Wislawa Szymborska - poetka współczesna, eseistka, tłumaczka poezji francuskiej. Zadebiutowała w
1952 r. Zbiorem wierszy o charakterze socrealistycznym. Mimo tego mówi się
o niej, że jest poetką pokolenia 56. Odznaczania była wieloma nagrodami
literackimi, m. In. Nagrodą imienia Goethego, a w październiku 1996 r.
otrzymała literacką Nagrodę Nobla za twórczość poetycką.
Zbiory : „Sto pociech”, „Wielka liczba”, „Ludzie na moście”, „Koniec i początek”
Cechy tworczosci Wislawy Szymborskiej:
jest to liryka refleksyjna o charakterze filozoficznym, intelektualnym, często bardzo osobista. Poetka zadaje pytania o sens życia, o cel życia.
człowiek w jej wierszach to jednostka samotna, nie mogąca znaleźć porozumienia z drugim człowiekiem, bezbronna wobec praw natury i historii, przerażona światem, w którym żyje, ciągle poszukująca, mająca wiele wątpliwości, sceptycznie nastawiona do świata.
poetka często występuje przeciwko niszczącej świat cywilizacji, stara się uchronić wartości świadczące o człowieczeństwie.
snuje refleksje na temat historii, pokazuje jak historia dominuje nad człowiekiem, jak wkracza w ludzki los.
niektóre jej utwory są protestem przeciwko totalitaryzmowi.
pisze językiem bardzo oszczędnym, wykorzystuje dwuznaczność języka, koncept, ironię, dowcip.
„Schyłek wieku”
narrator krytycznie wypowiada się o mijającym stuleciu, wyraża nie tylko swoją opinię, gdyż pytanie jak żyć w świecie dotkniętym złem, chaosem zadaje sobie tysiące ludzi na ziemi.
wiek XX nie przyniósł ludziom szczęśliwej egzystencji - historia pokazała groźne oblicze, przyniosła doświadczenia dotąd nieznane. Historia przedstawiona jest jako pasmo nieszczęść i cierpienia, można powiedzieć, że jest ona bohaterem wiersza.
narrator mówi, że stulecie jest chore i trawi go nieuleczalna, groźna choroba. XX wiek jak starzec zmierza do swego kresu: „lata ma policzone, krok chwiejny, oddech krótki”.
podsumowanie stulecia dokonuje się, kiedy już nic nie zdoła zawrócić biegu wydarzeń. W XX wieku zatryumfowało zło, nienawiść. Nienawiść wobec człowieka innej rasy rozpętała II wojnę światową, przyniosła ludobójstwo, wymyśliła holocaust, obozy koncentracyjne. Żądza władzy stworzyła systemy totalitarne, a szowinizm, nacjonalizm, pycha wywołują wciąż nowe konflikty.
narrator akcentuje słowo „miało” - czasownik ten pojawia się w wierszu kilkakrotnie i jest słowem kluczem.
podsumowując dorobek stulecia narrator konfrontuje zdobycze epoki z utopią ładu wiecznego. Wyznaczniki tej utopii to: szczęście, wiosna, ufność, mądrość, prawda, Bóg. Słownictwo to przywołuje wizję biblijnego raju. Tej rajskiej wizji szczęścia przeciwstawia narrator rzeczywistość XX wieku. Znaki naszej epoki to: głód, strach, wojna, nieszczęście, głupota. Słownictwo to kreuje obraz ziemskiego piekła.
dorobek całego stulecia podsumowany jest pytaniem: jak żyć? Jest ono wyrazem bezsilności i bezradności człowieka końca wieku. W wierszu dużo jest wątpliwości, niewiary, że człowiek zdolny jest zbudować lepszy, szczęśliwszy świat.
ocena XX wieku wypadła negatywnie, miał to być wiek lepszy od zeszłych, ale nie był.
wiersz jest surowym oskarżeniem historii współczesnej.
w wierszu panuje nastrój katastroficzny, pesymistyczny.
„Wieczór autorski”
utwór opowiada o wieczorze autorskim, na który przyszło niewielu ludzi (12 osób). Część z tych ludzi przyszła tu przypadkowo, bo padał deszcz, a inni to krewni . Gdyby odbywał się mecz bokserski to na pewno przyszło by więcej ludzi.
z tego wieczoru autorskiego autorka wyciągnęła wniosek, że nie łatwo być poetą, gdyż ludzie nie interesują się poezją, wolą imprezy, w których demonstrowana jest siła, które budzą emocje. Poetka nie potrafi dostarczyć takich wrażeń, bo nie ma takiej siły, muskulatury, skazana jest na to, że jej utwory czytają jedynie uczniowie.
również kobiety wolą mecze bokserskie, mimo swojej wrażliwości i delikatności.
występuje tu motyw staruszka, który zasną i śni, że jego żona powstała z grobu i piecze mu placek ze śliwkami.
podmiot liryczny nie martwi się małą ilością osób na wieczorze autorskim. Taka sytuacja sprawiła, że poetka mogła napisać jeszcze jeden wiersz.
„Radość pisania”
poetka mówi, że tworzenie, m. in. pisanie wierszy jest wielką odpowiedzialnością, bo poeta musi zadbać o świat, który stwarza w poezji, musi zadbać o to, żeby był bezpieczny. Poetka stworzyła sarnę, ale nie chce stworzyć myśliwych, którzy byliby dla sarny zagrożeniem. Ożywiła słowo „sarna” sarna biegnie, pije, czyli w świecie stworzonym przez poetkę sarna żyje naprawdę.
świat stworzony przez artystów, wykreowany w wyobraźni twórcy jest inny niż świat nas otaczający. Nie można postawić znaku równości między literaturą a życiem.
świat, który stwarza artysta zależy tylko od niego. Może on stworzyć go pięknym, brzydkim, złym, harmonijnym, jakim chce.
pisanie, każe tworzenie jest źródłem radości, np. płynącej z możliwości obcowania ze światem przez siebie stworzonym, powołanym do życia.
„Sto pociech”
„sto pociech” to małe, zabawne, radosne dziecko.
cały wiersz jest rozważaniem autorki nad bardzo skomplikowaną i dziwną naturą ludzką. Człowiek dużo chce od życia, ma wzniosłe, wielkie dążenia. Szymborska z dystansem podchodzi do dążeń człowieka, ponieważ jego możliwości poznawcze, myślenie człowieka jest bardzo ograniczone: „ledwie potrafi odróżnić sen od jawy”.
w dwóch wersach przedstawiona została cała ewolucja człowieka, od człowieka pierwotnego (krzesiwo) do współczesnego (rakieta).
autorka wymienia słabości i ograniczenia człowieka: „łatwy do utopienia w łyżce oceanu”, „człowiek oczami tylko widzi, uszami tylko słyszy”. Mino tych słabości człowiek dąży do wolności, do szczęścia.
Szymsorska opowiada o człowieku jako o istocie bardzo złożonej. Cechuje go rozum, potrzeba wolności, stawia przed sobą ambitne cele, jest myślący, dąży do poznania tajemnicy bytu, a z drugiej strony jest kimś słabym.
Szymborska mówi o różnych ludziach, o różnych zawodach: „z tym kółkiem w nosie, w tej todze, w tym swetrze”. Nazywa człowieka „nieboże”, czyli nieborakiem, biedaczyną, istotą godną politowania. Natomiast nazwa „istny człowiek” odnosi się do człowieka, który potrafi pokonać swoje słabości.
„Konkurs piękności męskiej”
wiersz jest relacją z pokazu kulturystów. Poetka porównuje mięśnie mężczyzn do strucli. Mężczyźni robią różne śmieszne pozy, tak jakby walczyli z jaguarami.
Szymborska pi z kulturystów, uważa że ich możliwości są żadne, nikomu niepotrzebne. Nazywa sportowców: „mistrzami rozkroku i przykucania”.
autorka wyraża swój protest przeciwko sportom wyczynowym, które pozbawiają człowieka uczuć. Są to sporty niehumanitarne, bo sportowcy są zniekształceni, wyglądają nienaturalnie. Taką formę osiągają dzięki witaminom i innym specyfikom.
„Pochwała złego o sobie mniemania”
autorka w wierszu tym wymienia zwierzęta i przeciwstawia je ludziom:
myszołów, który nie ma sobie nic do zarzucenia, czyli nie jest krytyczny wobec siebie
pantera, której obce są skrupuły
szakal, który nie jest samokrytyczny
grzechotnik, który aprobuje siebie bez zarzutów.
rozważania i refleksje na temat świata natury są rozważaniami o ludziach. Szymborska człowiekowi przypisuje te cechy, których nie mają drapieżne zwierzęta, np.
krytycyzm wobec siebie
umiejętność rozróżniania dobra i zła
sumienie, które często nie pozwala żyć spokojnie
uczuciowość.
autorka próbuje zdefiniować czym jest człowieczeństwo i ma jej w tym pomóc pokazanie różnic między światem zwierząt a światem ludzi. Tytuł sugeruje, że tym, co nas powinno wyróżniać spośród istot żyjących na ziemi jest „złe o sobie mniemanie”, czyli samokrytycyzm, umiejętność wartościowania i sumienie. Wiersz jest pochwałą krytycyzmu, czyli czegoś co dobrze świadczy o człowieku.
człowiek powinien ciągle kontrolować swoje postępowanie, mieć świadomość odpowiedzialności za nie i często robić rachunek sumienia. Brak wątpliwości, wysokie mniemanie o sobie i przesadna pewność siebie to cechy, które upodabniają człowieka do zwierzęcia.
wiersz zwraca uwagę prostym językiem i potocznymi wyrażeniami, np. nie mieć sobie nic do zarzucenia, żyją jak żyją.