Ruch krajoznawczy w Polsce
pierwsze organizacje
(Towarzystwo Tatrzańskie)
Dnia 3 sierpnia 1873 r. w dawnym dworze zakopiańskim Ludwika Eichborna (tzw. Zwierzyńcu) zapadła decyzja założenia Towarzystwa Tatrzańskiego.
Jego projekt przypisuje się Feliksowi Pławickiemu, kapitanowi armii austriackiej i posłowi do sejmu galicyjskiego, dr. Tytusowi Chałubińskiemu,
Pierwsza rejestracja - 31 grudnia 1873 r., a pierwszy Statut nadawał Towarzystwu nazwę: "Galicyjskie Towarzystwo Tatrzańskie" z siedzibą w Nowym Targu i jako cele działania określał: uprzystępnianie i badanie gór.
Zakończenie I Wojny Światowej i odrodzenie się Państwa Polskiego umożliwiły zmianę nazwy Towarzystwa (1919 r.) na:
"Polskie Towarzystwo Tatrzańskie".
W roku 1922 Zjazd Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego oficjalnie zatwierdził programy działania sekcji:
Turystycznej, Narciarskiej, Ochrony Przyrody, Ludoznawczej
oraz Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego.
Wynikiem zabiegów Towarzystwa były m. in.:
budowa linii kolejowej oraz drogi krajowej z Krakowa do Zakopanego,
budowa, utwardzanie i oświetlenie ulic Zakopanego,
budowa licznych szlaków i ścieżek górskich,
budowa innych urządzeń turystycznych.
Szczególnie wiele uwagi poświęcono budowie schronisk turystycznych oraz organizacji stacji turystycznych
Do roku 1939 PTT dysponowało 54 schroniskami, 81 stacjami turystycznymi, 10 schroniskami niezagospodarowanymi, o łącznej liczbie 4543 miejsc noclegowych, a duża ich część do dziś służy turystom.
Organizacje Krajoznawcze w Polsce
27.X.1906 roku Warszawski Urząd Gubernialny zatwierdza statut
Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego:
Zbieranie wiadomości krajoznawczych
Gromadzenie zbiorów naukowych dotyczących ziem polskich
Organizowanie wycieczek
Urządzanie wystaw krajoznawczych
Roztaczanie opieki nad pamiątkami historycznymi i osobliwościami przyrody.
Polskie Towarzystwo Krajoznawcze
(rok założenia 1906)
Jednym z głównych celów ideowych Towarzystwa było pokazanie, zwłaszcza młodzieży, piękna ziemi ojczystej, rozwijając patriotyzm.
Kierunki i tendencje programowe w krajoznawstwie okresu
międzywojennego:
Po osiągnięciu niepodległości idea krajoznawcza rozwinęła się w
dwa nurty - kierunki programowe:
kierunek regionalny — znajdował odzwierciedlenie w literaturze i publikacjach turystycznych oraz naukowych.
kierunek turystyczny — osiąganie znajomości kraju poprzez wycieczkowanie oraz budzenie ciekawości i umiejętności obserwacji terenowych.
Rozwój krajoznawstwa po II wojnie światowej
PTTK
Bezpośrednio po zakończeniu wojny zaczął się odradzać ruch społeczny związany z ideami PTK i PTT - reaktywowano „Wierchy”, „Orli Lot”, „Ziemię”.
15.XII.1950 - podjęcie uchwały o połączeniu PTK z PTT w PTTK.
Do głównych działań krajoznawczych należało:
- przeciwdziałanie kryzysowi wartości,
- odbudowanie polskiej a także regionalnych tożsamości kulturalnych
-ochrona przyrody i krajobrazu kulturowego - pojmowanych jako wartości naczelne
-krajoznawcze przygotowanie do harmonijnego życia w nowym ładzie polskim i europejskim.
PTTK jest organizacją formalną, pozarządową, stawiającą sobie za zadanie upowszechnianie na terenie Polski turystyki kwalifikowanej i krajoznawstwa.
W całym kraju Towarzystwo posiada ponad 260 oddziałów zrzeszających około 2500 kół i klubów oraz prawie 200 obiektów noclegowych o różnym standardzie
Organizacja ta powstała w 1950r. przez połączenie Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego oraz Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego.
Jest wydawcą map, folderów i przewodników. PTTK posiada własną kadrę - przewodników turystycznych, instruktorów krajoznawstwa i ochrony przyrody oraz przodowników turystyki kwalifikowanej (pieszej, górskiej, rowerowej, kajakowej, motorowej, jeździeckiej i narciarskiej)
PTTK promuje system odznak turystycznych i krajoznawczych, mających na celu popularyzację poznawania Polski.
Celem PTTK jest upowszechnianie krajoznawczego programu turystyki związanego z powstaniem ojczyzny, ochronny przyrody, krajobrazu i zabytków poprzez m.in.:
a) stwarzanie warunków umożliwiających poznawanie kraju,
b) opieka i prowadzenie obiektów turystycznych,
c) opieka nad istniejącymi i znakowanie nowych szlaków turystycznych,
d) promocja turystyki (np. czasopisma, komisje krajoznawcze);
e) publikowanie materiałów i przewodników;
f) organizowanie konkursów i wystaw krajoznawczych, szczególnie dla dzieci i młodzieży;
Obecnie PTTK stanowi ponad 35 tyś. czynnych członków - należą do nich:
przewodnicy PTTK
przodownicy form i turystyki kwalifikowanej
instruktorzy krajoznawstwa i ochrony przyrody
znakarze szlaków - organizatorzy turystyki
opiekunowie szkolnych Klubów Krajoznawczo-Turystycznych
społeczni opiekunowie zabytków i przyrody
Odznaki krajoznawcze:
Górska Odznaka Turystyczna (GOT)
Odznaka Turystyki Pieszej (OTP)
Odznaka Krajoznawcza
Turystyczna Odznaka Kajakowa
Żeglarska Odznaka Turystyczna
Kolarska Odznaka Turystyczna
Jeździecka Odznaka Turystyki Górskiej
Jeździecka Odznaka Turystyki Nizinnej
Górska Odznaka Narciarska (GON) i Nizinna Odznaka Narciarska (NON)
Odznaka "Turysta Przyrodnik" (TP)
Odznaka Imprez na Orientację (OInO)
Motorowa Odznaka Turystyczna (MOT)
Odznaka Turystyki Podwodnej
Szlakiem turystycznym jest wytyczona w terenie trasa służąca do odbywania wycieczek,
oznakowana jednolitymi znakami (symbolami) i wyposażona w urządzenia informacyjne,
które zapewniają bezpieczne i spokojne jej przebycie turyście o dowolnym poziomie umiejętności
i doświadczenia, o każdej porze roku i w każdych warunkach pogodowych, o ile
szczegółowe wymagania nie stanowią inaczej (okresowe zamykanie w przypadku niekorzystnych
warunków pogodowych lub ze względów przyrodniczych na terenach chronionych).
Rozróżnia się następujące rodzaje szlaków turystycznych:
- piesze górskie i nizinne oraz ścieżki spacerowe, przyrodnicze i dydaktyczne,
- narciarskie,
- rowerowe,
- kajakowe,
- jeździeckie.
Każdy rodzaj szlaku posiada własny jednolity system znaków i urządzeń informacyjnych
zgodny z niniejszą Instrukcją.
Systemy te muszą być komplementarne, ponieważ szlaki
różnych rodzajów mogą być prowadzone wspólnie.
Wszystkie szlaki turystyczne jako elementy systemu bezpieczeństwa ruchu turystycznego i informacji turystycznej, są ewidencjonowane w Centralnej Kartotece Szlaków PTTK, a ich tworzenie i znakowanie podlega jednolitym zasadom.
Ogólne zasady projektowania szlaków
Wyznakowanie nowego szlaku powinno być uzasadnione analizą dotyczącą:
a. potencjalnej atrakcyjności szlaku i przewidywanej frekwencji na nim;
b. dostępności szlaku (możliwość dojazdu do punktów początkowych i pośrednich);
c. stanu zagospodarowania turystycznego przyszłego szlaku;
d. powiązań projektowanego szlaku z istniejącą siecią szlaków.
Przebieg szlaku powinien być uzgodniony z:
właścicielami lub użytkownikami terenów, przez które przebiegać będzie szlak;
b. właściwymi władzami samorządowymi;
c. z nadleśnictwami, dyrekcjami parków krajobrazowych, Wojewódzkimi Konserwatorami Przyrody
z jednostkami Wojska Polskiego na terenach wojskowych,
- z właściwymi terenowymi dowództwami Straży Granicznej przy szlakach prowadzonych wzdłuż granicy,
Ogólne zasady prowadzenia szlaków:
1. Szlaki lądowe, powinny prowadzić istniejącymi ścieżkami i drogami o nieutwardzonej nawierzchni, a gdy zachodzi konieczność zachowania ciągłości szlaku odcinek taki po drodze utwardzonej powinien być jak najkrótszy; szlaki rowerowe mogą prowadzić także po drogach o nawierzchni utwardzonej.
2. Szlak powinien zaczynać się (kończyć) przy przystankach komunikacji zbiorowej, w punktach węzłowych szlaków, przy obiektach PTTK i innych obiektach turystycznych, lub w innych łatwo dostępnych miejscach koncentracji ruchu turystycznego.
3. W miastach szlaki powinny zaczynać się przy końcowych, a wyjątkowo pośrednich przystankach komunikacji miejskiej.
W mniejszych miejscowościach wszystkie szlaki powinny się schodzić w jednym miejscu.
4. Szlak także powinien:
a. przebiegać w sposób logiczny bez niepotrzebnego nadkładania drogi;
b. być wyposażony w znaki i urządzenia informacyjne;
Znaki na szlakach:
a. pieszych, rowerowych oraz ścieżkach spacerowych, przyrodniczych i dydaktycznych są wykonywane na białym tle wyłącznie w kolorach: czerwonym, niebieskim, zielonym, żółtym i czarnym;
b. narciarskich wykonywane są na pomarańczowym tle w kolorach: czerwonym, niebieskim, zielonym i czarnym;
c. jeździeckich wykonywane są na białym tle w kolorze pomarańczowym;
d. kajakowych - informacyjne wykonywane są w kolorze czarnym na białym tle z granatową obwódką, a ostrzegawcze na białym tle z czerwona obwódką.
Obiektami krajoznawczymi są miedzy innymi:
pomniki przyrody, rezerwaty przyrody, parki zabytkowe, parki krajobrazowe, parki narodowe,
b) świątynie, dwory, pałace, ruiny zamków i twierdz, kaplice, krzyże pokutne,
c) zabytki architektury technicznej: kuźnie, młyny wodne, wiatraki, fabryki,
d) miejsca pamięci narodowej: bitew, wydarzeń historycznych, walk i męczeństwa,
e) współcześnie wzniesione zakłady przemysłowe, obiekty sportowe, osiedla mieszkaniowe.