozgranicza się funkcje prokreacji od sfery życia seksualnego.

Ewolucja rodziny - od ogniska domowego do hotelu rodzinnego.

Wskaźniki przemian:

- maleje liczba nowych związków małżeńskich;

- około 88% to są małżeństwa pierwsze;

- spadek urodzeń dzieci od 1984 r.;

- urodzenia pozamałżeńskie - 5/100;

- średni wiek kobiet rodzących pierwsze dziecko 23 lata;

- większość dzieci rodzi się w pierwszych 2 latach małżeństwa;

- wzrasta liczba matek w skrajnych grupach wieku: poniżej 18 lat około 8%, powyżej 35 lat około 11%;

- konkubinaty;

- rozpad małżeństw: miasta 12 ^o/_oo, wieś 0,3 ^o/_oo;

- sądy opiekę nad dzieckiem: matka 65%, ojciec 3,5%;

- stan cywilny: kobiety - panna 19%, mężatka 63%, wdowa 15%, rozwiedziona 3%; mężczyźni - kawaler 27%, żonaty 68%, wdowiec 3%, rozwiedziony 2%.

OSOBOWOŚĆ JAKO FAKT KULTUROWY

Ralph LINTON - „Osobowość jest to zorganizowany agregat procesów i stanów psychicznych właściwych jednostce”.

Aspekty:

- biogenny;

- psychogenny (związany z przeżyciami);

- socjogenny (związany ze środowiskiem społecznym, w którym jednostka się rozwija i funkcjonuje).

Typy osobowości:

- osobowość „zamknięta” - osobnik, który wewnętrznie przeżywa swe stany;

- osobowość „otwarta” - osobnik, który uzewnętrznia swe stany.

Funkcje osobowości (ujawniają naszą podmiotowość (nasze JA)):

- instrumentalna - umożliwia jednostce takie formy zachowań, które będą dla niej korzystne w warunkach narzuconych przez społeczeństwo;

- bohater;

- zachowania korzystne osiągane są przy minimum wysiłku.

Potrzeby uniwersalne osobowości:

- potrzeba odzewu emocjonalnego od drugiego człowieka;

- potrzeba bezpieczeństwa na dłuższą metę;

- potrzeba nowych doświadczeń.

Florian ZNANIECKI - twórca polskiej socjologii, zorganizował Polski Instytut Socjologii.

„Ludzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości”, rozdział „Ludzie normalni i zboczeńcy”

Kategorie osobowości: normalna, nadnormalna, podnormalna.

Nadnormalni i podnormalni to zboczeńcy.

Normalny - zachowuje się zgodnie z normami przyjętymi w społeczeństwie.

Nadnormalny - osobnik, który w danej roli społecznej czyni więcej lub lepiej.

Podnormalny - osobnik, który nie umie się stosować do roli w społeczności, wykazuje odchylenie.

Anomalia zboczeńców jest przyczyną zboczenia społecznego.

Hipoteza ZNANIECKIEGO

Zboczenie podnormalnych - proces zboczenia posiada swoje źródło w dzieciństwie w czasie tworzenia osobowości.Wzorce kulturowe a osobowość

Ruth BENEDICT

Podjęła się badania 2 plemion indiańskich:

- ZUNI (Nowy Meksyk) - współżycie jest bezkonfliktowe, bez nałogów, charakteryzuje się spokojną rezerwą, trzeźwością, umiarkowaniem i podkreślaniem wyższości działań kolektywnych nad indywidualnymi - wzorzec Apolliński;

- KWAKIUTLÓW (z wyspy Vancouver w Kolumbii Brytyjskiej) - kultura współżycia jest konfliktowa, charakteryzuje się gorączkową aktywnością, podwyższonym poziomem emocji i osiąganiem indywidualnej przewagi dzięki współzawodnictwu - wzorzec Dionizyjski.

Obrazy osobowości:

1. jaźń pierwiastkowa - obraz własnej osoby we własnej świadomości;

2. jaźń fasadowa - obraz własnej osoby reprezentowanej na zewnątrz, dotyczy tego co jednostka chciałaby, żeby o niej sądzili;

3. jaźń odzwierciedlona - obraz własnej osoby w świadomości innych, co oni sądzą o mojej osobie;

4. jaźń zobiektywizowana - obraz własnej osoby, na który składa się zespół wiadomości, mądrości.

---