Fizjologia i żywienie zwierząt
Żywienie - to najsilniej działający na zwierzęta czynnik środowiskowy
- Chemiczne składniki pokarmowe pasz są pobierane i wprowadzane do organizmu
- W układzie pokarmowym podlegają one trawieniu i wchłanianiu
- W organizmie wykorzystywane są w przemianach metabolicznych i produkcji
Żywienie to dostarczanie zwierzętom potrzebnej do życia energii i składników pokarmowych
Żywienie wywiera:
- Wpływ na wzrost i rozwój, budowę i skład ciała zwierząt
- Wpływ na zdrowie, płodność (wskaźniki reprodukcyjne - liczba i masa potomstwa)
- Wpływ na optymalne efekty produkcyjne wynikające z wartości genetycznej zwierząt
- Wpływ na jakość produktu finalnego - uzyskanie produktów pochodzenia zwierzęcego (mięso, mleko, jaja, wełna) o wysokiej wartości dietetycznej
- Wpływ na redukcję wydalania składników pokarmowych do środowiska (metan, metabolity przemiany białek, fosfor i mikroelementy)
Wpływ na wzrost i rozwój, budowę i skład ciała zwierząt
- Słabe żywienie, znacznie poniżej potrzeb pokarmowych hamuje wzrost, równocześnie zmienia pokrój zwierząt
- Zwierzęta dość równomiernie przybierają na wadze, ale poszczególne tkanki rozwijają się w różnych charakterystycznych okresach (kościec, tkanka nerwowa, mięśnie, tkanka tłuszczowa)
- U młodych zwierząt składniki pokarmowe pasz zużywane są przede wszystkim na budowę kośćca, a na inne tkanki w mniejszym stopniu, słabe żywienie takich zwierząt hamuje rozwój mięśni i tkanki tłuszczowej
- Gdy po okresie słabego żywienia nastąpi okres żywienia obfitego zwierzęta częściowo nadrabiają poprzednie braki w rozwoju (kompensacja wzrostu), ale nie całkowicie
- Młode zwierzęta nie powinny żywione być bardzo obficie, bo powoduje to ich nadmierne otłuszczenie a dalej zmniejsza późniejszą produkcyjność, obniża płodność i skraca życie
Wpływ żywienia na zdrowie, płodność (wskaźniki reprodukcyjne, liczba i masa potomstwa)
- Niektóre pasze, często uważane za bardzo dobre, zawierają różne toksyczne związki i podawanie ich w nadmiernych ilościach może powodować zatrucia zwierząt
- Pasze mogą nabierać trujących bądź szkodliwych właściwości wskutek złego przechowywania, gnicia, pleśnienia
- W praktyce spotyka się przypadki stosowania pasz nieodpowiednich dla danego gatunku zwierząt (np. buraki pastewne + otręby żytnie + mleko odtłuszczone - tuczniki chorują - schorzenia płucne i reumatyczne)
- Intensywne żywienie owiec przed stanówką zwiększa liczebność młodych
Wpływ żywienia na optymalne efekty produkcyjne wynikające z wartości genetycznej zwierząt
- Zwierzęta tuczone i opasane zwiększają swoją masę proporcjonalnie do ilości zjedzonego pokarmu
- W wielu stadach krów mlecznych po zreorganizowaniu bazy paszowej, po lepszym zbilansowaniu dawek pokarmowych w stosunku do potrzeb pokarmowych zwierząt wydajność mleczna zwiększyła się o kilka a nawet 25 - 30%
Wpływ żywienia na jakość produktu finalnego
Wpływ żywienia na skład mleka
- zawartość tłuszczu zależy od udziału w dawce pokarmowej węglowodanów strukturalnych (celuloza, lignina) i niestrukturalnych (skrobia, dwucukry) oraz struktury fizycznej dawki. Zmiana stosunku pasz treściwych: pasz objętościowych w dawce wpływa na zmianę w zawartości tłuszczu w mleku (fermentacja propionowa: fermentacji octowa)
- Pożądane zmiany składu kwasów tłuszczowych tłuszczu mleka dotyczą zmniejszenia udziału kwasów nasyconych (laurynowy i mirystnowy) oraz zwiększenia udziału wielonienasyconych kwasów tłuszczowych ( oleinowy, linolowy i linolenowy)
- Zawartość białka w mleku (3,4%) zależy od ilości energii pobranej przez krowę z paszą. Stosowanie pasz zawierających duże ilości wysokoenergetycznej skrobi 9zboża) powoduje zwiększenie ilości białka w mleku. Także stosowanie dodatków aminokwasów chronionych (lizany i metioniny) skutecznie zwiększa zawartość białka w mleku o 0,1-0,2%.
Wpływ żywienia na jakość mięsa
- Stosowanie niektórych pasz (śruta kukurydziana, odpady po pomidorach, papryce) powoduje niekorzystne przebarwienie tluszczu
- Mączki rybne, siloryb niekorzystnie wpływają na zapach mięsa
- Poprzez skład tłuszczu paszy można intensywnie oddziaływać na zawartość kwasów tłuszczowych w tkance tłuszczowej (zwiększanie ilości wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, sprzężonego kwasu linolowego - CLA - związków zmniejszających ryzyko chorób wieńcowych serca)
-
-
-
Pasze różnią się między sobą koncentracją energii, zawartością składników pokarmowych i ich strawnością, wartością biologiczną, czyli mają różną zdolność do zaspokajania potrzeb zwierząt.
Podstawową metodą służącą poznaniu wartości paszy jest analiza chemiczna, w której oznacza się poszczególne składniki lub ich grupy pod względem ilościowym (analiza podstawowa - weendeńska)
W paszy oznacza się 5 frakcji:
- sucha masa
- popiół surowy
- białko ogólne (surowe)
- włókno surowe
- tłuszcz surowy (ekstrakt eterowy)
- bezazotowe wyciągowe (wylicza się z różnicy pomiędzy suchą masą a sumą pozostałych oznaczonych składników)
Zawartość wody w paszach:
- zielonki ok. 80%
- okopowe 76 - 88%
- ziarna zbóż 12 - 14%
- siana ok. 15%
- śruty poekstrakcyjne 10 - 12%
- wywary gorzelniane ok. 95%
Zawartość popiołu surowego w paszach
- zielonki 2 - 5%
- okopowe 1,2 - 1,4%
- ziarna zbóż, nasiona roślin strączkowych, otręby 2 - 5%
- słomy, siana 4,5 - 8%
Związki mineralne są składnikami niezbędnymi dla życia zwierząt.
Pełnia wiele ważnych funkcji:
- są składnikami budulcowymi tkanek kostnych i miękkich
- utrzymują stałe pH we krwi
- wchodzą w skład licznych enzymów lub je aktywują
- regulują ciśnienie osmotyczne płynów ustrojowych
- utrzymują równowagę kwasowo - zasadową organizmu
- wchodzą w skład różnych związków organicznych
Białka ogólne
Składnik paszy, do którego zalicza się wszystkie związki zawierające azot (białka i związki azotowe niebiałkowe)
- Białka proste (proteiny): gliadyny 9w bielmie zbóż), gluteliny 9w glutenie zbóż), albuminy, globuliny, keratyna, kolagen
- Białka złożone (proteiny): nukleon-, fosfo-, gliko-, chromo- lipopropeidy
- Związki azotowe niebiałkowe: wolne aminokwasy, proste peptydy, amidy (mocznik, glutamina, asparagina), sole amonowe, zasady organiczne i ich związki (aminy, puryny, alkaloidy, glikozydy). Występują w dużych ilościach w młodych rosnących roślinach (>30% azotu ogólnego)
- Białka paszowe zawierają średnio 16% azotu
Zawartość białka ogólnego w paszach
- zielonki 1 - 4%
- okopowe 1 - 2%
- ziarna zbóż 9 - 14%
- nasiona roślin strączkowych 22 - 45%
- śruty poekstrakcyjne 35 - 48%
Białko ogólne to bardzo ważny składnik pokarmowy:
- jest składnikiem strukturalnym (wchodzi w skład każdej komórki roślinnej i zwierzęcej)
- jest nośnikiem informacji genetycznej
- pełni istotną funkcję metaboliczną (białka złożone)
Węglowodany
Podział węglowodanów zawartych w paszach (na podstawie ich rozpuszczalności i strawności):
- Włókno surowe (węglowodany trudno strawne i trudno rozpuszczalne): celuloza, hemicelulozy, pektyny, lignina, gumy, śluzy i kutyna
- bezazotowe wyciągowe (węglowodany łatwo strawne i łatwo rozpuszczalne): cukry proste (glukoza, fruktoza, galaktoza, mannowa), dwucukry (sacharoza, maltoza, celobioza), trójcukry (rafinoza), wielocukry (skrobia, inulina)
Zawartość węglowodanów w paszach
Włókno surowe
- słomy ponad 40%
- siana 25 - 30%
- zielonki 3 - 7%
- okopowe 1 - 2%
- ziarna zbóż 3 - 10%
- nasiona strączkowych 6 - 13%
Jest to frakcja zawierająca składniki ścian komórkowych roślin. Ujemnie wpływa na strawność pasz (zwierzęta nie wydzielają enzymów zdolnych do ich trawienia, wyjątek stanowią przeżuwacze)
- bezazotowe wyciągowe
Są głównym składnikiem suchej masy roślin i podstawowym źródłem energii w dietach zwierząt
- ziemniaki (skrobia) 18%(80% suchej masy)
- ziarna zbóż (skrobia) 60 - 70%(70 - 80% suchej masy)
- buraki (sacharoza) 21%(84% suchej masy)
- bulwy topinamburu (inulina) 21%(85% suchej masy)
- nasiona strączkowych 32 - 57%(36 - 65% suchej masy)
- śruty poekstrakcyjne 30%(33% suchej masy)
Różnice w składzie chemicznym organizmów roślinnych i zwierzęcych
W skład ciała zwierząt wchodzą te same grupy związków co w organizmach roślinnych, ale są różnice ilościowe i jakościowe. Zmienność w składzie ciała zwierząt jest znacznie mniejsza niż w składzie roślin.
Skład chemiczny ciała zwierząt zależy od gatunku, stopnia utuczenia, wieku i zmienności indywidualnej (różnice nie są zbyt duże)
Zawartość wody zmienia się w zależności od wieku zwierząt i stopnia otłuszczenia (95% - 50-60%)
Zawartość białka jest dosyć stała (15 - 18%, kura 21%)
Zawartość tłuszczy wzrasta z wiekiem, jest zmienna (10 - 60%)
Zawartość węglowodanów bardzo mała (ok. 1%)
Zawartość składników mineralnych (2,8 - 4,6%)
Ogólny procentowy skład ciała zwierząt
Wół - 54 (woda), 15 (białko), 26 (tłuszcz), 4,6 (składniki mineralne)
Wieprz - 58 (woda), 15 (białko), 24 (tłuszcz), 2,8 (składniki mineralne)
Owca - 60 (woda), 16 (białko), 20 (tłuszcz), 3,4 (składniki mineralne)
Kura - 56 (woda), 21 (białko), 19 (tłuszcz), 3,2 (składniki mineralne)
Klacz - 60 (woda), 17 (białko), 17 (tłuszcz), 4,5 (składniki mineralne)
Człowiek - 59 (woda), 18 (białko), 18 (tłuszcz), 4,3 (składniki mineralne)
1