TRANSFORMACJA- obejmuje społeczeństwo, ustrój polityczny i gospodarkę, a także politykę zagraniczną państwa.
SPOŁECZEŃSTWO POSKOMUNISTYCZNE NA DRODZE DO SPOŁECZEŃSTWA OBYWATELSKIEGO-w okresie transformacji następują przemiany: w strukturze społeczeństwa, w obrębie interesów grupowych świadomości społecznej. okres realnego socjalizmu pozostawił po sobie strukture społeczną obejmującą klasę robotniczą, chłopów i inteligencje. realizowana idea walki klas,powojenna migracja, przyspieszona industrializacja w decydujący sposób wpłyneły na układ stosunków społecznych. Ziemiaństwo i burżuazja w zasadzie przestały istnieć. inteligencja straciła na elitarności gdyż pojawiała się wielka grupa nowej tzw. inteligencji pracującej. nastąpiła masowa migracja ludności wielkiej do miast, wzrosła liczebnie klasa robotnicza. interesy grupowe były podporządkwane systemowi państwowej dystrubucji dóbr. w świadomości społecznej zostały ugruntowane wartości typowe dla państw realnego socjalizmu, takie jak: egalitaryzm, skłonność do bierności, podwójna moralność. gospodarka rynkowa otwiera drogę do rozwiniętego sektora usług i pojawienia się warstwy średniej. umożliwiają to nowe formy własności i urgulowania prawne dopuszczające różnorodne możliwości podejmowania działań gospodarczych. formują się instytucje reprezentujące interesy różnych grup społecznych np: zrzeszenia pracodawców, kluby biznesmenów. Za przemianani na drodze do gospodarki rynkowej i parlamentalnej nie nadążają zmiany w świadomości społecznej.
OD PAŃSTWA AUTORYTALNEGO DO PAŃSTWA DEMOKRATYCZNEGO-
Trasnformacja systemowa jest drogą przechodzenia od państwa autorytarnego do demokratycznego. w latach 90 nastąpiły jakościowe zmiany zasad ustrojowych, instytucji i mechanizmów składających się na system polityczny. przyjęcie w 1997 nowej pełnej ustawy zasaadniczej zakończyło okres swoistego prowizorium konstytucujnego. nastąpiło przejście:* od zasady jednolitej władzy państwowej do zasady podziału władz* od monopolu partii komunistycznej do konstytucyjnych gwarancji dla pluraizmu politycznego* od państwa prerogatywnego z obowiązującą zasadą praworządności socialistycznej do państwa prawa* od zasady suwerenności ludu pracującego miast i wsi do zasady suwerenności narodu. wprowadzono urząd prezydenta wyłanianego w wyborach powszechnych i bezpośrednich. Scisłemu powiązaniu głowy państwa z rządem towarzyszyło oddzielenie kompetencji władzy wykonawczej od kompetrncji parlamentu. znacznemu wzmocnieniu uległ rząd. wprowadzono dwuizbowość parlamentu (sejm i senat) i rozbudowano jego funkcję kreacyjną i kontrolną. umocniono władzę sądową poprzez wprowadzenie nowych rozwiązań instytucjonalnych, np: utworzenie Krajowej Rady Sądownictwa, i normatywnych, np: ostateczny charakter orzeczeń Trubunału Konstytucyjnego. wprowadzono nowe mechanizmy ustrojowe usprawniające procesy dezycyjne i stwarzające przesłanki dla sprawności i efektywności funkcjonowania systemu politycz. należą do nich m.in.: sposób powoływania rządu* konstruktywne wotum nieufności* możliwość rozwiązania parlamentu przez prezydenta* klauzura zaporowa w wyborach do sejmu. rozbudowano prawa i wolności człowieka i obywatela. przywrócono instytucję samorządu i rozbudowano różne jej formy. wpływ na rzeczywisty kształt ustroju państwowego ma praktyka polityczna. pozytywnym zjawiskiem jest stopniowe ograniczenie liczby i wzmacnianie się liczących partii polit. w następstwie wyborów parlamentarnych w 1991r. do sejmu weszły 24 ugrupowania,w 93'-6 ugrupowań a w 97' 5 ugrupowań. wyrazem wzmacniania się demokracji było podporządkowanie się sił politycznych wynikom wyborów parlamentarnych (91',93',97'), prezydenckich (91'/96'/2000) i samorządowych.
OD GOSPODARKI SCENTRALIZOWANEJ DO GOSPODARKI RYNKOWEJ- transformacja w sferze gospodarki jest to proces przechodzenia od gosopdarki nakazowo-rozdzielczej do gospodarki rynkowej. te jakościowe przeobrażenia wymagają zmian w wielu dziedzinach życia społeczno- gospodarczego, a zwłaszcza w trzech: sfera materialno-techniczna(okres plski ludowej pozostawił m.in.wadliwą strukturę przemysłu wyrażającą się w nadmiernym rozwoju pzemysłu ciężkiego i niedorozwoju gałęzi przemysłu lekkiego stosującego nowoczesne technologie; dominację sektora państwowego w przemyśle, budownistwie, transporcie i handlu; malejąca efektywność wykorzystywania zasobów; nierównowagę gospodarczą w postaci niedoboru dóbr konsumpcyjnych i inwestycyjnych; rozregulowaną sferę finansów, czego następstwem stała się rosnąca inflacja, sztuczny system cen i kursów walutowych, rozbudowane dotacje i deficyt budżetowy.) sfera instytucjonalna(konieczna okazała się zmiana zakresu i sposobu działania urzędów i insyttucji; niezbędne było określenie na nowo udziału państwa w procesach gospodarczych, a zwłaszcza rozstrzygnięcie, czy i w jakim zakresie państwo powinno byś właścicielen i w jakim stopniu powinno interweniować w funkcjonowanie gospodarki: potrzebą stało się znalezieie odpowiedniej formuły działania związków pracodawców i pracobiorców, stworzenie nowego uregulowania prawnego, odpowiedniego dla gospodarki rynkowej). sfera świadomości społecznej (trzeba przezwyciężyć bariery świadomościowe, ukształtować postawy aktywne, prowadzące do ukształtowania przedsiębiorczości i zlikwidowania bezradności jednostek i grup społecznych, wyeliminować natomiast postawy wyczekiwania na pateranizm państwowy jako stan naturalny.) W przechodzeniu od gosopdarki nakazowo-rozdzielczej do gospodarki rynkowej stosowano różne warianty działania. w krajach europpy poskomunistycznej przyjęły się trzy z nich: wariant umiarkowany zast. w węgrzech, zakłada stopniowe przeobrażenia strukturalne i instytucjonalne połączone z próbą ochrony poziomu życia społeczeństwa i pobudzania wzrostu gospodarczego. wariant radykalny zast. w byłej NRD. polega on na zmianie struktury produkcji dokoywanch poprzez likwidację nieefektywnych przedsiębiorstw państwowych i prywatyzację pozostałych i na zmianie struktury i poziomu cen poprzez wprowadzenie konkurencji i zwiększenie eksportu towarów i usług. wariant wstrząsowy zast. w polsce. celem była stabilizacji gospodarki i przekształcenie jej w gospodarkę rynkową. podstawowe założenia to: wewnętrzna wymienialność złotówki, zaprzestanie praktyki dopłacania przez państwo do wytwarzanych produktów, zrównoważenie budżetu państwa i ściśle kontrolowana polityka monetarna, utrzymanie stabilnego kursu wymiany walut, zwalczenie inflacji, szybka prywatyzacja. strategię tę znaną pod nazwą plan Balcerowicza, realizowały z niewielkimi zmianami wszystkie rządy wywodzące się z obozu solidarności. brak spójności koalicji i zarysowujące się podziały interesów zahamowały lub opóźniły tempo niektórych przekształceń np: w zakresie prywatyzacji, rent i emerytur, struktury sektorów gospodarki. W 1999r. zapoczątkowano cztery wielkie reformy ustrojowe: terytorialno-administracyjną, oświatową, w zakresie ochrony zdrowia i ubezpieczeń społecznych. dokonująca się w latach 1990-1999 transformacja gospodarki stworzyła podstwy gospodarki rynkowej: osiągnięto stabilizacje kursu wymiany walut, wprowadzono ceny rynkowe, zduszono hiperinflację, wprowadzono wewntrzną wymienialność złotego, zlikwidowano dolaryzację gospodarki, stworzono rynek konsumenta, doprowadzono do umorzenia przez kluby paryski i londyński znacznejczęści długu, otwarto gospodarkę na zewnątrz, a ponadto wynegocjiowano pomoc bezzwrotną i kredytową z zagranicy. dotychczasowy przebieg transformacji pozwala określić bariery rozwoju: *bariera rynku, a więc przede wszystkim brak dostatecznie rozwiniętych instytucji rynkowych, niekorzystna strukrura produkcji oraz niedostateczne zmiany własnościowe;-* bariera kadrowa przejawiająca się m. in w słabym przygotowaniu kadr menadżerskich, słabej znajomości i niepełnym zrozumieniu nowych zasad ekonomicznych oraz zbyt wolnej przebudowie mentalności społecznej;* bariera kapitałowa tzn. brak kapitału przede wszystkim na modernizację przedsiębiorstw, przeekształcenia strukturalne w gospodarce, proces prywatyzacji* bariera nie rozwiniętej w wystarczającym stopniu infrastruktury (np: telefonizacja, zły stan dróg).
KONSTYTUCJA-określa charakter ustroju politycznego RP. ukazuje również sposób zorganizowania i działania głównych organów państwa. reguluje status prawny obywateli i sposób ich wpływania na politykę państwa. jest zatem podstawową formą regulacji funkcjonowania wspólnoty obywatelskiej zorganizowanej w państwo polskie.
PROBLEM KONSTYTUCJI RP- w 1989r. w polsce obrano ewolucyjną drogę przemian. przesądziło to o przejściowym utrzymaniu w mocy konstytucjiz 22.07.1952r. wielokrotnie do tego czasu zmienianej. dokonująse się przeobrażenia społeczno-polityczne sprawił, iż były konieczne dalsze reformy konstytucji. stponiowo dostosowywano treść konstytucji do przyjętego kierunku politycznego i społeczno gospodarczego rozwoju kraju ku pluralistycznej demokracji politycznej i społecznej gospodarce rynkowej. w konstytucji znalazły się przepisy pochodzące z różnych okresów. powodowało to jej wewnętrzną niespójność. konieczne stawało się przygotowanie nowej konstytucji. tym potrzebą częściowo wyszła na przeciw ustawa konstytucyjna z 23.04.992 o trybie przygotowania i uchwalenia konstytucji RP, która uznała konstytucję lipcową z '52r. za przepisy tymczasowe. kolejny krok w procesie odchodzenia od konstytucji z 1952r. stanowiła ustawa konstytucyjna z 17.10.92r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodzwczą i wykonawczą RP oraz o samorządzie terytorialnym, zwana potocznei małą konstytucją. była ona zarazem aktem o znaczeniu symbolicznym uchylała bowiem w całości konstytucję z 22.07.52r. polska nie miała konstytucji jako jednolitego aktu. na konstytucje składały się 3 akty konstytucyjne. były to: mała konstytucja z 17.10.92, utrzymane przez nią w mocy przepisy konstytucyjne (fragmenty starej kons. z 52r.) oraz ustawa konstytucyjna z 23.04.92r. 2.04.97r. Zgromadzenia Narodowe uchwalio ostateczną nową konstytucję RP. konstytucja została następnie przyjęta przez naród w ogólnonarodowyn referendum 25.05. po stwierdzeniu przez sąd najwyższy ważności referendum, 16.07 konstytucja została podpisana przez przeydenta RP i ogłoszona w dzienniku ustaw. 3 miesiące później 17.10.97 weszła w życie. konstytucja z 2.04.97r. jest aktem stosunkowo obszernym. składa się ze wstępu i 13 rozdziałów podzielonych na 243 artykuły. stanowi ona prawną podwalinę państwa, zapewniającą wolność i efektywność gospodaarowania, ale zarazem gwarantującą poczucie socjalnego bezpieceństwa.
KONSTYTUSYJNE ZASADY USTROJU POLITYCZNEGO RP-konstytucja jako najwyższe prwao RP określa podstawy prawne ustroju politycznego naszego państwa. podstawoew znaczenie mają zwłaszcza te jej postanowienia, wskazujące na zasady ustrojowe oraz wartości, którymi winni się kierować wszyscy stosujący konstytucję. wyrażnie wskazano w konstytucji podstawowe gwarancje ochrony wolności i praw człowieka i obywatela. w rozdziale 1 konstytucji rzeczpospolita I są sformuowane zasady ustrojow analogiczne do powszechnie uznanych zasad ustroju politycznego w demokratycznych państwach zachodu: zasada zwierzchnictwa narodu, zasada przedstawicielstwa, zasada podziału władzy, zasada pluraizmu politycznego, zasada samorządności. zasada zwierzchnictwa narodu wyraża ją formuła stwierdzająca, iż " władza zwierzchnia w RP nalerzy do narodu". bezpośrednio wypływają z niej:* zasada równości wszystkich obywateli wobec praw politycznych *prawo każdego obywatela do czynnego udziału w życiu publicznym. podstawową formąurzeczywistnienia zwierzchnictwa narodu jest wybór w wolnych, powszechnych wyborach przedstawicieli narodu do sejmu i senatu. zasada przedstawicielstwa polega na przeniesieniu przez naród w drodze aktu wyborczego na posłów i senatorów prawa do działania w jego imieniu. zasada podziału władzy władzę wykonawczą dzieli prezydent rzeczpospolitej z radą ministrów. władzę ustawodawczą rozdzielono między sejm i senat. władzę sądowniczą sprawują sądy z sądem najwyższym na czele, wespół z trybunałami niezależnymi od sądu najwyższego: trybunałem konstytucyjnym i trubunałem stanu. grupy organów w polsce: organy ustawodawczesejm i senat *organy wykonawcze i administracyjne:prezydent rzeczypospolitej, rada ministrów, ministrowie, urzędy centralne, wojewodowie i terenowe agendy niektórych centralnych organów administracji* organy ochrony prawnej i kontroli: sądownictwo(sąd najwyższy, sady powszechne, sądy administracyjne i sądy wojskowe), tyrbunał konstytucyjny, trybunał stanu, prokuratura, rzecznik praw obywatelskich, najwyższa izba kontroli, krajowa rada radiofonii i telewizji* organy samorządu terytorialnego. zasada pluralizmu politycznego- została sformuowana w dokumentach politycznych w początku 1989r. i znalazła odzwierciedlenie w życiu publicznym. za zasadę konstytucyjną została uznzna w wyniku reformy konstytucyjnej z 29.12.89r. jej ywrazem stało się odrzucenie zasady kierowniczej roli PZPR wraz z wynikającymi z niej ograniczeniami dla systemu politycznego oraz proklamowanie swobody tworzenia i działania partiii politycznych. swoboda ta jest ograniczona jedynie obowiązkiem poszanowania konstytucji. pluraizm polityczny obejmuje całokształt życia publicznego w państwie, a jego społeczne i materialne gwarancje stanowi pluraizm ideologiczny, kulturalny i gospodarczy. zasada samorządności przyjęła ją i rozwinęła nowa konstytucja. samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. Z.S. zakłada istnienie sfer życia społecznego autonomicznych w stosunku do władczych działań państwa. oznacza to iż poszczegóolne grupy społeczne lub społeczności lokalne organizują zaspokajanie potrzeb i rozwiązywanie różnorodnych, właściwych danej grupie lub społeczności spraw w sposób samorządny tj. poza bieżącym oddziaływaniem państwa. działania te muszą być wykonywane w formach i zakresie nienaruszających istoty samorządności. najpełniejszą i najbardziej powszechną postacią samorządu jest samorząd terytorialny, przywrócony do życia z reformą konstytucyjną z 8.03.90r. i wydanymi na tej podstawie ustawami samorządowymi. nowy etap w rozwoju samorządu terytorialnego otworzyła reforma administracyjna z połowy 1998, przywracająca z dn. 1.01.99 trójstopniowy podziałterytorialny kraju- województwy, powiat, gmina; i ustanawiająca samorząd także na szczeblu powiatu i województwa. poza samorządem terytorialnym działają inne postacie samorządu:s. gospodarczy, rolniczy, zawodowy, korporacji np: samorząd akademicki lub uczniowski.
PARTIA POLITYCZNYA-jest dobrowolną organizacją występującą pod określoną nazwą, stawiającą sobie za cel udział w życiu publicznym porzez wywieranie metodami demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej.
STATUS PARTII POLITYCZNYCH- głównymi organizatorami życia politycznego są szczególnego rodzaju organizacje- partie polityczne. status prawny partii polit. w polsce określa konstytucja i rozwijaiąca jej postanowienia ustawa o partiach politycznych z 27.06.97r.wg. konstytucji RP " partie polit. zrzeszają na zasadazh dobrowolnosci i równości obywateli polskich w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa". konstytucji poddaje cele i działalność partii polit. kontroli trybunału konstytucyjnego. konstytucja zakazuje istnienia partii polit. i innych organizacji odwołujących się w swoich programach do metod i praktyk naniznu, faszyzmu i komunizmu. zakazane są też partie i organizacji ktorych program lub działalność zakładałyby lub dopuszczały nienawiść rasową i narodowościową, stasowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub uzyskania wpływu na polit. państwa. niemogą też istnieś partie i organizacje przewidujące utajnienie struktur lub członkostwa.partie polit. podlegają wpisowi do ewidencji partii polit. prowadzonej przez sąd okręgowy w w-wie. wniosek musi być poparty przez co najmniej 1000 obywateli polskich, którzy ukończyli 18 lat. ewidencja partii polit. jest jawna i dostępna dla wszystkich. po uzyskaniu wpisu do ewidencji nabywa ona osobowość prawną, a jej nazwa, skrot nazwy i symbol graficzny korzystają z ochrony orawnej przewidzianej dla dóbr osobistych. członkami partii polit. mogą być mogą być obywatele polscy, którzy ukończyli 18 lat. konstytucja oraz ustawy wprowadzają zakaz przynależności do partii polit. osób pełniących niektóre funkcji publiczne oraz należących do niektórych grup zawodowych. są to m.in: sędziowie trybunału konstytucyjnego, prezes i wiceprezesi NIK, prezes NBP, rzecznik praw obywatelskich, sędziowie, prokuratorzy, zawodowi wojskowi i policjanci, funkcionariusze służb ochrony państwa. finansowanie partii jest jawne. majątek partii powstaje ze składek członkowskich, spadków, zapisów, dochodów z majątku, ze zbióerk publicznych, działalności gospodarczej. partie uczestniczące w wyborach parlamentarnych otrzymują dotację z budżetu państwa. partie są zobowiązane do corocznego składania sądowi prowadzącego ich ewidencję informacji o źródłach finansowania w roku poprzednim. partie polit. nie mogą wykonywać zadań zastrzerzonych przez prawo dla organów władzy publicznej ani zastępować tych organów w wykonywaniu ich zadań. partia której cele i działalność trybunał konsyttucyjny uznał za sprzeczna z konstytucją, podlega wykreśleniu z ewidencji i likwidacji.
PARTIE POLIT. WSPÓŁCZESNEJ POLSKI- partie postpeerelowskie- wywodzące się z 3 partii działających legalnie przed rokiem 1989; główne tego rodzaju partie to: sojusz lewicy demokratycznej, polskie stronnictwo ludowe, stronnictwo demokratyczne* partie postsolidarnościowe- wywodzące się bezpośrednio z ruchu solidarność: gółwne z nich to: unia pracy, unia wolności, platforma obywatelska RP. prawo i sprawiedliwość, ruch społeczny ruch odbudowy polski, stronnictwo konserwatywno-ludowe, zjednoczenie chrześcijańsko narodowe, liga polskich rodzin *partie wywodzce się z pozasolidarnościowej opozycji antykomunistycznej- gółwne ugrupowania to: konfederacja polski niepodległej, polska partia socjalistyczna, chrześcijańsko- demokratyczne stronnictwo pracy, stronnictwo narodowo- demokratyczne, unia polityki realnej:* partie nowe- powstałe już w okresie transformacji usrtojowej, jak np: polska partia przyjaciół piwa, samoobrona RP, krajowa partia emerytów i rencistów. ważnym czynnikiem dokonujących się podziałów politycznych jest stosunek do:kształtującego się modelu ustroju gospodarczego i relacji między kapitałem a pracą; problemu ustroju politycznego; wyboru miejsca polski w zmieniającej się europie: takiego lub innego wzorca kultury i obyczajowości. LEIWCA- SLD, unia pracy, polska partia socjialistyczna, samoobrona RP CENTRUM- PSL, unia wolności, platforma obywatelska RP PRAWICA -ruch społeczny, ruch odbudowy polski, zjednoczenie chrześcijańsko- narodowe, unia polityki realnej, stronnictwo konserwatywno-ludowe, prawo i sprawiedliwość, liga polskich rodzin .
SYSTEM PARTYJNY-cechą jest brak partii większościowej wyraźnie i trwale pórującej nad pozostałymi partiami mogącej stanowić oś powatających koalicji partyjnych. w polskiej praktyce politycznej ugrupowania opozycyjne charakteryzuje zmienność postaw od totalnej negacji rządu i jego polityki po poczucie współodpowiedzialności z a państwo. wielopartyjność sprzyja realizacji reprezentacji, a znienność koalicji może stanowić szczególnego rodzaju klap bezpieczeństwa, przyczyniając się do rozładowania napiętej sytuacji polit. i społecznej. od wyborów prezydenckich 1995 system partyjny wydawał się zmierzać w kierunku systemu dwublokowego, zdominowanego przez dwie wielkie partie polit: akcję wyborczą solidarność na prawicy i SLD. były to szczególnego rodzaju koalicje wyborcze i parlamentarne, skupiające partie polityczne, związki zawodowe, stowarzyszenia i kluby polityczne. w 1999 SLD przekształcił się w partię polit, a w AWS powstała partia polit. ruch społeczny AWS. przed wyborami 2001 pojawiły się nowe ugrupowania: centroprawicowa PO RP i prawicowe PiS oraz LPR. dopełnia to centrowe PSL. nastąpiła marginalizacja UW.
ZWIĄZKI ZAWODOWE- są dobrowolnymi i samorzadnymi organizacjami ludzi pracy, powołanymi do reprezentowania i obrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych. w swojej działalności ststutowej są niezależne od pracodawców, administracji państwowej, samorządu terytorialnego oraz od innych organizacji.
ORGANIZACJE PRACODAWCÓW-są samorządne i niezależne w swej działalności ststutowej od organów administracji państwowej, samorządu terytorialnego i od innych organizacji.
STOWZRZYSZENIA-są dobrowolnymi, samorządnymi i trwałymi zrzeszeniami o celach niezarobkowych. samodzielnie określają swoje cele, programy działania i struktury organizacyjne oraz uchwalają swe statuty. mają prawo wypowiadania się w sprawach publicznych.
RUCHY SPOŁECZNE-to grupy społeczne mniej lub bardziej zorganizowane, dążące do spowodowania zmian w życiu społecznym lub w zachowaniach i postawach czy systemach wartości poszczegółnych ludzi albo też przeciw działające takim zmianom.
PREZYDENT-pochodzi z wyborów powszechnych, równych, bezpośrednich, w głosowaniu tajnym. może więc powpłać się na bezpośredni mandat narodu. prezydent jest wybierany przez naród na 5 lat. ponownie może być wybrany tylko jeden raz. prezydentrm może zostać każdy obywatel polski, który ukończył 35 lat i korzysta z pełni praw wyborczych do sejmu. nowo wybrany prezydent obejmuje urząd po złożeniu przysięgi wobec zgromadzenia narodowego.P nie ponosi odpowiedzialności politycznej.