Przedmiot: METODYKA NAUCZANIA

Tematy: str.

1. Proces nauczania:
a/ podstawowe definicje, .......................................................................................

• Metodyka

• dydaktyka

b/ ogniwa procesu nauczania......................................................................................

c/ zasady nauczania /kształcenia/...............................................................................

d/ metody nauczania.....................................................................................................

e/ formy nauczania.......................................................................................................

2. Środki dydaktyczne:

- film dydaktyczny,

- programy komputerowe,

- makiety, plansze, foliogramy, itp.

3. Kształtowanie umiejętności zawodowych:

- podstawowe pojęcia motoryki.

4. Szkolenie dorosłych

a/ system szkolnictwa,

b/ potrzeba uczenia się,

c/ samokształcenie dorosłych /organizacja/

d/ uwagi ogólne.

5. Technika pracy umysłowej /motywacje/:

a/ motywy uczenia się,

b/ cechy i formy uczenia się,

c/ praca z książką i sporządzanie notatek,

d/ higiena pracy umysłowej.

6. Konspekty zajęć teoretycznych i praktycznych.

7. Kontrola i ocena w nauczaniu:

a/ plan nauczania kandydatów na kierowców,

b/ ocenianie kwalifikacji kandydata na kierowcę,

c/ charakterystyka absolwenta,

d/ podział tematyczny i czasowy zajęć na kursach prawa jazdy,

8. Rodzaje i formy egzaminowania:

9. Testy wiadomości i umiejętności

- wady i zalety

10. Zasady przeprowadzania państwowych egzaminów teoretycznych i praktycznych.

PODSTAWOWE DEFINICJE:

METODYKA:

1. Metodyka - (gr.) 1. Zbiór zasad dotyczących sposobów wykorzystywania jakiejś pracy lub trybu postępowania prowadzącego do określonego celu.

2. W pedagogice dydaktyka szczegółowa jakiegoś przedmiotu szkolnego

omawiającego cele i sposób nauczania tego przedmiotu( z greckiego).

- wg Słownika języka polskiego wyd. II .

2. Metodyka - (gr.) - w znaczeniu ogólnym zespół wytycznych dotyczących sposobów postępowania efektywnych ze względów na określony cel.

- wg Encyklopedii powszechnej PWN.

DYDAKTYKA:

Termin ten wywodzi się z języka greckiego; trzy pojęcia 1. didacticos - pouczający

2. didasco - uczę, nauczam

3. didascalos - nauczyciel

Początkowo dydaktykę uważano za sztukę lub za teorię nauczania.

Inne definicje:

- dydaktyka - (wg M. Baranowskiego) określa zasady i sposoby łatwego i skutecznego udzielania nauki, odpowiada ona na pytanie, czego (przedmioty i materiał nauczania), jak (metody), gdzie (miejsce) należy uczyć i kto ma uczyć,

- dydaktyka - (wg M. Heilperna) jest to nauka „mająca na celu rozważanie zasad, sposobów i warunków udzielania wiedzy i różnych umiejętności”, rozważa ona istotę nauczania, cel, warunki (miejsce, czas) i okoliczności nauczania, przedmioty nauczania, kogo ma uczyć, sposoby uczenia (systemu, metody), środki pomocnicze, wyniki nauczania,

- dydaktyka - (wg L. Zarzeckiego) jest ogólna, nie podaje przepisów postępowania, lecz „zajmuje się sprawą przedstawienia najogólniejszych zasad nauczania”,

- dydaktyka - (wg W. Okoń) zajmuje się badaniem czynności nauczycieli i uczniów w ich wzajemnym związku,

- dydaktyka - (wg W. Okonia) jest nauką o kształceniu, jego celach i treściach oraz o jego metodach, środkach i organizacji,

- dydaktyka - (wg Cz. Kupisiewicza) zajmuje się analizą wszelkiego uczenia się i nauczania organizowanego w sposób świadomy, systematyczny i planowy, inaczej - analizą wszystkich czynności składających się na proces nauczania - uczenia się.

Podsumowując można stwierdzić: dydaktyka ogólna może odnosić zarówno do wszystkich elementów procesu kształcenia(celów, treści, metod itd.), jak i do wybranych(np. celów i treści).

We współczesnej dydaktyce zakres jej pojęcia rozszerza się na cały zakres zadań, procesu dydaktycznego, czyli nauczycieli i uczniów, cele, treści, wartości, metody i środki, warunki i organizacja.

OGNIWA PROCESU NAUCZANIA

Df procesu kształcenia /jest kilka/:

• to system powiązanej ze sobą działalności nauczyciela i uczniów, w toku którego tworzone są niezbędne warunki do świadomego i trwałego przyswajania przez uczniów wiadomości, umiejętności i nawyków przewidzianych w programie nauczania.

Co to jest:

1/ Nauczanie ?

Wg - W. Okonia - to planowa i systematyczna praca nauczyciela z uczniami

polegająca na wywoływaniu i utrwalaniu zmian ich wiedzy,

dyspozycji, postępowania i całej osobowości - pod wpływem

uczenia się i opanowania wiedzy, przeżywania wartości i

własnej działalności praktycznej.

2/ Uczenie się ?

Wg W. Okonia - to proces, w toku którego na podstawie poznania, ćwiczenia i

doświadczenia powstają nowe formy zachowania się i działania

lub ulegają zmianom formy wcześniej nabyte.

Zatem - na proces kształcenia składają się trzy elementy - osoby i stosunki

zachodzące między nimi, a przede wszystkim:

1/ nauczyciel, jako nadawca informacji /treści/ i organizator procesu uczenia się

uczących,

2/ uczący się, jako odbiorcy informacji i wykonawcy określonych czynności

związanych z percepcją /spostrzeganiem/, recepcją /rozumieniem/

oraz przetwarzaniem /stosowaniem/ wiadomości w praktyce,

3/ projektodawcy modeli teoretycznych, czynnościowych i materialnych.

Czynności uczenia się, to takie które wykonywane są przez uczącego się dla przyswojenia przez siebie określonego zasobu wiadomości, umiejętności teoretycznych i praktycznych, a także ukształtowania nawyków i postaw celem wykonywania odpowiednich funkcji zawodowych i niezawodowych.

Czynności nauczania polegają przede wszystkim na planowym, systematycznym i racjonalnym:

organizowaniu procesu uczenia się uczących się;

przekazywania gotowych wiadomości i wzorów umiejętności oraz zachowań

uczących się;

kontrolowaniu przyswojenia przez nich wiadomości, umiejętności i nawyków oraz

podstaw niezbędnych do wykonywania określonych funkcji zawodowych,

społecznych i osobistych;

podejmowaniu ewentualnych działań w przypadku niewystarczającego opanowania

wiadomości, umiejętności i postaw.

Idąc dalej tym tokiem myślenia można stwierdzić, że proces kształcenia potocznie można określić jako proces nauczania-uczenia się, gdyż:

• czynności nauczyciela to „nauczania”,

• czynności ucznia to „uczenie się”.

A więc, proces kształcenia to logicznie zwarty układ czynności nauczyciela i uczących się, mający na celu spowodowanie pożądanych zmian w sferze psychosomatycznej każdego z uczących się.

Uczący się to inaczej uczeń, uczestnik zajęć kursowych, student, itp.

Do podstawowych warunków teoretycznych procesu dydaktycznego należą:

• zasady,

• metody,

• formy nauczania i uczenia się.

Do warunków materialnych:

• pomieszczenie,

• teren otwarty

z wyposażeniem w odpowiedni sprzęt oraz środki dydaktyczne /rys. niżej/.

Zasady nauczania i uczenia się

Metody nauczania i uczenia się

Formy pracy nauczyciela i uczącego się

Nauczyciel /wykładowca, instruktor, lektor i inni/

Cele i treści kształcenia

Uczący się /uczeń, uczestnik kursu i inni/

Przestrzeń
Warunki materialne		Kształcenie
pomieszczenie dydaktyczne plac dydaktyczny /plac manewrowy/	Środki dydaktyczne i urządzenia techni- czne do ich pokazu	ogólne specjalistyczne

Rys. Schemat struktury procesu nauczania i uczenia się.

W nowoczesnym modelu procesu dydaktycznego wyróżniamy następujące ogniwa /momenty/ procesu nauczania i uczenia się - wg W. Okonia, są to:

1. uświadomienie uczniom celów i zadań dydaktycznych, stawianie problemów:

• tylko wówczas można zmobilizować słuchaczy do rzetelnego poznania przepisów z zakresu prawa o ruchu drogowym, zasad obsługi pojazdów, techniki kierowania pojazdami czy zasad udzielania pierwszej pomocy przedlekarskiej jeśli prowadzący zajęcia przedstawi cel i zadania dla kandydata na kierowcę,

• należy zwrócić także uwagę na ważność znajomości wiadomości i umiejętności w zakresie przepisów prawa o ruchu drogowym i kierowania pojazdami.

2. zaznajomienie słuchaczy z nowym materiałem:

• nowe dla siebie rzeczy, zjawiska, pojęcia i procesy słuchacz poznaje w toku podawania nowego materiału. Należy pamiętać, że podawanie nowego materiału tylko wówczas spełnia swoją rolę, gdy:

a/ opiera się na poznaniu zmysłowym, tj. na obserwacji /np. makiety,

modele, itp./,

b/ przygotowuje słuchaczy do procesu uogólnienia, czyli stwarza

odpowiedni grunt do przyswojenia pojęć i sądów ogólnych,

c/ wymaga aktywności i samodzielności słuchaczy,

3. kierowanie procesami uogólnienia, ze strony słuchaczy - opanowanie pojęć i sądów ogólnych:

• do uogólnienia dochodzimy za pomocą operacji myślowych. Zaliczamy do nich m.in.:

• porównywanie /np. kształty znaków drogowych - czyli co one oznaczają/,

• przechodzenie od szczegółu do ogółu /np. z danej grupy znaków najpierw omawiamy jeden znak, następnie całą grupę/,

• rozkładanie całości na części tzw. analiza /np. dlaczego możemy poruszać się bezpiecznie po drodze - czyli analizujemy przepisy, hierarchię ważności znaków i sygnałów, itp./,

• tworzenie całości z poszczególnych części tzw. synteza /np. algorytm postępowania przy ruszaniu pojazdem z miejsca i jazda po drodze/,

• natomiast proces przyswajania pojęć przez słuchaczy nie polega na zapamiętywaniu podanych przez instruktora cech przedmiotu lecz na wytężonej pracy kierowanej przez prowadzącego zajęcia. W pracy tej ogólnie biorąc, należy wziąć pod uwagę następujące momenty:

• zestawienie przez słuchaczy danego przedmiotu lub zjawiska z innymi - w celu wyodrębnienia go spośród innych /np. pokazanie różnic w kształcie znaków drogowych, powiedzenie dlaczego tak jest, itp./,

• wyszukiwanie cech podobnych /np. szukanie tego co wspólne mają znaki drogowe/,

• wyszukiwanie cech różniących /zarówno istotnych jak i nieistotnych /np. pokazanie różnicy w kształcie dla znaku A-7 czy B-20 w swojej grupie/,

• określenie przez słuchacza danego pojęcia na podstawie znajomości cech danego przedmiotu, zjawiska /np. określenie co to jest pas ruchu, jezdnia a droga/,

• zastosowanie przez słuchaczy poznanego zjawiska w nowych sytuacjach - pozwala to na sprawdzenie czy uczestnicy szkolenia przyswoili sobie pojęcia /np. zadawanie pytań w trakcie jazdy o znaczenie znaków drogowych czy zasad pierwszeństwa jazdy na skrzyżowaniach, itp./.

4. utrwalanie wiadomości i umiejętności:

• nabycie przez uczestników szkolenia rzetelnych wiadomości i umiejętności nie gwarantuje jeszcze tego, że będą one pełne i bardzo ważne - trwałe. Uczynienie je trwałym i pełnym - to zadanie instruktora, ale przy pełnej zgodzie, aprobacie i współpracy słuchacza. Najczęściej stosowanym i najlepszym sposobem utrwalania jest:

• powtarzanie wiadomości i umiejętności,

• kształtowanie wiadomości, umiejętności i nawyków w postaci ćwiczeń.

• uczenie się na pamięć /jest to operacja niezastąpiona na kursie prawa jazdy -np. opanowanie maksymalnych prędkości obowiązujących dla danego typu pojazdu na danej drodze/

5. kształtowanie umiejętności, nawyków i przyzwyczajeń:

• umiejętność - zdolność posługiwania się własnymi regułami przy wykonywaniu

odpowiednich zadań. Jest to pierwszy etap kształtowania nawyków

/np. umiejętność ruszania pojazdem z miejsca/,

• nawyk - doskonale wyćwiczona umiejętność lub jest to wyuczony składnik

świadomej działalności człowieka /np. pocieranie nóg o

wycieraczkę przy wejściu do domu/,

Opanowując technikę włączania biegów, odczytywania znaków drogowych, stosowania się do dyspozycji znaków i sygnałów, znajomość hierarchii ważności znaków i sygnałów - zdobywamy najpierw umiejętność ruszania pojazdem, jazdy w ruchu drogowym, które następnie w miarę ćwiczeń mogą stać się nawykiem /włączanie odpowiedniego biegu do sytuacji na drodze, uruchamianie niezbędnych urządzeń, itp./.

• mistrzostwo - najwyższe stadium opanowania wiedzy, umiejętności, nawyków i

sprawności zawodowej.

Osiągnąć mistrzostwo to znaczy posiadać niezbędną wiedzę teoretyczną i umiejętności praktyczne, a także możliwie najlepiej stosować je w działaniu praktycznym. Mistrzostwo to nie tylko perfekcyjne wykonanie odpowiednich czynności.

Do mistrzostwa dochodzi się przez nieustanne uczenie się i ćwiczeni, gdyż jak ujął to prof. T. Nowacki - mistrz jest zawsze „w drodze” do nowej wartości.

W kształtowaniu umiejętności, nawyków i przyzwyczajeń można wyróżnić

następujące etapy:

1/ uświadomienie szkolonym nazwy i znaczenia danej umiejętności,

/np. poznanie znaczenia znaków drogowych pozwala na bezpieczne kierowanie

pojazdami w ruchu drogowym/,

2/ sformułowanie na podstawie przypomnianych wiadomości jednej lub kilka reguł

działania. Sformułowanie reguł następuje albo przed pokazem danej czynności albo w

toku pierwszego pokazu

/np. algorytm postępowania kierowcy przy ruszaniu pojazdem na płaskim podłożu i

na wzniesieniu/,

3/ pokazanie przez prowadzącego zajęcia wzoru danej czynności,

/np. pokaz sposobu trzymania rąk na kierownicy do jazdy na wprost, przy skręcaniu/.

4/ pierwsze czynności szkolonych wykonywane przy stałej kontroli instruktora.

Stanowią one decydujący etap w kształtowaniu umiejętności wykonywania pierwszych czynności. Nieraz natrafiają na pewne opory. Wymagają od szkolonego przezwyciężenia procesów hamowania. Ważne - aby uniknąć nieprawidłowości w szkoleniu - na tym etapie należy bezwzględnie zapobiegać każdej błędnej czynności, błędnemu ruchowi. Wiąże się to z koniecznością stałej kontroli pierwszych czynności wszystkich słuchaczy.

Należy pamiętać, że jeśli słuchacz nie wykona skrupulatnie i powoli ale dokładnie

pierwszych czynności ćwiczenia, jeśli nie nauczy się w toku tych ćwiczeń przestrzegania

określonych reguł to przy dalszym powtarzaniu tych czynności każdy błąd będzie się

utrwalał, a kursant nie umiejąc trzymać się odpowiednich reguł - nawet nie będzie

wiedział, że popełnia błędy.

/np. pokaz uruchamiania pojazdu, ruszanie z miejsca, włączanie i zmiana biegów,

trzymanie rąk na kierownicy, ułożenie nóg na pedałach sterowania pojazdem, itp.

W procesie kształtowania umiejętności i nawyków istnieje jeszcze jedno niebezpieczeństwo. Otóż pierwsze ćwiczenia jako praca niesamodzielna kursantów nie powinna trwać zbyt długo. Zgodnie z rozporządzeniem właściwego MTiGM z 13.06.2001 roku w sprawie szkolenia, egzaminowania i uzyskiwania uprawnień przez kierujących pojazdem, instruktorów i egzaminatorów /Dz. U. nr 70 poz. 731 z 2001/ , w § 12. pkt 1 czytamy: „ ...czas realizacji zajęć nie może być dłuższy niż:

1/ 2 godziny dziennie w okresie pierwszych:

a/ 4 godzin nauki w zakresie kategorii A1 lub A prawa jazdy,

b/ 8 godzin nauki w zakresie innych niż określone pod literą a/ kategorii

prawa jazdy lub pozwolenia,

2/ 3 godziny dziennie - po określonych w pkt 1/ godzinach nauki dla

poszczególnych kategorii prawa jazdy oraz pozwolenia.

4/ systematyczne i samodzielne ćwiczenia w posługiwaniu się przyswojonymi

wiadomościami i umiejętnościami,

/np. możliwa praca samodzielna z testami, jazda na placu manewrowym swoim

samochodem pod kontrolą dorosłego/.

6. wiązanie teorii z praktyką:

Praktyka w zasadzie jest najlepszym sprawdzianem wartości wiedzy, jednocześnie

dzięki praktyce - wiadomości słuchaczy mogą stać się głębsze i pełniejsze.

Praktyka spełnia trzy ważne funkcje:

1/. rozszerza naszą wiedzę, staje się źródłem teorii. Jest to funkcja czysto poznawcza.

Kursanci wykonują pewne czynności praktyczne, aby znaleźć odpowiedzi na określone

pytania. Np. co stanie się z pojazdem gdy stojąc na wzniesieniu zbyt szybko „puścimy”

hamulec w stosunku do sprzęgła, albo odwrotnie?,

2/. sprawdza wartość teorii, tzn. potwierdza teorię gdy teoria dobrze „odbija” prawa

rządzące rzeczywistością - np. czy wiadomości przekazywane na części teoretycznej

kursu maja odzwierciedlenie przy realizacji zajęć praktycznej nauki jazdy - lub ja

odrzuca, gdy daje błędne „odbicie” /np. zajęcia teoretyczne nie mają pokrycia w części

praktycznej/,

3/. praktyka jest celem ostatecznym naszego poznania. Dzięki teorii przestaje ona być

ślepa. Jeśli praktyka oparta na danej teorii daje oczekiwany rezultat, oznacza to, że

teoria dobrze odbija rzeczywistość, jest więc prawdziwa.

7. kontrola i ocena wyników nauczania:

Proces nauczania nie kończy się na wdrożeniu uczestnikom szkolenia do stosowania

wiedzy w praktyce. Końcowy moment procesu nauczania w ośrodkach szkolenia kandydatów na kierowców kończy się sprawdzeniem wyników nauczania poprzez sprawdzenie wiadomości i umiejętności w postaci egzaminu wewnętrznego przeprowadzanego na podobnych zasadach jak egzamin państwowy.

W przypadku negatywnych wyników podczas egzaminu wewnętrznego, słuchacz jest zobowiązany do ponownego przystąpienia do egzaminu - aż do skutku.

W tym okresie po czasie szkolenia tzw. podstawowego lub uzupełniającego, uczestnik szkolenia powinien swoje wiadomości podnosić poprzez samokształcenie lub uczestniczyć w zajęciach jako „wolny słuchacz”.

ZASADY NAUCZANIA

Podstawowe definicje:

wg A. Komeńskiego - to przewodnik po procesie nauczania /wiek XVII/,

wg B. Nawroczyńskiego - to normy wytyczające nauczycielowi metody pracy dydaktycznej,

wg Cz. Kupisiewicza - to normy postępowania dydaktycznego, których przestrzeganie

pozwala nauczycielowi zapoznawać uczniów z podstawowym

usystematyzowaniem wiedzy; rozwijać ich zainteresowanie i zdolności

poznawcze; wpajać im naukowy światopogląd oraz wdrażać do

samokształcenia,

wg. W. Okonia - to ogólne normy postępowania dydaktycznego, kierunek działania.

Zasady nauczania odnoszą się do:

1. 
   nauczyciela

2. wykładowcy którzy realizują nauczanie

3. instruktora

4. uczniów - realizują uczenie się.

Zatem specyficzną właściwością zasad nauczania jest to, że:

• nie stanowią materialnych źródeł wiedzy,

• nie są sposobami jej przekazywania i opanowania lecz

ich sprawcza rola stanowi:

• funkcję wiedzy nauczyciela o wewnętrznych i zewnętrznych uwarunkowaniach oraz mechanizmach psychicznych zachodzących w osobowości ucznia podczas kształcenia

i z drugiej strony-

• znajomości własnych kompetencji i umiejętności posługiwania się nimi dla celów edukacyjnych.

W literaturze pedagogicznej i psychologicznej można spotkać dwa zasadnicze

podejścia do zasad kształcenia. Według jednego z nich /Wł. Szewczuk/- lista jest zamknięta. Można tu wyróżnić zasady: motywacji, aktywności, praktyczności, bezpośredniości, receptywności, systemowości, trwałości, zespołowości i indywidualizacji. Inni autorzy wymieniają określone zasady dydaktyczne, ale powtarzają, że ich lista nie jest zamknięta.

Cz. Kupisiewicz wymienia następujące zasady nauczania:

1. zasada wiązania teorii z praktyką,

2. zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania-uczenia się,

3. zasada poglądowości /bezpośredniości/,

4. zasada przystępności nauczania /stopniowania trudności/,

5. zasada systematyczności i logicznej kolejności,

6. zasada trwałości wiedzy uczniów,

7. zasada operatywności wiedzy uczniów,

Ad. 1. Zasada wiązania teorii z praktyką.

Wiedza teoretyczna jest podstawą każdego działania praktycznego /można tez powiedzieć - praktyka jest sprawdzianem wiedzy/. Nie wystarcza podanie pewnych pojęć, zasad przez instruktora na zajęciach teoretycznych. Należy wyrabiać zdolność stosowania wiedzy i umiejętności w sytuacjach w różnych warunkach i uczyć tego co jest niezbędne w kierowaniu pojazdem.

Przestrzeganie tej zasady w nauczaniu powoduje, że kształceni nie tylko poznają rzeczywistość, lecz uczą się ją przekształcać w dostępnym im zakresie.

Jest to podstawowa zasada stosowana w nauczaniu kandydatów na kierowców!!!!.

Ad. 2. Zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania-uczenia się.

Istota tej zasady wyraża się w regulowaniu przez człowieka własnego stosunku do otaczającego świata. Aby wyzwolić aktywność uczniowską należy przedstawić cel, jakiemu służyć mają nabywane wiadomości lub umiejętności. Staramy się pobudzać motywacje kursanta, by wyzwolić jego aktywność poznawczą, a także aktywność fizyczną w przypadku wykonywania ćwiczeń. Wywoływana aktywność powinna być umiejętnie przez instruktora wykorzystana i ukierunkowana. Nacisk powinien być położony na samodzielną prace uczestnika kursu.. Przy tej zasadzie powinno się stosować środki dydaktyczne /człowiek jest z natury wzrokowcem/.; kursant powinien widzieć to co nauczamy.

Główne wskazówki tej zasady:

• konieczność poznania indywidualnych możliwości słuchacza, jego zainteresowań, dążeń i potrzeb, po to by wykorzystać je do wzbudzenia pożądanych motywacji,

• instruktor powinien stwarzać sytuacje pozwalające na samodzielne myślenie i działanie słuchacza a także umożliwiające mu stosowanie wiedzy i umiejętności /jazda praktyczna/ w różnych warunkach ,

• z uwagi na brak nawyku systematycznego uczenia się osób dorosłych, braku wprawy w opanowaniu materiału szkoleniowego - należy stosować różne metody nauczania,

• zajęcia teoretyczne i praktyczne powinny mieć urozmaicony przebieg, materiał poznawczy w miarę możliwości powinien być ilustrowany stosownymi środkami dydaktycznymi,

• ponieważ nieodłącznym elementem procesu nauczania i uczenia się jest kontrola i ocena wyników kształcenia - instruktor musi sprawdzać wiedzę i umiejętności /pamiętając o wzmocnieniu pozytywnym a nie tylko negatywnym/.

Ad. 3. Zasada poglądowości /bezpośredniości/.

Ta zasada mówi o nauczaniu, które powinno być realizowane w oparciu o kontakt słuchacza kursu z poznawaną rzeczywistością /np. modele sprzętu, schematy, wykresy, pokazy czynności/ z jednoczesnym oddziaływaniem na nią. W nauczaniu kandydatów na kierowców mamy do czynienia z uczniem dorosłym, a więc dysponującym pewnym doświadczeniem życiowym, umiejętnością obserwowania i wyciągania wniosków, pewnym krytycyzmem. Jednak zdolności poznawcze słuchaczy są różne, i nie zawsze są oni zrozumieć wywody instruktora /wpływa na to poznanie nowych pojęć, zjawisk, zasad/.

Stąd należy:

• dostarczać odpowiednich faktów /przepisy/ niezbędnych do prawidłowego zrozumienia rzeczywistości i praw obowiązujących w procesie kierowania pojazdami,

• ułatwiać przyswojenie materiałów /bardzo często -nowych/ w wyniku wykonywania pewnych czynności pozwalających na uświadomienie ich celu i znaczenia,

Przestrzeganie zasady poglądowości nie może jedynie następować poprzez

wykorzystanie różnorodnych materiałów dydaktycznych, ale także musi polegać na kierowaniu spostrzeganiem i wywoływaniu emocjonalnego stosunku do poznawanej rzeczywistości. Poglądowość łączy się ściśle z aktywnością uczestników szkolenia.

Ad. 4. Zasada przystępności nauczania /stopniowania trudności/.

Istota tej zasady polega na skierowaniu głównego wysiłku na zasadnicze treści, które mają zastosowanie w praktyce oraz stopniowanym pokonywaniu trudności. Instruktor powinien wskazać miejsce gdzie można wykorzystać to czego się nauczamy.

W tej zasadzie mamy do czynienia z indywidualizacją nauczania zarówno w zakresie tempa jak i treści uczenia się słuchacza / uwaga: 1. przepis dopuszcza indywidualny system nauczania. 2. instruktor w rozumieniu przepisów jest osobą decydująca o wydaniu zgody na przystąpienie słuchacza do egzaminu państwowego/.

W tej zasadzie występują następujące reguły:

1. stosować należy terminy i pojęcia po uprzednim ich dokładnym wyjaśnieniu,

2. konieczność posługiwania się poprawnym i starannym językiem

3. w nauczaniu przechodzić od łatwiejszego do trudniejszego,

4. przechodzić od prostego do złożonego /np. ruszanie z miejsca - jazda na kolejnych biegach/

5. przechodzić od znanego do nieznanego /np. algorytm ruszania z miejsca na płaskiej powierzchni do ruszania na wzniesieniu/

6. należy uwzględniać stosowanie przerw oraz przeplatanie ćwiczeń praktycznych trudnych elementami łatwiejszymi pozwalającymi na odpoczynek.

Ad. 5. Zasada systematyczności i logicznej kolejności.

Jest to jedna z najważniejszych i najogólniejszych zasad dydaktycznych. W procesie nauczania konieczne jest - z jednej strony- poznanie systematycznej wiedzy w ścisłej, logicznej kolejności, zaś - z drugiej strony - stosowanie tej wiedzy i umiejętności w każdym działaniu, w życiu codziennym.

Przez systematyczność rozumie się: systematyczny układ materiału i wykonywanych przez słuchaczy czynności. Odnosi się to do układu treści kształcenia, a nawet pojedynczych zajęć.

W celu przestrzegania systematyczności należy uwzględniać następujące reguły:

1. nowy materiał lub nowe czynności słuchaczy powinny nawiązywać do materiału już znanego /??/,

2. nowy materiał należy rozdzielać w sposób jasny i przejrzysty,

3. systematyczne przeprowadzanie kontroli i oceny.

W odniesieniu do słuchacza warunkiem koniecznym jest rytmiczność, sumienność i

obowiązkowość w toku zajęć szkoleniowych. Ponieważ kształcenie kursowe jest stosunkowo krótkie a ciężar opanowania wiedzy i umiejętności na poziomie odpowiednich kwalifikacji siłą rzeczy przeniesiony zostaje na samokształcenie /część teoretyczna/.

Ad. 6. Zasada trwałości wiedzy uczniów.

Pamięć ludzka jest wybiórcza, nie pamiętamy wszystkiego, lecz tylko to co wzbudziło zainteresowanie, co jest szczególnie ważne. Utrwalenie wiedzy może następować w sposób mechaniczny poprzez wielokrotne powtarzanie partii materiału aż do możliwości jego dosłownego odtworzenia, bądź też w sposób logiczny, gdy pamiętając pewne fakty możemy dalsze wiadomości odtworzyć poprzez logiczne rozumienie.

Z tej zasady wynika zatem wniosek, że trwałość wiedzy, umiejętności, nawyków i kształtowania postaw zależy od odpowiednio zorganizowanego procesu kształcenia, który zapewni twórcze opanowanie treści programowych, jak również ich wykorzystanie w sytuacjach typowych, algorytmizowanych oraz nowych czy tzw. nietypowych.

Ad. 7. Zasada operatywności wiedzy uczniów.

Zasada ta jest szczególnie istotna w kształceniu kandydatów na kierowców - zwłaszcza w zajęciach praktycznych- istnieje możliwość stworzenia takiej sytuacji, by słuchacz został zmuszony do samodzielnego myślenia i działania /np. plac manewrowy/.

Wiedza operatywna to wiedza i umiejętności, którymi można posłużyć się w nowych sytuacjach. Stan taki można w nauczaniu kandydatów na kierowców osiągnąć realizując część praktyczną zajęć szkoleniowych w warunkach autentycznych /jazda w ruchu drogowym/.

Ogólne wnioski do praktycznych rozwiązań zasad nauczania:

1. w zakresie zasad materiału kształcenia:

a/ materiał uporządkowany jest opanowywany przez słuchaczy szybciej,

b/ traktuj dany materiał jako osobną całość, ale pamiętaj, że jest on częścią

większej całości,

c/ nie wprowadzaj wiadomości, o których nie wiesz, do czego będą potrzebne w

czasie zajęć szkoleniowych,

d/ opracuj zajęcia tak, aby integrowały czynności słuchaczy z materiałem nauczania.

2. w zakresie zasad motywacji:

a/ pozytywny stosunek do zadań podnosi motywację do ich wykonania,

b/ pozytywny stosunek do instruktora podnosi motywację uczenia się

słuchacza,

c/ zadania pobudzające ciekawość słuchacza i umożliwiające jej zaspokojenia

wzbudzają motywację do ich wykonania,

d/ jeżeli słuchacz uważa wykonanie zadania za sukces, wzrasta motywacja

wykonania zadania.

METODY NAUCZANIA

W zajęciach szkolnych i pozaszkolnych pojęcie metody często utożsamiane jest z pojęciem formy prowadzenia zajęć. Pomiędzy nimi w procesie nauczania-uczenia się występują liczne związki. One tez wzajemnie się uzupełniają.

Metody utożsamiane są także z kierunkami lub systemami kształcenia, a niekiedy z metodami rozumowania.

Metoda to także potocznie używana nazwa zasada nauczania.

Co jednak oznacza słowo metoda?

Termin „metoda” pochodzi od greckiego słowa methodos, co znaczy badanie, droga

dochodzenia do prawdy.

Podstawowe definicje „metody nauczania”:

wg W. Okonia - metoda nauczania jest to wypróbowany i systematycznie stosowany

układ czynności nauczycieli i uczniów, realizowanych świadomie w celu

spowodowania zmian w osobowości uczniów,

wg T. Kotarbiński - celowo i systematycznie stosowany sposób pracy prowadzącego

zajęcia ze szkolonymi, umożliwiający im opanowanie wiedzy wraz z

umiejętnością posługiwania się nią w praktyce,

lub - to świadomie i konsekwentnie stosowany sposób postępowania dla

osiągnięcia określonego celu,

wg J. Półturzyckiego - w procesie kształcenie staje się podstawowym elementem,                            obok sposobu postępowania, określa organizację procesu, jego tok,                            właściwe reguły i prawidłowości nauczania przy zastosowaniu określonej                            metody.

Realizując proces nauczania-uczenia się należy pamiętać, że dobór metod nauczania zależy od wielu czynników - m.in. od:

1. treści kształcenia,

2. stylu pracy nauczyciela,

3. społecznego uwarunkowania pracy uczniów.

Czynniki determinujące wybór metody nauczania:

• najbliższy cel dydaktyczny zajęć, który ulega licznym modyfikacjom,

• treści nauczania zróżnicowane w zależności od przedmiotu,

• środki nauczania wyznaczające bezpośrednio sposoby pracy nauczyciela,

• organizacja procesu dydaktycznego jako całości i jego poszczególnych jednostek metodycznych.

Typologia metod kształcenia:

Obecnie w literaturze przedmiotu wyróżnić można kilka klasyfikacji. Ze względu na rolę i zadania prowadzącego zajęcia oraz stopień aktywności szkolonych można wyróżnić trzy grupy metod nauczania:

1. metody podające - oparte na poznaniu pośrednim - oparte na słowie (opis, opowiadanie, wykład, pogadanka, dyskusja, wypracowania, seminaria, uczenie się z książki, itp.),

2. metody poszukujące - oparte na poznaniu bezpośrednim - oparte na obserwacji (pogadanka, dyskusja, burza mózgów, inscenizacja, metoda sytuacyjna, itp.),

3. metody doświadczalne albo laboratoryjne - oparte na praktycznym działaniu (zajęcia praktyczne, obserwacja, eksperyment, itp.).

Wykład - jego celem jest przekazanie szkolonym określonych informacji, zaś jego przedmiotem jest przeważnie opis złożonych układów rzeczy, zjawisk, wydarzeń i procesów oraz zachodzących między nimi związków i zależności, głównie o charakterze przyczynowo-skutkowym. Bardzo często jest to monolog nauczyciela /należy tego unikać i organizować formy aktywizujące/. Uczeń bardzo często jest biernym obserwatorem.

Pogadanka - świadomie ukierunkowana i prowadzona rozmowa prowadzącego zajęcia ze szkolonymi, przy czym ten pierwszy jest w tej rozmowie osoba kierującą. Pogadanka zmusza szkolonych do samodzielnej pracy myślowej. Rodzaje pogadanki: wstępna, właściwa, utrwalająca.

Opowiadanie - przedstawienie pewnego konkretnego wydarzenia w sposób ciągły, barwny i żywy. Opowiadanie pełni swoją funkcję dydaktyczno-wychowawczą jedynie wówczas, gdy wybrany temat gwarantuje zainteresowanie odbiorców.

Opis - suche, słowne przedstawienie określonego zjawiska, przedmiotu, wydarzenia w całej osobowości.

Seminarium - szkolący w sposób indywidualny przygotowują zagadnienie i jego rozwiązanie.

Dyskusja - wymiana poglądów na określony temat. Jej prowadzenie polega na wymianie zdań między prowadzącym zajęcia a szkolonymi lub tylko miedzy szkolonymi. Rodzaje dyskusji: obserwowana, wielokrotna, limitowana, konferencyjna, okrągłego stołu, sesja nowych pomysłów.

Burza mózgów - zwana giełdą pomysłów - to technika zespołowego i twórczego myślenia nad rozwiązaniem sytuacji problemowej poprzez zgłaszanie największej ilości pomysłów, które następnie są poddawane ocenie i selekcji.

Inny podział obejmujący cztery grupy metod, opracowany został przez W. Okonia, który uporządkował je w koncepcji kształcenia wielostronnego. Mieszczą one w sobie obok poznania i działania również przeżywanie. Stąd też oparte są na czterech rodzajach nauczania:

1. metody podające, które pozwalają uczyć się przez przyswajanie,

2. metody problemowe, których cechą charakterystyczną jest uczenie się przez przyswajanie,

3. metody problemowe czyli uczenie się przez odkrywanie,

4. metody praktyczne, w których uczenie się następuje przez działanie.

Czesław Kapsiewicz wprowadził następujący podział metod:

1. oparte na słowie: pogadanka, wykład, praca z książką, dyskusja;

2. oparte na obserwacji i pomiarze: pokaz, pomiar;

3. oparte na praktycznej działalności uczniów: metoda laboratoryjna, metoda zajęć praktycznych, ćwiczenia;

4. nauczanie programowe.

Kolejny podział metod nauczania - ze względu na cel dydaktyczny:

CEL DYDAKTYCZNY	METODA NAUCZANIA
Podanie nowego materiału	Opowiadanie, wykład, praca z podręcznikiem, demonstracja zjawisk, przedmiotów i środków poglądowych, obserwacja, praca z tekstami programowymi
Poszukiwanie wiedzy	Przygotowanie referatów, zajęcia laboratoryjne, rozwiązanie zadań problemowych
Utrwalenie wiedzy	Powtarzanie systematyzujące, ćwiczenia utrwalające
Kontrola wiadomości	Egzamin praktyczny, sprawdziany, testy

Kolejny podział metod nauczania:

1. metody oglądowe - istota tych metod polega na odpowiednio ukierunkowanych procesach spostrzegania, a zwłaszcza obserwacji

Metody te mogą przyjmować następujące formy:

a/ demonstrowanie /pokaz/,

b/ projekcja filmu,

c/ hospitacja,

d/ wycieczka, itp.

2. metody słowne - istota tych metod polega na przekazie słownym. Podział:
   a/ dialogowe /rozmowa prowadzącego zajęcia ze szkolonymi/,

b/ monologowe /zajęcia werbalne/.

3. metody waloryzacyjne. Podział:

a/ impresyjne /organizowanie uczestnictwa szkolonych w odpowiednio

eksponowanych warunkach/,

b/ ekspresyjne /stwarzanie sytuacji, w których szkolący sami poprzez

własną aktywność twórczą wytwarzają bądź odtwarzają dane

wartości/

4. metody praktyczne. Podział:

a/ ćwiczenie polega na wielokrotnym wykonywaniu jakiejś czynności dla nabycia wprawy i uzyskania sprawności. Wszystkie ćwiczenia można ująć w trzech podstawowych grupach:

- ćwiczenia wyrabiające umiejętności zastosowania przyswojonej

wiedzy,

- ćwiczenia służące wyrabianiu umiejętności twórczego zastosowania

wiadomości i umiejętności,

- ćwiczenia charakteru poszukiwawczego,

b/ praca laboratoryjna /jego istotą jest wywołanie określonych zjawisk, po to

aby zaobserwować zmiany następujące pod wpływem jakiegoś czynnika i w ten

sposób dojść do wykrycia zachodzących pomiędzy nimi związków i zależności

przyczynowo-skutkowych,

c/ metoda problemowa,

d/ metoda sytuacyjna,

e/ metoda inscenizacji,

f/ metoda zwana burzą mózgów,

g/ nauczanie programowe.

FORMY NAUCZANIA

Proces nauczania może przybierać różnorodne formy organizacyjne, tzn. może być rozmaicie rozplanowany w czasie i przestrzeni.

Zewnętrzną organizacyjną stroną procesu dydaktycznego jest forma kształcenia. Obejmuje ona m.in. takie problemy jak:

• dobór instruktorów prowadzących zajęcia teoretyczne i praktyczne

• dobór /selekcja pod względem zdrowotnym -przede wszystkim/ kandydatów na kierowców,

• dobór kandydatów na instruktorów,

• dobór kandydatur na egzaminatorów,

• tworzenie grup i zespołów do szkolenia,

• czas zajęć,

• warunki do prowadzenia zajęć.

UWAGA:

Nie można utożsamiać form nauczania z metodami nauczania. Metody bowiem wskazują jak uczyć, natomiast formy nauczania - określają sposób organizacji pracy dydaktycznej.

Najczęściej rozróżnia się następujące formy kształcenia stosowane w toku zajęć:

• forma lekcyjna - zwana systemem klasowa-lekcyjnym; wyróżniamy tu:

a/ forma jednostkowa /indywidualna/,

b/ forma zespołowa /grupowa/ i zbiorowa,

c/ zajęcia teoretyczne /np. wykłady, ćwiczenia, seminaria.

konsultacje, itp./,

d/ zajęcia praktyczne /np. ćwiczenia, zajęcia laboratoryjne,

zajęcia instruktorskie - metodyczne, wycieczki, itp./.

• forma pozalekcyjna, gdzie możemy wyróżnić:

a/ nauka własna,

b/ praktyki zawodowe,

c/ zajęcia poświęcone kontroli i ocenie wyników kształcenia,

d/ udział w kursach, konferencjach, klubach dyskusyjnych, itp.

Wniosek:

Formy nauczania /kształcenia/ określają zatem organizację działalności dydaktycznej w procesie nauczania i uczenia się.

1/. Lekcja i jej typy.

W ramach systemów organizacyjnych kształcenia, najważniejszą i mającą najdłuższą historię ma forma nauczania - lekcyjna /system klasowo-lekcyjny/.

Lekcja - wg Cz. Kupisiewicza, określa nie tylko czas pracy nad tematami, na które

podzielony jest materiał programowy, lecz wpływa również na to kształcenia.

Jest to zatem sposób organizowania procesu nauczania i uczenia się.

Lekcja szkolna przeprowadzana jest w pewnej jednostce czasu, w godzinie

lekcyjnej, w nauce zbiorowej.

Typy lekcji:

W literaturze poświęconej zagadnieniom dydaktycznym można spotkać się z kilkoma podziałami lekcji ze względu na jej typ. Dla potrzeb nauczania kandydatów na kierowców, instruktorów czy egzaminatorów najodpowiedniejszy jest podział zaproponowany przez W. Okonia. Wymienia on następujące typy lekcji:

1/. Lekcja obejmująca kilka ogniw nauczania /omawialiśmy wcześniej -7 ogniw/.

2/. Lekcja poświęcona wprowadzeniu nowego materiału.

3/. Lekcja poświęcona utrwaleniu wiadomości i umiejętności.

4/. Lekcja poświęcona kontroli wiadomości i umiejętności.

Tu: omówić poszczególne typy lekcji /jeśli czas pozwoli/.

Planowanie lekcji:

Lekcja obejmująca podstawowe momenty procesu nauczania składa się zazwyczaj z następujących części:

a/ część wstępna - np. uzupełnienie danych osobowych szkolonych,

b/ pogadanka wstępna - nawiązanie do poprzednich zajęć,

- określenie bieżącego celu zajęć,

- określenia zadań dla uczestników szkolenia

c/ przedstawienie nowego materiału, np. - analiza pojęć,

- podanie algorytmu czynności

d/ usystematyzowanie i utrwalenie nowych wiadomości,

e/ ewentualne zadanie pracy domowej w celu utrwalenia wiadomości.

f/ zakończenie zajęć.

Ustalając cele i zadania, instruktor jednocześnie analizuje treść lekcji, wybiera odpowiednią metodę /metody/ i planuje taką formę pracy jaka pozwala ten cel i zadania zrealizować

2/. Praca domowa:

Drugą podstawową forma pracy dydaktycznej /po lekcji/ jest praca domowa. Praca domowa uczestników szkolenia spełnia swoja rolę tylko wówczas, gdy stanowi nierozłączną część procesu nauczania-uczenia się, tj. gdy łączy się z pracą lekcyjną.

Praca domowa, jako uzupełnienie lekcji i jej ciąg dalszy umożliwia uzupełnienie, pogłębienie i utrwalenie widzu uczestnika szkolenia.

Główne cele pracy domowej:

a/ utrwalenie /bądź ćwiczenia/ wiadomości i umiejętności,

np. czytanie lektury fachowej, dyskusja z osobami na określone tematy,

ćwiczenia na placu manewrowym pod nadzorem osób dorosłych

b/ przygotowanie nowych wiadomości,

np. zapoznanie się z nowymi tematami /literatura, podręczniki, itp./.

c/ kształtowanie nawyków i przyzwyczajeń,

np. jeśli istnieje możliwość kształtujemy nawyki w ćwiczeniu praktycznym -ale

tylko na placu manewrowym i to pod nadzorem osób dorosłych

d/ rozwój zainteresowań i samokształcenie.

np. czytanie literatury fachowej, oglądanie TV, itp.

3/. Ćwiczenia praktyczne:

W procesie nauczania uwzględnia się obok takich czynników jak - spostrzeganie i myślenie - praktykę. Jest to bardzo ważny czynnik w procesie nauczania, szczególnie w kształtowaniu umiejętności i nawyków.

Jak już wcześniej omawialiśmy, przy zagadnieniu - ogniwa procesu nauczania-uczenia się, praktyka w zasadzie jest najlepszym sprawdzianem wartości wiedzy, jednocześnie dzięki praktyce - wiadomości słuchaczy mogą stać się głębsze i pełniejsze.

Jak powiedzieliśmy, praktyka spełnia trzy ważne funkcje:

1/. rozszerza naszą wiedzę, staje się źródłem teorii. Jest to funkcja czysto poznawcza.

Kursanci wykonują pewne czynności praktyczne, aby znaleźć odpowiedzi na określone

pytania. Np. co stanie się z pojazdem gdy stojąc na wzniesieniu zbyt szybko „puścimy”

hamulec w stosunku do sprzęgła, albo odwrotnie?,

2/. sprawdza wartość teorii, tzn. potwierdza teorię gdy teoria dobrze „odbija” prawa

rządzące rzeczywistością - np. czy wiadomości przekazywane na części teoretycznej

kursu maja odzwierciedlenie przy realizacji zajęć praktycznej nauki jazdy - lub ja

odrzuca, gdy daje błędne „odbicie” /np. zajęcia teoretyczne nie mają pokrycia w części

praktycznej/,

3/. praktyka jest celem ostatecznym naszego poznania. Dzięki teorii przestaje ona być

ślepa. Jeśli praktyka oparta na danej teorii daje oczekiwany rezultat, oznacza to, że

teoria dobrze odbija rzeczywistość, jest więc prawdziwa.

Jednak podstawowym składnikiem wszelkiej działalności praktycznej jest proces przechodzenia od teorii do praktyki, który polega na przekształcaniu wiedzy w umiejętności i nawyki.

W doskonaleniu wykonywania zadań praktycznych ważne jest miejsce i rola zajęć praktycznych w kształtowaniu i doskonaleniu umiejętności. Formą zajęć, która jest szczególnie przydatna w tym procesie - to ćwiczenia.

O efektywności pracy podczas ćwiczeń praktycznych decyduje przygotowanie prowadzącego zajęcia oraz materialne wyposażenie jakim dysponujemy podczas zajęć.

Zwróćmy uwagę, jak powinien wyglądać tok przygotowania zajęć praktycznych:

a/ ćwiczenia praktyczne rozpoczyna się od zapoznania słuchaczy z programem

szkolenia i tematem jaki będzie realizowany w danej jednostce lekcyjnej,

b/ określenie celu ćwiczenia,

c/ ustalenie miejsca ćwiczeń,

d/ opracowanie planu ćwiczeń /konspektu/ dla określonego tematu ćwiczeń.

Przebieg ćwiczeń:

Prowadząc zajęcia praktyczne opieramy się na ogólnych zasadach nauczania. Sposób prowadzenia jest jednak różny i uzależniony od tematu i celu ćwiczeń. Najczęściej zachowuje się następujący porządek zajęć:

1. część przygotowawcza - zajęcia należy rozpoczynać w ustalonym czasie i miejscu,

- słuchacza należy zapoznać z tematem i celem zajęć.

Szczególnie dużą rolę pełnią pierwsze zajęcia.

2. część zasadnicza - w tej części instruktor rozkłada złożoną czynność na

poszczególne fazy, np. instruktor poprzez algorytm postępowania przy ruszaniu z miejsca /użycie sprzęgła, włączenie biegu, sposób ruszania/ dostarcza słuchaczowi niezbędnych wskazówek dotyczących sposobu wykonania niezbędnych czynności.

Uwaga: ćwiczenie powinno być rozłożone w czasie. Lepsze wyniki osiągnąć można ćwicząc krótko, ale intensywnie.

3. część końcowa - będąca omówieniem ćwiczeń, czego dokonujemy za pomocą

stawiania pytań podsumowujących. Udzielamy odpowiedzi na

pytania słuchaczy

Kilka uwag ogólnych dotyczących zasad kształcenia uczestników szkolenia:

1/. Lekcja powinna rozpoczynać się punktualnie i kończyć w oznaczonym czasie.

2/. Instruktor musi być schludnie ubrany.

3/. Do obowiązku instruktora należy stałe czuwanie nad bezpieczeństwem uczestników

szkolenia.

4/. Podczas zajęć instruktora obowiązuje zachowanie spokoju i taktu. Nie wolno

denerwować się i okazywać zniecierpliwienia w przypadku gdy uczestnik szkolenia ma

trudności w opanowaniu określonych wiadomości czy umiejętności.

5/. Język instruktora powinien być poprawny pod względem formy, stylu i treści.

6/. Należy zwracać uwagę na prawidłowość komend.

7/. Należy unikać nadmiernej gestykulacji i wszelkiej nienaturalności w zachowaniu.

8/. Wszystkie objaśnienia instruktor musi podawać w sposób zwięzły, zrozumiały i

słyszalny przez szkolonych.

9/. Instruktor /na placu manewrowym/ musi zająć takie miejsce podczas ćwiczeń, z którego

będzie widoczny dla ćwiczących i będzie mógł obserwować ćwiczącego, aby w razie

potrzeby natychmiast interweniować, objaśniać, podawać uwagi.

10/. Reagować należy natychmiast na popełnione błędy - należy je poprawiać wielokrotnie,

aż efekt będzie zamierzony i zadawalający.

11/. Instruktor musi natychmiast przeciwdziałać zmęczeniu i znużeniu ćwiczących.

12/. Bezwzględnie należy pozwolić na wyrobienie samodzielności u ćwiczących. Instruktor

nie może zastępować ćwiczącego w wykonywaniu zadań.

4/. Praca indywidualna /jednostkowa/:

Społeczność uczestników kursu składa się z jednostek. Każda z tych jednostek jest odrębną indywidualnością, tj. swoistą strukturą kierunkowych i pochodnych cech osobowości, zdolności i uzdolnień, a także temperamentu, charakteru, potrzeb i motywów działania.

Praca indywidualna charakteryzuje się tym, że uczestnik szkolenia sam realizuje swoje zadania wynikające z wymogów określonych w programie nauczania jak również poleceń prowadzącego zajęcia.

5/. Praca grupowa:

Praca grupowa stanowi formę pośrednią pomiędzy pracą indywidualną a pracą zbiorową. Jej istota polega na wzbogacaniu wymaganych form, gdyż funkcjonujące w sposób twórczy zespoły stanowią rozwiązanie pośrednie pomiędzy nimi.

Istota zajęć grupowych polega na tym, że wszyscy szkoleni wchodzą w skład danej grupy szkoleniowej. Występują w tych samych rolach, rozwiązują ten sam problem. Przebieg zajęć, tematyka i czas trwania zajęć wynikają z potrzeb obowiązującego programu szkolenia.

W nauczaniu kandydatów na kierowców, instruktorów można wyróżnić tzw. pracę grupową jednolitą, tzn. grupa szkoląca ma za zadanie rozwiązywanie tych samych problemów. Jest to tzw. grupa heterogeniczna.

W ośrodkach szkolenia kandydatów na kierowców bardzo rozpowszechnioną formą kształcenia są zajęcia grupowe. Ich zasadniczym celem jest przygotowanie uczestników szkolenia do bezpiecznego poruszania się w ruchu drogowym, bezpiecznego użytkowania pojazdów oraz wyrobienia umiejętności i nawyków jakie są niezbędne każdemu kierowcy. Zajęcia prowadzone są w celu pozyskania przez szkolonych nowych wiadomości a także do pogłębiania i ugruntowania wiadomości i umiejętności już nabytych.

Treścią zajęć każdego ośrodka powinno być wszechstronne przygotowanie szkolonych do podejmowania decyzji w każdej sytuacji.

ŚRODKI DYDAKTYCZNE

W literaturze dydaktycznej występują różne definicje środków dydaktycznych. Dla

naszych potrzeb przedstawię następującą:

„środki dydaktyczne to celowo przygotowane materiały i znaki symboliczne pośredniczące w procesie nauczania i uczenia się, umożliwiające usprawnienie tego procesu, uzyskiwanie optymalnych wyników kształcenia oraz ułatwiające poznawanie obiektywnej rzeczywistości i nabywanie umiejętności jej przekształcenia”.

Można przyjąć, że środek dydaktyczny stanowi pewien typ modelu sztucznego, składającego się z dwóch zasadniczych części, a mianowicie:

1. materiału nośnego zapisu,

2. z zapisu graficznego / linii, figur, cyfr, liter, wyrazów, kolorów, symboli, obrazów/ i lub zapisu akustycznego /mowy ludzkiej, dźwięków, itp./

Nie można zatem zamiennie stosować takich pojęć jak:

• „środek dydaktyczny”,

• „komunikat dydaktyczny”,

• „dydaktyczne urządzenia techniczne”.

Rys. Pojęcie: „środek dydaktyczny”, „komunikat dydaktyczny”, ”dydaktyczne urządzenia techniczne”.

Ogólny podział środków dydaktycznych:

1/ słowne /podręczniki, skrypty i inne teksty drukowane/,

2/ wzrokowe /oryginalne przedmioty, modele, obrazy, plakaty, schematy,

diagramy, itp./,

3/ słuchowe /magnetofony, radioodbiorniki, itp./,

4/ wzrokowo-słuchowe /film dźwiękowy, TV otwarta i w systemie kablowym,

magnetowid, komputer, itp./,

5/ mechaniczne środki wzrokowe /aparaty fotograficzne, diaskop, kamera

filmowa, kamera TV, mikroskop,

MATERIAŁY DYDAKTYCZNE	URZĄDZENIA TECHNICZNE
AUDIO
taśmy /kasety/ magnetofonowe	magnetofon
płyty gramofonowe	gramofon
audycje radiowe	odbiornik radiowy
WIZUALNE
Przeźrocza	grafoskop
mikrofilmy i mikrofisze	epidiaskop, czytnik
Filmy	projektor filmowy
materiały nieprzezroczyste	tablica flanelowa i magnetyczna
plakaty, plansze	komputer, monitor
programy komputerowe	komputer
AUDIOWIZUALNE
filmy i programy dydaktyczne	komputer, telewizor

Pytanie: dlaczego należy stosować środki dydaktyczne?

1/. Dlatego, że człowiek ma ograniczone możliwości spostrzegania za pomocą jednego

zmysłu, a u kierowcy zmysł wzroku i słuchu należy wyjątkowo kształtować.

2/. Ponieważ z badań naukowych wynika, że najskuteczniejsze przyswojenie informacji jest

wtedy, gdy odbierane są jednocześnie za pomocą wzroku i słuchu /patrz tabela poniżej/.

Lp.	Sposób podawania informacji	Odbiór wrażeń	Przyswajanie informacji	Utrwalanie informacji
1.	Wzrokowy	80	40	30
2.	Słuchowy	9	20	20
3.	Czytanie	20	30	10
4.	Wzrokowo-słuchowy	90	80	50

Tabela. Skuteczność przyswajania informacji za pomocą wzroku, słuchu, czytania oraz

wzroku i słuchu

3/. Ponieważ spełniają wielorakie funkcje, a mianowicie:

• stanowią czynnik motywacji uczenia się,

• stanowią źródło wiadomości, wzoru czynności i działalności praktycznych oraz wzorów zachowań ludzkich,

• są środkiem weryfikacji pojęć, wiadomości i wzorów ruchów, czynności i działań praktycznych,

• są środkiem kontroli, korekty i oceny wiadomości i umiejętności uczących się,

• są środkiem kształtowania postaw estetycznych i etycznych.

Zalety środków dydaktycznych stosowanych w procesie nauczania-uczenia się:

1. Zwiększają szybkość i sprawność przepływu informacji.

2. Ułatwiają przekazywanie treści programowych,.

3. Ułatwiają zrozumienie i przyswojenie treści zajęć.

4. Dynamizują aktywność uczniów i nauczycieli.

5. Sprzyjają kształtowaniu emocji i postaw zaangażowania.

6. Sprzyjają kształtowaniu zdolności abstrakcyjnego myślenia szkolonych.

7. Pomagają wytwarzaniu dokładniejszych wyobrażeń o omawianych zjawiskach i

procesach.

8. Uczą obserwować rzeczywistość oraz uczą wyciągać wnioski.

9. Ułatwiają zaznajamianie się z działaniem skomplikowanych urządzeń oraz zjawisk.

10. Podtrzymują uwagę słuchaczy.

11. Rozwijają zainteresowania danym problemem.

Rola /funkcje/ środków dydaktycznych:

1. funkcja poznawcza - służy bezpośredniemu poznawaniu przez słuchaczy określonych

fragmentów rzeczywistości,

2. funkcja kształcąca - jest narzędziem rozwijania zdolności poznawczych oraz uczuć,

woli i aktywności,

3. funkcja dydaktyczna - stanowi istotne źródło zdobywanych przez kształcących się

wiadomości i umiejętności, utrwalanie poznanych już treści,

weryfikacja hipotez, sprawdzanie stopnia opanowania wiedzy i

umiejętności, itp.,

4. funkcja informacyjna - przyśpiesza przebieg informacji i ułatwia tworzenie z nich

układów ustrukturalizowanych, szczególnie przez odwoływanie

się do różnego rodzaju schematów i grafów.

Jak stosować środki dydaktyczne w nauczaniu teorii i praktyki.

Należy zastosować algorytm doboru środków dydaktycznych do realizacji planowanego zajęcia. Algorytm - to odpowiednio przemyślana i uzasadniona kolejność niezbędnych czynności lub działań do osiągnięcia celów.

Oto proponowany algorytm:

Określ techniką przekazu komunikatu dydaktycznego-czy to ma być przekaz monomedialny czy multimedialny ?

1

3 2

Zaplanuj środki dydaktyczne do: - treści kształcenia - formy pracy uczących się - metod nauczania i uczenia się		Określ sposób uczenia się multimedialnego
			4
			Określ znaczenie środków dyda- ktycznych w procesie nauczania i sposób ich zastosowania

5

Dokonaj oceny zaprojektowania środków edukacyjnych, tj. form, metod I środków dydaktycznych

6

Dobierz odpowiednie środki dydaktyczne do wybranych: treści nauczania i uczenia się, technik ich stosowania, form pracy uczących się, metod nauczania i uczenia się, miejsca nauczania i uczenia się.

Rys. Algorytm doboru środków dydaktycznych do realizacji planowanego

zajęcia teoretycznego lub praktycznego.

Najczęściej stosowane środki dydaktyczne:

a/ projektoskop /rzutnik/ - wizualne urządzenie techniczne,

b/ film - wizualny materiał dydaktyczny,

c/ komputer - audiowizualne urządzenie techniczne.

Ad. a/. Projektoskop /rzutnik/ jest to przyrząd optyczny służący do projekcji środków

dydaktycznych /materiałów dydaktycznych, którymi mogą być:

• projektogramy wykonane na przeźroczystym materiale lub z materiałów przeźroczystych. Wynikiem projekcji jest obraz ekranowy stanowiący napisy i rysunki czarno-białe lub kolorowe oraz cienie przedmiotów.,

• foliogramy wykonane techniką:

• odręcznego rysunku i napisu,

• przyklejania wycinanek,

• proszenia kolorowego tuszu czy nakrapianki,

• drapanki,

• stemplowania,

• fotograficzną,

• kserograficzną,

• zapisu komputerowego

Zalety projektoskopu:

- nauczyciel korzystający z tego urządzenia jest zwrócony twarzą do uczestników szkolenia,

- możliwość regulacji jasności i kontrastu obrazu w zależności od oświetlenia sali i miejsca

jego umieszczenia względem ekranu,

- odległość urządzenia od ekranu mała - większe pole manewru prowadzącego zajęcia,

- nauczyciel może kierować obserwacja uczących się,

- przygotowane projektogramy mogą być wykorzystywane wielostronnie nawet w ciągu

jednego zajęcia,

- i wiele innych.

Ad b/. Film dydaktyczny.

Teoretycy filmu i dydaktycy proponują najrozmaitsze zasady podziału filmu. Dlatego aby uniknąć zajmowania się tym otwartym problemem przyjmujemy, że filmy ze względu na treść, cel, dzielimy na dwa zasadnicze typy:

1/ filmy fabularne,

2/ filmy niefabularne:

a/ dokumentalne,

b/ o sztuce,

c/ naukowe: - naukowo-badawcze,

- naukowo-dydaktyczne /dydaktyczne/,

- popularnonaukowe /oświatowe/.

Nas najbardziej interesuje film dydaktyczny. Jest to pełny film lub tylko zapisek filmowy /kinogram/, zrealizowany zgodnie z wymaganiami psychologii i pedagogiki, którym jako środkiem dydaktycznym posługuje się nauczyciel lub uczący się przy poznawaniu wiadomości lub wzorów czynności. Słowem - film dydaktyczny jest środkiem dydaktycznym tj. narzędziem przeznaczonym do nauczania i uczenia się.

Podział filmów dydaktycznych:

Filmy dydaktyczne dzielimy na podgatunki w zależności od:

a / zakresu treści /monotematyczne, polimatyczne,/,

b/ celu dydaktycznego /np. instruktażowe, informacyjne, kontrolne, itp./,

c/ nośnika materiałowego /np. film, wideofilm/.

Metodyka i technika stosowania filmu w procesie kształcenia:

Funkcja - to inaczej - cele, które można osiągnąć z zastosowaniem jego w nauczaniu i

uczeniu się.

Funkcja filmu jako
Środka	Środka - metody
1. wytwarzania sytuacji problemowej	1. utrwalająca wiadomości i umiejętności
2. uzupełniającego środka wiedzy	2. podstawowego źródła wiedzy
3. instrukcji wizualnej	3.instruktażowa
4. ilustratywna	4. łączenie treści z praktyką /zastosowawcza/
5. elementów multimediów	5. systematyzująca /integrująca/
6. motywacyjna 7. kontrolna 8. weryfikująca 9. wartościująca

KSZTAŁTOWANIE UMIEJĘTNOŚCI ZAWODOWYCH

l. Podstawowe pojęcia motoryki

1.1. Czynność:

Kształcenie opiera się na rozwijaniu umiejętności wykonywania różnorakich czynności o

charakterze zarówno motorycznym jak i intelektualnym, bowiem w kształtowaniu czynności praktycznych nie sposób pominąć działalności umysłowej, która podporządkowana będzie wykonaniu zadania praktycznego.

W każdej czynności praktycznej występuje cały szereg umiejętności prostych, znacznie

zróżnicowanych pod względem poziomu wykonania.

Z punktu widzenia fizjologii, wykonanie każdej czynności motorycznej warunkują trzy czynniki:

1. centralny układ nerwowy, a szczególnie kora mózgowa jako organ najwyższej

koordynacji i kontroli zachowania się jednostki,

2 drogi przewodzące impulsy między poszczególnymi częściami układu nerwowego, a

tym samym między różnymi narządami organizmu,

3. mięśnie wraz z układem kostno-stawowym, będące właściwym narzędziem ruchu.

Szukając najprostszego elementu zjawisk motorycznych dochodzimy do wniosku, że elementem

tym jest pojedyncze pobudzenie, które wysyłane z centralnego układu nerwowego powoduje ruch - skurcz jednego mięśnia. Jednakże ruchy te nie występują w odosobnieniu, gdyż np. obserwowany przez nas ruch dłonią jest rezultatem skurczu układu mięśni, dokonującego się jednocześnie lub w sposób uporządkowany niemal równocześnie. Z centralnego układu nerwowego wypływa seria pobudzeń adresowanych do określonej grupy mięśni, w efekcie czego widzimy pojedynczy ruch.

Ruch pojedynczy - to najmniej skomplikowane, najprostsze przesunięcie w przestrzeni, wywołane układem pobudzeń wysyłanych z centralnego ośrodka nerwowego i powodujących odpowiednie skurcze mięśni.

Ruch prosty występuje zazwyczaj w zespole innych ruchów składających się a prostą czynność.

Połączenie ruchów i ujęcie ich jako całości dokonuje się przez nadanie im znamion celowości w odniesieniu do danej sytuacji.

A zatem:

czynność to proces ukierunkowany na osiągnięcie jakiegoś wyniku, o strukturze kształtującej się stosownie do warunków tak, że możliwość uzyskania wyniku zostaje utrzymana.

Dochodzimy zatem do całych struktur ruchów prostych, w których zmienia się nie tylko ich

kolejność, ale także siła wykonywania stosownie do celu czynności. Powiemy, że nabywamy określonej umiejętności.

Umiejętność - to gotowość do świadomego działania, oparta o pewną wiedzę, co do przedmiotów i zjawisk oraz o konkretne ruchowe opanowanie elementów czynności.

Mówiąc inaczej, jest to możność wykonania odpowiedniej czynności w określonych warunkach.

W motoryce rozróżniamy:

• umiejętność elementarną - zdolność wykonania ruchów prostych.

• umiejętność czynnościową - zdolność wykonania całej serii ruchów umożliwiających osiągnięcie zamierzonego. Pojawi się ona dopiero wówczas, gdy opanowane zostaną umiejętności wykonania ruchów prostych składających się na daną czynność.

- umiejętności złożone - umiejętność wykonania całego bogatego zespołu czynności.

Przechodzenie od umiejętności elementarnej do złożonej charakteryzuje się stopniowym narastaniem jednoczesnych pobudzeń, zwiększaniem liczby ruchów i zmian sytuacji. Pamiętajmy, że o umiejętności decyduje wynik, osiągnięcie stanu oczekiwanego, a nie sposób wykonania czynności.

ruchy proste

umiejętności

elementarne

umiejętności

czynnościowe

umiejętności

złożone

Rys. Związki między umiejętnościami

(za: I.Lewandowska. Materiały z V Sympozjum Pedagogicznego. KOSP Warszawa 1984).

1.2. Nawyk i przyzwyczajenie.

Ćwiczenia umiejętności - w tych samych warunkach i ze znaczną częstotliwością - pozwala na

kształtowanie nawyków. Początkowo każda czynność wymaga napiętej uwagi, kierowania każdym krokiem i ruchem oraz kontroli (głównie wzrokowej). W efekcie ćwiczeń, stopniowo uwaga zostaje odciążona od uważnego śledzenia szczegółów i detali czynności. Nabywamy zdolności do wykonania określonej czynności, która jeżeli powtarza się, pozwala na częściowe zautomatyzowanie działania. Ruchy stają się pewniejsze, wykonanie czynności zostaje przyspieszone dzięki uwolnieniu się od konieczności sprawowania nad nią stałej kontroli (najczęściej wzrokowej), co nie oznacza zaniku kontroli w ogóle, lecz teraz ruch poprzedzający jest wystarczającym sygnałem dla wyzwolenia się ruchu następnego.

Powiemy więc że:

nawyk - to wytworzona w toku ćwiczeń struktura działania (ruchu), zautomatyzowana, dostosowana do powtarzających się sytuacji, będąca częścią składową ukształtowanej umiejętności.

Jak widać z definicji w nawyk przekształca się tylko część umiejętności, bowiem dostatecznie

złożona umiejętność składa się zarówno z umiejętności prostszych, czynnościowych, jak i nawyków. Gdy mówimy o nawyku mamy na uwadze takie same sytuacje. Każda zmiana spowoduje konieczność dostosowania ruchów do nowych warunków, stąd nie można mówić o pełnej automatyzacji czynności.

Często możemy obserwować wykonywanie niektórych czynności w sposób niejako

automatyczny np. siadając, podciągamy nogawki spodni, podczas narady rysujemy w notatnikach, myjemy ręce przed posiłkiem, gryziemy długopis w zamyśleniu itp. Czynności te występują w sytuacjach niemal „domagających się" ich podjęcia. Mówimy wtedy o przyzwyczajeniach motorycznych, czyli czynnościach, które skutkiem wielokrotnych powtórzeń wytworzyły skłonność do realizowania w określonych warunkach. Czynności te (wzmacniane przez długi czas) charakteryzują się znaczną trwałością.

Niełatwo jest udzielić odpowiedzi na pytanie, czym różni się przyzwyczajenie od nawyku, jako

że granica między nimi jest dość nieuchwytna, a obie czynności są do siebie podobne. Różnica polega głównie na tym, że przy przyzwyczajeniu określona sytuacja wywołuje potrzebę wykonania pewnej czynności, czego nie obserwujemy przy nawyku, np. sprzęt leżący przy rozdzielaczu sprawiamy wówczas, gdy zajdzie potrzeba, a nie tylko dlatego, że tam się znajduje. Rozróżnienie tych czynności dodatkowo komplikuje fakt, że ta sama czynność może być jednocześnie nawykiem i przyzwyczajeniem, a ponadto nawyk może być składnikiem jakiegoś przyzwyczajenia.

1.3. Sprawność.

W miarę powtarzania określonych czynności ulegają one doskonaleniu i wykonywane zostają z

większą łatwością i swobodą. Dzięki zharmonizowaniu poszczególnych zespołów czynności i dostosowaniu rytmu pracy do postawionego zadania osiągamy sprawność działania. Sprawność łączy się z wydajnością i szybkością pracy, co zależne jest od dwóch czynników tj.: unikania ruchów zbędnych oraz tempa wykonania, co wiąże się z przetwarzaniem niektórych umiejętności w nawyki. Zatem:

sprawność - to rodzaj wykonania czynności i ich serii, charakteryzujący się swoistym tempem i rytmem dostosowanym do możliwości wykonawcy i warunków działania, częściowo uzależniony od istnienia szeregu nawyków.

Zwiększająca się celowość, precyzja i szybkość ruchów stanowią o stopniu sprawności i wpływają na efektywność pracy. Siły i możliwości fizyczne wykonawcy dostosowane zostają do warunków działania, narzędzi i realizowanego zadania.

1.4. Ruchy robocze.

Podstawą wszelkich czynności zawodowych są ruchy produkcyjne, charakterystyczne dla

poszczególnych specjalności. Ogólnie owe ruchy podzielimy na chwyty i ruchy robocze, zaliczane do kategorii ruchów prostych, a umiejętność ich wykonania potraktujemy jako umiejętność elementarną.

Chwyt - to każde ujęcie narzędzia, sprzętu, przyrządu obrabianego, dźwigni przyrządu, stosownie do jego rodzaju. Chwyty dzielą się na:

a/ nachwyty - gdy ręka ujmuje przedmiot z góry,

b/ podchwyty - stosowane najczęściej przy podnoszeniu, przesuwaniu przedmiotu,

gdy ręka obejmuje go od dołu,

c/ chwyty właściwe - kiedy ręka obejmuje przedmiot.

Powiązanie ruchów i chwytów w większe całości tworzy zabiegi. Zabiegi - to czynności produkcyjne lub pomocnicze niezbędne dla prawidłowej działalności produkcyjnej.

Ciąg czynności składających się z zabiegów, które ze względu na wynik możemy ujmować jako całość - nazywamy operacją. Operacje łączą się w całe kompleksy, będące umiejętnością złożoną.

Praktyczne nauczanie zawodu zaczyna się od kształtowania prostych elementów ruchów

składających się na całe operacje i kompleksy operacyjne. Za Tadeuszem Nowackim przedstawię ogólne wskazówki natury metodycznej, pozwalające na kształtowanie ruchów roboczych:

• w zespołach czynności występują, w różnym stosunku, wysiłek statyczny lub dynamiczny.

Wysiłek statyczny będąc jednostajnym, a często długotrwałym, prowadzi do znacznie większego

zmęczenia niż wysiłek dynamiczny. Spróbujmy przez dłuższy czas pracować bez zmiany pozycji,

przekonamy się, że odczujemy większe zmęczenie grup mięśni wykonujących funkcje statyczne.

• Ruchy powinny być ciągłe i płynne, co pozwoli na zmniejszenie wysiłku nerwowego. Każda przerwa

wymaga dodatkowego nakładu energii, co w konsekwencji prowadzi do szybkiego zmęczenia

mięśniowego i nerwowego. Należy więc, po ukształtowaniu umiejętności, automatyzować niektóre

czynności, by uwolnić układ nerwowy od nadmiernego obciążenia.

• Ruchy powinny być ekonomiczne, co oznacza, że do wykonania określonej czynności powinny być użyte

tylko te grupy mięśni, które są niezbędne. Unikać należy ruchów o pełnym zasięgu, wymagających pełnych

skurczów i rozkurczów. W trakcie opanowywania czynności nie należy dążyć do zbytniego przyspieszania

ruchów, bowiem o efektywności pracy decyduje nie szybkość jego wykonania, lecz właściwe rozluźnienie

mięśni w odpowiednich fazach, rytmiczność, ciągłość i płynność.

• Zanim przystąpimy do nauczania kolejnej umiejętności, należy dobrze opanować umiejętność

poprzedzającą. Oznacza to, że umiejętności złożone nie mogą być ćwiczone całościowo. Zadania złożone

muszą być rozdzielone na zadania cząstkowe i prostsze.

• Każdy ruch określają cechy przestrzenne (kierunek, zasięg), czasowe (szybkość, czas trwania,

rytm, tempo), energetyczne (naprężenie, miękkość). Cechy te są różne w różnych działaniach. W

procesie rozwijania umiejętności, instruktor - działając różnymi metodami - stara się kształtować

wyobrażenie ruchu. Owe wyobrażenia powstają pod wpływem osobistych doświadczeń,

informacji od innych ludzi lub obserwacji osób wykonujących ruchy. Aby wyzwolić proces

wyobrażenia ruchu u ucznia - czynności muszą być nazwane, bowiem czynność praktyczną

usprawnia właśnie wyobrażenie potrzebnych do jej wykonania ruchów. Wytworzony

świadomościowy obraz działania pozwala uczniowi na modelowanie własnych ruchów, a

następnie na kontrolę ich wykonywania -wniosek:

angażowanie czynności intelektualnych przyśpiesza proces opanowania umiejętności

praktycznych, a ponadto sprawia, że wytworzone umiejętności są bardziej plastyczne.

1.5. Mistrzostwo.

Najwyższe stadium opanowania wiedzy, nawyków, sprawności i umiejętności zawodowych - to mistrzostwo.

Osiągnąć mistrzostwo, to znaczy posiadać niezbędną wiedzę teoretyczną i umiejętności

praktyczne, a także możliwie najlepiej stosować je w działaniu praktycznym, zawodowym. Mistrzostwo, to nie tylko perfekcyjne wykonanie odpowiednich czynności. Każde zadanie, jeśli nie jest stereotypem, wymaga podejmowania decyzji, szczególnie wówczas, gdy nawet mały błąd może prowadzić do poważnych następstw, a przecież pożary, katastrofy, nie są sytuacjami codziennymi, dlatego też zarówno dowódcy, jak i strażacy mogą popełniać błędy. A więc mistrzostwo, to także duża plastyczność umiejętności, z możliwością zastosowania ich w nowych warunkach. Dochodzenia do mistrzostwa nie można rozpatrywać jedynie w kategoriach instrumentalnych, ale też intelektualnych. Do mistrzostwa dochodzi się przez nieustanne uczenie się i ćwiczenia, gdyż

-jak ujął to prof. T. Nowacki - mistrz jest zawsze „w drodze" do nowej wartości.

2. Proces kształtowania umiejętności zawodowych.

2.1. Umiejętności zawodowe.

Zatem, aby posiąść mistrzostwo trzeba między innymi opanować umiejętności zawodowe

(czynności charakterystyczne dla danego zawodu), pozwalające na skuteczne wykonywanie zawodu i stanowiące zarazem o istocie kwalifikacji zawodowych.

Umiejętności można dzielić różnie. Jeżeli jako kryterium podziału przyjmiemy zakres

umiejętności, wówczas możemy mówić o umiejętnościach ogólnopracowniczych (znajdujących zastosowanie niemal w każdej pracy) oraz o umiejętnościach specjalistycznych - ściśle zawodowych, dających się zastosować w jednym konkretnym zawodzie. Podstawę do wyodrębnienia tychże stanowi charakterystyka zawodowa, a głównie wykaz czynności charakterystycznych dla danego zawodu bądź stanowiska pracy.

Jeżeli podstawą podziału będą konkretne układy umiejętności, oparte o schematy odbioru i

przetwarzania informacji oraz reakcji, wówczas rozróżniamy:

- umiejętności sensoryczne, w których główną rolę odgrywa funkcjonowanie analizatorów zmysłowych np. słuchu (wychwytywanie szumów i trzasków podczas rozpoznawania pożaru, trzasków konstrukcji budowlanych, szmerów w pracy silników pomp i pojazdów itp.); wzroku (zmiana natężenia światła płomieni, barwy żaru, wychwycenie rys i pęknięć konstrukcji itp.); węchu (zapach produktów spalania itp.); dotyku (zmiana natężenia ciepła itp.).

- umiejętności intelektualne, realizujące się w czynnościach umysłowych np. analiza danych, ocena sytuacji, podjęcie decyzji itp.

- umiejętności motoryczne, decydujące o kierowaniu ruchem części własnego ciała, obsłudze sprzętu i narzędzi itp.

Zatem umiejętności intelektualne niezbędne są dla wykonywania każdego zawodu.

Umiejętność umysłowa (intelektualna) - to sprawdzona możliwość wykonywania operacji umysłowych, koniecznych do rozwiązania danego zadania. Metodą rozwijania tych umiejętności są ćwiczenia, które rozpocząć należy od właściwego zrozumienia zadania, a następnie zastosować odpowiednie wzory bądź reguły postępowania.

Przedstawione wcześniej podziały umiejętności nie są pełne, bowiem można jeszcze wskazać na

umiejętności orientacyjne, konstrukcyjne oraz wykonawcze.

Umiejętności intelektualne zawsze pełnić będą znaczącą rolę, bowiem chodzi nam o to, by

nabyte umiejętności i wiedza były operatywne, dawały się zastosować w rozmaitych sytuacjach i układach. Zatem w procesie kształcenia zawodowego nie da się oddzielić umiejętności umysłowych od praktycznych.

umiejętności sensoryczne umiejętności intelektualne umiejętności motoryczne

UMIEJĘTNOŚCI ZAWODOWE

umiejętności umysłowe umiejętności praktyczne

umiejętności elementarne umiejętności czynnościowe umiejętności złożone

prace proste prace trudniejsze prace skomplikowane

Rys. Schemat rozwoju umiejętności zawodowych.

(za: Barbara Kapke-Wacke. Materiały z V Sympozjum Pedagogicznego. KGSP Warszawa 1984.)

Proces rozwijania złożonych umiejętności można podzielić na trzy okresy:

a) Okres wstępny (analityczny), w którym instruktor uświadamia uczniom znaczenie danej umiejętności, ustala drogi postępowania, zasady i reguły działania oraz demonstruje wzory wykonania danej czynności. Na tym etapie następuje rozłożenie umiejętności złożonej na poszczególne czynności, które poddane zostaną ćwiczeniom. Eliminowane zostają stopniowo ruchy błędne, a następnie zbędne. Ruchy konieczne uzyskują coraz większą dokładność. Aby tak się stało, należy od początku zwracać uwagę na poprawne wykonanie zadania. Instruktor nie może przechodzić obojętnie wobec popełnianego błędu, który musi być natychmiast

korygowany. Stopniowo następuje wzrost szybkości i jakości wykonania.

b) Okres zasadniczy - to czas łączenia poszczególnych czynności w ciągi, przy daleko posuniętych udokładnieniach w ich wykonaniu. W okresie tym występuje tak zwane plateau (zastój), przejawiający się albo jako zastój we wskaźnikach rozwojowych, albo bardzo powolnym wzrostem efektów. Może wystąpić wahliwe obniżenie wyników, co tłumaczy się intensywnym wewnętrznym procesem przenoszenia dotychczasowych sposobów wykonania na nowe. Na tym etapie rozwoju umiejętności, należy zwrócić uwagę aby nie automatyzować czynności cząstkowych i nie doprowadzać ich do stadium nawyku, bowiem utrudni to zgrywanie umiejętności składowych.

c) Okres końcowy - w tym okresie uczeń może jednoczesną kontrolą objąć wszystkie składowe elementy działania. Następuje daleko posunięte doskonalenie zarówno ruchów jak i czynności. Dzięki automatyzacji niektórych czynności poprzez przemianę ich w nawyki, następuje doskonalenie i podnoszenie sprawności działania.

przyrost

umiejętności

plateau

okres wstępny okres zasadniczy okres końcowy

Rys. Przebieg rozwijania umiejętności.

Trudno jest określić czas niezbędny dla opanowania umiejętności, bowiem zależy on zarówno

od indywidualnych cech uczącego się, jak i od rodzaju ćwiczonej umiejętności.

W procesie rozwoju umiejętności mogą pojawić się czynniki hamujące, do których zaliczymy:

spadek zainteresowania wykonywanym zadaniem, zmęczenie powodujące spadek uwagi, zmianę narzędzi lub warunków pracy. Aby temu zapobiec zajęcia praktyczne należy poprzedzić podaniem celu ćwiczeń i wyjaśnieniem związku czynności praktycznych z poznaną wiedzą teoretyczną oraz wskazaniem praktycznej użyteczności danej czynności.

2.2. Ćwiczenia umiejętności.

Z szeregu poznanych już metod nauczania, w kształtowaniu umiejętności szczególnego

znaczenia nabiera pokaz połączony z wyjaśnieniem oraz ćwiczenia, służące kształtowaniu i utrwalaniu umiejętności, a także podwyższaniu sprawności wykonania czynności. Przypomnijmy, że ćwiczenie polega na wielokrotnym powtarzaniu czynności stanowiących jego treść, w zorganizowany i przemyślany sposób, z wykorzystaniem środków zapewniających rozwijanie umiejętności.

Wykonanie ćwiczenia całej złożonej umiejętności może sprawiać uczniom znaczny kłopot,

wobec niemożności ogarnięcia całości. Dlatego też złożoną umiejętność możemy podzielić na poszczególne czynności składowe, które będą poddane odpowiednim zabiegom. Istnieją wówczas trzy możliwości układów ćwiczeń:

a) układ prostego następstwa. Czynność złożoną (A) dzielimy na czynności cząstkowe (a, b, c, d itd.). Po zadawalającym poziomie opanowania pierwszej z nich przystępujemy do ćwiczeń czynności następnej, a potem kolejnej. Można to przedstawić następująco: a+b+c+d+...=A

Po uzyskaniu właściwego poziomu wykonania ostatniej czynności możemy przejść do ćwiczeń całości umiejętności A. Układ ten pozwala na ćwiczenia poszczególnych czynności w dowolnym czasie (aż do poprawnego opanowania) i zapewnia dobrą kontrolę. Ćwiczenia są jednakże jednostajne i wystąpić mogą trudności w dokonaniu syntezy poszczególnych czynności w całość.

b) Układ następstwa dopełniającego. W układzie tym rozpoczynamy od ćwiczenia pierwszej czynności (a). Po jej opanowaniu dodajemy czynność drugą i ćwiczymy obie czynności połączone (a i b). Po ich opanowaniu dodajemy czynność trzecią i ćwiczymy teraz układ trzech czynności. Stopniowo dodając kolejne czynności ćwiczymy ich układy. Schemat ten wygląda następująco: a+(a+b)+(a+b+c)+(a+b+c+d)+...=A

Zaletą układu jest lepsze opanowanie poszczególnych czynności (poprzez powtarzające się

ćwiczenia), co może być jednak opłacone występującym znużeniem, obniżającym efekty pracy.

c) Układ selektywny (wybiórczy) - polega na wyodrębnieniu czynności cząstkowych i wyborze do ćwiczenia tylko tych, które mogą sprawiać uczniom największe trudności np. b, d, i e. Spróbujmy posłużyć się przykładem: jeżeli tematem ruszanie z miejsca na płaskiej powierzchni, wówczas elementami trudnymi będą - „puszczanie” sprzęgła, płynne ruszanie. Pozostałe elementy jak: włączanie biegu, trzymanie kierownicy, patrzenie przed siebie, o ile były ćwiczone wcześniej, nie nastręczają kłopotów. Zatem głównie zwracać będziemy uwagę na elementy wymienione jako trudne. Zajęcia zakończymy wykonaniem ćwiczenia całościowego. W układzie tym skrócony zostaje czas opanowania umiejętności. Niebezpieczeństwo natomiast kryje się w tym, że elementy „łatwiejsze" mogą być opanowane na gorszym poziomie.

Zatem o wyborze najkorzystniejszego układu ćwiczeń zadecyduje instruktor kierując się: treścią

ćwiczeń, złożonością poszczególnych elementów czynności, organizacyjną strukturą procesu pracy, a

także materialnego wyposażenia zajęć.

Przy zadaniach stosunkowo prostych można zastosować układ całościowy, polegający na uczeniu się od razu całej operacji (A), co często jednak w praktyce trwa najdłużej.

Aby uczeń wykonał działania bezbłędne, konieczne jest spełnienie następujących warunków:

a/ pobudzenie zainteresowania, przedstawienie celu działania,

b/ bliższe poznanie przedmiotu, zjawiska, czynności, w tym odwołanie się do już posiadanej

wiedzy, będącej teoretyczną podbudową działania, kierowanie obserwacją,

c/ ustalenie kolejności poszczególnych ogniw wykonywania określonej cząstki zadania,

d/ wyposażenie ucznia w pełny zestaw wskazówek potrzebnych do wykonania określonej

cząstki, scharakteryzowanie poszczególnych ruchów,

e/ określenie warunków bezpieczeństwa pracy,

f/ pozwolenie, aby uczeń samodzielnie, wolno, ale bezbłędnie wykonał kolejno każdą

cząstkę, a następnie całe zadanie,

g/ zapewnienie kontroli nad przebiegiem działania i osiąganymi efektami.

2.3. Instruktaż.

W nauczaniu praktycznym ważną pozycję zajmuje instruktaż, jako metoda postępowania

dydaktycznego.

Instruktaż jest jedną z metod nauczania, polegającą na działaniu podjętym w stosunku do uczniów, którzy często nie mają dostatecznie opanowanej wiedzy, a na pewno nie opanowali umiejętności wykonawczych. Polega on na przygotowaniu do działania poprzez udzielenie istotnych informacji, pozwalających na realizację ćwiczeń.

Instruktaż może być wyrażony zarówno słownie, jak i pisemnie, a także za pomocą języka

umownego np. rysunkiem technicznym, znakami umówionymi itp. Obok słowa czy innych symboli ważny jest także pokaz.

W zależności od adresatów instruktażu (omówienia) rozróżniamy:

- instruktaż frontalny - polegający na udzielaniu wyjaśnień i wskazówek dużej grupie uczniów,

którzy mają wykonywać lub wykonują jednakowe czynności, Stosowany jest

głównie przed rozpoczęciem zajęć i po ich zakończeniu, a w razie potrzeby -

także podczas lekcji;

- instruktaż grupowy (zespołowy)- prowadzony w małych grupach. Może on być jednakowy dla

wszystkich ćwiczących gdy wprowadzamy ich w umiejętności podstawowe

lub dla poszczególnych grup inny - gdy całość daje zamierzony wynik działania;

- instruktaż indywidualny - przeznaczony dla jednego ucznia.

Ze względu na miejsce i funkcję instruktażu w procesie kształtowania umiejętności rozróżniamy:

- instruktaż wstępny - mający miejsce na początku zajęć i zwykle poprzedzający praktyczne czynności uczniów. Celem jest wywołanie ich pożądanej aktywności. W tej fazie pracy występują elementy takie jak: podanie celów pracy, zaznajomienie ze sprzętem, podanie wskazówek co do kolejności wykonywanych operacji i zabiegów, pokaz sposobów wykonania, uprzedzenie o możliwych, a najczęściej popełnianych błędach, określenie warunków bezpieczeństwa pracy. Mimo, iż instruktaż wstępny zawiera tak wiele elementów, powinien on być krótki i zwięzły. Zazwyczaj ma on charakter zespołowy lub frontalny, ale może być również niekiedy może być on również indywidualny;

- instruktaż bieżący - występujący w czasie wykonywania przez uczniów czynności praktycznych. Jego zadaniem jest zapobieganie wytwarzaniu błędnych lub niedostosowanych ruchów. Instruktor musi zadbać o zachowanie bezpośredniego kontaktu z uczniami i nieustannie kontrolować przebieg zajęć, by móc korygować nieprawidłowości. Przy dostrzeżeniu błędu należy udzielić dodatkowych wyjaśnień, a nawet pokazać właściwe wykonanie czynności. W przypadku dalszych niepowodzeń uczniowskich należy dojść do ich przyczyny. Wymagane jest zachowanie cierpliwości i taktu. Szczególną troską otaczać należy uczniów mniej zdolnych i mniej sprawnych.

Instruktaż bieżący ma najczęściej charakter indywidualny, niekiedy jednak może przyjąć postać

omówienia zbiorowego. Tak dzieje się wówczas, gdy pewna część ćwiczących popełnia ten sam błąd.

- Instruktaż końcowy - to omówienie stanowiące podsumowanie zajęć. W przypadku znacznej

ilości popełnianych błędów instruktaż ten będzie bardziej dokładny, ze zwróceniem uwagi na

błędy wraz z analizą ich przyczyn oraz ukazaniem konsekwencji dla dalszego działania.

Omówienie końcowe często prowadzone jest w formie pogadanki, będącej podsumowaniem zajęć,

z podkreśleniem osiągnięć (uzyskujemy wzmacnianie pozytywne).

Z uwagi na zawartość informacji w instruktażu (omówieniu) rozróżniamy:

- instruktaż pełny - wartościowy głównie w początkowym etapie, gdy uczeń poznaje nową dziedzinę i nie trzeba stwarzać mu dodatkowych utrudnień;

- instruktaż z lukami informacyjnymi (niepełny) - zmuszający do samodzielnego odnalezienia brakujących danych, pobudzający aktywność ucznia;

- instruktaż z nadmiarem informacji -zawierający szereg informacji zbytecznych. Pozwala na wdrażanie uczniów do samodzielnej oceny sytuacji, do umiejętności wyboru odpowiednich danych.

Ponieważ instruktaż może być także realizowany za pomocą innych form, zwróćmy uwagę na niektóre z nich:

- instruktaż pisemny - może być zawarty w instrukcjach obsługi sprzętu, w rysunku technicznym, w

szkicach sytuacyjnych, kartach informacyjnych, programach komputerowych itp. Jest on

zazwyczaj bardziej dokładny od ustnego. Stwarza także możliwości skorzystania z niego w

dowolnej fazie pracy i w dowolnym czasie;

- specyficznym rodzajem instrukcji jest film instruktażowy, znajdujący coraz powszechniejsze zastosowanie. Film może być oglądany wielokrotnie, także w zwolnionym tempie, co pozwala na lepsze prześledzenie prezentowanych czynności. Jeżeli instruktor wykorzysta kamerę wideo, wówczas może utrwalić efekty pracy ucznia i pozwolić na samokontrolę.

Podsumowując zagadnienie należy zaznaczyć, że opanowanie umiejętności przebiega w trzech fazach:

1. analitycznej, w której określone zostaną zasady i reguły działania, ustalone drogi postępowania i zademonstrowana zostanie dana czynność;

2. syntetycznej, w której uczniowie wykonują zadania pod kierunkiem i kontrolą nauczyciela;

c/ perfekcji, w której uczniowie wykonują samodzielne ćwiczenia, prowadzące

do opanowania umiejętności i ukształtowania nawyków.

SZKOLENIE DOROSŁYCH

A/ system szkolenia

B/ potrzeba uczenia się,

C/ samokształcenie dorosłych /organizacja/,

D/ uwagi ogólne.

Ad a/.

TECHNIKA PRACY UMYSŁOWEJ

l. Motywy uczenia się.

Człowiek posiada potrzebę poznawania świata, a skoro wiedza realizowana jest w działaniu, to także w działaniu powinna być zdobywana. Wówczas to dopie­ro możliwe jest rozwijanie czynnego stosunku do otaczającej go rzeczywistości.

Aktywność jednostki pobudzona zostaje, gdy chce ona coś osiągnąć lub cze­goś uniknąć, a więc gdy znajduje się ona w stanie motywacji. Stan ten posiada określoną siłę i kierunek, w efekcie czego cała nasza energia ukierunkowana jest na osiągnięcie danego, założonego stanu rzeczy. Zdaniem Newcombe'a - motyw to wewnętrzne napięcie psychonerwowe ukierunkowane na określony cel, a realizacja motywu może odbywać się tylko przy podjęciu aktywności.

Wszystko co człowiek czyni i przeżywa w toku realizacji danego motywu nazywamy aktem motywacyjnym. Ten sam motyw może być jednakże zaspokojony przy pomocy różnych aktów motywacyjnych.

Proces motywacyjny jest procesem regulującym czynności jednostki i organizującym je w taki sposób, aby doprowadziły do osiągnięcia zamierzo­nego wyniku.

Motywację można scharakteryzować kilkoma cechami:

1. kierunek - który wyznacza cel, po osiągnięciu którego motywacja maleje lub

wygasa,

b) siła - wyrażająca się w konsekwencji utrzymania obranego kierunku działania,

2. wielkość - określana liczbą czynności potrzebnych do osiągnięcia celu i

zaspokojenia potrzeby,

3. intensywność - czyli zdolność jednostki do wysiłku, do mobilizacji energii

niezbędnej do osiągnięcia celu.

Każdy akt motywacyjny obejmuje nie tylko czynności zewnętrzne, lecz także odpowiednie procesy psychiczne czyli:

- procesy orientacyjne, umożliwiające rozeznanie sytuacji w jakiej działanie następuj

- procesy intelektualne, umożliwiające wybór sposobu działania w oparciu o

przewidywanie następstw,

- procesy uczuciowe, pozwalające na emocjonalne reagowanie na wyniki

poszczególnych czynności,

- procesy motywacyjne, kierujące napięcie na pokonywanie przeszkód utrudniają­cych

realizację celu.

Wszystkie te elementy muszą wystąpić w działaniu, a więc we wspólnych aktach motywacyjnych, w których udział brać będą także doświadczenia jednostki, wiedza, osobiste poglądy i przekonania czy wreszcie nastawienia.

Różnorodne bywają potrzeby, a zatem i różne występują motywy, wśród któ­rych pojawiają się także motywy uczenia się, czyli wewnętrzne czynniki pobudzające do aktywności zmierzającej do zdobycia wiedzy i przyswojenia wiadomości lub umiejętności. Ale i owe motywy są zróżnicowane, gdyż człowiek może np. dążyć do możliwości realizacji cenionych idei społecznych, może dążyć do zdobycia kwalifikacji zawodowych pozwalających mu na samodzielne funkcjonowanie, lub też może dążyć do zaspokojenia własnych ambicji. Z tego względu można już wśród motywów uczenia się wyodrębnić takie kategorie jak: motywy poznawcze, społeczno-ideowe, praktyczno-zawodowe itp.

Rodzaj motywacji zależy od osiągnięć. Osiągnięcia pozytywne wzmacniają

zainteresowanie przedmiotem sukcesu, a tym samym powodują wzrost motywacji

poznawczych. Na efekty uczenia się znaczny wpływ wywiera wspomniana wcześniej siła motywu, której wskaźnik nazywamy poziomem motywacji. Nie wystarczy chcieć działać, pragnienie to musi być odpowiednio silne by móc podjąć działanie i osiągnąć zamierzony cel. Istnieje jednak pewien poziom motywacji optymalnej, a zależność między efektem a siłą motywu ujęta została w formie dwu praw zwanych prawami Yerkesa-Dodsona.

sprawność

działania

duża

średnia

mała

brak

niska | średnia | dość duża duża bardzo duża

natężenie motywacji

rys. HI.l. Schemat pierwszego prawa Yerkesa-Dodsona

Opis rysunku:

Obserwując przebieg krzywej widzimy, że w miarę wzrostu natężenia motywacji

sprawność działania wzrasta do pewnego poziomu, a następnie zaczyna spadać. Przy bardzo silnej motywacji sprawność działania jest niska.

Drugie prawo odnosi się do trudności zadań, jakie przychodzi nam rozwiązać.

Otóż w rozwiązaniu zadania łatwego największą sprawność osiąga się przy wysokim poziomie motywacji, a rozwiązywanie zadań trudnych przy niskim poziomie motywacji, co można prześledzić na rys. poniżej.

Sprawność

działania

wysoka

-------------------------------------------------------------- strefa optymalnej

siły motywacji

niska

bardzo niski niski średni dość duży bardzo duży

poziom motywacji

- ---------------- zadania trudne

- ————— zadania o średnim stopniu trudności

- .................... zadania łatwe

rys. Schemat drugiego prawa Yerkesa-Dodsona.

2. Cechy i formy uczenia się

Ludzie uczą się w różny sposób, a do najbardziej powszechnych form uczenia

się należą:

a/ uczenie się pamięciowe - mające głównie związek z właściwością psychiczną, jaką jest pamięć, od której zależeć będzie przebieg takich procesów jak spostrzeganie i wyobrażenia. Pomimo iż pamięć bierze istotny udział w każdej formie uczenia się, to o uczeniu pamięciowym mówimy wówczas, gdy zapamiętywanie odgrywa dominującą rolę, a celem uczenia się będzie zapamiętywanie układu czynności czy wiadomości w sposób pozwalający na możliwie najlepsze ich odtworzenie. Forma ta stosowana bywa nie tylko w szkołach, ale także w szkoleniu kursowym, szczególnie wówczas, gdy uczeń nie jest w stanie poradzić sobie z materiałem.

b/ uczenie się przez próby i błędy - występujące najczęściej w sytuacjach, gdy trzeba

poznać nowe zależności celem lepszego dostosowania się do rzeczywistości, np.

w uczeniu tym można wyróżnić dwa stadia. Pierwsze - to podejmowanie różnych

sposobów, by znaleźć rozwiązanie zadania. Drugie - to ćwiczenie się w rozwiązywaniu zadań, w tym stadium wyraźnie maleje ilość popełnianych błędów. I w tej formie uczenia się pamięć odgrywa znaczną rolę i polega na kojarzeniu rozwiązania zadania z czynnościami podejmowanymi dla osiągnięcia zamierzonego celu. Wszystkie elementy działania powinny być ze sobą powiązane lub też należeć powinny do pewnej całości. Uczenie to opiera się na prawie efektu, mówiącym, że wśród wielu reakcji wykonywanych w określonej sytuacji utrwalają się te, po których następuje efekt w postaci nagrody. W procesie kształcenia nagrodą może być słowo nauczyciela, gest aprobaty, gdyż uczący się łatwiej znajdzie poprawny sposób rozwiązania zadania jeżeli nie trafia na obojętność.

c/ uczenie się przez rozwiązywanie problemów - dające dobre wyniki nie tylko w

zakresie trwałego opanowania materiału, ale także pozwalające na swobodne

posługiwanie się nim w sytuacjach dla ucznia nowych. Problemem nazwiemy sytuację trudną do rozwiązania, ale nie przekraczającą intelektualnych możliwości ucznia. Uczenie problemowe, jakkolwiek daje dobre wyniki, pozwala na operowanie zdobytą wiedzą, uczy poprawnego rozumowania, jest jednak czasochłonne, wymaga odpowiedniego przygotowania procesu dydaktycznego.

d/ uczenie się przez zrozumienie - występuje najczęściej w sytuacjach, w których

zawiodło uczenie się przez próby i błędy. Zrozumieć - to znaczy wiedzieć o co

chodzi, umieć powiedzieć o danym zjawisku czy sprawie, jak ono wygląda rzeczywiście. Warunkiem zrozumienia jest jednakże opanowanie wszystkich określeń, terminów i pojęć z danego zakresu. Stąd np. nauczając przepisów ruchu drogowego należałoby położyć nacisk na opanowanie terminologii i podstawowych pojęć wynikających z Kodeksu Drogowego. Pozwoli to na poprawne wnioskowanie, kojarzenie nowych faktów z poznanymi wcześniej i znalezienie skutecznego sposobu postępowania w różnych sytuacjach. Nie wystarcza jednak stwierdzenie przez ucznia, że zrozumiał on daną treść. Z reguły podąża on za myślą nauczyciela i wewnętrznie jest przekonany, że wszystko jest jasne. Aby uniknąć niepowodzeń, szczególnie przy trudnych partiach materiału, nauczyciel musi stwierdzić poziom zrozumienia, poznać występujące błędy w rozumowaniu i usunąć je.

Procesy te są ze sobą ściśle powiązane.

3. Praca z książką i sporządzanie notatek.

Skoro wiemy już, jakie prawidłowości rządzą procesami uczenia się, możemy

przejść do sposobów skutecznego postępowania ucznia, ukazując sztukę korzystania zarówno ze źródeł pisanych, jak i z przekazu ustnego.

Książki, czasopisma, instrukcje itp. stanowią często podstawowe źródło wiedzy.

Aby jednak racjonalnie z nich korzystać należy przede wszystkim pokonać barierę niechęci, gdyż głównym czynnikiem utrudniającym doskonalenie się dorosłego człowieka może być brak nawyku systematycznego uczenia się i wprawy w opanowywaniu materiału, jak i obawa przed niepowodzeniem lub też zmęczenie, które obniża sprawność i skuteczność uczenia się.

Dlatego też przystępując do pracy należy wcześniej przygotować niezbędne w

trakcie nauki materiały i narzędzia pomocnicze (ołówki, długopisy itp.). Wskazanym byłoby podejmowanie szkolenia w stałych godzinach i w stałym miejscu, co pozwoli na przyspieszenie wdrożenia do zajęć poprzez przyzwyczajenie. Z chwilą gdy rozpoczynamy szkolenie starajmy się od razu narzucić znaczne tempo.

Aby odnieść oczekiwaną korzyść z lektury niezbędna jest własna aktywność

umysłowa uczącego się. Dość pospolitym błędem jest uczenie się werbalne, polegające na opanowaniu definicji i reguł, lub też uczenie się powierzchowne i niedbałe, bez zrozumienia określonych informacji. Innym błędem jest uczenie się

„książkowe", objawiające się brakiem refleksji intelektualnej i niewiązanie wiadomości z praktyką. Błędem jest także uczenie się na egzamin lub sprawdzian, bowiem wiedza zdobywana w ten sposób jest krótkotrwała i ulotna. Zatem efektywne

uczenie się - to wystrzeganie się wymienionych wyżej błędów. Natomiast zrozumienie i przemyślenie informacji ułatwia ich zapamiętanie.

Warunkiem zapamiętywania jest nastawienie się na przyswajanie określonego

materiału. Można zaproponować tutaj mały eksperyment, a mianowicie spróbujmy

odtworzyć ilość /i co oznaczają/ znaków drogowych na jakimś odcinku drogi.

Otóż nie będzie to łatwe, gdyż spostrzegany obraz nie utrwala się w pamięci zbyt dokładnie. Zapamiętywanie może przybierać różne formy np. możemy dążyć do dosłownego zapamiętania materiału. Możemy zapamiętywać określone tylko elementy w formie pojedynczych informacji, pozostawiając pojedyncze ślady w pamięci (np. pojedyncze fakty czy idee, co przy braku erudycji może utrudniać posługiwanie się wiedzą).

Jednakże ilość śladów pamięciowych możemy zwiększyć poprzez poddanie

materiału obróbce intelektualnej (np. szukając analogii, porównań). Inną formą zapamiętywania jest opanowywanie wiadomości węzłowych, czyli streszczenie materiału w kilku punktach, które następnie możemy rozwijać. Zapamiętywać można także poprzez szczegółowe przyswajanie treści, co uzyskujemy w wyniku natychmiastowego i głośnego streszczania tekstu, a także poprzez rozwiązywanie zadań, ćwiczeń i dyskusję.

Wspomnianych zabiegów nie odkładamy na czas zbyt odległy, gdyż jak

wykazują badania, największe ubytki w pamięci występują tuż po wyuczeniu się, a w miarę upływu czasu są coraz mniejsze. Czyli, by usprawnić zapamiętywanie pierwsza powtórka musi nastąpić możliwie szybko (najlepiej jeszcze tego samego dnia), wówczas to nakład czasu i wysiłku, jaki musimy włożyć w zapamiętywanie jest stosunkowo najmniejszy. Mając jednak na uwadze fakt, iż na zapamiętywanie wpływają także czynności wykonywane zarówno przed, jak i po uczeniu się danego

materiału (hamowanie proaktywne i retroaktywne) należy zadbać o to, by materiał poznawany wiązać w całe struktury. Należy także przerabiać kolejno po sobie przedmioty odległe od siebie, tzn. materiał jak najmniej do siebie podobny. Ponieważ w trakcie uczenia się występuje także zmęczenie, stąd też istnieje konieczność stosowania przerw. Ich liczba i czas zależy od przerabianego materiału. Najkorzystniejsze są przerwy w granicach 10 minut do 24 godzin. Przerwa umożliwia wypoczynek i powoduje ustąpienie zniechęcenia.

Dotychczasowe wskazówki odnoszą się do pracy indywidualnej.

Wiele osób szuka jednak bodźców do pracy w nauce zespołowej, w małych

grupach. By uczyć się skutecznie musimy otrzymywać informacje o stanie naszej wiedzy, musi wystąpić kontrola stopnia jej opanowania. Kontrolę taką może zapewnić właśnie grupa koleżeńska, w której łatwo o wystąpienie atmosfery nieskrępowanej wymiany myśli i wyeliminowanie czynnika hamującego, jakim jest trema przed zabraniem głosu.

Wytwarzająca się dyskusja sprzyja zrozumieniu materiału i powiązaniu go w

system wiedzy. Towarzyszące temu często pobudzenie ambicji i zainteresowania

pogłębia nasz emocjonalny stosunek do nauki i powoduje nastawienie na zapamiętywanie.

Powróćmy jednakże do samego źródła jakim są materiały drukowane, w czytaniu

których wyróżnia się trzy etapy. Pierwszy - to ogólne zorientowanie się w wartości jaką publikacja dla nas przedstawia. Osąd swój opieramy na tytule, nazwisku autora, wydawnictwie^ dacie wydania (bowiem może okazać się, że zawarte treści będą przestarzałe). Zapoznajemy się także ze spisem treści i przedmową, dzięki czemu poznamy kto jest adresatem publikacji oraz na co autor kładzie szczególny nacisk. Drugi etap - to bardziej wnikliwe zapoznanie się z materiałem oraz jego przemyślenie, zatrzymanie się przy trudniejszych partiach i przechodzenie do dalszej lektury po zrozumieniu treści. I etap trzeci - to czytanie całościowe, połączone z refleksją: jak ową wiedzę zastosować w praktyce.

Nasuwa się tutaj pytanie: czy w publikacji, którą się posługujemy można

dokonywać podkreśleń i notatek? Otóż tak, jednakże pod warunkiem iż stanowi ona naszą własność oraz że zachowamy umiar. Podkreśleń i znakowania dokonujemy tylko ołówkiem, a obejmować powinny one: główne myśli rozdziałów, zdania (słowa) trudne lub budzące wątpliwości, podsumowanie treści.

Niejednokrotnie dokonywać będziemy konspektowania określonego rozdziału lub

dzieła, a wówczas przyjmiemy jako generalną zasadę, że konspektowania nie wolno robić w czasie pierwszego czytania, gdyż po pierwsze - nie mamy jeszcze orientacji na co w tekście należy zwrócić szczególną uwagę, po drugie - możemy stracić czas na konspektowanie części dzieła zupełnie nieistotnych w stosunku do całości.

Innego rodzaju możliwością odciążenia pamięci, a jednocześnie ułatwiającą

powtarzanie materiału są notatki z wykładu i dyskusji. Wymagania tutaj są znaczne, bowiem notatki muszą oddawać intencje wykładowcy i treść wykładu w sposób wiemy i zwięzły. Muszą być także czytelne i przejrzyste. W szkoleniu pożarniczym wobec braku jeszcze dostatecznej ilości określonych publikacji notatki stają się często jedynym źródłem wiedzy w okresie późniejszym. Stąd też wielu „wykładowców" (nie „nauczycieli") stosuje najprostszy sposób dyktując pełną treść „wykładu", oczywiście kosztem aktywności umysłowej ucznia. Sytuacja taka wynika także z faktu, iż bardzo często słuchacze szkoleń nie potrafią sporządzać notatek. Dobry nauczyciel szukać będzie wówczas odpowiednich metod prezentacji materiału, nie rezygnując z prowadzenia notatek, gdyż te zmuszają słuchacza do koncentracji uwagi. Notatek nie może być za dużo, bowiem stałe notowanie przeszkadza w śledzeniu toku lekcji i wymaga podzielności uwagi. Dokładnie natomiast zanotować należy definicje. By zwiększyć tempo notowania, wprawni słuchacze często posługują się skrótami bądź symbolami. Notujemy nie za gęsto, dbając o odpowiedni układ graficzny, gdyż notatki można wtedy uzupełnić. Notujemy jednostronnie i w zasadzie na luźnych kartkach, co zwiększa dyspozycyjność notatek. W szkoleniu kursowym można notować w zeszytach (także jednostronnie), w sposób umożliwiający ich rozłożenie i ułożenie w późniejszym czasie np. w segregatorach, kołonotatnikach czy teczkach np. według przedmiotów czy zagadnień interesujących nas szczególnie.

Prowadząc notatki z dyskusji, zapisujemy nie tylko wypowiedzi stwierdzające,

ale także celniejsze pytania oraz kto określone zagadnienie poruszył. Przedmiotem notatek powinien być także szkic własnej wypowiedzi.

4. Higiena pracy umysłowej.

Na zakończenie tego zagadnienia zwróćmy uwagę na problem higieny pracy

umysłowej uczącego się, który można sprowadzić do dwóch uwarunkowań: warunków materialnych, w których przebiega praca (czyli zewnętrznego środowiska pracy) oraz indywidualnych możliwości percepcyjnych.

A oto kilka podstawowych wskazówek dotyczących organizacji środowiska pracy umysłowej:

- Pomieszczenie w którym uczymy się powinno być czyste, systematycznie wietrzone, a najkorzystniejsza temperatura powietrza to 18 - 20°C. Ściany powinny być pomalowane w kolorach spokojnych. Baczną uwagę przykładamy do oświetlenia, które powinno być dostateczne (odpowiadać powinno żarówce o mocy ok. 60-80 watów) ze szczególnym zwróceniem uwagi na miejsce pracy (powierzchnię stołu). Lampa powinna być umieszczona z lewej strony czytające go (w przypadku osób leworęcznych z prawej), oświetlając tylko powierzchnię pola pracy. Korzystając ze światła dziennego pamiętamy, że okno powinno także znajdować się z lewej strony uczącego się (podczas pracy w domu dla leworęcznych z prawej).

- Powinniśmy zadbać o prawidłową postawę przy pracy. Wysokość krzesła i stołu powinna być dostosowana do wzrostu człowieka. Krzesło powinno być mocne i wygodne oraz umożliwiać rozłożenie ciężaru ciała na jak największą powierzchnię.

- W pomieszczeniu, w którym uczymy się, powinno być cicho i nic nie powinno zakłócać spokoju.

Wymagania przedstawione powyżej odnoszą się zarówno do naszych mieszkań, jak i miejsca szkolenia, sal lekcyjnych, świetlic, koszar, ośrodków szkolenia. Zapewnienie dobrych zewnętrznych warunków szkolenia pozwoli na podwyższenie efektywności uczenia się, dzięki utrzymaniu przez dłuższy czas sprawności umysłowej ucznia. Nie osłabiamy też wzroku, unikamy skrzywienia sylwetki.

1. b)

Rys. Ergonomiczne miejsce pracy przy: a) biurku, b)przy komputerze.

Kilka uwag ogólnych dotyczących higieny kształcenia uczestników szkolenia:

1/. Lekcja powinna rozpoczynać się punktualnie i kończyć w oznaczonym czasie.

2/. Instruktor musi być schludnie ubrany.

3/. Do obowiązku instruktora należy stałe czuwanie nad bezpieczeństwem uczestników

szkolenia.

4/. Podczas zajęć instruktora obowiązuje zachowanie spokoju i taktu. Nie wolno

denerwować się i okazywać zniecierpliwienia w przypadku gdy uczestnik szkolenia ma

trudności w opanowaniu określonych wiadomości czy umiejętności.

5/. Język instruktora powinien być poprawny pod względem formy, stylu i treści.

6/. Należy zwracać uwagę na prawidłowość komend.

7/. Należy unikać nadmiernej gestykulacji i wszelkiej nienaturalności w zachowaniu.

8/. Wszystkie objaśnienia instruktor musi podawać w sposób zwięzły, zrozumiały i

słyszalny przez szkolonych.

9/. Instruktor /na placu manewrowym/ musi zająć takie miejsce podczas ćwiczeń, z którego

będzie widoczny dla ćwiczących i będzie mógł obserwować ćwiczącego, aby w razie

potrzeby natychmiast interweniować, objaśniać, podawać uwagi.

10/. Reagować należy natychmiast na popełnione błędy - należy je poprawiać wielokrotnie,

aż efekt będzie zamierzony i zadawalający.

11/. Instruktor musi natychmiast przeciwdziałać zmęczeniu i znużeniu ćwiczących.

12/. Bezwzględnie należy pozwolić na wyrobienie samodzielności u ćwiczących. Instruktor

nie może zastępować ćwiczącego w wykonywaniu zadań.

KONSPEKTY ZAJĘĆ TEORETYCZNYCH I PRAKTYCZNYCH

Zewnętrznym wyrazem przygotowania prowadzącego zajęcia jest konspekt zajęć. Powinien on zawierać:

1/ plan zajęć,

2/ układ materiału do przekazania i opracowania ze słuchaczami

3/ planowane metody,

4/ planowane środki dydaktyczne,

5/ wskazówki organizacyjne

Konspekt spełnia rolę scenariusza, zatem są w nim przewidziane poszczególne działania i sytuacje dydaktyczne, ich właściwości, trafnie dobrane przykłady, itp.

Konspekt musi być: 1. jasny,

2. czytelny,

3. autorski.

Konspekt stanowiąc trwały zapis przygotowania zajęć służy nie tylko do właściwego odbycia zajęć dydaktycznych, ale także może być wykorzystany w innej grupie lub w innym czasie - pod warunkiem jego uaktualnienia, z uwzględnieniem doświadczenia i wniosków wynikających z przeprowadzonych już zajęć.

Naczelnym zadaniem konspektu jest pomoc w zrealizowaniu tych celów, jakie zostały sformułowane dla danego tematu.

Konspekt konkretnych zajęć stanowi cząstkę planu pracy dydaktyczno-wychowawczej dla całego kursu czyli całego cyklu kształcenia.

Korzyści płynące z pisemnego przygotowania się do zajęć są wielorakie, bowiem:

• pozwalają na skupienie się na przedmiocie zajęć,

• dają prowadzącemu zajęcia poczucie pewności siebie.

Aktualnie zgodnie z § 9 ust. 1 rozporządzenia właściwego MTiGM z 13.06.2001 roku w sprawie szkolenia, egzaminowania i uzyskiwania uprawnień przez kierujących pojazdem, instruktorów i egzaminatorów /Dz. U. nr 70 poz. 731 z 2001/, na uczestnika szkolenia nałożono obowiązek uczestnictwa w szkoleniu podstawowym realizowanym przez uprawnione ośrodki szkolenia dla kierowców /dokładnie czas szkolenia omówiony zostanie później/.

W ust. 1 czytamy: Liczbę godzin zajęć teoretycznych i praktycznych dla każdej osoby podlegającej szkoleniu podstawowemu ustala indywidualnie prowadzący nauczanie, przy czym:

1/ dla zajęć teoretycznych nie może być ona mniejsza niż:

• dla kategorii prawa jazdy - A, B, T lub B+E - wynosi 10 godzin,

• dla kategorii C, C1, D, D1, C+E, C1+E, E+D, D1+E - wynosi 20 godzin,

2/ dla zajęć praktycznych nie może być mniejsza niż:

- dla kategorii A, A1 - wynosi 10 godzin,

- dla kategorii B1, B+E, C1 - wynosi 15 godzin,

- dla kategorii B, C, T, C1+E, D1+E - wynosi 20 godzin,

- dla kategorii C+E, , D+E - wynosi 25 godzin,

- dla kategorii D1 lub pozwolenia - wynosi 30 godzin,

- dla kategorii D - wynosi 40 godzin.

3/ Wymogi, o których mowa w pkt 1/, nie dotyczą osób ubiegających się o prawo

jazdy kategorii A, B, C lub D, jeżeli posiadają prawo jazdy kategorii A1, B1, C1, D1.

2. W przypadku gdy osoba rozpoczyna szkolenie:

1/ jednocześnie w zakresie więcej niż jedna kategoria prawa jazdy, to określona w ust.1

pkt 1/ liczba godzin zajęć teoret. ulega zmniejszeniu o 3 przy każdej dodatkowej kategorii

2/ w zakresie kategorii C, C1, D lub D1 prawa jazdy, to określona w ust. 1 pkt 2/ liczba

godzin zajęć praktycznych ulega:

a/ zmniejszeniu o 5 - przy kategorii C1 lub C, jeżeli posiada prawo jazdy kategorii D1lub D,

b/ zmniejszeniu o 10 -przy kategorii D1 lub D, jeżeli posiada prawo jazdy kategorii C1 lub C

3. Instruktor dokonuje podziału godzin zajęć oraz ustala zakres tematyczny odpowiednio do stwierdzonego u osoby poziomu wiedzy i umiejętności, jej predyspozycji, łatwości przyswajania poszczególnych zagadnień itp.

Tu: pokaż swój konspekt - jako przykładowy. Zadanie - opracować konspekty!!!!!!

KONTROLA I OCENA W NAUCZANIU

Z problemem oceny spotykamy się niemal na każdym kroku. Egzaminem kończy się kurs bądź cykl nauczania.

W. Okoń powiedział: „... w procesie nauczania dorosłych ocena musi być szczególnie wyważona i uwzględniać zarówno słuchacza wiadomości jak i umiejętności. Także sprawność rozumowania, rozwój zdolności poznawczych...”

Kontrola - w procesie kształcenia pozwala na sprawdzenie stopnia opanowania przez

uczestników szkolenia przekazanych im wiadomości.

Dzięki właściwie prowadzonej kontroli możemy:

• organizować i doskonalić proces kształcenia,

• określać aktualny poziom przygotowania,

• wykryć ewentualne luki w wiadomościach i umiejętnościach szkolonych,

• wskazać na potrzeby i możliwości uzupełnienia luk.

Metoda kontroli - to sposób w jaki szkolący realizuje cele i funkcje wyznaczone kontroli w procesie dydaktycznym. Ich dobór zależy od miejsca jakie kontrola ma zająć w procesie kształcenia, od specyfiki szkoleń, od momentu w którym występuje /bieżąca, kończąca cykl szkolenia/.

Kontrola może być realizowana za pomocą różnych metod /np. kontrola ustna,

pisemna, zajęcia i ćwiczenia praktyczne/.

Ocena - jest to zdanie orzekające o stopniu zgodności stanu rzeczywistego z założonym,

albo wymaganym wzorem. Jest ona końcowym etapem procesu oceniania.

Proces oceniania można rozpatrywać w trzech aspektach:

1/ informacyjnym - ocena przynosi informacje o osobie ocenianej,

2/ ekspresyjnym - gdy wyraża ona stosunek oceniającego wobec ocenianego,

3/ normatywnym - jeśli zawiera zalecenia co do dalszego postępowania ocenianego

/i oceniającego/.

O egzaminowaniu w ośrodku -dalej.

RODZAJE I FORMY EGZAMINOWANIA

Jak już stwierdzono wcześniej, z oceną spotykamy się bardzo często. Ocenia się niemal wszystko. Najlepiej jeśli jest się oceniającym. Nie zawsze tak może być.

Ośrodek szkolenia jako podmiot nauczający, w celu sprawdzenia wyników nauczania również stosuje zasadę oceny i kontroli swoich uczestników szkolenia.

Kontrola i ocena uczestnika szkolenia na kursie prawa jazdy jest:

- czynnością służącą częściowemu lub końcowemu podsumowaniu procesu dydaktycznego

- jest nieodłączną częścią procesu dydaktycznego.

Do najczęściej stosowanych metod oceniania zaliczamy:

a/ kontrola ustna - to głównie odpowiedzi na pytania stawiane przez kontrolującego

/instruktora/, przy czym różna może być obszerność pytań, zależnie od

założonego celu. Kontrola ustna to także odpowiedzi dotyczące poznawanego

materiału bądź prezentowane opinie.

Zalety kontroli ustnej:

• bezpośredni kontakt ocenianego z ocenianym,

• możliwość stawiania dodatkowych pytań,

• udzielane wobec całej grupy dłuższe wypowiedzi stają się dla pozostałych sposobnością do powtórzenia materiału,

• oceniający naprowadza ocenianego na poprawne rozwiązania

Wady:

• zabieranie czasu jednostki lekcyjnej na odpowiedzi,

• źródło stresu dla uczestnika szkolenia,

• subiektywność w stawianiu pytań,

• subiektywna ocena

b/ kontrola pisemna - może przyjąć formę zadania pisemnego na określony temat.

Kontrola pisemna może być zapowiedziana i przygotowana. Może też być

zastosowana bez uprzedzenia

Zalety kontroli pisemnej:

• znaczna obiektywizacja oceny /odpowiedź jest udokumentowana/,

• mniejsze źródło stresu dla ocenianego,

• większa obiektywność pytań,

• jednakowy czas dla wszystkich ocenianych.

Wady:

• brak możliwości odpowiedzi na dodatkowe pytania,

• brak bezpośredniego kontaktu ocenianego z oceniającym,

• pochłania więcej czasu wolnego osoby oceniającej.

c/ praca z książką - metoda ta pozwala na zaznajomienie słuchaczy z dostępnymi

materiałami źródłowymi, uczy korzystania z nich a zarazem pozwala

prowadzącemu zajęcia na kontrolowanie pracy słuchacza.

d/ zajęcia i ćwiczenia praktyczne - pozwalają na wykonanie różnych czynności

praktycznych, dzięki czemu możemy sprawdzić umiejętności stosowania

wiadomości i działania praktycznego.

e/ test osiągnięć szkolnych - stanowią zbiór zadań dostosowanych do określonej treści

nauczania.

f/ przy użyciu urządzeń technicznych /np. komputer, symulator jazdy, itp./ - pozwalają

kontrolującemu w sposób bezpośredni sprawdzić wiadomości i umiejętności

słuchaczy. Sprawdzanie odbywa się według przygotowanego scenariusza

/programu/.

Formy egzaminowania:

Do najczęściej spotykanych form egzaminowania możemy zaliczyć:

1/. Egzamin wewnętrzny - sprawdzenie wiadomości i umiejętności odbywa się na poziomie

jednostki szkolącej /ośrodka szkolenia/, według zasad i kryteriów

własnych lub identycznych jak na egzaminie państwowym.

Bardzo często organizator szkolenia ma obowiązek przeprowadzenia egzaminu kończącego cykl szkolenia traktującego jego wyniki jako informację dla szkolącego lub jako /przy pozytywnym wyniku/ wyrażenie zgody na wydanie stosownych dokumentów niezbędnych do przeprowadzenia egzaminu państwowego

2/. Egzamin państwowy - obejmuje sprawdzenie znajomości wiadomości i umiejętności

określonych w stosownych programach nauczania czy przepisach.

Pozytywna ocena egzaminu państwowego upoważnia ocenianego do odbioru stosownego dokumentu, np. prawa jazdy, dyplomu, itp.

TESTY WIADOMOŚCI I UMIEJĘTNOŚCI

Nauczanie jest działalnością bardzo złożoną, a sprawdzanie osiągnięć uczestników szkolenia jest czynnością szczególnie złożoną. Sprawdzanie osiągnięć ucznia kierowane intuicją nauczyciela /np. przy egzaminie ustnym/ miewa przebieg bardzo urozmaicony. Może on przynieść satysfakcję obu stronom, ale jego wynik - jak wielokrotnie wykazywały badania - jest niepewny. Spróbowano więc zastąpić je pomiarem dydaktycznym, czyli sprawdzianem osiągnięć uczniów, prowadzonym według dających się doświadczalnie potwierdzić reguł /test osiągnięć szkolnych/.

Test jest narzędziem pomiaru dydaktycznego. Służy on do sprawdzania wiadomości i oceniania wyników nauczania.

Test stosowany w ocenianiu kandydatów na kierowców, instruktorów to zbiór zadań testowych. Mają one na celu selekcje uczestników według kryteriów określonych w programie i instrukcji egzaminowania.

Warunki jakie musi spełnić test wiadomości /ogólnie/:

1/. Obiektywność - oznacza, że różni prowadzący zajęcia, egzaminatorzy - w różnym czasie

muszą kwalifikować dane odpowiedzi w stale jednakowy sposób.

2/. Systematyczność - test powinien badać to co chcemy ocenić, a więc np. stan wiedzy, a

nie procesy poznawcze /np. inteligencję/.

3/. Niezawodność - test musi składać się z szeregu zadań, tak wybranych by odpowiedzi na

nie wykazywały dokładną, pełną i ścisłą znajomość z określonej

dziedziny wiedzy.

4/. Diagnostyczność - na podstawie testu musimy wykazać nie tylko to co słuchacz wie, ale

i to czego nie umie. Test musi określać rodzaj i rozmiar braków - co

pozwoli na poprawienie pracy prowadzącego zajęcia i słuchacza.

5/. Normalizacja - wyniki powinny umożliwiać wartościowanie w szerszej skali /np.

województwa, kraju, itp./.

6/. Praktyczna stosowalność testu - testy powinny być łatwe do zastosowania a wyniki łatwe

do oceny i interpretowania według zastosowanego klucza.

Rodzaje testów:

Budowa zadań testowych może być rozmaita. Uwzględniając sposób udzielania odpowiedzi przez badanego możemy rozróżnić:

1/ zadania otwarte - wymagające sformułowania odpowiedzi na zadane pytanie;

a/ zadanie rozprawka - R - wymaga od słuchacza rozwinięcia odpowiedzi pisemnej,

b/ zadanie krótkiej odpowiedzi - KO - wymaga od słuchacza udzielenia odpowiedzi

i w postaci jednego słowa, liczby, symbolu, pełnego zdania,

wyrażenia matematycznego lub niekiedy 2-3 zdań,

c/ zadanie z luką - L - wymaga od słuchacza uzupełnienia zwrotu, zdania, fragmentu

tekstu, wyrażenia matematycznego lub rysunku.

2/ zadania zamknięte - w których należy wybrać jedną lub kilka z podanych odpowiedzi;

a/ zadanie wyboru wielokrotnego - WW - wymaga od słuchacza wybrania odpowiedzi

poprawnej lub najlepszej spośród kilku odpowiedzi podanych,

b/ zadanie typu prawda-fałsz - PF - wymaga od słuchacza rozstrzygnięcia, czy

zawarte twierdzenie jest prawdziwe czy fałszywe, albo

rozstrzygnięcia, czy spełnia ono określony warunek, czy nie

spełnia go,

c/ zadanie na „dorobienie” - D - wymaga od słuchacza przyporządkowania nazwy,

wyrażenia, zdania lub symbolu z jednej kolumny danych do

odpowiedniej pozycji drugiej kolumny danych albo ułożenia

pewnych danych w logicznym porządku.

Wady i zalety testów.

Wady:

• brak możliwości obserwacji swobodnej pracy słuchacza,

• skonstruowanie prawidłowego testu jest pracochłonne,

• duża ilość różnorodnych zagadnień podlegających sprawdzaniu osiągnięć słuchacza,

• obowiązuje duża precyzja w udzielaniu odpowiedzi,

Zalety:

• czynności ocenianego i oceniającego z góry są znane i ustalone,

• wyniki sprawdzania są obiektywne,

• możliwość wcześniejszego przygotowania niezbędnych materiałów dla ocenianego,

• jednoznaczne odpowiedzi,

• ukierunkowanie w udzielaniu odpowiedzi,

Zasady przeprowadzania państwowych egzaminów teoretycznych i praktycznych

Ogólne zasady egzaminowania kandydatów na kierowców, instruktorów i egzaminatorów zawarto w rozporządzeniu właściwego MTiGM z 13.06.2001 roku w sprawie szkolenia, egzaminowania i uzyskiwania uprawnień przez kierujących pojazdem, instruktorów i egzaminatorów /Dz. U. nr 70 poz. 731 z 07.07.2001 r./.

• Rozdział 3 „Egzaminowanie” cały.

• Załącznik nr 8 - Instrukcja przeprowadzania egzaminów państwowych.

PLANY NAUCZANIA

KANDYDATÓW NA KIEROWCÓW

W procesie kształcenia bardzo ważnym elementem jest plan nauczania. Powinien on jednoznacznie i precyzyjnie określać wymagania dotyczące osób szkolonych jak i prowadzących szkolenie w zakresie:

• liczby zajęć /ilości godzin/ w części teoretycznej i praktycznej,

• czasu prowadzonych zajęć.

W temacie szkolenia kandydatów na kierowców zagadnienie planu szkolenia

reguluje Załącznik nr 3 „Program szkolenia kandydatów na kierowców lub motorniczych” zamieszczony w rozporządzeniu właściwego MTiGM z 13.06.2001 roku w sprawie szkolenia, egzaminowania i uzyskiwania uprawnień przez kierujących pojazdem, instruktorów i egzaminatorów /Dz. U. nr 70 poz. 731 z 07.07.2001 r./.

Tu: przedstawić, omówić wskazany plan szkolenia z Dz. U. Nr 70 z 2001 r.

CHARAKTERYSTYKA ABSOLWENTA KURSU

Realizując szkolenie kandydata na kierowcę należy zapoznać się z charakterystyką absolwenta. Jest to bardzo ważne, gdyż ustawodawca określił w niej co każdy uczestnik szkolenia - absolwent powinien wiedzieć, znać i umieć.

Charakterystyka absolwenta podobnie jak omawiany wyżej plan szkolenia została zawarta w Załączniku nr 3 „Program szkolenia kandydatów na kierowców lub motorniczych” zamieszczony w rozporządzeniu właściwego MTiGM z 13.06.2001 roku w sprawie szkolenia, egzaminowania i uzyskiwania uprawnień przez kierujących pojazdem, instruktorów i egzaminatorów /Dz. U. nr 70 poz. 731 z 07.07.2001 r./.

Tu: przedstawić, omówić wskazaną charakterystykę absolwenta z Dz. U. Nr 70 z 2001 r.

PODZIAŁ TEMATYCZNY I CZASOWY

zajęć na kursach prawa jazdy

Podział tematyczny na kursie jest wypadkową zagadnień ujętych w charakterystyce absolwenta i programu nauczania kandydatów na kierowców.

Należy zaznaczyć, że bardzo istotną sprawą, ułatwiającą realizacje procesu nauczania na kursach dla kandydatów na kierowców jest dobra znajomość zagadnień egzaminacyjnych ujętych w teście zamkniętym /testach egzaminacyjnych/.

Z uwagi na minimalne wymagania czasowe trwania kursu, bardzo trudno jest w określonym czasie przekazać uczestnikom szkolenia wszystkie wiadomości teoretyczne z zakresu prawa o ruchu drogowym. Dlatego ważną rolę odgrywa tu proces samokształcenia.

W przypadku czasu realizacji szkolenia według obowiązujących przepisów nie ma określonej górnej granicy czasu szkolenia natomiast zgodnie z § 9 ust. 1 rozporządzenia właściwego MTiGM z 13.06.2001 roku w sprawie szkolenia, egzaminowania i uzyskiwania uprawnień przez kierujących pojazdem, instruktorów i egzaminatorów /Dz. U. nr 70 poz. 731 z 2001/, na uczestnika szkolenia nałożono obowiązek uczestnictwa w szkoleniu podstawowym realizowanym przez uprawnione ośrodki szkolenia dla kierowców.

W ust. 1 czytamy: Liczbę godzin zajęć teoretycznych i praktycznych dla każdej osoby podlegającej szkoleniu podstawowemu ustala indywidualnie prowadzący nauczanie, przy czym:

1/ dla zajęć teoretycznych nie może być ona mniejsza niż:

• dla kategorii prawa jazdy - A, B, T lub B+E - wynosi 10 godzin,

• dla kategorii C, C1, D, D1, C+E, C1+E, E+D, D1+E - wynosi 20 godzin,

2/ dla zajęć praktycznych nie może być mniejsza niż:

- dla kategorii A, A1 - wynosi 10 godzin,

- dla kategorii B1, B+E, C1 - wynosi 15 godzin,

- dla kategorii B, C, T, C1+E, D1+E - wynosi 20 godzin,

- dla kategorii C+E, , D+E - wynosi 25 godzin,

- dla kategorii D1 lub pozwolenia - wynosi 30 godzin,

- dla kategorii D - wynosi 40 godzin.

3/ Wymogi, o których mowa w pkt 1/, nie dotyczą osób ubiegających się o prawo

jazdy kategorii A, B, C lub D, jeżeli posiadają prawo jazdy kategorii A1, B1, C1, D1.

2. W przypadku gdy osoba rozpoczyna szkolenie:

1/ jednocześnie w zakresie więcej niż jedna kategoria prawa jazdy, to określona w

ust.1 pkt 1/ liczba godzin zajęć teoretycznych ulega zmniejszeniu o 3 przy każdej

dodatkowej kategorii,

2/ w zakresie kategorii C, C1, D lub D1 prawa jazdy, to określona w ust. 1 pkt 2/

liczba godzin zajęć praktycznych ulega:

a/ zmniejszeniu o 5 - przy kategorii C1 lub C, jeżeli posiada prawo jazdy

kategorii D1lub D,

b/ zmniejszeniu o 10 -przy kategorii D1 lub D, jeżeli posiada prawo jazdy

kategorii C1 lub C

3. Instruktor dokonuje podziału godzin zajęć oraz ustala zakres tematyczny odpowiednio do stwierdzonego u osoby poziomu wiedzy i umiejętności, jej predyspozycji, łatwości przyswajania poszczególnych zagadnień itp.

32

---