Gleboznawstwo- dziedzina nauk przyrodniczych zajmująca się genezą i ewolucją, różnorodnością rozmieszczenia gleb na powierzchni Ziemi teraz i w przeszłości. Gleboznawstwo obejmuje również aspekty żyzności gleb, a także metodologii badań mikrobiologicznych, fizycznych i chemicznych, którym celem jest podniesienie produktywności gleb.

Powstawanie gleb: proces powstawania gleb rozpoczyna się od przemian zachodzących w skałach na powierzchni Ziemi. W wyniku tych przemian powstaje gleba- złożony, dynamiczny twór przyrody odznaczający się swoistymi cechami morfologicznymi oraz właściwościami fizycznymi, chemicznymi, biologicznymi umożliwiającymi rozwój roślin i zwierząt.

Skała z której powstała gleba stanowi jej podstawowe tworzywo (skała macierzysta). Im młodsze gleby tym bardziej zbliżone są właściwościami do skały macierzystej. Ponadto wpływ skały macierzystej na właściwości gleby uzależniony jest od intensywności wietrzenia. Szybkość wietrzenia uzależniona jest od warunków klimatycznych oraz od budowy i stanu rozdrobnienia skały macierzystej.

Proces powstawania gleb może mieć różny przebieg w zależności od panującego układu czynników glebotwórczych do których poza skałą macierzystą zalicza się: klimat, organizmy żywe, ukształtowanie powierzchni, działalność człowieka i czas. Klimat określa w znacznym stopniu charakter wietrzenia oraz wpływa na kierunek procesów glebotwórczych. Do najistotniejszych składników klimatu należą opady, wilgotność, oraz temperatura powietrza.

Wpływ klimatu na kształtowanie się i ewolucję gleb odzwierciedla się w budowie ich profilów. Im klimat jest cieplejszy i wilgotniejszy, tym intensywniej przebiegają procesy glebotwórcze i tym łatwiej i szybciej ulegają przemianą gleby. Dlatego na obszarach podzwrotnikowych ciepłych i wilgotnych, profile są dobrze wykształcone o dużej miąższości, natomiast w chłodnych obszarach arktycznych obserwuje się gleby o słabo wykształconych profilach.

Klimat wilgotny sprzyja wietrzeniu i powstawaniu minerałów ilastych z jednoczesnym ubożeniem w zasady górnych poziomów gleby, a wzbogacenie w te związki poziomów dolnych. W klimacie suchym wietrzenie obejmuje łatwo ulegające rozkładowi minerały zawierające sód. Odczyn gleb w klimacie suchym jest przeważnie alkaliczny.

Na powstawanie i przemiany gleb wywierają wpływ wszystkie organizmy żywe.

Fauna glebowa powoduje:

• Mieszanie materiału glebowego

• Wzbogacanie gleby w substancje organiczne

• Obieg składników pokarmowych

• Mineralizację substancji organicznej

• Stabilizację struktury

Roślinność z kolei przyczynia się do formowania zasadniczych cech profilów glebowych poza tym chroni powierzchnię gleby przed działaniem deszczu i gradu nie dopuszczając do niszczenia struktury gruzełkowatej wypłukiwania i unoszenia cząstek gleby przez wodę i wiatr.

Rzeźba terenu:

Wyróżniamy następujące formy rzeźby terenu:

• Niziny- obszary rozpościerające się -0-200-300 m n.p.m

• Wyżyny - ponad 200-300 m

• Góry- wysoko wzniesione części powierzchni Ziemi mniej lub bardziej rozczłonkowane i odgraniczone od przylegających obszarów nizinnych lub wyżynnych. Wyróżniamy góry niskie 500m średnie do1500m i wysokie ponad 1500m

Rzeźba stanowi pośredni czynnik glebotwórczy, może przyśpieszać lub opóźniać działanie innych czynników. Np. na stokach północnych mniejsza jest intensywność naświetlenia i parowania oraz wietrzenie gdyż procesy chemiczne, fizyczne i biologiczne przebiegają wolniej niż na stokach południowych. Obok wystawy istotny wpływ na procesy powstawania i kształtowania się gleb ma nachylenie powierzchni terenu. Rzeźba terenu i związane z nią procesy erozyjne istotnie wpływają na kształtowanie się profilów glebowych.

Działalność człowieka:

Zmiany wywoływane działalnością człowieka mogą osłabiać lub wzmacniać naturalne procesy glebotwórcze np. zakładanie lasów iglastych na ubogich w krzemiany piaskach nasila proces bielicowania. W innych przykładach obniżając poziom wód gruntowych w torfach powoduje osuszanie górnych warstw co prowadzi do wytworzenia się w ich profilach charakterystycznych poziomów przejścia tych gleb do grupy gleb murszowych.

Osobne zagadnienie stanowi glebotwórcza działalność człowieka, której rezultatem są tzw. Gleby antropogeniczne. Większość gleb ogrodniczych zaliczana jest właśnie do tej grupy.

Czas:

nie jest czynnikiem glebotwórczym oznacza natomiast trwanie procesu powstawania i rozwoju gleby. Gleby podobnie jak organizmy żywe przechodzą swe stadia rozwojowe.

Na kuli ziemskiej zarówno klimat jak i roślinność oraz gleby układają się strefowo. W oparciu o procesy glebotwórcze i właściwości gleb eksperci FAO wyróżnili:

1. Gleby strefy tundrowej: zawierające mało próchnicy, azotu i fosforu. Plony roślin są niskie i wynoszą: ziemniaki 80-110 dt/ha, owies 12-15 dt/ha, żyto jare 14-17 dt/ha.

2. Gleby bielicowe: występują w warunkach klimatu umiarkowanie chłodnego i umiarkowanie wilgotnego mają na ogół mało składników pokarmowych i mało korzystne właściwości wodno- powietrzne. Wymagają intensywnego nawożenia , wapnowania, starannej oraz terminowej uprawy.

3. Brunatne gleby leśne: powstają w klimacie ciepłym umiarkowanie wilgotnym. W Polsce wykorzystywane pod uprawy polowe i ogrodowe.

4. Gleby szare leśne: powstają w klimacie kontynentalnym w strefie lasostepu w pasie pomiędzy glebami bielicowymi, a czarnoziemami. Wymagają nawożenia organicznego i mineralnego.

5. Czarnoziemy: występują w klimacie kontynentalnym umiarkowanie suchym. Powstają z lessów i odznaczają się grubą warstwą próchnicy nawet do 100 cm łatwo erodują plony obniża tylko niedobór wody.

6. Gleby kasztanowe: spotykane w klimacie kontynentalnym suchym i ciepłym pomiędzy strefą czarnoziemów a glebami pustynnymi. Poprawić je można poprzez meliorację.

7. Gleby stref podzwrotnikowych: szaro- brązowe gleby stepów podzwrotnikowych czarnoziemy i żółtoziemy wilgotnych lasów podzwrotnikowych prerii.

8. Gleby klimatu zwrotnikowego: czerwone gleby sawann, czarne ziemie podzwrotnikowe i zwrotnikowe, gleby czerwono- bure suchych i pustynnych sawann.

9. Mady: są to gleby organiczno- mineralne powstałe w dolinach rzek (zajmują 4% powierzchni lądów).

Procesy glebotwórcze:

Proces glebotwórczy obejmuje całokształt zjawisk fizycznych, chemicznych i biologicznych zachodzących w powierzchniowej warstwie skorupy ziemskiej, w wyniku których kształtują się gleby.

Na terenie naszego kraju spotyka się gleby wykształcone pod wpływem procesu przemywania (płowienia), bielicowania, oglejania, brunatnienia i murszenia.

Proces przemywania:

Polega na przemieszczaniu w głąb profilu glebowego wymytych z wyżej leżących warstw cząstek koloidalnych będących w stanie rozproszenia bez ich uprzedniego rozkładu. Przemywanie odbywa się przy słabo kwaśnym odczynie gleby. Proces ten prowadzi do powstania poziomu przemywania (poziomu płowego jaśniejszego) i poziomu iluwialnego ilastego (ciemniejszy).

Proces bielicowania:

Przebiega przy kwaśnym odczynie gleby, przede wszystkim w lasach iglastych jest to przemieszczanie się (lugowanie) związków zasadowych w głąb profilu glebowego wraz z przesiąkającą wodą w rezultacie bielicowania pod warstwą próchnicy powstaje przejaśniony (o barwie popiołu) poziom wymywania (eluwialny) pozbawiony żelaza i związków zasadowych pod nim zaś poziom wmycia (iluwialny) o zabarwieniu czerwono- brunatnym.

Proces oglejania:

Polega na redukcji mineralnych części utworu glebowego w warunkach dużej wilgotności i w obecności substancji organicznej. Związki żelaza trójwartościowego o zabarwieniu brunatno- rdzawym lub żółto- rdzawe przechodzą w wyniku tego procesu w związki żelaza dwuwartościowego w skutek czego stają się ruchliwe i są wymywane przez wodę a poziomy zasobne w żelazo przybierają barwę zielonkawą , niebieskawą lub popielatą.

Proces brunatnienia:

Polega na stopniowym rozkładzie glinokrzemianów i uwalnianiu się związków żelaza i glinu , które następnie otaczają ziarna gleby nadając im brunatną barwę. Nie zachodzi tu przemieszczanie żelaza i glinu, ponieważ tworzą się trwałe kompleksy próchniczo- ilasto- żelaziste w profilu glebowym.

Proces murszenia:

Zachodzi w odwodnionych warstwach gleb organicznych. Jego intensywność zależy od rodzaju utworu organicznego, stopnia zhumifikowania i głębokości odwodnienia. Odwodniona masa organiczna torfu lub mułu kurczy się pękając dzieli się na agregaty, które mogą przybierać nieraz formę ziaren.

MORFOLOGIA GLEB:

Morfologia czyli budowa gleb zależna jest od właściwości skał macierzystych oraz przebiegu procesów glebotwórczych. Do głównych cech morfologicznych gleb zalicza się:

• Budowę profilu glebowego

• Miąższość

• Barwę

• Strukturę

• Układ

• Uwilgotnienie gleby.

Poziomy przekrój gleby nazywany jest PROFILEM GLEBOWYM w każdej glebie występują w określonej kolejności charakterystyczne poziomy zróżnicowania lub warstwy. Poziom formuje się w wyniku procesu glebotwórczego.

Występowanie w profilu glebowym określonych poziomów genetycznych lub warstw stanowi podstawę kryterium e typologicznej klasyfikacji gleb dlatego poziomy te lub warstwy nazywane są również poziomami diagnostycznymi. Poziomy główne w profilu glebowym oznacza się dużymi literami alfabetu łacińskiego, a cechy towarzyszące opisuje się małymi literami:

O - organiczny

A- próchniczy

B- wzbogacania

C- skały macierzystej

E- wymywania

G- glejowy

P- bagienny gleby organicznej

D- podłoże mineralne gleby organicznej

M- murszowy gleby organicznej

R- podłoże skalne

Występujące poziomy przejściowe, oznacza się literami poziomów głównych np. AE, EC, BC- przy czym pierwsza litera oznacza poziom dominujący. Poziomy mieszane przez dodanie ukośnika do dużych liter: A/E, E/C. Podział poziomu gleb można dokonać przez dodanie cyfr arabskich np. A₁, A₂.

O-poziom organiczny zawiera ponad 20% świeżej lub częściowo rozłożonej materii organicznej,

A- poziom próchniczy o ciemnym zabarwieniu zbudowany z rozłożonej substancji organicznej,

E- poziom wymywania barwy jasno szarej, jasno brązowej lub białej powstaje w procesie bielicowania (Ees- wymywania tlenków żelaza i glinu) lub lessive (płowienia) (Eet- wymywania frakcji ilastej)

B- poziom wmywania- powstaje w skutek wmywania składników wymytych z poziomu E - tlenków żelaza i glinu(Bhfe- poziom spodic- diagnostyczny dla gleb bielicowych) oraz frakcji ilastej (Bt- poziom argillic- diagnostyczny dla gleb płowych).

G- poziom oglejania polega na redukcji mineralnych części utworu glebowego w warunkach dużej wilgotności i obecności substancji organicznych

C- poziom skały macierzystej, składa się z materiału mineralnego nieskonsolidowanego, nie wykazującego cech innych poziomów glebowych, który jest mało zmienny przez procesy glebotwórcze i nie wykazuje cech identyfikacyjnych innych poziomów.

Istotnym elementem opisu profilu glebowego jest rodzaj przejścia poziomu jednego w drugi i kształt przebiegu linii przejścia. Wyróżnia się przejścia:

• Ostre, bardzo nagłe rozgraniczenie poziomów strefa<2 cm

• Wyraźne rozgraniczenie jest nagłe ale strefa przejścia wynosi 2-5 cm

• Stopniowe różnica między poziomami jest uchwytna ale strefa przejścia zabarwienia wacha się w granicach 5-10 cm

• Niewyraźne rozgraniczenie poziomów jest trudne do wyznaczenia a strefa przejścia > 10cm

Kształty przebiegu linii mogą być : równe, faliste, zaciekowe, kieszeniowe.

MIĄŻSZOŚĆ GLEBY:

Miąższością gleby nazywamy łączną głębokość wszystkich jednolitych poziomów zróżnicowania profilu glebowego od powierzchni do skały macierzystej. Gleby wytworzone ze skał masywnych (gleby górskie, rędziny), także gleby utworów organicznych odznaczają się zwykle mniejszą miąższością od gleb wytworzonych ze skał niemasywnych (np. materiały pochodzenia lodowcowego).

Gleby wytworzone ze skał niemasywnych dzielimy na: całkowite i niecałkowite. Do całkowitych zaliczane są gleby w których genetycznie jednolity profil sięga 150 cm.

Niecałkowite o profilu<150 cm dzielimy na 3 grupy:

1. płytkie- profil genetycznie jednolity jest płytszy od 50 cm

2. średnio głębokie- miąższość profilu 50-100cm

3. głębokie- miąższość profilu od100 do prawie 150 cm.

Gleby wytworzone ze skał masywnych dzieli się na:

1. Płytkie- profil łącznie ze zwierzchliną ma miąższość do 25 cm,

2. Średnio głębokie- miąższość profilu25-50 cm

3. głębokie o miąższości powyżej 100cm.

Gleby organiczne dzieli się według ich miąższości na:

1. płytkie 30-80cm

2. średnio głębokie 80-130cm

3. głębokie powyżej 130 cm

Poziomy główne w glebach mineralnych i mineralno- organicznych:

1. Poziom organiczny[O]- w glebach mineralnych i mineralno- organicznych poziom ten tworzy się w warunkach tlenowych (aerobowych) i nie przekracza 30 cm miąższości. Skład się z opadłego listowia oraz innych obumarłych szczątek roślinnych i zwierzęcych tworząc gąbczastą strukturę o różnym stopniu humifikacji. W typowych warunkach leśnych przy nadmiernym uwilgotnieniu i silnym kwaśnym odczynie tworzą się warstwy próchnicy tzw. butwiny surowizny (ektopróchnicy). Im bardziej niekorzystne warunki humifikacji tym ten poziom grubszy.

2. Poziom próchniczy [A] występuje w glebach mineralnych o profilu nie naruszonym (naturalnym), a jego miąższość wynosi od kilku do kilkunastu centymetrów. Poziom A jest częścią profilu najbardziej wystawionego na działanie promieni słonecznych, deszczu, wiatru, mrozu. Fizyczne zmiany powodują ciągłe rozdrobnienie, zgromadzonego w tym poziomie materiału organicznego oraz mineralnego. W tym poziomie im gleba starsza tym dalej posunięte procesy wietrzenia i tym większa jest zawartość odpornych na wietrzenie minerałów. Proces rozkładu mniej odpornych minerałów jest źródłem składników dla roślin. Młodsze gleby zwłaszcza wulkaniczne są mniej zwietrzałe, dlatego są bardzo żyzne. Poziom ten cechuje ciemne zabarwienie o zróżnicowanym w zależności od typu gleby intensywności, na co rzutuje stopień humifikacji materiału organicznego. Zawartość substancji organicznej waha się w szerokich granicach od dziesiętnych części % do prawie 10%. Aktualnie postępuje proces „odpróchnicowania”.

3. Poziom wymywania eluwialny[E] obejmuje strefę wymywania która znajduje się bezpośrednio pod poziomem O i A. najbardziej charakterystyczne poziomy wymywania wykształcają się i są widoczne w glebach bielicowych, w skutek oddziaływania zakwaszonych (związków organicznych)roztworów glebowych przesiąkających w głąb profilu. Zabarwienie jest zwykle jasno szare lub jasno brunatne a w typowych bielicach nawet białe. Barwa tego poziomu pochodzi od krzemionki pochodzącej z wietrzenia glinokrzemianów lub ziaren kwarcu (piasku) pozbawionych żelazistych lub próchniczych otoczek koloidalnych. W glebach użytkowanych rolniczo. Poziom wymywania jest niszczony (głębokie orki) i włączony do poziomu A.

4. Poziom wzbogacenia (wmywania) B odznacza się osadzaniem w nim różnych minerałów i składników pokarmowych . W poziomie tym osadzają się głównie tlenki żelaza i glinu a także sole wapnia, fosforu i manganu. Do tego poziomu wmywania są minerały ilaste , koloidy organiczne często w SCHELATYZOWANEJ formie. W klimacie ciepłym i suchym w tym poziomie osadzają się węglan wapnia, siarczan wapnia i innych soli przemieszczających się z dolnych części profilu gleby na skutek parowania wzmagające przesiąkanie roztworu glebowego, zwłaszcza przy wiejących silnych wiatrach. Poziomy wmycia są najczęściej barwy rdzawo szarej lub jasno brunatnej , o miąższości warstwy od kilku do kilkunastu cm , poziom zaznacza się tez w formie smużek z zaciekami. W glebach płowych poziom wzbogacania oznacza się [Bt] i powstaje w wyniku wmycia z wyższej warstwy cząstek ilastych tlenków żelaza.

5. Poziom glejowy- charakteryzuje się popielatym zielonkowatym lub niebieskawym zabarwieniem, nadawanym przez zredukowane związki żelaza i manganu. Poziom glejowy wykształca się w warunkach dużego uwilgotnienia i słabego dostępu tlenu lub wręcz jego braku. Brak tlenu w glebie jest wywołany dużym uwilgotnieniem . najczęściej ten poziom spotyka się w glebach zwięzłych , w bezpośrednim zasięgu wody, wzg. Długotrwałego oddziaływania wody w tzw. „lata mokre” zwłaszcza na zagęszczonej powierzchni gleby. Powstaje przez częste ubijanie kołami pojazdów w czasie koszenia, zwijania i zwożenia siana.

Oglejenie odgórne zwane pseudoglejowym lub opadowo glejowym oznaczane jest symbolem [g], które może pojawić się z tych samych względów co omówione powyżej z przy powierzchniowych części profilu w wyniku gromadzącej się wody opadowej na terenach płaskich (pól, łąk) lub w dolinach terenów podgórskich gdzie utrudniony jest jej odpływ. Jednak w tych warunkach więcej jest w tym poziomie gleby plamek i cętek, co potwierdza fakt, że zalewająca woda nie wypełnia całkowicie gleby i pozostały w niej uwięzione resztki powietrza.

6. Poziom skały macierzystej [C] gleb mineralnych występuje w profilu poniżej poziomów zróżnicowania gleby. W utworach luźnych (piaski)jest to zwykle nie scementowany materiał podobny fizycznie do pod względem składu do wyżej leżącego w profilu gleby, niezmienionego w wyniku procesu glebotwórczego. W utworach wykształconych ze skał zwartych poziom C wykazuje znacząco mniejszy stopień zwietrzenia , w porównaniu z wyżej leżącym części profilu glebowego. W przypadku trudności w wyznaczeniu wydziela się poziom przejściowy i oznacza symbolem BC.

Poziomy główne w glebach organicznych:

1. Poziom organiczny[O]- o miąższości warstwy ponad 30 cm zgromadzona materia organiczna powstaje w warunkach aerobowych i stanowi podstawową część profilu.

2. Poziom bagienny [P]- część gleby objęta bagiennym procesem glebotwórczym. Poziom ten jest spotykany w glebach mułowych właściwych, torfowo- mułowych oraz gutiowych i torfowych w opisie których wyróżnia się 3 warstwy torfu z których każda oddziałuje na roślinność wegetującą na powierzchni.

• warstwa korzeniowa o miąższości 0-30 cm na której znajduje się zasadnicza ilość i masa korzeni roślin zielonych,

• warstwa torfowa podścielająca I znajduje się na głębokości 30-80cm decyduje o wartości podsiąkania kapilarnego ponieważ lustro wód gruntowych w glebach nie odwodnionych znajduje się na tej głębokości

• warstwa torfowa podścielająca II występuje na głębokości 80-130cm.

3. poziomy murszowe [M]- są charakterystyczne dla pobagiennych gleb organicznych (torfowo- murszowych, grytiowo- murszowych i mułowo- murszowych) które są w różnym stopniu wykształcenia , zależnie od zaawansowania stanu murszenia M₁, M_{2 ,}M₃ .

W początku murszenia wykształca się M₁ osiągający miąższość do 20cm oznaczający się zgruźleniem substancji organicznej.

Poziom M₂ 10-20 cm o charakterystycznej ziarnistej (średnica ziaren 1-2cm) strukturze,

Poziom M₃ odznacza się grubo pryzmatyczną strukturą . Łączną miąższość poziomów murszenia może mieć max do 50 cm.

Podłoże mineralne gleb organicznych (nie lite) oznacza się [D].

FIZYCZNE WŁAŚCIWOŚCI GLEB:

Gleba składa się z 3 faz:

1. Stałej- obejmuje cząstki mineralne, organiczne i organiczno- mineralne o różnym stopniu rozdrobnienia.

2. Ciekłej- wody, w której są rozpuszczone związki mineralne i organiczne tworzące roztwór glebowy.

3. Gazowej- mieszaniny gazów i pary wodnej.

Ciężar właściwy gleby (rzeczywisty): Y=Gs/Vs [g/cm³] waha się od 1,4 u gleb murszowych do 2,7 np. w przypadku gleby brunatnej wytworzonej z lessu.

Ciężar objętościowy gleby= G/V [g/cm³] waha się od 0,8 w glebie murszowej do 1,6 w przypadku gleby brunatnej wytworzonej z gliny lekkiej.

Porowatością gleby nazywamy stosunek objętości przestrzeni wolnych Vp do całkowitej gleby V [%]. Warunkuje stosunki powietrzno- wodne gleb. Charakteryzuje się zazwyczaj nie tylko ilością, ale i wielkością porów (mikro pory o 0<0,2µm mezo pory o 0od 0,2 do 30µm i makro pory >30µm). Porowatość ogólna waha się najczęściej od 33% w przypadku gleb o składzie granulometrycznym ps do >50% w przypadku gc i porowatość ogólna zależy od czynników zewnętrznych związanych z warunkami meteo, roślinnością i wykonywaną agrotechniką.

SKŁAD MECHANICZNY GLEBY:

Okruchy skał i minerałów występujące w glebie dzieli się na tzw. frakcje mechaniczne. Frakcją nazywa się zbiór cząsteczek o określonych średnicach mieszczących się w przedziale liczb granicznych, które wyznaczają największą i najmniejszą średnicę określonej frakcji np. 1,0-0,1 mm. Ziarna o średnicach większych od 1,0 mm nazywa się częściami szkieletowymi gleby, zaś cząstki mniejsze niż 1,0 mm częściami ziarnistymi.

1. Frakcję kamieni (0>20 mm )stanowią odłamki mniej lub bardziej zwietrzałych skał obtoczonych rzadko pojedynczych ziaren minerałów. Największe występują w glebach terenów górskich.

2. Frakcja żwiru (O 20-1,0 mm) gruby i drobny stanowią odłamki skalne i ziarna minerałów (przewagę uzyskują tutaj okruch kwarcu). Znaczna domieszka żwiru znacznie utrudnia uprawę roli.

3. Frakcja piasku (O 1,0-0,1 mm) gruby, średni i drobny stanowią ją głównie okruchy kwarcu, niewielkie ilości skaleni i muł. Obecność piasku w glebie zwiększa jej przepuszczalność zmniejsza retencję wodną i wysokość podsiąku kapilarnego.

4. Frakcja pyłu (O 0,1-0,02mm)gruby i drobny obejmuje drobne odłamki kwarcu czasem z domieszką nik . wywiera znaczny wpływ na właściwości fizyczne gleby zwiększa pojemność wodną oraz wysokość podsiąku kapilarnego, zmniejsza pęcznienie lepkość i plastyczność gleb. Te gleby są szczególnie narażone na erozję wodną

5. Frakcja spławiana (ilasta)(O <0,02)

• Podfrakcja iłu pyłowego grubego ( O 0,02-0,006 mm) składa się z krzemionki nieznacznej ilości kwarcu. Duży udział tej frakcji zmniejsza porowatość a także trwałość struktury gleb

• Podfrakcja iłu pyłowego drobnego (O 0,006-0,002 mm) składa się głównie z krzemionki i minerałów ilastych.

• Podfrakcja iłu koloidalnego (O<0,002 mm)składa się z minerałów ilastych, cząstek organicznych i minerałów organicznych .Zmniejsza przepuszczalność gleb, a zwiększa spoistość, plastyczność i lepkość.

FAZA CIEKŁA GLEBY:

Zależnie od rodzaju i wielkości sił działających na wodę w glebie można wyróżnić wiele form tej wody. Do głównych należą:

1. Woda w postaci pary wodnej,

2. Woda molekularna,

3. Woda kapilarna,

4. Woda wolna.

Gleby mają różną zdolność retencyjną co stwierdza odmienne możliwości zaspokajania potrzeb wodnych roślin. Rośliny wykorzystują przede wszystkim wody kapilarne i infiltracyjne.

Woda w glebie występuje w formie roztworu o różnym stężeniu i składzie chemicznym. W roztworze glebowym spotyka się przede wszystkim jony H⁺, Na⁺, K⁺, NH₄⁺, Ca⁺⁺, Mg⁺⁺, Fe⁺⁺, Fe⁺⁺⁺, HCO₃^-, Cl^-, NO₂^-, CO₂^2-, SO₄^-.

FAZA GAZOWA GLEBY:

Powietrze nie jest obojętnym składnikiem gleby. Jego zawartość wpływa na prawidłowe zaopatrzenie korzeni roślin w tlen i na aktywność biologiczną gleby. Natlenienie gleby, korzeni roślin jest efektem wypadkowym procesów biologicznych i chemicznych i po3woduje ciągłe zużycie tlenu przy równoczesnym wydalaniu dwutlenku węgla ,oraz procesów fizycznych umożliwiających wymianę gazową w układzie atmosfera- gleba- korzenie roślin.

CHEMICZNE I FIZYKO- CHEMICZNE WŁAŚCIWOŚCI GLEBY:

Gleba odznacza się dolnością zatrzymywania i pochłaniania różnych składników (jonów, cząstek). O zjawiskach sorpcyjnych zachodzących w glebach decyduje koloidalna faza stała zwana KOMPLEKSEM SORPCYJNYM.

Dzięki właściwością sorpcyjnym gleb możliwa jest regulacja w nich odczynu oraz magazynowania dostarczonych w nawozach składników pokarmowych roślin. Właściwości te przyczyniają się również do neutralizacji szkodliwych dla organizmów żywych substancji, które dostają się do gleby.

Kompleks sorpcyjny gleb zbudowany jest z koloidów glebowych wśród których można wyróżnić minerały ilaste, krystaliczne, uwodnione tlenki żelaza i glinu, minerały bezpostaciowe, próchnicę oraz kompleksy ilasto próchnicze.

Najważniejszą właściwością tych koloidów jest ładunek elektryczny na ich powierzchni wynikający z budowy ich jądra.

Sorpcja wymienna (fizyko- chemiczna): sorpcja ta polega na wymianie jonów pomiędzy roztworem glebowym a koloidalnym kompleksem sorpcyjnym gleby. Na miejsce jonów zaabsorbowanych na powierzchnie koloidów glebowych wchodzi równoważna chemicznie ilość jonów z roztworu glebowego.

Sorpcja wymienna kationów: elektro ujemny ładunek przeważającej większości koloidów glebowych decyduje o tym, że w glebach występuje przede wszystkim sorpcja wymienna kationów.

Podczas reakcji wymiany ustala się między ilością kationów wymiennych występujących w kompleksie sorpcyjnym, a ilością kationów w roztworze stanu dynamicznej równowagi.

Najczęściej spotykanymi kationami wymiennymi w glebach są: Ca⁺⁺, Mg⁺⁺, K⁺, Na⁺, NH₄⁺, H⁺, Al⁺⁺⁺.

Sorpcja wymienna zależy od:

• Budowy sorbenta

• Rodzaju towarzyszącego anionu

• Stężenia kationu w roztworze

• Stężenia roztworu

• Temperatury.

Wpływ rodzaju kationu na sorpcję wymienną zależy od wartościowości wielkości oraz stopnia uwodnienia kationów wraz ze wzrostem wartościowości kationów wzrasta ich zdolność wymienna czyli energia wejścia.

Uszeregowanie kationów pod względem energii wejścia do kompleksu sorpcyjnego.

Li⁺<Na⁺<NH₄⁺=K⁺<Mg⁺⁺<Ca⁺⁺<Al.⁺⁺⁺<Fe⁺⁺⁺<H⁺

Jony wodorowe zachowują się jak inne jony dwu- lub trój- wartościowe. Uszeregowanie kationów w zależności od energii wejścia do poszczególnych składników kompleksu sorpcyjnego w glebie nieco się różni.

Oprócz energii wejścia wyróżnia się energię wyjścia. Jako regułę przyjmuje się , że im łatwiej jakiś kation jest sorbowany przez kompleks sorpcyjny tym trudniej go z niego usunąć. Dlatego też takie jony jak H, Al. I Fe łatwo wchodzą do stałej fazy gleby są bardzo trudne do usunięcia z niej.

Pojemność sorpcyjna gleb w stosunku do kationów.

Całkowitą ilość kationów wymiennych łącznie z jonami wodorowymi, którą w stanie zaabsorbować w 100g gleby przyjęto nazywać POJEMNOŚCIĄ SORPCYJNĄ GLEBY [T].

T=S+H gdzie s- suma kationów metali o charakterze zasadowym, H- jony wodorowe znajdujące się w kompleksie sorpcyjnym.

Zdolność sorpcyjna gleby charakteryzuje się również stopniem nasycenia kompleksu sorpcyjnego jonami metali o charakterze zasadowym (V). V=S/T*100%.

Pojemność sorpcyjna gleb w większości przypadków wzrasta wraz ze wzrostem pH.

Sorpcja wymienna anionów: spośród anionów najczęściej w glebach występują MoO₄^-, BO₂^--,

SO₄^-, Cl^-, NO₂^-, H₂PO₄^--, HCO₃^-, HO^-, SiO₄^--. Niektóre z nich podlegają sorpcji wymiennej, ale znaczenie jej w porównaniu do sorpcji kationów jest niewielkie. Sorbowane są głównie poprzez uwodnione tlenki żelaza i glinu, które mają charakter koloidów amfoterycznych. Aniony mogą być również w pewnym zakresie sorbowane wymiennie przez minerały ilaste, dzięki obecności na ich powierzchni jonów OH-

Sorpcja chemiczna:

Powstanie w glebie nierozpuszczalnych związków w skutek reakcji chemicznych. Sorpcja ta ma szczególne znaczenie w przypadku anionów kwasu fosforowego gdyż w glebie wytrącone są nierozpuszczalne fosforany żelaza, glinu, wapnia. Al⁺⁺⁺+H₂PO₄^-+2H₂O= 2H⁺+Al(OH)₂+H₂PO₄.

Sorpcja biologiczna:

Spełnia ona w glebach podobną rolę wobec jonów NO₃^-, SO₄^- i Cl^- jak sorpcja chemiczna wobec anionów kwasu fosforowego. W tym przypadku sorbentami są żywe organizmy zarówno rośliny wyższe jak i drobnoustroje glebowe, które pobierają i zatrzymują jony w swoich organizmach na okres ich życia.

Sorpcja fizyczna:

Powoduje zatrzymywanie przez gleby całych molekuł pary wodnej, dwutlenku węgla, tlenu, amoniaku oraz niektórych bakterii. Jest zjawiskiem powierzchniowym dlatego o jej wielkości będzie decydować wielkość powierzchni właściwej gleb, co jest związane ze stopniem ich rozdrobnienia. Dominującą rolę w tej sorpcji spełniają koloidy glebowe.

Sorpcja mechaniczna:

Można ją porównać z działaniem sączka, który zatrzymuje mechanicznie stałe cząstki zawieszone w wodzie. Dzięki temu przesączając się przez glebę woda jest oczyszczana nawet z takich drobnych zawiesin jak bakterie i dostaje się do warstw głębszych gleby w stanie zdatnym do picia. Sorpcja mechaniczna zależy od składnika mechanicznego, budowy i miąższości gleb.

Odczyn gleby: odczyn jest określany przez stosunek jonów H⁺ do jonów wodorotlenowych OH- na które dysocjuje woda:

H₂O=H⁺+OH^- jony wodorowe warunkują odczyn kwaśny a jony OH^- zasadowy.

Iloczyn stężenia obu jonów w wodzie i roztworach wodnych jest wielkością stałą i przy 22⁰C wynosi [H⁺][OH^-]=10^-14mol²/dm³. w wodzie destylowanej [H⁺]=[OH^-]=10^-7 mol²/dm³. Gdy zmieni się stosunek stężeń tych jonów zmieniają się właściwości roztworu.

Roztwory kwaśne [H⁺]<10^-7

Roztwory obojętne [H⁺] = 10^-7

Roztwory zasadowe [H⁺]>10^-7

Stosunek jonów wodorowych przyjęto wyrażać ujemnym logarytmem wartości tego stężenia i oznaczać symbolem pH. -log [H⁺]= pH

Roztwory kwaśne pH<7

Roztwory obojętne pH=7

Roztwory zasadowe pH>7.

W Polsce przeważają gleby o odczynie kwaśne i bardzo kwaśne zajmują 50% powierzchni kraju, gleby lekko kwaśne - 30%, a gleby obojętne i zasadowe -20%.

O kwaśnym odczynie gleby decyduje:

1. brak składników zasadowych w skałach macierzystych

2. przewaga opadów nad parowaniem

3. odprowadzanie składników zasadowych z plonami roślin

4. doprowadzanie do gleby substancji zakwaszających.

KWASOWOŚĆ I ZASADOWOŚĆ GLEB.

Stan gleb w którym odczyn jest tj. występuje przewaga jonów wodorowych nad jonami wodorotlenowymi nazwano kwasowością gleby.

Kwasowość gleby dzielimy na:

1. Czynną: pochodzi od jonów wodorowych roztworu glebowego

2. Potencjalna: spowodowana przez wymienne jony H i glinu zaabsorbowane przez koloidy glebowe. Tutaj wyróżniamy

• Wymienna

• Hydrolityczna

Kwasowość czynna: mierzymy w wyciągach wodnych gleb (pH w wodzie) stanowi ona niewielki ułamek kwasowości potencjalnej.

Kwasowość potencjalna: ujawnia się w glebach po potraktowaniu ich roztworem soli obojętnych (KCl) lud hydrolizujących zasadowo (CH₂COO)₂Ca. W pierwszym przypadku mówimy o kwasowości wymiennej (pH w KCl) a w drugim o kwasowości hydrolitycznej.

Działając roztworem soli obojętnych (KCl) nie wszystkie jony wodorowe wypieramy do roztworu glebowego. Można je wyprzeć z kompleksu sorpcyjnego traktując gleby roztworem soli hydrolizujących (sole słabych kwasów i mocnych zasad).

WPŁYW ODCZYNU NA NIEKTÓRE WŁAŚCIWOŚCI GLEB I NA ROŚLINY:

Gleby kwaśne są pozbawione węglanu wapnia. W ich kompleksie sorpcyjnym występują głównie jony wodoru i glinu, a próchnica charakteryzuje się przewagą fulwokwasów. Stosunki wodno- powietrzne tych gleb są z reguły wadliwe na skutek nie stabilności struktury gruzełkowatej (brak lepiszcza i destrukcyjne działanie kwaśnej próchnicy).

W glebach kwaśnych ograniczeniu ulega aktywność biologiczna bakterii i promieniowców. Większość roślin uprawnych najlepiej rozwija się przy odczynie od lekko kwaśnego do obojętnego. Są rośliny które mogą służyć jako wskaźniki odczynu gleb. Występowanie maku polnego , kąkolu, pięciornika gęsiego jest związane z odczynem zasadowym. Na glebach kwaśnych rośnie paproć i mech. Największe wymagania co do pH ma lucerna, jęczmień, buraki cukrowe, koniczyna czerwona, pszenica i groch.

BUFOROWE WŁAŚCIWOŚCI GLEB:

Zdolność gleb do przeciwstawiania się zmianie odczynu nosi nazwę właściwości buforowych lub zdolności regulujących gleb. Jony wodorowe występujące w glebie oddziaływają jak bufor w stosunku do zmiany odczynu. Oddziaływanie to polega na tym że usuwane z roztworu glebowego jony wodorowe są uzupełniane z kompleksu sorpcyjnego, przy czym w obu przypadkach odczyn roztworu glebowego nie ulega większym zmianą. Właściwości buforowe gleby są uwarunkowane wielkością ich pojemności sorpcyjnej , ilością zabsorbowanych kationów o charakterze zasadowym oraz składu roztworu glebowego.

Żyzność i urodzajność gleby:

Żyzność warunkuje współudział we wzroście i plonowaniu roślin, przejawia się w zdolności gleby do przekazywania bytującym na tej roślinie składników pokarmowych, powietrza, wody, ciepła itp. Oraz w wymianie gazowej. Jeżeli dana gleba wykazuje większą żyzność od drugiej, to znaczy, że przy tej samej agrotechnice, zmianowaniu, warunkach pogodowych przeciętnie przyrasta ilość biomasy. Żyzność nie zawsze idzie w parze z zasobnością. Wśród czynników warunkujących określony stan żyzności gleby do najważniejszych należą:

• Czynniki morfologiczne: właściwości makro- mezo- i mikromorfologiczne profilu glebowego i jego poziomów miąższości gleby i poziomu próchniczego.

• Czynniki fizyczne: skład mechaniczny, struktura, tekstura, porowatość, rozkład porów, temperatura i zdolność nagrzewania się gleby, właściwości wodne (przepuszczalność, zawartość wody użytecznej dla roślin), właściwości powietrzne itp.

• Czynniki chemiczne i fizykochemiczne: zasobność w makro- i mikroskładniki pokarmowe roślin, zawartość substancji toksycznych, pH, zawartość CaCO₃ skład kompleksu sorpcyjnego i buforowość.

• Czynniki biochemiczne i biologiczne: zawartość substancji organicznej zwłaszcza próchnicy, skład edafonu, aktywność biologiczna gleby.

URODZAJNOŚĆ:

Oznacza zdolność gleby do wytwarzania plonów. Wyraża się ją plonem z jednostki powierzchni. Gleba dzięki własnej żyzności i współdziałającego z nią klimatu oraz działalności ludzkiej i nakładów może tworzyć określony wypadkowy plon roślin.

Urodzajność potencjalna: wyraża możliwość maksymalnego plonowania roślin uprawnych w określonych warunkach ekologicznych przy zastosowaniu optymalnych zabiegów odpowiadających współczesnym osiągnięciom nauki.

Urodzajność aktualna gleby oznacza plonowanie w określonych warunkach siedliska i danym czasie przy zastosowaniu niezbędnych zabiegów agrotechnicznych.

Zasobność, żyzność i urodzajność gleb nie są właściwościami stałymi w przyrodzie istnieje wiele czynników które je ograniczają, powodując jednocześnie degradację środowiska glebowego. Degradacją gleb nazywamy niekorzystne zmiany środowiska glebowego , które obniżają jego aktywność biologiczną, co z kolei powoduje obniżenie urodzajności i plonowania roślin. Zjawiska degradacji mogą być powodowane przez naturalne czynniki przyrodnicze lub też pod wpływem niewłaściwej działalności człowieka. Np.:

• Deformacja stosunków wodnych,

• Zjawiska erozji gleb,

• Niewłaściwą mechanizację rolnictwa,

• Wadliwą chemizację gleby,

• Zanieczyszczenia przemysłowe gleby.

UŻYTKOWANIE I BONITACJA GLEB W POLSCE.

Sposób trwałego użytkowania gleb wywiera zasadnicze piętno nie tylko na morfologii profilów glebowych, ale również na ich właściwościach fizycznych, chemicznych i biologicznych oraz wartości użytkowej.

Na terenie Polski do najważniejszych kategorii gleb należy zaliczyć gleby orne (uprawne), gleby darniowe (TUZ) i gleby leśne. Specjalną kategorią gleb są gleby pod wodami.

Gleby orne (uprawne): pozostają pod bezpośrednim działaniem człowieka. Stosowane przez niego zabiegi agrotechniczne, agrochemiczne, melioracje powodują zasadnicze zmiany we właściwościach poszczególnych jednostek taksonomicznych gleb. Dzięki uprawie i nawożeniu procesy glebowe- zwłaszcza rozkład substancji organicznej i mineralnej przebiegają intensywniej.

Gleby darniowe (łąkowo- pastwiskowe): są trwale porośnięte roślinnością trawiastą, trawiasto- zieloną lub trawiasto- turzycową. Charakterystyczną i najważniejszą częścią składową profilu tych gleb stanowi poziom darniowy. Który jest regulatorem uwilgotnienia, ciepłoty i dostępu powietrza do profilu gleby. Charakteryzuje się dobrze wykształconym poziomem próchniczym, który z biegiem czasu pogłębia się dzięki dużej aktywności biologicznej gleby.

Gleby leśne- odznaczają się w większości przypadków dobrze rozwiniętym profilem , a korzenie rosnących na nich drzew sięgają głęboko. Bardzo ważnym elementem tych gleb jest ściółka leśna, która poza regulacją wilgotności, dostępu powietrza i ciepłoty jest siedliskiem zespołu mikroorganizmów. Produkty rozkładu ściółki są kwaśne toteż przesączająca się przez ściółkę woda zakwasza stopniowo profil glebowy.

Grunty pod wodami- stanowią swoistą kategorię utworów glebowych, których skład, właściwości, dynamizm nie zostały dokładnie zbadane.

Bonitacyjną klasyfikację gleb przeprowadza się według aktualnej lub potencjalnej ich produktywności przy odpowiednim użytkowaniu i zagospodarowaniu.

Powszechna bonitacyjna klasyfikacja gleb w Polsce została przeprowadzona w 1956r.

Tabela klas gruntów obejmuje bonitację gleb:

• Grunty orne.

• TUZ

• Grunty pod lasami

• Grunty pod wodami

Bonitacyjna klasyfikacja gleb ornych opiera się przede wszystkim na terenowych badaniach, odkrywkach glebowych ze szczególnym uwzględnieniem takich cech morfologicznych jak:

• Położnie,

• Budowa profilu

• Barwa

• Struktura

• Skład mechaniczny

• Przepuszczalność

• Stosunki wodne

• Odczyn

• Zawartość CaCO₃ i innych.

KLASA I- GLEBY ORNE NAJLEPSZE:

Gleby tej klasy występują zawsze w dobrych warunkach fizjograficznych. Odznaczają się dobrą zasobnością w przyswajalne formy składników pokarmowych P, K, Mg,. Mają dobrą naturalną strukturę, są ciepłe, biologicznie i chemicznie czynne, a także są przepuszczalne, przewiewne, nie zaskorupiające się oraz łatwe do uprawy. W dobrze wykształconym poziomie akumulacyjnym zawierają słodką próchnicę, nie wykazują silniejszego zakwaszenia poziomu A. Można na nich osiągnąć bez większych nakładów wysokie plony. Dobrze na nich plonują warzywa, buraki cukrowe, pszenica, lucerna, rzepak, koniczyna czerwona. Nadają się także pod sady. Zaliczane są reguły do kompleksu pszennego bardzo dobrego (najczęściej czarnoziemy, brunatne- właściwe).

KLASA II- GLEBY ORNE BARDZO DOBRE:

Gleby zaliczane do tej klasy są zbliżone właściwościami do gleb klasy I, lecz występujące w nieco gorszych, choć nadal dobrych warunkach rzeźby terenu, czyli na terenach płaskich lub falistych o umiarkowanych spadkach. Gorsze ich właściwości wodne z mniejszej przepuszczalności i przewiewności. Sprawia to pewną trudność w ich uprawie, bowiem zwiększają się opory przy wykonywaniu orek, zwłaszcza głębokich. W zasadzie udają się na tych glebach wszystkie rośliny uprawne. Jednak przy średniej kulturze rolnej plony uzyskiwane na glebie klasy II w porównaniu do klasy I są niższe. Gleby te wchodzą w skład kompleksów pszennego bardzo dobrego lub pszennego dobrego. Można na nich uprawiać wymagające rośliny uprawne w tym przemysłowe oraz zakładać sady. Do tej klasy zalicza bardzo dobre czarnoziemy leśno- stepowe i leśno- łąkowe wytworzone z lessów, a także bardzo dobre produkcyjnie, lekkie lub średnie mady pyłowe i próchnicze. Do tej klasy zalicza się najlepsze spośród czarnych ziem, również bardzo dobre czarnoziemne rędziny, bardzo dobre gleby brunatne wytworzone z lessów oraz najlepsze gleby brunatne wytworzone z glin, iłów pylastych lub utworów pyłowych wodnego pochodzenia, a także najlepsze gleby pyłowe.

KLASA IIIA- GLEBY ORNE DOBRE:

Do tej klasy (podklasy) zaliczane są gleby o wyraźnie gorszych właściwościach fizycznych i chemicznych lub występujące w gorszych warunkach fizjograficznych w porównaniu do klasy I i II. Chodzi tutaj o stosunki wodne, przez co ograniczony jest dobór gatunków roślin do uprawy. Wysokość plonowania waha się w wysokich granicach i zależna jest od stopnia kultury, umiejętności uprawy, wielkości nawożenia doglebowego i nalistnego. Znaczną rolę w kreowaniu wielkości plonu odgrywają warunki atmosferyczne. Gleby tej klasy można zaliczyć do kompleksu pszennego dobrego lub żytniego bardzo dobrego. Do klasy IIIa zalicza się gleby brunatne i płowe wytworzone z piasków gliniastych mocnych całkowitych lub naglinowych, naiłowych, napyłowych zalegających na zwięźlejszych podłożach o Dorych stosunkach wodnych, są tu także średnio dobre gleby brunatne i płowe, czarne ziemie średnio dobre wytworzone z glin, iłów, utworów pyłowych i piasków gliniastych mocnych, a także średnio dobre mady pyłowe oraz najlepsze spośród strukturalnych mad ciężkich i mad piaszczystych.

KLASA IIIB- GLEBY ORNE ŚREDNIO DOBRE:

Gleby te są pod względem właściwości zbliżone do gleb klasy IIIa ale w większym stopniu zaznaczają się ich gorsze właściwości fizyczne i chemiczne oraz gorsze fizjograficznie. Poziom wód gruntowych ulega jeszcze większym wahaniom, dlatego okresowo gleby te są za mokre lub za suche, stąd plonowanie bardziej zmienne w porównaniu z klasą IIIa. Gleby te są silnie narażone na erozję. Na glebach klasy IIIb pozostających w wysokiej kulturze i przy sprzyjającym przebiegu warunków atmosferycznych, można osiągać wysokie plony pszenicy, buraków cukrowych i koniczyny czerwonej. Gleby tej klasy zaliczane są do kompleksu pszennego dobrego lub zbożowo- pastewnego mocnego. Do tej podklasy zalicz się gleby brunatne, płowe i opadowo- oglejone wytworzone z piasków gliniastych mocnych lub lżejszych, naglinowych, naiłowych i napyłowych. Wchodzą tutaj średnio dobre gleby brunatne i pyłowe wytworzone z glin, iłów, utworów pyłowych, gorsze odmiany czarnoziemów leśno- łąkowych (zdegradowanych). Należą także średnio dobre czarne ziemie wytworzone z glin, iłów, utworów pyłowych pochodzenia wodnego i piasków gliniastych mocnych. Do tej klasy zaliczono także średnio dobre mady oraz rędziny węglanowo- wapniowe i rędziny gipsowe.

KLASA IVA- GLEBY ORNE ŚREDNIEJ JAKOŚCI LEPSZE:

Są to gleby o zdecydowanie mniejszym liczebnie doborze gatunków roślin uprawnych w porównaniu do gleb klas wyższych. Plony uprawianych roślin są średnie nawet przy stosowaniu dobrej agrotechniki. Plonowanie uzależnione jest w dużym stopniu od przebiegu warunków atmosferycznych. Gleby te narażone są na erozję wodną, ponieważ występują w terenach urzeźbionych i na większych spadkach. Gleby ciężkie tej podklasy są zasobne w składniki pokarmowe lecz są mało przewiewne, zimne i mało czynne pod względem biologicznym. Gleby te są trudne w uprawie, dlatego że uprawiane na mokro mażą się, a ich znaczna część wymaga melioracji. Zaliczane są do kompleksu zbożowo- pastewnego mocnego lub pszennego wadliwego. W okresach upałów zasychają tworząc głębokie szczeliny i pęknięcia lub bryły trudne do rozbicia. Przy sprzyjającej pogodzie i dobrej kulturze rolnej można na nich uzyskać wysokie plony pszenicy, buraków cukrowych i koniczyny czerwonej. Należą do gleb żytnich udają się na nich jęczmień i pszenica. Należą tu gleby brunatne, płowe i bielicowe wytworzone z różnych piasków, żwirów gliniastych, całkowite lub niecałkowite. Ponadto należą tutaj podmokłe czarnoziemy leśno- łąkowe, średniej jakości czarne ziemie, średniej jakości mady piaszczyste i pyłowe oraz mady ciężkie wytworzone z iłów.

KLASA IVB- GLEBY ORNE O ŚREDNIEJ JAKOŚCI GORSZE:

Gleby z tej klasy pod względem właściwości są zbliżone do klasy Iva, ale są bardziej wadliwe, ponieważ są zbyt suche lub wilgotne. Typowe gleby żytnie należące do kompleksów żytnich dobrego i słabego. Plony na nich uzyskuje się w szerokich granicach, zależne od przebiegów warunków klimatycznych. Gleby ciężkie ilaste w tej klasie są najczęściej podmokłe, albo zbyt ciężkie do uprawy, ponieważ położone są w złych warunkach fizjograficznych. Niektóre z tych gleb położone są na płytko zalegającym przepuszczalnym podłożu, dlatego są suche. W innych poziom wód gruntowych jest przez zbyt długi czas wysoki, dlatego występuje wyraźne oglejenie powyżej 50cm. Na tych glebach oziminy najczęściej zawodzą, a nadają się rośliny siewu wiosennego takie jak owies, koniczyna czerwona, brukiew. Niekiedy są zakładane na nich sady z mniej wybrednych drzew np. wiśnia. Zalicza się tutaj te same jednostki taksonomiczne co i do klasy IVa lecz odznaczające się gorszą budową profilu płytkim na skutek zachodzącej erozji.

KLASA V- GLEBY ORNE SŁABE:

Gleby z tej klasy są mało żyzne i słabo urodzajne i zawodne pod względem produkcyjnym. Należą do nich gleby zbyt lekkie i za suche na których udają się żyto i łubin żółty, wydając przeciętne plony. W latach o wyższych opadach atmosferycznych dość dobrze plonują ziemniaki i seradela. Gleby tej klasy należą do kompleksu żytniego słabego lub bardzo słabego. Są tu również płytkie kamieniste gleby ubogie w substancje organiczne, dlatego jest kłopot ze zbiorem ziemniaków, ponieważ w plonie ziemniaków mogą znajdować się kamienie. Gleby ciężkie i podmokłe klasy V należą do kompleksu zbożowo- pastewnego słabego. Zalicza się tu lżejsze gleby brunatne, rdzawe, płowe i bielicowe. Gleby wytworzone ze średnio głębokich piasków słabo gliniastych wietrzeniowych o zbyt wysokim poziomie wód gruntowych. Zalicza się tu płytkie czarnoziemy leśno- łąkowe i czarne ziemie zalegające na piaskach słabo gliniastych, mady bardzo lekkie. Mady ciężkie bardzo oglejone, płytkie rędziny wytworzone z twardych wapieni.

KLASA VI- GLEBY ORNE NAJSŁABSZE:

Pod względem produkcyjnym gleby te są słabe, wadliwe, a plony roślin są nie stabilne w latach i równocześnie niskie (co czyni uprawę nie opłacalną).gleby luźne, które są zbyt suche, na których uprawiane są rośliny: żyto, owies, łubin żółty plonują nisko. Gleby są trudne do uprawy , ponieważ są płytsze niż w klasie V lub są płytkie i kamieniste. Zalicza się tu gleby za mokre o stałym i wysokim poziomie wód gruntowych często ze zmurszałą lub strofiałą próchnicą glebową na których przeprowadzenie melioracji odwadniających jest utrudnione. Powinny być dlatego przeznaczone na pastwiska. Bardzo płytkie rędziny. Na których można uprawiać żyto lub koniczynę białą. Zalicza się tu najgorsze gleby orne na torfach , gleb murszowych, mad bardzo lekkich lub bardzo ciężkich, bardzo płytkie inicjalne wytworzone z twardych wapieni.

KLASY BONITACYJNE GLEB POD TUZ.

TUZ , czyli łąki i pastwiska które przez długi czas użytkowania pozostają w jednym miejscu bez przeorywania. Wynika to z okresowych nadmiarów wody, utrudniające uprawę płużną. Niekiedy dokonuje się renowacji UZ poprzez orkę i ponowny podsiew przygotowanej powierzchni nasionami traw i roślin motylkowatych przez podsiewy w „starą ruń”. Przy bonitacji gleb TUZ wyróżnia się 6 klas.

Klasa I:

UZ na glebach mineralnych, zasobnych w próchnicę o trwałej strukturze gruzełkowato- ziarnistej. Zasobny w składniki pokarmowe, przewiewnych, przepuszczalnych oraz wysoce produkcyjnych, które bez nawożenia dają 3 pokosy siana. Na tych UZ istnieje pełna możliwość regulowania stosunków wodnych w ciągu roku poprzez piętrzenie wody i jej upuszczanie. W składzie gatunkowym runi dominują n trawy bardzo dobre wyczyniec, wiechlina , kostrzewa, konietlica i rośliny motylkowe- koniczyna biała, czerwona, szwedzka stanowią 80%, a ziół i chwastów jest mniej niż 13%, brak turzyc lub nie więcej niż 3 %. Powierzchnia tych UZ jest równa i gładka co umożliwia do nich dostęp przez cały rok. Warunki wodne są korzystne, bowiem jeżeli występują zalewy to tylko wiosną, przynosząc żyzne muły brak na ich powierzchni kamieni, zarośli. Plony siana przekraczają rocznie 5 t z ha a uzyskiwane są w przeciętnych nakładach. Pastwisko daje możliwość wyżywienia 3 krów wysokomlecznych przez 150 dni, a przy wypasie kwaterowym istnieje możliwość pięciokrotnego spasania.

Klasa II:

UZ na glebach mineralnych, mułowo- torfowych o właściwościach i położeniu jak w klasie I bez pełnej możliwości dowolnego kontrolowania stosunków wodnych, lecz przeważa dobry odpływ wody , a ruń jest zwarta i gładka. Łąki 2-3 razy kośna o wydajności co najmniej 4 t z ha siana dobrej jakości. Bardzo dobre trawy i roślinność motylkowata mają udział nie mniejszy niż 50%. Występuje mozga trzcinowata, wyczyniec, wiechlina, kostrzewa, konietlica, tymotka, życica trwała, rajgras wyniosły, stokłosa bezostna. Gatunki traw mają większe lub mniejsze wymagania wodne, co świadczy o zmianach warunków wodnych w okresie wegetacyjnym. W składzie gatunkowym spotyka się rośliny motylkowate- koniczyna czerwona, biała, szwedzka, kamonice różkową i błotną, groszek łąkowy, wyka ptasia. Produkcja tych UZ umożliwia czterokrotne spasanie i wyżywienie 3 krów w ciągu okresu wegetacyjnego.

Klasa III:

UZ o równej powierzchni położone na glebach mineralnych i mułowo- torfowych o właściwościach fizycznych i chemicznych gorszych niż w klasie I i II. Uwilgotnienie gleb mineralnych może być niewłaściwe w pewnych okresach roku (za mokro lub za sucho) zalewy powierzchni mogą być inne niż tylko wiosenne oraz wody są mnie żyzne. Odpływ wód zalewowych z powierzchni jest zazwyczaj powolny. Uprawa powierzchni tych UZ jest możliwa przez cały okres wegetacji, a zmechanizowanie zbioru jest w połowie roku możliwe głównie pokosu drugiego (letniego). Plon siana średniej jakości wynosi ok. 3 t z ha. W składzie runi jest więcej niż 15% traw bardzo dobrych oraz roślin motylkowatych. Główną masę plonu stanowi roślinność o średniej jakości. Więcej występuje tutaj ziół i chwastów. Z motylkowatych spotyka się tutaj koniczyny oraz komonice rożkową i błotną, groszek łąkowy, wykę ptasią. Produkcyjność tych UZ (pastwisk) umożliwia wyżywienie 2 krów w ciągu okresu wegetacyjnego.

---