Grupa Społeczna

W socjologii wyróżnia się wiele zbiorowości, niemniej najważniejszą z nich jest grupa. Pełni ona ważną rolę w naszym życiu. Funkcjonujemy w wielu grupach jednocześnie. Możemy być częścią rodziny, klubu sportowego, drużyny harcerskiej, narodowej czy jakiejś załogi zakładu pracy. To, że w nich uczestniczymy nadaje nam naszą tożsamość, wyznacza cele i zadania, kształtuje poglądy. Nadaje sens naszemu istnieniu, zaspakaja nasze ambicje. Osoby będące z nami w relacjach grupowych wpływają na to, jak my postrzegamy świat i na to, kim jesteśmy. Dzięki grupie jesteśmy matką, córką, nauczycielem, koleżanką czy sąsiadką. Przynależność do grupy oznacza, że poczuwamy się do jakichś zachowań, obliguje do konkretnych działań. To, co się dzieje w grupie, decyduje o cechach osobowości jednostki i jej pozycji oraz o strukturze danego społeczeństwa. Taki wpływ na osoby mają jednak nie wszystkie zbiorowości ludzkie, jedynie te, które charakteryzują się pewnymi cechami.

Podstawowymi elementami grupy społecznej są:

• członkostwo

• zasada identyczności

• ośrodki skupienia

• cele i zadania

• struktura grupy (J. Szczepański, 1972).

Członkowie są podstawowym elementem grupy, nie ma górnej granicy określającej jej liczebność, natomiast dolną granicę stanowią minimum 2-3 osoby. Grupa określa, jacy powinni być jej członkowie, jakie powinni mieć cechy osobowościowe, jak się winni zachowywać - tzw. wzór moralny, oraz jaki jest wymagany wygląd zewnętrzny - tzw. wzór fizyczny.

Identyczność, wskazuje nam odrębność danej grupy od innych grup oraz zbiorowości i wyraża się ona poczuciem świadomości /my/.

Ośrodki skupienia są to wartości materialne i niematerialne. Do tych pierwszych należą, lokal, symbole, czy terytorium, natomiast te drugie odwołują się do wartości duchowych tj. idee.

Cele i zadania wzmacniają grupę, dają im siłę, poczucie więzi i solidarności pomiędzy członkami.

Struktura grupy inaczej nazywana jest organizacją grupy, w której zasadniczą rolę odgrywają jej podstawowe elementy takie jak rola, władza, wzory działania czy formy kontroli. Organizacja społeczna grupy wpływa na jej trwałoś. Każda grupa społeczna, jeśli zamierza trwa oraz rozwijać się musi wytwarzać więzi, które przyczyniają się do tworzenia wewnętrznej spójności i zaspokojenia indywidualnych zbiorowych potrzeb swoich członków (S. Kosiński, 1987).

Można przyjąć za Janem Szczepańskim, że ”grupę społeczną stanowią co najmniej trzy osoby powiązane systemem stosunków uregulowanych instytucjonalnie, posiadające wspólne zadania, cele i oddzielone od innych zbiorowości wyraźną zasadą odrębności” (J. Szczepański, 1970).

Przynależność do grupy wiąże się z obowiązkiem pewnych zachowań dostosowanych do norm grupowych. Normy tworzą konkretne role społeczne, które wyznaczają zachowania członków grupy, których się od nich oczekuje. Każdy członek społeczeństwa odgrywa przynajmniej kilka ról społecznych. W niektórych sytuacjach role te mogą wchodzić ze sobą w konflikty. Konflikty mogą być minimalizowane poprzez odpowiedni dobór ról, np:. rola społeczna lekarza nie jest w pełni spójna z rolą np. matki (ze względu na wymiar czasowy pracy). Rola wojskowego nie jest w pełni spójna z rolą katolika. Każda rola społeczna determinuje inne, jednakże role społeczne uporządkowane są w stosunku do roli kluczowej. Rola może wchodzić w konflikt z osobowością człowieka, który ją sprawuje. Role podobnie jak statusy społeczne mogą mieć charakter przypisany i osiągany.

Role osoby należącej do różnych grup mogą by zgodne, ale może też dojść do konfliktu ról. W obrębie grupy jednostka może zajmować różne pozycje społeczne, stąd też mogą im być wyznaczone różne role społeczne, które nie zawsze jednak są faktycznie realizowane. Rola społeczna często bywa mylona z funkcją społeczną, która w odniesieniu do grupy rozumiana jest jako faktyczne oddziaływania jednostek na sprawy danej grupy. Oddziaływania te mogą być korzystne i wtedy nazywamy je eufunkcjonalnymi lub niekorzystne czyli dysfunkcjonalne. Funkcje możemy też podzielić na jawne i ukryte. Te pierwsze wyznaczone są przez działania, których skutek jest w pewien sposób odgórnie założony a sposób wypełniania tej funkcji jest dostrzegalny dla innych. Funkcja ukryta występuje w sytuacji, gdy oddziaływania te nie wynikają z wyznaczonej roli albo oddziaływania te wywołują skutki inne od spodziewanych (R. Merton, 2002).

Cztery podstawowe cechy wyróżniają grupę wśród innych zbiorowości:

• grupa społeczna to zbiorowość względnie trwała (w odróżnieniu od np. tłumu czy publiczności),

• grupa jest zbiorowością zorganizowaną i strukturalizowaną, w której poszczególne role są wyraźnie zdefiniowane,

• w grupie zachodzą względnie trwałe stosunki i interakcje,

• grupa składa się z wybranej i ograniczonej liczby członków. (D. Walczak-Duraj, 2005).

Własności grup społecznych

• Uczestnictwo w grupie o charakterze dobrowolnym lub przymusowym

• Wielkość grupy, czyli liczba elementów wchodzących w jej skład lub ilość pozycji, relacji wewnątrz grupy

• Charakter wspólnotowy grupy, który determinuje genezę grupy

• Kompletność - rozumiana jako relację faktycznych uczestników, którzy spełniają wymogi członkostwa

• Otwarty lub zamknięty charakter grupy

• Jasność lub nieokreśloność społecznych definicji członkostwa grupy

• Czas istnienia grupy albo posiadający charakter oczekiwany albo rzeczywisty\

• Czas trwania członkostwa w grupie oczekiwany lub rzeczywisty

• Zakres życia grupowego

• Charakter relacji społecznych

• Zakres formalizacji życia w grupie

• Zakres dostrzegalności norm i działań w grupie

• Stopień spójności i identyfikacji z grupą

• Stopień stabilności struktury grupy

• Stopień uzależnienia grupy od innych grup

• Relacje wartości ogólnogrupowych do wartości ogólnospołecznych

• Dystans pomiędzy jednostką a grupą

• Stopień ciągłości aktywności grupowej

• Sposób przynależenia do grupy (M. Pacholski, A. Słaboń, 2001).

Istnieje wiele klasyfikacji grup społecznych, które uwzględniają różne kryteria, chociażby liczebność, rodzaj więzi występujących w grupie, charakter członkostwa itp.. Spośród najważniejszych rodzajów grup należy wymienić:

a) Ze względu na kryterium wielkości grupy dzielimy na małe duże.
Grupy małe liczą od 2 do kilkunastu członków, co wpływa na kształtowanie się ich cech mających szczególne znaczenie dla oddziaływań wychowawczych. Zachodzą w nich styczności bezpośrednie, osobiste. Stosunki w tych grupach, regulowane są przez instytucje nieformalne, mają charakter przyjacielski. Wzajemna bliskość i znajomość członków sprzyjają osiągnięciu przez nich pełnej identyfikacji z grupą.

Grupy duże, są liczne i mają znaczny zasięg terytorialny, a możliwość bezpośrednich stosunków osobistych jest mała. Stąd też występuje, konieczność pośredniego kontaktowania się członków, a ich działanie oraz kontrola społeczna w tych grupach przyjmują formy zinstytucjonalizowane. Utrzymaniu wewnętrznej spójności grupy, kształtowaniu ich postaw, kierowaniu zachowaniami służą regulaminy-i przepisy.

b) Ze względu na rodzaj więzi grupy dzielimy na pierwotne i wtórne. Grupy pierwotne są szczególną odmianą grup małych. Liczą sobie one niewiele osób, a kontakty między nimi mają charakter bezpośredni. Grupy te cechuje silna więź osobista, względna intymność i trwałość. Zalicza się do nich przede wszystkim rodzinę, grupę sąsiedzką i grupę rówieśniczą. Rzadko występuje w nich więź formalna, a członkowie grup są silnie zaangażowani emocjonalnie w jej sprawy. Występuje tu wysoki stopień solidarności i identyfikacji członków z grupą. Grupy wtórne to najczęściej grupy zorganizowane dla realizacji określonego celu, posiadające zazwyczaj większą liczbę osób. Przeważają w nich styczności rzeczowe i najczęściej — pośrednie. We współczesnym społeczeństwie istnieje coraz więcej grup wtórnych ze względu na postępujący podział pracy, wzrost potrzeb ludzi, oraz specjalizację życia społecznego.

c) Ze względu na stopień sformalizowania wyróżniamy grupy nieformalne i grupy formalne. Grupy nieformalne są to, grupy złożone z małej liczby osób, połączonych wspólnotą interesów, pozostającą w bezpośrednich interakcjach, w których obowiązują niesformalizowane - niekiedy bardzo swobodne zasady i kryteria uczestnictwa i kontroli. Opierają Si one na stosunkach przyjacielskich, koleżeńskich i towarzyskich. Grupa, która rozwinęła formalny system kontroli i organizacji — to grupa formalna (zazwyczaj jest to grupa duża lub wtórna). Grupa formalna funkcjonujące na podstawie wewnętrznych, sformalizowanych i oficjalnych instytucjach władzy, kontroli i podziale ról, czyli specjalizacji zadań.

d) Ze względu na dostęp do grupy dzielimy je na grupy ekskluzywne i inkluzywne. Grupy inkluzywne to grupy swobodnego dostępu, otwarte, w których każdy może wystąpić a o przynależności do nich decyduje sama chęć przynależności. Grupy ekskluzywne tzw. kontrolowanej przynależności dopuszczają do siebie tylko te osoby, które odpowiadają wybranym kryteriom stawianym przez grupę (S.Kosiński, 1987).

e) Kolejnym rodzajem grup są grupy celowe i wspólnotowe. Grupy wspólnotowe powstają spontanicznie ze względu na chęć podtrzymania ze sobą kontaktów społecznych przez uczestników grupy , które to oparte są w dużej mierze na podobnych poglądach na pewne sprawy i wspólnych wartościach. Grupy celowe powstają dla realizacji jakiegoś wybranego celu bądź kliku celów. Sposoby realizowania celów mogą być różne. Tego typu grupy mają charakter krótkotrwały - istnieją do momentu zrealizowania zadania. Więzi społeczne są w nich sformalizowane i zinstytucjonalizowane, opierają się jedynie na stycznościach rzeczowych. Cechami grup zadaniowych są: kontraktowy charakter, impersonalny charakter osób, hierarchizacja, wyodrębniona struktura (J. Szmagalski, 1998). Na mechanizm tworzenia się grup celowych składają się, potrzeby ludzkie i dążenie do ich zaspokojenia, przekształcenie potrzeb w interesy, które związane są z systemem wartości. Interesy nadbudowane są nad potrzebami, dążenie do zaspokojenia ich prowadzi do stawiania sobie celów. Cel to bardzo określony przedmiot lub stan rzeczy, który zbiorowość chce osiągnąć. Cel jest konkretyzacją interesu. (S.Kosiński, 1987).

f) Istnieją jeszcze grupy terytorialne (skupiska rozproszone, wędrowne) i grupy tworzące się na podstawie wspólnych wartości kulturowych.

g) Są także grupy odniesienia porównawczego normatywnego stanowiące dla jednostki model zachowań społecznie akceptowanych, dostarczający kryteriów oceny własnego działania oraz działań innych ludzi. Grupą odniesienia dla jednostki jest grupa do której wartości, prestiżu, standardu życia jednostka przywiązuje ogromne znaczenie i która angażuje ją emocjonalnie wtedy, gdy konieczne jest dokonanie wyborów orientacji i postaw. Grupy odniesienia normatywnego - to zbiorowości, z których czerpiemy i przyjmujemy normy i wartości kształtujące nasze działania. Grupy odniesienia porównawczego - to zbiorowości, z którymi konfrontujemy nasze osiągnięcia, standard życia, zasób władzy, poziom prestiżu itp.. Pozytywne grupy odniesienia - takie, z którymi się identyfikujemy, porównujemy i których standardy normatywne staramy się naśladować, dążąc do uzyskania pełnego członkostwa. Negatywne grupy odniesienia - takie, które budzą u nas repulsję i od których staramy się zdystansować poprzez przyjmowanie przeciwnych wzorów i reguł postępowania. (H. Mielicka, 2002)

1. S.Kosiński, Socjologia ogólna. Zagadnienia podstawowe. Warszawa 1987, s. 23

2. J. Szczepański, Elementarne pojęcia socjologii, Warszawa 1972, s. 245

3. M. Pacholski, A. Słaboń, Słownik pojęć socjologicznych, Kraków 2001, s. 213-214)

4. R. Merton, Teoria socjologiczna i struktura społeczna, 2002.

5. J. Szmagalski, Przewodzenie małym grupom. Działania grupowe, Warszawa 1998.

6. D Walczak - Duraj, Socjologia ogólna. Wybrane problemy, Warszawa 2005.

7. H. Mielicka, Podstawy socjologii. Mikrostruktury społeczne, Kielce 2002.

---