Istotą i zarazem gwarancją sprawnie funkcjonującego systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy jest aktywny współudział pracowników zakładu w jego wdrażaniu i ciągłym doskonaleniu.
System zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy jest składową systemu zarządzania zakładem. Obejmuje on elementy związane z zapewnieniem bezpieczeństwa i higieny pracy.
Wymagania dotyczące systemu zarządzania bhp w zakładzie pracy związane są z wymogami przepisów prawa pracy.
• Ocena ryzyka zawodowego
Podstawowym elementem systemu zarządzania bezpieczeństwem jest ocena ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy.
Zgodnie z § 39 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. Nr 129, poz. 844 ze zm.) pracodawca jest obowiązany oceniać i dokumentować ryzyko zawodowe, występujące przy określonych pracach, oraz stosować niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko.
Przepis zawarty w art. 226 Kodeksu pracy stanowi, iż pracodawca jest obowiązany informować pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami.
W realizacji m.in. ww. wymogów prawnych w zakresie bhp pomocny jest system zarządzania bhp.
DLACZEGO WARTO WPROWADZAĆ SYSTEM ZARZĄDZANIA BHP?
Jednym z warunków przyjęcia Polski do Unii Europejskiej jest osiągnięcie zgodności z minimalnymi wymaganiami w dziedzinie bhp, które określono w Dyrektywie Ramowej Unii Europejskiej nr 89/391/EWG.
Dyrektywa Ramowa Unii Europejskiej nr 89/391/EWG.
Wprowadzenie systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy pozwala na skuteczne zarządzanie w tej dziedzinie, a w związku z tym na bieżące spełnianie wymagań przepisów prawnych w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Ponadto w wyniku bieżącego wdrażania przepisów prawnych w zakładzie pracy następuje poprawa warunków pracy zatrudnionych pracowników. To z kolei wiąże się z wymiernym ograniczeniem strat wynikających z tytułu niewłaściwego stanu bezpieczeństwa i higieny pracy, takich jak koszty wypadków przy pracy, chorób zawodowych, napraw parku maszynowego itp.
Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy nakładają wymóg angażowania załogi zarówno do staranniejszego przestrzegania przepisów bhp, jak też podejmowania działań w celu poprawy stanu bhp w zakładzie. Wzrost zaangażowania pracowników w zagadnienia bezpieczeństwa i higieny pracy przyczynia się również do ich zaangażowania w problemy związane z procesem produkcji. Wpływa również na podniesienie jakości i wydajności pracy w zakładzie i zarazem większą satysfakcję z wykonywanej pracy.
Dobrze funkcjonujący system zarządzania bhp wpływa na zwiększenie ilości czasu przeznaczanego na produkcję w związku z poprawą stanu bezpieczeństwa i higieny pracy. Ponadto zapewnia mniejszą rotację personelu i w związku z tym mniejsze koszty szkolenia nowych pracowników.
Skutecznie działający system zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy ma znaczący wpływ przez wymienione wyżej działania na poprawę wizerunku zakładu pracy na rynku, dając zarazem swoistą rękojmię i tym samym zapewniając jego konkurencyjność.
Zakłady pracy prowadzące działalność międzynarodową i współpracujące z międzynarodowymi korporacjami i nie mogące wykazać, iż zapewniają pracę zgodnie z ogólnie przyjętymi w świecie normami w zakresie bhp, mogą napotykać na trudności w zawieraniu i kontynuowaniu takiej współpracy. Duże korporacje i zakłady międzynarodowe nie chcą narażać swoich pracowników na ryzyko związane z niedostatecznym zarządzaniem bhp u kontrahentów, jak też minimalizują możliwość zachwiania płynności dostaw.
Norma dotycząca zarządzania bhp zobowiązuje zakład do ustalenia procedur sytuacji awaryjnych możliwych w danym profilu działalności, jak i do przeprowadzania symulowanych i dokumentowanych akcji ewakuacyjnych, tym samym sprawdzania przyjętych procedur w tym zakresie. Takie podejście minimalizuje ewentualne straty i przestoje związane z awariami i potwierdza kontrahentom ciągłość dostaw z danego zakładu.
W krajach Unii Europejskiej duże korporacje przed rozpoczęciem współpracy wymagają częstokroć od swoich dostawców i podwykonawców spełnienia wymagań w zakresie bhp.
• Straty w wyniku niewłaściwego stanu bhp
Uchybienia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy wiążą się dla zakładu pracy ze stratami, w skład których zaliczyć należy koszty: wypadków przy pracy, strat materialnych związanych z wydarzeniami wypadkowymi bezurazowymi, chorób zawodowych, nieobecności w wyniku niewłaściwych warunków pracy usprawiedliwionych zwolnieniami lekarskimi, świadczeń z tytułu szkodliwych warunków pracy, niższej wydajności i jakości pracy spowodowanych złymi warunkami pracy.
WAŻNE
Stopień zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy ma ponadto związek ze składką przekazywaną przez zakład pracy na ubezpieczenie z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
Brak sprawnego i efektywnego zarządzania warunkami środowiska pracy ma wpływ na zwiększenie liczby zdarzeń wypadkowych oraz na większą zachorowalność pracowników na choroby zawodowe, a to z kolei będzie powodowało dla pracodawcy wzrost kosztów ubezpieczenia.
Wydarzenia wypadkowe wiążą się ze stratami finansowymi w zakładzie pracy, m.in. związanymi ze wstrzymaniem produkcji, zniszczeniem maszyn, urządzeń lub produktów.
Statystycznie zakład pracy ponosi średnio koszty związane z jednym wypadkiem śmiertelnym lub ciężkim w wysokości około 43 tys. zł. Wypadek, który nie jest wypadkiem śmiertelnym ani ciężkim stanowi dla pracodawcy koszty rzędu kilku tysięcy zł.
Efekty związane z wprowadzeniem systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy mają wymierny wpływ na zmniejszenie liczby wypadków przy pracy i poprawę zarówno wydajności, jak też jakości pracy w zakładzie.
W naszym zakładzie systematycznie poprawiamy stan bezpieczeństwa i higieny pracy stosując się w praktyce do wniosków i środków profilaktycznych wynikających z badanych wypadków przy pracy. Jaki więc jest sens dodatkowego wprowadzenia systemu zarządzania bhp?
Wyciąganie wniosków z zaistniałych wypadków przy pracy ma istotne znaczenie dla bezpieczeństwa pracy w zakładzie. Taki sposób poprawy bezpieczeństwa jest uznawany jedynie jako podejście reaktywne na zaistniałe już przypadki.
Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy są ściśle związane z oceną ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą na poszczególnych stanowiskach pracy. Ocena ryzyka
Koniecznym staje się więc do ich wprowadzenia zidentyfikowanie zagrożeń, które mogą spowodować wypadki, a co się z tym wiąże, daje możliwość podjęcia z wyprzedzeniem działań zapobiegawczych i korygujących. Jest to podejście proaktywne, pomagające zapobiegać wypadkom.
Biorąc pod uwagę czynniki ekonomiczne, podejście proaktywne (z przeprowadzaną oceną ryzyka zawodowego) jest dla zakładu bardziej opłacalne niż analiza przyczyn i okoliczności wypadków przy pracy i koszty z nimi związane.
Ponadto na uwagę zasługuje fakt, iż duża część występujących wydarzeń wypadkowych nie powoduje urazów (wydarzenia wypadkowe bezurazowe). Ich przyczyny i okoliczności nie są zwykle badane, co uniemożliwia zapobieganie takim wydarzeniom w przyszłości.
Zgodnie z obecnymi tendencjami wyniki oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy w zakładzie, które bezpośrednio wiążą się z wypadkowością i zachorowalnością na choroby zawodowe, w związku z narażeniem na czynniki szkodliwe występujące na danym stanowisku pracy, będą brane pod uwagę przez banki w przypadku ubiegania się przez zakład o kredyt.
SKUTECZNE ZARZĄDZANIE
Wdrożenie systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy powinno prowadzić do systematycznej poprawy bezpieczeństwa i związanego z tym zdrowia pracowników.
Spełnianie przez zakłady pracy minimum wymogów w zakresie bhp nie gwarantuje jednak efektywnego zarządzania w tej dziedzinie.
• System zarządzania można wdrożyć zgodnie z Polskimi Normami:
• PN-N-18001:1999 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wymagania;
• PN-N-18004:2001 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wytyczne;
Ponadto istnieje możliwość oparcia wprowadzenia systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy na podstawie normy OHSAS 18001 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy - Specyfikacja.
Model systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy zawarty we wszystkich wyżej wymienionych normach oparty jest na ciągłym doskonaleniu w tej dziedzinie. W praktyce przekłada się to na wykazanie przez kierownictwo zakładu uzyskanych na przestrzeni czasu efektów w tym zakresie.
? Mamy zamiar wprowadzić system zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy w naszym zakładzie. Zastanawiamy się, na podstawie której normy powinniśmy tego dokonać. Czy są jakieś wskazania w tym zakresie?
System zarządzania bhp można wprowadzić na podstawie Polskej Normy PN-N-18001:1999 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy lub normy OHSAS 18001 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy - Specyfikacja.
Zasadniczą różnicą między systemem opartym na ww. normach jest objęty nimi zakres działań przy wprowadzaniu i utrzymywaniu systemu zarządzania bhp.
Polska Norma ukierunkowana jest na stanowiska pracy w danym zakładzie, natomiast norma OHSAS rozszerza zakres na organizację, czyli zakład pracy wraz z współpracującymi kontrahentami itp. Przeprowadzając certyfikacje na podstawie normy OHSAS dodatkowo uwzględniane są sprawy związane z podwykonawcami, dostawcami, wizytującymi i innymi jednostkami nie świadczącymi na stałe pracy w danym zakładzie. Zakład pracy w przypadku ubiegania się o certyfikat na podstawie normy OHSAS powinien dodatkowo ustalić procedurę bhp dotyczącą obecności na jego terenie ww. osób z zewnątrz.
Podczas wyboru normy, odnośnie której zostanie dokonana certyfikacja, należy uwzględniać, czy w danym profilu działalności występuje możliwość współpracy danego zakładu z podwykonawcami, kontrahentami itp.
Rozważając wybór normy należy pamiętać, iż organy nadzoru i kontroli nad warunkami pracy (wizytujący zakład w rozumieniu normy) są uprawnione do kontroli każdego pracodawcy i w związku z tym zawsze istnieje możliwość obecności tych organów w zakładzie. Istnieje możliwość certyfikacji na obydwie normy jednocześnie.
• Wprowadzenie systemu zarządzania bhp wymaga zaangażowania kierownictwa i pracowników w odniesieniu do:
• opracowania polityki, która stanowi deklarację zakładu w zakresie ogólnych zasad działalności w zakresie bhp,
• ustalania kolejnych do osiągnięcia celów bhp i planów ich realizacji,
• wdrażania planów bhp oraz sprawdzania osiągania celów,
• dokonywania przeglądów systemu zarządzania bhp w celu ciągłej jego poprawy.
• Polityka bhp
Przez politykę bhp należy rozumieć deklarację organizacji, dotyczącą jej intencji i zasad odnoszących się do ogólnych efektów działalności w zakresie bhp, określającą ramy działania i ustalania celów organizacji dotyczących zarządzania bhp.
Zakład pracy powinien określić własną politykę bhp. Dokument jej dotyczący powinien być podpisany przez najwyższe kierownictwo zakładu oraz powinien zawierać główne zamierzenia zakładu pracy, dotyczące wprowadzenia systemu zarządzania bhp oraz zobowiązania do ich realizacji.
Powinna wskazywać na to, iż wprowadzono systematyczną identyfikację zagrożeń i aktualizację oceny ryzyka zawodowego. W polityce bhp należy zawrzeć również zobowiązanie zapobiegania wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym, zapewnienia przestrzegania wymagań prawnych w zakresie bhp, przeprowadzania przeglądów i ciągłego doskonalenia w zakresie bhp, angażowania pracowników do działań w celu poprawy stanu bhp.
Ponieważ polityka bhp powinna być znana wszystkim pracownikom, to do obowiązków pracodawcy należy jej zakomunikowanie np. przez wywieszenie odpowiedniego dokumentu w miejscu dostępnym dla pracowników.
Zaangażowanie kierownictwa i wszystkich pracowników we wprowadzanie do stosowania polityki bhp jest warunkiem skutecznego wdrożenia systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy w zakładzie.
? Czy w polityce bhp, będącej wyjściowym elementem systemu zarządzania bhp, należy zamieścić szczegółowy wymagany normą zakres? Czy można tego dokonać w załącznikach do niej, a w samej polityce bhp zapisać odniesienia do tych załączników?
Polityka bhp powinna mieć formę krótkiej deklaracji kierownictwa zakładu. Należy w niej zawrzeć intencje i zasady odnoszące się do ogólnych efektów działalności zakładu w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Rozszerzeniem polityki bhp w zakładzie są natomiast przyjęte procedury dotyczące szczegółowo poszczególnych zagadnień w dziedzinie bhp. Przykładowo może to być procedura dotycząca oceny ryzyka zawodowego i jego uaktualniania, procedura magazynowania, procedura sytuacji awaryjnych, procedura prac niebezpiecznych, procedura w zakresie szkoleń bhp.
Wymagane przez system zarządzania bhp procedury często istnieją już w zakładach pracy i wymagają jedynie uaktualnienia, dostosowania do obowiązujących przepisów, bądź rozszerzenia. Bardzo często istniejące dokumenty z zakresu bhp (instrukcje wewnątrzzakładowe) są swoistymi procedurami, jednak nie wskazują na osoby za nie odpowiedzialne, do czego zobowiązuje norma.
System nie wymaga w takim przypadku tworzenia zupełnie nowych dokumentów. Procedury nie muszą być załącznikami do polityki bhp, w której nie trzeba zamieszczać odniesień do nich.
• Planowanie
Zakład dokumentuje w przyjętej w zakładzie formie sposób wdrażania polityki bhp.
Planowanie dotyczy określenia na bieżąco celów i planów działania w zakładzie.
WAŻNE
Ustalenia kolejno planowanych działań zmierzających do poprawy warunków bhp w zakładzie powinny być oparte na dokonanych przeglądach wstępnych, dotyczących istniejących już w zakładzie procedur.
W wyniku takich przeglądów należy ustalić, jakie zmiany powinny zostać wprowadzone w przyjętych procedurach dotyczących bhp, aby spełnić wymagania przepisów prawa pracy, w tym również norm. Przeglądy wstępne ułatwiają weryfikację kolejności planowania najpilniejszych działań w zakresie bhp, częstokroć również wskazują na znaczne uchybienia dotyczące niespełnienia wymagań przepisów.
Polska Norma PN-N-18001 nie zobowiązuje do przeprowadzania przeglądu wstępnego przed wdrożeniem systemu zarządzania bhp. Jednak jeżeli taki przegląd został przeprowadzony, to jego wyniki powinny zostać wykorzystane przy planowaniu działań podczas wdrażania systemu zarządzania bhp.
• Ocena ryzyka zawodowego
Skuteczność systemu zarządzania bhp związana jest z oceną ryzyka zawodowego na poszczególnych stanowiskach pracy lub przy wykonywaniu określonych prac.
Metodę oceny ryzyka zawodowego określono m.in. w Polskiej Normie PN-N-18002 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego.
Podstawowym celem oceny ryzyka zawodowego jest identyfikacja możliwych źródeł zagrożeń i podjęcie działań korygujących oraz zapobiegających wystąpieniu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej.
Celem systemu zarządzania bhp powinno być wyeliminowanie ryzyka zawodowego lub jego zmniejszenie do poziomu akceptowalnego.
• Cele bhp
Cele mają umożliwiać realizację ustalonej i przyjętej w zakładzie polityki bhp. Powinny być określane z uwzględnieniem analizy ryzyka zawodowego występującego na poszczególnych stanowiskach pracy, oparte na wymaganiach prawnych oraz wymaganiach wewnętrznych zakładu i jednostek współpracujących.
Cele bhp powinny być zgodne z polityką bhp, możliwe do osiągnięcia i zrozumiałe oraz aprobowane przez pracowników zakładu. Ponadto, jeżeli jest to możliwe, cele bhp należy wyrażać ilościowo.
WAŻNE
Cele ogólne bhp to cele dotyczące działań w zakresie bhp, wynikające z polityki bhp, które zakład ustalił do osiągnięcia.
Cele szczegółowe bhp to cele wyrażane ilościowo zawsze, gdy jest to możliwe, wynikające z ogólnych celów zarządzania bhp zakładu i które należy zrealizować, aby osiągnąć cele ogólne.
? Rozpoczęliśmy w zakładzie wprowadzanie systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Określiliśmy kilka celów bhp, m.in. ograniczenie liczby wypadków przy pracy pośrednio przez wprowadzenie analizy ryzyka zawodowego. Jak należy rozumieć wobec powyższego zapis dotyczący ilościowego wyrażania celów bhp?
Sformułowanie dotyczące ilościowego wyrażania celów bhp odnosi się do przypadków, kiedy jest to oczywiście możliwe i nie jest wymogiem niezbędnym przy każdym wyznaczonym celu.
Jeżeli w zakładzie występują przekroczenia najwyższych dopuszczalnych natężeń hałasu na stanowiskach pracy, jako cel można określić redukcję hałasu na tych stanowiskach w przyjętym okresie. W tym przypadku można wskazać ilościowo ograniczenie np. z występujących 90 dB do 85 dB, która to wartość stanowi najwyższe dopuszczalne natężenie hałasu na stanowiskach pracy. Przy określaniu ilościowym celów bhp należy brać pod uwagę możliwość realizacji tak przyjętej deklaracji.
Podobnie ilościowo można będzie określić cele w zakresie redukcji najwyższych dopuszczalnych stężeń substancji.
Z uwagi na fakt, iż liczba wypadków przy pracy nie jest do końca przewidywalna, nie można wskazać jednoznacznie ilościowo, do jakiego stopnia można je zredukować.
Podczas planowania realizacji ustalonych celów należy określić odpowiedzialność, tj. wskazać osoby lub jednostki organizacyjne w zakładzie odpowiedzialne za nadzór w ich osiąganiu. Powinny być również określone terminy realizacji poszczególnych założonych celów oraz wskaźniki stopnia realizacji celem sprawdzenia i oceny ich wdrażania. Do realizacji celów należy zapewnić niezbędne zasoby.
WAŻNE
Cele muszą być na bieżąco uaktualniane. Brak aktualizacji celów bhp świadczy o braku ciągłego doskonalenia w rozumieniu normy.
Norma zobowiązując zakład do ciągłego doskonalenia wymaga wytyczania nowych celów i ciągłej poprawy warunków bhp w zakładzie.
Wdrażanie i funkcjonowanie systemu zarządzania bhp
Z procesem wdrażania i funkcjonowania systemu zarządzania bhp związana jest konieczność opracowania procedur ujmujących zagadnienia związane z działalnością zakładu.
Złożoność procedur bhp uzależniona jest od wielkości przedsiębiorstwa i zakresu prowadzonej działalności. Duże zakłady zwykle mają większą liczbę rozbudowanych obszarów, które należy objąć procedurami. W mniejszych zakładach systemy mogą być uproszczone, jednak zawsze należy wziąć pod uwagę rodzaj zagrożeń związanych z profilem prowadzonej działalności. Przykładowo, mały zakład zajmujący się materiałami wybuchowymi, np. pirotechnicznymi, powinien opracować szczegółowe procedury w tym zakresie mimo niewielkiej liczby zatrudnianych pracowników.
Zakład powinien ponadto opracować procedury wewnętrznych kontroli stanu bhp i funkcjonowania systemu.
Określona w takich procedurach przyjęta częstotliwość tzw. auditów wewnętrznych powinna być zróżnicowana w celu uwzględnienia specyfiki obszaru oraz występujących na nim zagrożeń. Audity wewnętrzne mogą być przeprowadzane przez osoby z zakładu przeszkolone na kursach w tym zakresie, jak też z udziałem osoby z zewnątrz. Praktyka wskazuje, iż celowe jest auditowanie obszarów przez osoby nie mające codziennego kontaktu z tym obszarem. Rutyna powoduje niezauważanie niejednokrotnie uchybień w zakresie bhp.
Na stanowiskach pracy o wyższym ryzyku zawodowym, jak też obszarach ulegających częstym zmianom (przykładowo place budowy) konieczne jest częstsze dokonywanie auditów wewnętrznych, niż w przypadku stanowisk biurowych nie podlegających częstym zmianom w ich organizacji i nie wiążących się z dużymi zagrożeniami.
• Odpowiedzialność
Odpowiedzialność za zarządzanie bhp ponosi odpowiednio pracodawca i osoby kierujące pracownikami. Odpowiedzialność ta spoczywa również na poszczególnych pracownikach.
Kodeks pracy w art. 283 ustala katalog wykorczeń w zakresie bezpieczeństwa i hieginy pracy. Przepis ten stanowi, że kto, będąc odpowiedzialnym za stan bezpieczeństwa i higieny pracy. Przepis ten stanowi, że kto, będąc odpowiedzialnym za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy albo kierując pracownikami, nie przestrzega przepisów lub zasad bhp, podlega karze grzywny.
WAŻNE
Zakład powinien określić strukturę zarządzania. Dokument przedstawiający schemat organizacyjny zakładu powinien zawierać zagadnienia związane z odpowiedzialnością na wszystkich szczeblach zakładu, włącznie z pracownikami.
Zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy pracownikom należy do obowiązków kadry kierowniczej, w związku z tym główna odpowiedzialność za wdrożenie i funkcjonowanie systemu zarządzania bhp spoczywa na kierownictwie i pracownikach nadzoru.
• Szkolenie
Zakład pracy powinien ustalić, jakie występują potrzeby szkoleniowe związane z obowiązującymi przepisami prawnymi w zakresie szkoleń bhp, po czym wdrożyć program szkoleń. Norma zobowiązuje do opracowania i realizacji procedur w zakresie określania bieżących potrzeb szkoleniowych oraz sposobów ich realizacji.
W zakładzie wdrażającym lub posiadającym wdrożony system zarządzania bhp szkolenie wstępne powinno obejmować informacje, dotyczące: polityki bhp oraz roli pracownika w zapewnieniu bezpiecznych warunków pracy, ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą (w tym zidentyfikowanych zagrożeń), przyjętych do stosowania środków ochrony indywidualnej i zbiorowej, sposobu postępowania w sytuacjach awaryjnych, zagadnień związanych z zapleczem socjalnym, ogólnych przepisów bhp dotyczących danego stanowiska pracy, osób kompetentnych oraz sposobu zgłaszania nieprawidłowości i uwag w zakresie bhp.
Przeprowadzenie poszczególnych rodzajów szkoleń w zakresie bhp powinno być odnotowane na piśmie.
Zakład powinien również podjąć działania w celu zapewnienia, że posiadane przez zatrudnionych pracowników kwalifikacje zawodowe oraz umiejętności są adekwatne do bezpiecznego wykonywania przez nich pracy. Powinna nastąpić weryfikacja aktualności posiadanych przez pracowników uprawnień, np. uprawnień elektrycznych, do obsługi wózków widłowych, kierowców.
• Reakcja na wypadki
W celu zapobiegania i minimalizacji skutków zdarzeń wypadkowych i sytuacji awaryjnych na bezpieczeństwo i zdrowie pracowników zakład pracy powinien opracować procedury reagowania na wypadki przy pracy i sytuacje awaryjne.
Powinny one obejmować opracowanie planów działania w przypadku nieprzewidzianych sytuacji awaryjnych, zasady i okres kontroli sprzętu stosowanego w sytuacjach awaryjnych oraz ćwiczenia działań ewakuacji i ratownictwa. Ponadto powinny uwzględniać szkolenie personelu w zakresie procedur stosowanych w sytuacjach awaryjnych i zapoznanie służb awaryjnych z wyposażeniem w urządzenia ratownicze w danym zakładzie.
Ważnym elementem sprawnie działającego systemu zarządzania bhp jest komunikowanie się. Polska Norma określa w tym zakresie, iż zakład powinien określić procedury wewnętrznego komunikowania się między różnymi szczeblami, jak i otrzymywania informacji w sprawach związanych z bhp, jak np. aktualnych przepisów w tym zakresie.
Kontrola funkcjonowania systemu oraz działania korygujące i zapobiegawcze
Funkcjonowanie systemu zarządzania bhp powinno być na bieżąco kontrolowane w formie monitorowania zgodności podjętych działań z wymaganiami przepisów i norm, wymaganiami wdrażanego systemu zarządzania bhp, ustaloną polityką bhp oraz celami ogólnymi i szczegółowymi dotyczącymi bhp.
Wyróżnia się dwa rodzaje monitorowania: proaktywne i reaktywne.
Monitorowanie reaktywne polega na obserwacji stanu bhp przez rejestrowanie i analizowanie przyczyn wypadków przy pracy, wydarzeń wypadkowych oraz bezurazowych, jak też chorób zawodowych. W wyniku analiz powinny zostać podjęte wnioski i środki profilaktyczne w celu eliminacji podobnych zdarzeń w przyszłości.
Natomiast monitorowanie proaktywne polega na sprawdzeniu stopnia wdrożenia i skuteczności ustalonych planów. Obejmuje ono głównie identyfikację zagrożeń i ocenę ryzyka zawodowego.
Procedury monitorowania powinny szczególnie obejmować obszary, w których występuje większa liczba zagrożeń bądź zagrożenia te są znaczne, jak też tam, gdzie oszacowano wyższą wartość ryzyka zawodowego.
• Działania korygujące
Działania korygujące są podejmowane w celu wyeliminowania przyczyn istniejących niezgodności, wad lub innych niepożądanych sytuacji, aby nie dopuścić do ich ponownego wystąpienia.
Nieprawidłowości stwierdzone podczas procesu monitorowania powinny być usuwane w wyniku działań korygujących i zapobiegawczych dla ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracowników.
Plany działań korygujących i zapobiegawczych mogą opierać się na stosowaniu różnych środków ochrony ograniczających stopień oszacowanego ryzyka zawodowego.
• Audit systemu* zarządzania bhp
Przez audit systemu zarządzania bhp należy rozumieć systematyczne i niezależne badanie, mające określić, czy działania podejmowane w ramach systemu zarządzania bhp oraz osiągnięte rezultaty odpowiadają planowanym ustaleniom i czy te ustalenia zostały skutecznie wdrożone oraz czy są odpowiednie do realizacji polityki bhp, a także do osiągnięcia celów organizacji w tym zakresie.
Elementem sprawdzania skuteczności funkcjonowania systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy jest audit wewnętrzny. Audity wewnętrzne należy przeprowadzać niezależnie od procesu monitorowania warunków bhp.
Celem przeprowadzania auditu wewnętrznego jest znalezienie niezgodności dotyczących systemu, po czym sformułowanie działań koniecznych do podjęcia. Prowadzony audit powinien mieć charakter bezstronny. W praktyce oznacza to, iż auditor powinien być spoza danego obszaru.
Wyniki uzyskane w trakcie przeprowadzanych auditów wewnętrznych powinny być opracowane i udostępnione jak najwcześniej, aby istniała możliwość szybkiego podejmowania działań korygujących.
Zakład powinien przyjąć jednolity system przeprowadzania auditów wewnętrznych, co daje możliwość porównywania wyników auditów w poszczególnych obszarach. Umożliwia również określenie newralgicznych obszarów bądź ich części oraz pomaga w planowaniu działań korygujących często odnoszonych do różnych obszarów. Wygodną formą stosowaną podczas auditów wewnętrznych jest ramowa lista pytań, odnosząca się zarówno do struktury, jak i do sposobu funkcjonowania systemu zarządzania bhp.
W wyniku auditów sporządza się raporty niezgodności.
Przez niezgodność w systemie zarządzania bhp rozumie się każde odstępstwo od norm, praktyk, efektów działania systemu itp., które mogło bezpośrednio lub pośrednio prowadzić do urazu lub choroby zawodowej, uszkodzenia własności i zniszczeń w środowisku pracy lub ich kombinacji. Raport niezgodności powinien być klarowny i precyzyjny, zwięzły, dokładny i zrozumiały. Ponadto powinien opisać problem, wytłumaczyć wymaganie (wskazać je) i uwzględniać odniesienie do dowodu w zakresie stwierdzonej niezgodności.
Niezgodności stwierdzane podczas auditów można podzielić na duże i małe.
Dużą niezgodnością w rozumieniu systemu zarządzania bhp jest brak odniesienia do punktów normy lub elementu innych kryteriów auditu oraz systematyczne niespełnianie wymagania.
Małą niezgodność stanowi wyizolowane uchybienie, niesystematyczny błąd. Niemniej jednak małe niezgodności w rozumieniu systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy mogą mieć bardzo poważny wpływ na bezpieczeństwo.
Audity wewnętrzne przeprowadzane są z określoną przez zakład częstotliwością. Mogą to być audity kwartalne, półroczne, roczne.
? Ustaliliśmy w zakładzie procedurę przeprowadzania auditów wewnętrznych bhp, mających na celu ocenę zgodności naszego systemu z wymaganiami normy dotyczącej systemów zarządzania bhp. Czy jest to wystarczający cel przeprowadzania przez nas takich auditów?
Audity bhp powinny być przeprowadzane w celu oceny zgodności systemu z wymaganiami normy dotyczącej systemów zarządzania bhp. Ponadto powodami przeprowadzania auditów jest ocena na zgodność z wymaganiami normy dotyczącej bhp (przy wdrażaniu systemu), regularny nadzór nad dostawcą lub podwykonawcą. Powinny być również przeprowadzane przy rozpoczynaniu współpracy z nowym dostawcą bądź podwykonawcą.
Działaniami następczymi wynikającymi z przeprowadzonych auditów są ponowne audity danego obszaru, przeglądy dowodów dokumentacyjnych (poprawionych procedur, zapisów ze szkoleń, zdjęć itp.). Efektem jest również wymiana informacji między auditorami a auditowanym w celu zobrazowania efektów i procesu usuwania niezgodności.
Ostatnim działaniem następczym jest zamknięcie raportu niezgodności, czyli jednoznaczne stwierdzenie, że niezgodność została zniwelowana.
? Wykazane podczas auditu wewnętrznego nieprawidłowości zapisaliśmy w postaci niezgodności, ustalając jednocześnie terminy ich realizacji. W odniesieniu do niezgodności z jednego obszaru podczas auditu ponownego uzyskaliśmy informację, iż niezgodność zostanie usunięta po terminie. Co w takiej sytuacji należy zrobić?
W przypadku opóźnienia, jeżeli jest to możliwe, należy ustalić dłuższy termin na usunięcie niezgodności. Oczywiście bez znajomości rodzaju stwierdzonej niezgodności nie można jednoznacznie określić, czy możliwy jest dłuższy termin jej usunięcia. Przykładowo gdy niezgodność dotyczyła zagrożeń życia lub zdrowia pracownika, powinna być usunięta niezwłocznie. Wtedy należy ustalić na podstawie procedur, kto ponosi odpowiedzialność za powyższą sytuację. Należy również podjąć działania, aby w przyszłości wyeliminować takie sytuacje. Wskazanym byłoby ujęcie w procedurach zapisu dotyczącego zgłaszania możliwości niewywiązania się z określonego terminu usunięcia niezgodności, czyli ustalenie zasad komunikacji w tym zakresie.
• Przegląd wykonywany przez kierownictwo
Kierownictwo zakładu powinno dokonywać okresowych przeglądów skuteczności funkcjonowania całego systemu zarządzania bhp. Okresy dokonywanych przeglądów określa się w zakładzie (np. corocznie lub w innych odstępach czasu).
Przegląd wykonywany przez kierownictwo powinien być udokumentowany.
Dokonywany przez kierownictwo zakładu przegląd powinien obejmować zagadnienia związane z wypadkami i chorobami zawodowymi, wynikami kontroli organów nadzoru nad warunkami pracy, uwagami klientów, wymaganiami nowych przepisów w odniesieniu do przyjętych w zakładzie procedur w tym zakresie. Powinien również uwzględniać sprawdzenie realizacji przyjętych celów ogólnych i szczegółowych w zakresie bhp, przegląd dokumentacji z auditów wewnętrznych i sprawdzenie realizacji podjętych działań korygujących. Podczas takiego przeglądu należy sprawdzić dokumentację systemową i stopień realizacji normy.
Sylwia Oziembło
specjalista z zakresu bhp
Źródło:Serwis Prawno-Pracowniczy INFOR 19-20/2003 [dodatek: Serwis bhp] z dnia 11.05.2003