Platońska koncepcja idealnego państwa
Platon wyróżnia dwa światy: świat idei, jako rzeczywisty, oraz świat materialny postrzegany przez nas i będący odbiciem świata rzeczywistego.
Tworzył państwo idealne by przeciwstawić się degeneracji, koncentrując się na poznaniu wartości idealnych: dobra, prawdy, sprawiedliwości i piękna.
POLITYKA - rozumiana w jedności z etyką dla Platona idealnym ustrojem politycznym jest model idealnej POLIS - o skrajnie racjonalnych rządach.
Podobnie jak dusza dąży do poznania idei dobra, tak PAŃSTWO powinno dążyć do transcendentnie rozumianego dobra. Polityka zaś to sztuka oparta na wiedzy jak czynić ludzi lepszymi .
PLATON wyróżnia dwie polityki: *pospolitą *polityką filozofii zakłada równość polityki i filozofii
Państwo powinno składać się z 3 części, które w tym przypadku są warstwami społecznymi:
Sprawiedliwość to cnota nadrzędna , każda z warstw uosabiała cnoty:
*filozofowie - mądrość *wojownicy - męstwo * rzemieślnicy - opanowanie
Arystotelesowski projekt ładu państwowego
- zorganizowana zbiorowość potrzebujących się wzajemnie jednostek i grup ludzkich
- jest samowystarczalne, w przeciwieństwie do jednostki, dlatego jest imperatywem
- jest wspólnotą moralną, wspólnota jest godna nazwy państwa wtedy, gdy celem jej jest życie szczęśliwe, szczęście człowieka= szczęście państwa - stanowi „miejsce” najwyższego rozwoju człowieka, tylko tutaj człowiek może osiągnąć pełnię swojej możliwości - natura rzeczy to cel i kres jej (tzn. rzeczy) rozwoju; dzięki takiemu podejściu można wyjaśnić kolejne fazy rozwoju rzeczy - celem rozwoju wspólnot jest samowystarczalność, a więc państwo, co oznacza, że państwo jest pierwotne wobec jednostki, czy rodziny, gminy, choć chronologicznie jest ostatnie
- warunek konieczny istnienia polis to różnorodność
- państwo dążące do jedności zmieni siew gminę, a w końcu w jednostkę
- samowystarczalność wymaga podziału pracy- stany
Porządek społeczny w średniowiecznej chrześcijańskiej myśli społecznej
*państwo wynika ze społecznej natury człowieka ( który jest zwierzeciem politycznym). Jest ono koniecznościa naturalna, doskonałym tworem, nie jest złe (jak u Augustyna) i ma zapewniać dobro powszechne. *hierarchiczna struktura bytów, która przekładała się na kształt społeczeństwa. Dla istniejącego systemu feudalnego takie podziały były niezbędne.
*nakazywał wypełnianie roli która jest determinowana miejscem w spol.
*Władza pochodzi od ludu , zatem nieprawomocna władza nie wymaga bycia jej posłusznym
Społeczeństwo w koncepcji N. Machiavellego
*teoria oparta na zupełnie nowej w stosunku do średniowiecza tradycji odróżnienia racji politycznych od moralnych, *brak dociekań, jakie postępowanie jest dobre, ważne t: co zrobić, by osiągnąć zamierzony cel,
*jeśli działania mają prowadzić do zamierzonego skutku, muszą być dostosowane do okoliczności, w jakich zachodzą oraz do cech ludzi, na których są skierowane,
*możliwe jest odkrycie reguł działania społecznego, ponieważ okoliczności są powtarzalne, a cechy ludzkie stałe - zachowania ludzkie dają się przewidywać, jeśli mamy odpowiednią wiedzę( głównie historia),
*wizja społeczeństwa ujednostkowionego - jedyną więzią między ludźmi jest podleganie jednej władzy państwowej (istnieją tylko stosunki władca-poddani).
Dlaczego M. de Montaigne można określić prekursorem antropologii kulturowej?
Montaigne zajmował postawę laicką, głosił idee tolerancji religijnej, racjonalizmu i relatywizmu etycznego oraz uznania rozumu ludzkiego za instancję rozstrzygającą.
Za prekursorską pracę wobec ujęcia relatywizmu kulturowego uznaje się Próby Montaigne'a z 1580 roku
Dlaczego, zdaniem Hobbesa, w stanie natury nieunikniona jest wojna wszystkich ze
Tomasz Hobbes -podstawową właściwością człowieka jest „stałe i nie znające spoczynku pragnienie coraz to większej mocy, które ustaje dopiero ze śmiercią”,
ludzie są sobie z natury nieprzyjaźni, ponieważ każdy z nich dąży do tych samych celów i chce tych samych dóbr, każdy człowiek dąży do samozachowania rozum podpowiada co zrobić, aby to samozachowanie osiągnąć,
istnieją trzy przyczyny waśni między ludźmi: rywalizacja, nieufność, żądza władzy,
człowiek obawia się, że utraci raz zdobyte dobro, towarzyszy mu bezustanny strach i niebezpieczeństwo gwałtownej śmierci,
stanem naturalnym ludzkości jest wojna wszystkich przeciwko wszystkim,
podejmując umowę społeczną ludzie wyzwolili się ze stanu natury i zgodzili się żyć w ładzie i pokoju w ramach społeczeństwa podległego władzy rządu,
Dlaczego Locke'a określa się jako pierwszego filozofa społeczeństwa obywatelskiego?
*każdy człowiek jest zobowiązany dbać o zachowanie własnego życia, troszczyć się o życie reszty ludzkości, nie wolno mu działać na szkodę innych, interesy jednostek są w jakiejś mierze zbieżne,
*w stanie natury człowiek interesuje się drugim człowiekiem jako podobną do siebie istotą, z którą można nawiązać korzystną dla obu stron współpracę,
*kiedy pojawił się pieniądz, ludzie się poróżnili, pojawiły się instytucje wymierzające sprawiedliwość,
*niebezpieczeństwa wynikają nie z własności ludzkiej natury, ale z wytworzonego przez ludzi układu stosunków społecznych,
*władza zostaje powołana przez istniejącą już zbiorowość do wykonania określonych zadań,
*zbiorowość ma prawo się zbuntować przeciw władzy, która nie wywiązuje się z zadań powierzonych w umowie,
*umowa oznacza jednocześnie zjednoczenie jednostek i układ pomiędzy nimi jako ogółem i rządem, którego prerogatywy zostają w ten sposób ograniczone,
*państwo tworzy się w dwóch etapach: najpierw powstaje społeczeństwo obywatelskie (pewna forma samoorganizacji, odmowa posłuszeństwa władzy tyrańskiej), później społeczeństwo polityczne (z władzą: wykonawczą, ustawodawczą i federacyjną).
Stan natury u Hobbesa, Locke'a i Rousseau. Podobieństwa i różnice
|
Thomas Hobbes |
John Locke |
JJ Rouseau |
Stan naturalny |
Człowiek z natury jest jednostką |
||
|
Ludzie z natury są równi (każdy ma zdolność zabicia innego człowieka) |
||
|
Ludzie z natury są wolni |
||
|
Człowiek działa egoistycznie, dba o własny interes |
||
|
Stan natury to wojna |
Jedynym rozwiązaniem jest współpraca (kooperacja) |
Obojętność |
|
Każdego z każdym Konflikt
|
|
|
Myśliciele oświecenia jako krytycy zastanego ładu społecznego.
przekonanie o prawidłowym charakterze rozwoju społecznego, o regularnym następowaniu po sobie jego określonych faz, o kumulatywności rozwoju wszystkich dziedzin ludzkiej kultury, o możliwości prognozowania przemian społecznych.
Turgot i Condorcet zbudowali teorię postępu, wyjaśniającą jego kierunek, prawidłowości i mechanizmy.
Zakwestionowanie autorytetu starożytnych (oraz innych autorytetów z przeszłości)
uznanie (wbrew tradycji chrześcijańskiej) wartości życia doczesnego i ziemskich osiągnięć człowieka
założenie stałości praw natury ( możliwy kumulatywny rozwój wiedzy)
Zakwestionowanie instytucji jako danych i ustanowionych raz na zawsze
Założenie o zdolności ludzi do doskonalenia się
Czym jest Monteskiuszowski „Duch praw”?
Jest to wprowadzenie ulepszeń administracyjnych w oparciu o tak zwany: trójpodział władzy , polegający na oddzieleniu władzy prawodawczej (parlament), wykonawczej (król, rząd lub prezydent) i sądowej (sądy), stała się podstawą rozwoju ustroju parlamentarnego.
Pozytywny program oświecenia.
- najwłaściwszy punkt wyjścia dla badania początków teorii socjologicznej
- zaczęto bardziej konsekwentnie metodycznie badać kondycję ludzką, świadomie stosując do analizy człowieka, natury ludzkiej i społeczeństwa to, co uważali za zasady naukowe
- uczynili wyjątkowo dużo dla ugruntowania idei nauki społecznej, wielu socjologów widziało w nich swoich poprzedników
- myśl oświeceniowa stała się ważnym punktem odniesienia i pozostała nim nawet wówczas, gdy rozpoczęła się już radykalna krytyka Oświecenia, nacechowana była wewnętrznymi sprzecznościami, zwłaszcza w pojęciu natury- wszechobecnym lecz wieloznacznym
Koncepcja postępu J. A. N. de Condorceta.
*C. bardzo przyczynił się do spopularyzowania idei postępu.
*Procesy historyczne i procesy przyrody tak samo odznaczają się regularnością i koniecznością.
*Stworzył matematykę społeczną wykorzystywaną do analizy procesów społecznych rachunek prawdopodobieństwa.
*C. był skrajnym nominalistą - uznawał że ogół postępu ludzkości jest prostą sumą rozwojów indywidualnych rozpatrywanych równocześnie u bardzo wielu osobników złączonych w społeczeństwo.
*rozwój gatunku polega na rozwoju wiedzy i oświaty.
*Przemiany społeczne analizował jako przemiany świadomości
Dlaczego francuskich myślicieli oświeceniowych m
Socjologiczny dorobek oświecenia brytyjskiego
Człowiek= istota społeczna
Przedstawiciele: Hume, Smith, Ferguson...
- Fascynacja Newtonem. Uznajemy jednostkowość motywów i czynów ludzkich.
- Natura ludzka- wielość zjawisk i procesów poznawanych dzięki obserwacji i doświadczeniu.
- Natura ludzka jest co do swych działań i pierwiastków taka zawsze sama.
- Nauka Huma o naturze ludzkiej to psychologia, którą wyjaśniają psychologiczne
mechanizmy zachowania się jednostek i zbiorowości, sposoby odzwierciedlania się
faktów społ. w umysłach oraz same fakty.
- Historia pozwala obserwować i poznawać trwałe mechanizmy postępowania i zachowania
się ludzi.
- Nauka o ludzkich działaniach powinna być nauką na tych samych prawach co nauki
o przyrodzie.
Adam Smith jako socjolog i ekonomista
*praca jest ostatecznym źródłem wszelkiego bogactwa i rzeczywistą miarą wartości (poszedł za nim Marks); podkreślenie przez niego w teorii produkcji ważności podziału pracy wywarło największy wpływ w historii myśli ekonomicznej,
*analiza wartości i wymiany wg Smitha koncentrowała wokół znanej teorii wartości, opartej na pracy; utrzymywał on, że prawdziwą miara wartości jest ilość pracy potrzebna do wytworzenia danego produktu,
*płace są wynagrodzeniem za pracę i wyznaczane są przez popyt i podaż na rynku pracy,
*zyski są wynagrodzeniem za kapitał, wyznacza je wielkość zainwestowanego kapitału zakładowego, zmieniają się one proporcjonalnie do jego wielkości,
*procent jest tą częścią zysków, która powstaje z wypożyczenia kapitału,
*renta jest wynagrodzeniem dla właściciela ziemi i może istnieć wtedy, gdy cała wolna ziemia jest już zajęta,
*„Bogactwo narodów” Smitha to rozprawa socjologiczna, uwzględniająca w szczególności ekonomiczne procesy społeczne.
Konserwatyzm - cechy charakterystyczne. Edmund Burke
niedopuścić by idea rewolucji rozpowszedniła się w Europie , chcieli zatrzymać wszelki postęp , dużą wage przypisywali historii
Hasła : porządek ( ład społeczny )
natura człowieka w oświeceniu : człowiek to istota myśląca , i czująca ,
Hasła oświecenia : indywidualizm jest utopijny , człowiek żyje w społeczeństwie , liczy się ogół a nie jednostka , głosili hasła holizmu i antyatomizmu ,
Zmiany - pogwałcenie praw
Najważniejsze są grupy społeczne , są one uporządkowane wg hierarhi
Są 2 rodzaje więzi :
-więzi naturalne ( bezpośrednie ) obyczaje , tradycje , religia
- pośrednie -sformalizowane przepisy prawa
Liberalizm - cechy charakterystyczne. -Betham - Smith, -Mill
*przedłużali myśl oświecenia , popierali rewolucje i przeciwstawiali się jej , hasła głoszone przez rewolucja to utopia , Wolność , Równość i Braterstwo nie mały żadnej treści .
-natura ludzka jest niezmienna , zaspokoić potrzeby każdego , oddzielić politykę od gospodarki ,
Nacjonalizm - cechy charakterystyczne
Uznawanie narodu jako dobra najwyższego. Interes narodu jest nadrzędny wobec interesu jednostki. Ideologia ta uznaje państwo narodowe za najwłaściwszą formę organizacji społeczności złączonej wspólnotą pochodzenia, języka, historii i kultury
Czym różni się „wolność od” od „wolności do”?
Isaac Berlin, wielki współczesny myśliciel liberalizmu wyróżnił dwa rodzaje wolności: negatywną i pozytywną. Wolność negatywna była charakterystyczna dla epoki klasycznej, w okresie walki liberalizmu z absolutyzmem. To wolność od przymusu ze strony państwa, kościoła i grup społecznych. Kierując się nią człowiek broni się przed ich „wścibstwem”. Postulat „wolności od” uzasadniał zerwanie ze skrępowaniami systemu feudalnego. Drugą jest wolność pozytywna, wolność czynna w sensie konstrukcyjnym. Była charakterystyczna dla ostatniego ćwierćwiecza XIX w. Pojawiły się wówczas postulaty wolności do. Wolność do godnego i bezpiecznego życia wyrażająca się w prawie do opieki zdrowotnej, do życia powyżej progu bezpieczeństwa socjalnego, prawie do elementarnej edukacji, wypoczynku itd.
Czym są „formacje społeczne” w koncepcji K. Marksa?
Marks traktował formacje jako następujące po sobie epoki i podkreślał, że żadne społeczeństwo nie może przeskoczyć naturalnych faz rozwoju
pojęcie określające społeczeństwo na określonym poziomie rozwoju
Szczegółowo przez Marksa opisane zostały tylko formacje feudalna i kapitalistyczna, a w szczególności przejście z formacji feudalnej do kapitalistycznej w społeczeństwach europejskich. Kolejność przechodzenia z jednej formacji wynikać miała z konieczności dziejowej i była naturalnym procesem ewolucyjnym.
Struktura społeczna wg K. Marksa.
W ujęciu marksistowskim struktura społeczna ogranicza się do struktury klasowej, przy czym sama struktura społeczna wynika z relacji między pracą a kapitałem.
Dlaczego, zdaniem Marksa, państwo ma charakter klasowy?
Teoria klas społecznych - społeczeństwo dzieli się na klasy. Kryterium ich wyodrębnienia są stosunki powstające w procesie produkcji dóbr materialnych. Położenie klasowe wyznacza posiadanie lub nieposiadanie środków produkcji. Każda formacja (z wyjątkiem pierwszej i ostatniej) posiadała wzór struktury klasowej. Klasy porządkują społeczeństwo. Są tworzone przez bazę (ekonomia), stąd nadbudowa jest podyktowana przez określony układ klasowy. Położenie klasowe wyznacza ramy funkcjonowania jednostek i grup. Klasy w stosunku do siebie są antagonistyczne - konkurują o środki produkcji. Ta ich walka stanowi podstawowy element dynamiki społecznej. Marks opisywał społeczeństwo głównie pod kątem walki klas. Świadomość klasowa jest związana z walką klas. Stanowi ona zespół wspólnych sposobów zapatrywania się na świat (uzależniony oczywiście od położenia klasowego). Świadomość poszczególnych jednostek i grup, to tylko konsekwencja szerszej świadomości klasowej.
Nie wszystkie jednostki w danej klasie posiadają świadomość klasową - taką klasę nazywa Marks klasą w sobie (można ją wyodrębnić obserwując z zewnątrz).
Natomiast klasa dla siebie to taka klasa, której wszyscy członkowie posiadają świadomość klasową.
Marksowska koncepcja rozwoju społecznego.
Wizja Marksa była dynamiczna - dynamikę stwarzał konflikt klasowy. Oddziaływał on na 2 liniach: oddziaływanie między częścią i całością społeczeństwa
(całość zmierza w określonym kierunku, natomiast różne części społeczeństwa mogą mniej lub bardziej zgodnie podążać z kierunkiem zmian)--oddziaływanie między bazą, a nadbudową--przeobrażenia bazy mogą stykać się ze starą jeszcze częścią nadbudowy, co może wywoływać różne zaburzenia
Pozytywizm - geneza terminu.
Oparcie się na faktach zewnętrznych Comt`e - zwolennik społeczeństwa ściśle kierowanego
Spencer - kierowanie społeczeństwem maxymalnie ograniczyć
ANTYKRYTYCYZM - podejmuje problematykę kryzysu społecznego jak z niego wyjść , dążyl do uznania wiedzy , która była by użyteczna w organizacji społeczeństwa , wiedza musi być oparta na faktach ,
FENOMENALIZM : krytyka metafizyki , przeciwstawienie się idei przyczynowości , prawo jako stały związek pomiędzy obserwatorami zjawiska , , wszystko ma początek , środek i koniec
NATURALIZM : przyrodnictwo to nauka wzorcowa ,netody nauk społecznych nie powinny różnić się od przyrodniczych , nauka ze wzorcami przyrodniczymi może być podstawą efektywnej inżynierii społecznej , tylko nauka pełni rolę wychowawczą
FAKTY JAKO RZECZY : podmiot poznania społecznego jest niezależny , obiektywny , podstawa przyrodnicza traktuje fakty społeczne jako rzeczy bez uprzedzeń świat społeczny oglądany przez obserwatora od zewnątrz
NAUKA JAKO PODSTAWA INŻYNIERII SPOŁECZEŃSTWA :zajmuje się budową społeczeństwa i budową zmian
CECHA MYŚLI POZYTYWISTYCZNEJ ;praktyczna orientacja , nauka miała umożliwiać przewidywanie , przewidywanie miało umożliwić kontrolę procesów społecznych , która zapobiegnie niszczycielskiemu żywiołowi
Dlaczego pozytywiści krytykowali metafizykę?
Pozytywiści krytykowali tradycyjną filozofię za to, że rezygnuje z pewności poznania w imię iluzorycznego ideału- znalezienia odpowiedzi na tak zwane pytania najważniejsze, na której nie ma naukowej odpowiedzi. Nauka ma się zajmować tylko i wyłącznie zjawiskami, czyli tym, co da się zbadać, co da się poznać, a nie jakimiś utajnionymi zjawiskami, bo tym właśnie zajmuje się metafizyka. Pozytywiści mówiąc np. o naturze ludzkiej mają na myśli empiryczne właściwości jednostek ludzkich. Pozytywistyczny fenomenalizm kierował się także przeciwko religii, a w każdym razie religii odwołującej do objawienia i pretendującej do roli wiedzy o świecie. Pozytywiści byli na ogół agnostykami ( dojście do całkowitego poznania, osiągnięcia wiedzy absolutnej jest niemożliwe)
Pozytywistyczna inżynieria społeczna
Ważną cechą myśli pozytywistycznej była jej praktyczna orientacja: nauka miała umożliwiać przewidywanie, przewidywanie zaś kontrolę procesów społecznych kładącą kres ich żywiołowemu i niszczącemu przebiegowi. We wszystkich wypadkach mamy do czynienia z taką samą koncepcją zastosowania nauki o społeczeństwie. Jest to koncepcja przeciwstawiana koncepcji „inżynierii utopijnej”, a więc takiej, która jest nastawiona na osiągnięcie w praktyce społecznej najwyższego wyobrażonego dobra. „ Inżynieria na raty” nie pyta o cel ostateczny swoich wysiłków naprawienia społeczeństwa, starając się jedynie rozwiązać za pomocą dostępnych w danej chwili środków najpilniejsze w danej chwili problemy. Jest to bez wątpienia strategia najbardziej zgodna z antynormatywizmem pozytywizmu i jego nastawieniem na usprawnianie istniejącego czy też powstającego spontanicznie ładu społecznego.
A. Comte'a koncepcja socjologii
*W systemie nauk socjologia logicznie wynika z innych nauk o świecie
*Holizm- badany obiekt należy badać całościowo. Na społeczeństwo należy patrzeć jak na całość.
*Socjologia jest bogatsza od metody przyrodniczej o historyczną metodę porównawczą
*Statykę traktował jako: rząd, rodzina , kościół
*Stała zmienna społeczeństwa: prawidłowa i ukierunkowana,
--Regulowana przez prawo 3 stadiów (teologicznego, metafizycznego i naukowego)
--Przemiany świadomości były skorelowane z odpowiednimi przemianami w pozostałych obszarach życia społecznego
--Historia doprowadzi do postania doskonałego ładu społecznego w sposób idealny łączącego stabilizację i ewolucję
Comt'e był socjologicznym realistom - uważał, że społeczeństwo jest bytem relatywnym, czymś więcej niż agregat jednostek
J. S. Milla koncepcja socjologii
*reguły kierujące zachowaniem jednostek
*prawa społeczne da się sprowadzić do praw jednostek
*społeczeństwo to tylko nazwa zbioru jednostek
*każde społeczeństwo jest tworem złożonym i niepowtarzalnym
*wszystkie prawa społeczne będące przedmiotem badań socjologii mają charakter statyczny
Cechy szczególne ewolucjonizmu.
*pozytywizm
*ponieważ społeczeństwo jest częścią przyrody podlega przewidywalnym prawom przyrodniczym
*jednoznacznie nominalistyczny i indywidualistyczny
*cechy psychiczne poprzedzają interakcję społeczną, stosunki społeczne określają sposób ujawniania się cech psychicznych tkwiących w jednostkach,
*antyintelektualizm i zainteresowanie nieuświadomionymi motywami działań ludzi,
Na czym polegała ewolucjonistyczna metoda porównawcza?
Klasyfikację typów społeczeństw rozpoczyna Spencer od ugrupowania ich według stopnia złożoności. Postępując w ten sposób rozróżnia on: społeczeństwa proste (takie, które tworzy pojedynczą całość pracującą, niepodlegającą żadnej innej całości, i którego części, przy lub też bez pomocy ośrodka kierowniczego, współdziałają ze sobą dla osiągnięcia jakichś celów publicznych), złożone (wodzowie grup prostych podlegają wodzowi najwyższemu), podwójnie złożone (społeczeństwa o strukturze niejako trójstopniowej, w których grupy proste podporządkowane są władzy wyższej, ta zaś podlega jeszcze wyższej; społeczeństwa całkowicie osiadłe) i potrójnie złożone (wszystkie współczesne ludy cywilizowane). Między poszczególnymi typami występują stadia przejściowe. Społeczeństwo złożone staje się samodzielną jednostką wtedy, kiedy okrzepnie w sobie na skutek współdziałania wszystkich grup składowych pod wodzą jednej osoby — w przypadku wojny, a jednocześnie zróżnicuje klasy społeczne i przemysł oraz odpowiednio rozwinie swoje umiejętności.
Społeczeństwa militarne i industrialne w koncepcji Spencera
Spencer wprowadza również podział społeczeństw z punktu widzenia ich działalności i wynikającej z tego różnicy organizacji. Biorąc pod uwagę te kryteria, Spencer wyróżnia dwa typy społeczeństw: militarny (skoncentrowanie całej władzy w ręku przywódcy - wojennego; jednostki w rozmaitych swoich czynnościach podlegają przymusowi władzy państwowej; centralizacja władzy w ręku wodza, który decyduje o losach swych poddanych; wzrost stratyfikacji społecznej i zasadnicze ograniczenie wolności jednostki) i industrialny (cele wybitnie pokojowe; najważniejsza jest wola obywateli, rząd zaś istnieje tylko po to, by ją wykonywać; wolność osobista jednostki; współdziałanie jest dobrowolne; sympatia i prawo zajmuje miejsce siły i przymusu). Droga rozwoju wiedzie od społeczeństwa militarnego do industrialnego.
Ewolucja, w swej postaci pierwotnej polega na przechodzeniu od stanu mniej spójnego do bardziej spójnego na skutek rozproszenia ruchu i integracji materii; ale nie tylko. Równolegle do przechodzenia od niespójności do spójności następuje przejście od jednolitości do wielorakości:
Pozytywistyczne koncepcje rozwoju społecznego
*antykrytycyzm - przeciwstawianie się temu co jałowe, niepożądane, destrukcyjne.
*zajmowanie się tym co realne i pożyteczne
*krytyka metafizyki- nauka powinna skupić się na tym co doświadczalne
*naturalizm- nauki społeczne powinny wzorować się na naukach przyrodniczych ponieważ:
Metody te sprawdziły się i doprowadziły do rozwoju innych nauk
-tylko nauka zgodna z przyrodoznawstwem może być podstawą inżynierii społecznej
-tylko taka nauka będzie miała walory wychowawcze
*między podmiotem badającym a przedmiotem badań musi istnieć nieprzekraczalna granica. Fakty społeczne powinno badać się bez ich wartościowania. Nauka społeczna powinna być użyteczna .
Pozytywizm a materializm historyczny. Podobieństwa i różnice.
Co to jest organicyzm?
traktowanie zjawisk społecznych jako części przyrody i wyjaśnianie ich przez analogię z procesami i zjawiskami przyrodniczymi.
a) w miarę rozwoju rośnie ich masa, przekraczając wielokrotnie stan początkowy,
b) z prostej początkowo struktury zarówno społeczeństwo, jak i organizm żywy stają się w miarę wzrostu bardziej skomplikowane strukturalnie,
c) w stadium początkowym ich części są nawzajem niepowiązane i niezależne od siebie, potem następuje coraz to ściślejsze wzajemne powiązanie i oddziaływanie,
d) życie społeczeństwa jest niezależne i dłuższe od życia poszczególnych jednostek, podobnie ma się rzecz z życiem organizmu i poszczególnych komórek.
Co to jest realizm socjologiczny?
że całości społeczne istnieją realnie, chociaż nie przejawiają się zawsze w tej samej postaci. Można je jednak dostrzec na podstawie skutków ich istnienia. Przeciwieństwo nominalizmu.
Co to jest nominalizm socjologiczny?
Nominalizm socjologiczny traktuje społeczeństwo jako sumę jednostek
Co to jest determinizm?
Zjawiska społeczne należy rozpatrywać w sposób przyczynowo-skutkowy. Spencer staje więc na gruncie determinizmu społecznego.
Klasyczny ewolucjonizm antropologiczny.
*wychodzi z założenia, że cała rzeczywistość jest materialna i twierdzi,
* człowiek składa się z dwóch elementów: biologicznego i psychicznego.
*Element psychiczny wywodzi się z biologicznego, a biologiczny - z materialnego.
*psychologia człowieka, wywodzi się z materii za pośrednictwem form biologicznych i wyższych form psychiki zwierząt.
*Człowiek więc - powstał w zamierzchłej przeszłości wskutek stopniowego rozwoju wyższych form zwierzęcych
Psychologizm - cechy szczególne.
*pozytywistyczny i naturalistyczny nurt nauk społecznych
*wywodzi się z ewolucjonizmu, choć z czasem doprowadzi do podważenia twierdzeń tego kierunku poprzez coraz to większe przywiązanie dla idei niezmienności natury ludzkiej
*jednoznacznie nominalistyczny i indywidualistyczny
*cechy psychiczne poprzedzają interakcję społeczną, stosunki społeczne określają sposób ujawniania się cech psychicznych tkwiących w jednostkach
*antyintelektualizm i zainteresowanie nieuświadomionymi motywami działań ludzkich.
Główne założenia psychologii tłumów. Sighele, LeBon
Tłum tworzy się spontanicznie i cechuje go zanik cech osobowościowych jednostek. Nie posiada on znacznej zdolności rozumowania, intelekt tłumu jest zawsze mniejszy od intelektu jednostki, w zamian ma wielką zdolność działania, którą potęguje obecna jego organizacja. Ma poczucie potęgi przy prawie całkowitym zaniku odpowiedzialności
Jednostka w tłumie staje się automatem którym kieruje wola narzucona, nie własna - tłum nie potrafi wytworzyć własnych poglądów.Tłumy są zdolne do ulegania skrajnym uczuciom, do porywów entuzjazmu lub napadów przemocy, którym poddają się nawet ludzie najbardziej opanowani. Tłum działa instynktownie : spontanicznie i entuzjastycznie -gwałtownie, okrutnie, bezlitośnie lecz także heroicznie, bohatersko, bezinteresownie i ofiarnie
Dlaczego zdaniem Freuda kultura jest źródłem cierpień?
Społeczeństwo wytwarza pewnego rodzaju superego pod którego wpływem dokonuje się rozwój kultury.
Natura ludzka jest z gruntu zła
Instynkty ludzkie są nieusuwalne i niezmienne, zaś zawarta w nich energia jest wielkością stałą.
Zgodnie z tymi założeniami Freud zauważa dwa aspekty kultury
Represyjny- np. religia odwraca uwagę od libido, ma charakter zabraniający
Sublimacyjny- zastępczy; człowiek ma pewien poziom energii libidalnej
Kultura deprawuje ale tez umożliwia samorealizację.
Kultura suma osiągnięć i struktur organizacyjnych, służy dwóm celom:
obronie człowieka przed naturą 2. regulowaniu stosunków międzyludzkich
funkcja represyjna kultury; konstytuujące się dzięki niej superego czuwa nad instynktami jednostek
człowiek dąży do rozkoszy ale jest ograniczany m.in. przez działania innych ludzi, libido ma charakter siły egoistycznej
człowiek gdy nie może osiągnąć rozkoszy stara się przynajmniej unikać cierpień
sztuka i nauka jako zastępcze formy realizacji libido, znajdują się na tym samym poziomie
ZDERZENIE SIĘ WPŁYWÓW BIOLOGICZNYCH I SPOŁECZNY KONFLIKT ID I SUPEREGO
Teoria osobowości Z. Freuda i jej konsekwencje socjologiczne.
Struktura osobowości : SUPEREGO - EGO - ID ( instynkt wrodzony )
SUPEREGO- w czystej formie - zbiór ideałów wpojonych przez społeczeństwo,
Superego i id są ze sobą w ciągłym konflikcie,
Ego - potrafi wypracować równowagę między superego i id,
W ego tkwi sedno osobowości człowieka.
Superego jest zbyt silne bo człowiek ma wrażenie , że nie może dosięgnąć ideałów. Żle się z tym czuje, ma zaburzenia i nerwice. Terapią ma być wzmocnienie ego.
*społeczna cena przyjemności będzie tak wysoka , że nie warto do niej dążyć i należy ją zastąpić czymś akceptowalnym społecznie
*człowiek unieszczęśliwia się spychając instynkty do podświadomości
*popęd miłości- popęd śmierci
*pokazał, że istnieje w człowieku nieuświadomiony potencja
Rezydua i derywacje jako sposób wyjaśniania zachowań ludzkich.
„Zmieniają się derywacje, trwają rezydua”.
Rezydua - niezmienne instynkty leżące u podłoża ludzkich działań
Derywacje- intelektualne wyjaśnienia mające zamaskować rezydua i zracjonalizować działanie zgodnie z nimi.
Derywacje zmieniały się wraz z epokami : świat taki jest, Bóg tak chciał, jest jak jest. Czegoś co się nie zmieni nie ma co dyskutować.
Cyrkulacja elit wg Pareto.
Vilfredo Pareto był również twórcą tzw. „teorii krążenia elit” czyli bezustannej wymiany opozycji i koalicji za sprawą chwilowego „wypalenia się” jednej ze stron po walce o pokonanie drugiej.
Co to jest naturalizm?
powstały na podłożu ewolucjonizmu. Naturaliści zakładali, że zjawiska społeczne można opisywać analogicznie do zjawisk w świecie przyrody i badać je tymi samymi metodami. Podejście to zakładało możliwość redukcji zjawisk społecznych do poziomu zjawisk przyrodniczych.
Dlaczego uznaje się L. Gumplowicza za zwolennika teorii konfliktu?
*zakładał, że prawa społeczne są rodzajem praw przyrodniczych i ich odkrywanie powinno przypaść w udziale socjologii gdyż nie da się ich poznać badając inne formy życia
*zdecydowany antyindywidualista- był przekonany, że wiedza o jednostce niczego nie powie o procesach zachodzących wewnątrz grupy
*socjologię definiował jako naukę o jednorodnych grupach a nie o społeczeństwach, ponieważ uważał społeczeństwa za zbyt niejednolite i stanowiące obszar rywalizacji zbyt wielu grup,
*między różnymi grupami na które dzieli się ludzkość nieustannie trwa rywalizacja i konflikt. Główną siła tego procesu jest grupowy egoizm
*”grupę” uznawał za spojoną więzami kulturowymi, a więzy krwi są drugorzędne.
Na czym ma polegać „badanie faktów społecznych jak rzeczy”?
Jest to najbardziej znany postulat Durkheima- traktowanie faktów społ. Jak rzeczy, co miało oznaczać podejście do badanych zjawisk w sposób całkowicie neutralny, odrzucając wszelkie wcześniej przyjęte poglądy na jego temat.
Co oznacza stwierdzenie, że społeczeństwo jest rzeczywistością sui generis?
Socjologia w ujęciu Durkheima to najważniejsza i najbardziej podstawowa spośród nauk społecznych. Rzeczywistość społeczna jest rzeczywistością sui generis. Jest ona niepowtarzalna, unikatowa, zewnętrzna w stosunku do jednostki. Społeczeństwa nie należy traktować jako sumy jednostek. Kluczowym elementem badań socjologicznych są fakty społeczne.
Co to jest socjologiczny indywidualizm?
INDYWIDUALIZM to orientacja teoretyczna w której wszelkie zjawiska i procesy społeczne wyjaśniane są do cech zachowań jednostkowych.
Istotą tej jest redukcjonizm - czyli zjawiska z poziomu grup sprowadzane są dna poziom jednostek
Indywidualizm metodologiczny przeciwstawia się wyjaśnieniom w których przedmiotem badania są zbiorowości społeczne a nie jednostki. Orientacja indywidualistyczna łączy się często z nominalizmem ontologicznym, który uznaje osoby za jedyne, realne elementy bytu społecznego, a grupy społeczne i zbiorowości są tylko zbiorem jednostek i niczym więcej,
Więź społeczna w koncepcji E. Durkheima. - solidarność
*dwa rodzaje więzi: mechaniczna - społeczeństwo o przewadze prawa karnego
*organiczna - o przewadze prawa restytucyjnego - rozwiązanie polegające na naprawianiu szkód które wyrządził sprawca.
E. Durkheim jako socjolog religii.
*zbiór instytucji regulujących życie społeczne
*obrzędy religijne mają funkcje: inicjacja do życia zbiorowego, zespalanie zbiorowości, kontynuowanie tradycji grupowych, podtrzymywanie jednostek w chwilach załamań.
*nauka i religia może iść w parze
*przewaga religii nad nauką- zagrożenie dla religii to masowe ideologie polityczne
Znaczenie tzw. „Szkoły durkheimowskiej”
Rozwijała się wokół założonego przez D. pisma L'annee socjologique wydawane w latach 1896-13 i 1923-24 Do szkoły należeli M. Mauss
Na czym polegał antypozytywistyczny zwrot w socjologii?
Kolebka antypozytywizmu są Niemcy. Antypozytywizm - odwrót od jednostajności, ogólności wyrachowanej prostoty, wrażliwość na szczegół, konkret, niechęć do standaryzacji. Szukanie kolorytu lokalnego, staranie o odtworzenie w wyobraźni swoistego życia ludów oddalonych od nas w przestrzeni, czasie i stanu kultury, kult indywidualności osobliwości i narodowości, pociąg do wszystkiego co tajemnicze, uczuciowe i oryginalne.
Antynaturalizm socjologii humanistycznej.
*społeczeństwa nie da się badać tak jak przyrody, ponieważ jest to zjawisko kompletnie odmienne
*przeciwstawianie się obiektywizmowi poznania zakładającemu nieobecność badacza w badaniu
*społeczeństwo jest procesem, który trwa w toku interakcji
*socjologie interesują działania w których poza zachowaniem pojawia się także świadomość i zorientowanie na innych ludzi
*postulat rozumienia czyli poznania jak działają ludzie postrzegają i interpretują sytuację w jakiej się znaleźli
*socjologia daje wiedzę pozwalającą orientować się w świecie społecznym
Cechy socjologii humanistycznej.
- antynaturalizm (antyobiektywizm) - nadaje podmiotowość badaczowi i uczestnikom procesów społecznych,
- interakcjonizm - socjologia jest nauką o interakcji społecznej (społeczeństwo nie jest ani zewnętrzną w stosunku do jednostek całością ani też sumą jednostek). Socjologia nie jest więc ani realizmem ani nominalizmem.
- podmiotowy charakter interakcji społecznych - badane są tylko takie interakcje, gdzie występuję przynajmniej zalążkowa świadomość. Ważne więc są nie zachowania, lecz działania.
- postulat „rozumienia” - należy dotrzeć do przyczyn działania i umieć je interpretować
-wiedza społeczna ma umożliwić orientację w świecie
Dwa typy więzi społecznej wg F. Tönniesa.
Więź typu wspólnota, w najbardziej klarowny sposób występowała na wsiach, zwłaszcza w przedkapitalistycznych formach organizacji społeczeństwa
- Więź typu społeczeństwo, najwyraźniej występuje we współczesnych wielkich miastach, gdzie dominuje stosunek obcości, bezpośrednie określenie przynależności konkretnych osób do danej społeczności lokalnej jest niemożliwe, więź ma charakter pośredni, jednym z istotniejszych jej nośników są środki masowego przekazu, interakcje odbywają się poprzez role społeczne ich uczestników, społeczna kontrola musi przybierać bardziej sformalizowane postaci, dominuje osobisty interes, zmiany są coraz szybsze, widoczne już w jednym pokoleniu.
Dlaczego według M. Webera świat społeczny jest chaotyczny? wg Webera:
*nie istnieje uniwersalny ład świata
*historia jest wyłącznie zapisem ludzkich sprzecznych działań.
*rozwój wiedzy nie daje żadnych gwarancji znalezienia sposobu na uporządkowanie świata
*podstawowy problem istnienia nauki wynika ze zderzenia chaotycznego świata sprzecznych światopoglądó z naukowym dążeniem do obiektywizmu i ładu
Dlaczego G. Simmla traktuje się jako założyciela mikrosocjologii?
*socjologiczny impresjonista, unikał tworzenia wielkiego systemu socjologicznego
*koncentrował się na szczegółach z których wyprowadzał daleko idące uogólnienia
*uspołecznienie czyli sumę reakcji między jednostkami dzięki którym przestają one być zbiorowością a stają się społecznością
*w życiu społecznym niezależnie od miejsca i czasu pojawiają się te same formy, czyli sposoby organizacji i koordynacji stosunków międzyludzkich.
Rozumienie zachowania ludzkiego w koncepcji M. Webera.
głównym sposobem badania społeczeństwa było dla Webera rozumienie, które dzielił na:
*bezpośrednie - CO ? *wyjaśniające - DLACZEGO?
Dlaczego socjologiczne poglądy F. Znanieckiego są nazywane kulturalizmem?
Ponieważ sądził, że socjologia powinna zajmować się wytworami kultury, ponieważ jest ona nauką o kulturze. Kultura która się różni nie tylko od przyrody (natury), ale także od świadomości jednostkowych.
Współczynnik humanistyczny F. Znanieckiego.
Współczynnik humanistyczny - postawa metodologiczna, określająca nastawienie badawcze względem przedmiotu badań. Twórcą tego podejścia jest polski socjolog Florian Znaniecki. Koncepcja ta mieści się w teoretyczno-metodologicznej orientacji nazywanej socjologią humanistyczną. Idea współczynnika human. polega na tym, aby analizować działania społeczne z uwzględnieniem ich znaczenia dla aktorów działających.
Socjologiczne koncepcje G. H. Meada.
Gesty i symbole znaczące-interakcja symboliczna
Jaźń Zdolność do uznania samego siebie za obiekt, bycia jednocześnie podmiotem i przedmiotem.
Jaźń wywodzi się z dwóch faz rozwoju dziecka:Faza zabawy: przyjmowanie roli konkretnych jednostek (np. zabawa w „mamę” i „tatę”) Faza gry: wejście w rolę „wszystkich innych”, postępowanie zgodnie z ogólnie przyjętymi zasadami ( „regułami gry”) W fazie tej postawy innych ulegają generalizacji. Tworzony jest uogólniony inny, czyli postawa całej zbiorowości. Dopiero kiedy jednostka jest w stanie oceniać siebie samą z perspektywy uogólnionego innego, można mówić o jaźni w pełni rozwiniętej. Ja podmiotowe(I) i przedmiotowe(me): aspekt indywidualistyczny i kolektywistyczny jaźni*Ja podmiotowe: nieobliczalny, twórczy aspekt jaźni. Nie jesteśmy w pełni świadomi ja podmiotowego. Jest ono źródłem zmiany społecznej,
w nim umiejscowione są nasze najważniejsze wartości. Członkowie społeczeństw nowoczesnych są w większym stopniu zdominowani przez ja podmiotowe.
*Ja przedmiotowe: zorganizowany zbiór postaw innych jednostek, który przyjmuje się samemu. Tej części jaźni jesteśmy świadomi. Ja przedmiotowe to przyjęcie uogólnionego innego.
Szkoła chicagowska - cechy szczególne.
*socjologów nie interesowały dysputy polityczne
Byli to socjologiczni empirycy i chcieli obserwować społeczeństwo, badać
*zrobili dużo w kierunku uznania przez socjologie badań empirycznych
Badania społeczności lokalnych w dorobku szkoły chicagowskiej.
Małe miasto Podstawą jest tu praca R.S. Lynda „ Middletown”. Pisana jest ona z perspektywy antropologicznej, „z zewnątrz” . Powodem podjętych badań było zainteresowanie zasięgiem i determinantami praktyk religijnych. Religijność jest tu rozpatrywana w kontekście całokształtu życia społeczności lokalnej. Zdobycie środków do życia*Wychowanie dzieci*Życie rodzinne
*Czas wolny*Praktyki religijne*Aktywność społeczna
Główne nurty marksizmu europejskiego po śmierci Marksa
Na przełomie XIX i XX wieku doszło do rozbicia marksizmu na dwa główne nurty
Pierwszy z nich (tzw. marksizm II Międzynarodówki)- związany z działaczami zachodnich socjaldemokracji zaakceptował system parlamentarny i dążył do realizacji idei socjalistycznych poprzez mechanizmy demokratyczne
Drugi - rewolucyjny - domagał się radykalnego obalenia porządku politycznego w Europie i zastąpienia go nowym
Jednakże pod względem stosunku marksizmu do socjologii również doszło do wyraźnego podziału marksistów
Pierwsza ich frakcja uznała, że o ile światopogląd jest kształtowany klasowo, o tyle nauka może być odeń niezależna. To doprowadziło do uznania marksizmu za rodzaj pozytywistycznej nauki (takiej jak socjologia)
Druga frakcja natomiast kwestionowała istnienie obiektywnej nauki niezależnej od uwarunkowań klasowych
Cechy charakterystyczne szkoły frankfurckiej
-szkoła frank. nie reprezentowała marksowskiej ortodoksji, traktowała marksizm raczej jako inspirację i punkt wyjścia , niż ostateczne rozstrzygnięcie
-dlatego przy opisie tej szkoły częściej mówi się o krytyce niż czystym marksizmie
-krytyka wszelkich teorii społ (łącznie z marksizmem)
-odp. Na pytania dot. człowieka i społeczeństwa
Socjologia Karla Mannheima
*Kryzys nowożytnej kultury europejskiej opartej na indywidualistycznym ładzie społecznym. Mannheim przewidywał, że konieczne będzie stworzenie nowych form koordynacji społecznej. Jednakże nie traktował tego jako konieczności przejścia od kapitalizmu do socjalizmu
*Wyjście z tego kryzysu powinno się dokonać przy udziale nauk społecznych stanowiących teoretyczne zaplecze dla reorganizacji społecznej
*Socjologia powinna być nauką holistyczną łączącą badanie społecznie podzielanych znaczeń z badaniem zobiektywizowanych struktur społecznych
* Socjologia wiedzy - zarzucał wcześniejszym uczonym, że zbyt łatwo ignorowali oni pozarozumowe zakorzenienie wiedzy. Dlatego zwracał uwagę na społeczny kontekst każdej wiedzy