Polska bibliografia narodowa
Historia rozwoju bibliografii narodowej na polskich ziemiach rozpoczyna się w XVIII wieku, kiedy to w latach 1718 - 1719 zaczęto wydawać pierwsze czasopismo informacyjno - bibliograficzne pod znamiennym tytułem „Polnishe Bibliotheck”. Jego wydawcą był pochodzący z Gdańska historyk Gotfryd Lengnich, zaś za fikcyjne miejsce wydania podano miasto Dannenberg ( obecnie Grunwald ).
Wzrost liczby wydawanych publikacji wynikający z rozwoju technik drukarskich, wywarł niewątpliwy wpływ na rozwój zainteresowania tematyką bibliograficzną. Z uwagi na problemy, jakie wynikały z dystrybucji publikacji, niezbędne stało się zorganizowanie komisowej współpracy księgarzy. Dotąd bowiem jedyną okazją wymiany handlowej na większą skalę były organizowane międzynarodowe targi książki. Konieczność unowocześnienia sposobu informowania przyszłych, potencjalnych klientów o tytułach znajdujących się w ofercie druków wpłynęły na rozwój bibliografii księgarskiej, która jako odmiana bibliografii ogólnej, zajmowała się kwestiami dotyczącymi zawiadamiania o publikacjach pojawiających się lub będących już w handlu w wielu placówkach księgarskich.
Aby uporządkować i policzyć wychodzące pozycje, środowisko księgarzy zainicjowało publikowanie wykazów i czasopism bibliograficznych. Wydawcy, którzy zajmowali się tą tematyką to między innymi: Ignacy Klukowaski i Walenty Rafalski ( ich „Bibliografia Narodowa” wydana została w Warszawie w 1856 r.), Jakub Żegota Wywiałkowski ( który wydał w Krakowie w 1862 r. „Ruch Literatury polskiej w roku 1862 ), Mieczysław Antoni Leitgeber ( wydawca „Przeglądu Bibliograficznego Piśmiennictwa Polskiego”, który wychodził w liczbie 10 numerów rocznie w latach 1867 - 1874 w Poznaniu ), znawca prasy Stanisław Jan Czarnowski ( wydawca „ Rocznika Literackiego Warszawskiego” z lat 1871 - 1880).
Opracowywanie na bieżąco bibliografii księgarskiej było palącą potrzebą, którą zaspakajano indywidualną pracą w rozproszonych na ziemiach polskich ośrodkach.
Nie można przy tym nie wspomnieć o znanym publicyście Julianie Bartoszewiczu, historyku, bibliotekarzu oraz wydawcy czasopisma „ Kronika Wiadomości Krajowych i Zagranicznych” ( wydawanym w Warszawie w latach 1856 - 1860 ), który był gorącym propagatorem sprawy bibliografii zawartości czasopism i zachęcał redakcje do corocznej publikacji spisów treści wydawanych pozycji.
W 1878 roku miało miejsce najważniejsze wydarzenie w historii polskiej bieżącej bibliografii ogólnej. Został wówczas założony periodyk pod tytułem „Przewodnik Bibliograficzny. Miesięcznik dla wydawców, księgarzy, jako też czytających i kupujących książki”. Jego autorem był historyk literatury, bibliotekarz i bibliograf Władysław Wisłocki ( 1841 - 1900 ), który zajmował się redakcją pisma przez 22 lata, aż do swojej śmierci. Periodyk ten drukowano w drukarni Władysława Ludwika Anczyca w Krakowie, a ukazywał się co miesiąc w nakładzie autora. Zawierało druki zwarte, nuty, czasopisma popularnonaukowe, czasopisma naukowe, a także serie wydawnicze oraz tytuły tomów podserii. Każdy opis uzupełniony był adnotacją o zawartości czasopisma. Każdy rejestr posiadał roczny skorowidz alfabetyczny. Z uwagi na konieczność uzupełnień, oprócz głównej części powstawał także „Kurierek z nowościami” zawierający uproszczone informacje o wychodzących drukach. W zakresie „Przewodnika Bibliograficznego” prowadzona była od 1882 r. przez Wisłockiego także Kronika dotycząca wiadomości z obrębu księgoznawstwa.
W 1901 r., po śmierci Władysława Wisłockiego, „Przewodnik Bibliograficzny” został przejęty przez Księgarnię Gebethnera i Spółki w Krakowie. „Przewodnik Bibliograficzny” zaczął wówczas łączyć cechy bibliografii ogólnej narodowej oraz bibliografii księgarskiej.
Główne miejsce w czasopiśmie zajmowały reklamujące druki Gebethnera ogłoszenia. Oprócz tego pojawiały się też poszukiwania antykwaryczne, zlecane przez różne firmy, np. Brockhausa z Lipska. Jednak przede wszystkim w periodyku tym reklamowano firmę Gebethnera, głównie wydawane nowości oraz zapowiedzi wyprzedaży po obniżonych cenach, umieszczając przy tym listy dubletów możliwych do wymiany. Po śmierci Wisłockiego miejsce redaktora zajmowali kolejno: Jan Ferdynand Świszczewski, Juliusz Gerter, Kornel Heckm, Jan Czubek. Wydawanie bibliografii patronowała krakowska Akademia Umiejętności. Wydawanie czasopisma przerwał wybuch I wojny światowej w 1914 r.
Kontynuacją „Przewodnika Bibliograficznego” była wydawana w czasie wojny, od 1914 do 1919 r., „Bibliografia Polska. Miesięcznik dla wydawców, księgarzy, antykwariuszy, jako też czytających i kupujących książki”, którą redagował wspominany już Jan Czubek. Ukazywała się ona nadal w firmie Gebethnera, która wraz z Akademią Umiejętności finansowały to wydawnicze przedsięwzięcie. W „Bibliografii Polskiej” znajdowała się rejestracja druków zwartych, tytułów czasopism naukowych oraz popularnonaukowych, a także informacje na temat zawartości tych czasopism. W ten sposób nawiązywała więc do Wisłockiego i jego koncepcji bibliografii, wprowadzając jednak pewne modyfikacje.
Obok wydawanego w Krakowie „Przewodnika Bibliograficznego” od 1901 r. ukazywał się w Warszawie miesięcznik „Książka. Miesięcznik poświęcony krytyce i bibliografii polskiej”. Wymieniany był on jako źródło komplementarne w stosunku do „Przewodnika Bibliograficznego”. Wynikało to z faktu, iż w kraju podzielonym między zaborcami, niemożliwe było wydawanie kompletnej rejestracji bibliograficznej. „Książka” wydawana była w firmie księgarskiej E. Wendego i Spółki, której założycielami byli Edward Wende i Ferdynand Hoesicka.
Wydawany do 1914 r. miesięcznik dzielił się na cztery części: Krytyka, Nekrologi, Z życia księgarskiego i Bibliografia ( będąca spisem druków ułożonych działowo ). Po zamknięciu rocznego wydania „Książki”, uzupełniane było ono dwoma alfabetycznymi skorowidzami, pomocnymi przy poszukiwaniu recenzji i sprawnym orientowaniu się w rejestrze bibliograficznym.
Odzyskanie niepodległości w 1918 r. nie usystematyzowało kwestii bibliografii narodowej. W państwie brakowało ujednoliconego systemu prawnego. Wciąż obowiązywały, w zakresie prawa prasowego i konstytucyjnego, prawa zaborców ( pruskie, rosyjskie, austriackie, a na Spiszu i Orawie dodatkowo węgierskie), co uniemożliwiało jednolitą działalność w zakresie zrzeszeń i aktywności wydawniczej. Do 1928 r. sprawa regulacji bibliografii spoczywała więc na barkach wybitnych przedstawicieli społeczeństwa oraz stowarzyszeń oświatowo - kulturalnych.
Pomimo jednak takich przeszkód prawno - organizacyjnych, bibliotekarze - miłośnicy i bibliofile stworzyli w latach 20 - tych wiele cennych pozycji bibliograficznych. Wystarczy wspomnieć zainicjowanie wydania II serii „Przewodnika Bibliograficznego”, wychodzącego w latach 1922 - 1928, a porządkującego polską bibliografie od 1920 r., którego redaktorem był bratanek twórcy pierwszego przewodnika, Władysław Tadeusz Wisłocki ( 1887 - 1941 ), czy też wydanie również przez niego „Bibliografii Polskiej. Uzupełnienia za lata 1914 - 1917” w Krakowie w 1918 r.
Kontynuacja słynnego „Przewodnika Bibliograficznego” ukazywała się nakładem Księgarni Gubrynowicza i Syna we Lwowie. Władysław Tadeusz Wisłocki starał się utrzymać wysoki poziom wydawanego pisma. W tym celu nawiązał liczne kontakty z przedstawicielami polskich ośrodków naukowych i kulturalnych, m.in. w Warszawie, Wilnie, Poznaniu, co ułatwiła mu także wykonywana przez niego praca kustosza Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.
We Lwowie zaangażował się Stefan Vrtel - Wierczyński. Pomimo licznych znajomości, Wisłocki borykał się z problemami finansowymi, gdyż w 1920 r. Polska Akademia Umiejętności odmówiła dofinansowania wydawania „Przewodnika”. Brak odpowiednich funduszy był przyczyną ograniczenia pozycji do spisu bibliograficznego razem z ułożonym działowo indeksem rzeczowym. Z tego samego powodu zredagowane przez Wisłockiego roczniki z lat 1922 i 1923 w formie manuskryptów zostały w Bibliotece Narodowej do przechowania. W 1924 r. „Przewodnik Bibliograficzny” przejęty został przez wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Powiększono go wówczas o dział artykułów, który zawierał rozprawy z zakresu historii książki a także projekty prac bibliograficznych.
„Przewodnik Bibliograficzny” publikowany był do 1928 r., kiedy to wprowadzono rejestrację urzędową. W następnych latach, 1928 - 1933, periodyk ten wydawany był jako pismo środowiska wydawców i księgarzy.
Początek zasadniczej rejestracji urzędowej polskiej produkcji wydawniczej przypada dopiero na rok 1928, a więc 10 lat po odzyskaniu niepodległości. Związane jest to z rozpoczęciem działalności państwowego Instytutu Bibliograficznego. Rok wcześniej, w 1927, staraniem Stefana Dembego, pełniącego wówczas funkcję naczelnika Wydziału Bibliotek w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, weszło w życie niezbędne prawo o egzemplarzu obowiązkowym. Dekretem Prezydenta Rzeczypospolitej Instytut ten wszedł w skład Biblioteki Narodowej. W latach 1928 - 1939 wydawano w nim „Urzędowy Wykaz Druków Wydawanych w Rzeczypospolitej Polskiej i Druków Polskich lub Polski Dotyczących Wydania za Granicą”. W bibliografii tej zamiast układu rzeczowego stosowano układ alfabetyczny, co znacznie utrudniło użytkownikom korzystanie z niej.
Pierwotnie publikowana była jako kwartalnik. Zawierała druki polskie jak i polonika, co podkreślał pełny tytuł periodyku. Znaleźć w niej można było jednak tylko druki zwarte, gdyż osobno wydawano „Urzędowy Wykaz Czasopism Nowych, Wznowionych i Zawieszonych, Wydawanych w Rzeczypospolitej Polskiej”. Odrębną rejestrację książek i prasy zniesiono w 1936 r. Tak pozostało do wybuchu II wojny światowej w 1939 r.
Przedstawione zestawienie tytułów wskazuje korzenie bieżącej bibliografii narodowej, która wykształciła się z niezbędnej księgarzom i wydawcom bibliografii, stając się przy tym rejestrem o bardzo poszerzonych funkcjach.
Po II wojnie światowej w systemie ogólnej bieżącej bibliografii narodowej wyodrębniono cztery podstawowe człony pełniące funkcje dokumentacyjne, w których rejestrowano poszczególne typy dokumentów. Zmieniono także zbiór uzupełniających wkładek i dodatków a także zweryfikowano kryteria doboru dokumentów.
Podstawowe znaczenie wśród tych czterech członów odgrywa „Przewodnik Bibliograficzny”, wznowiony przez Instytut Bibliograficzny w 1946 r. Początkowo ukazywał się nieregularnie, ale od 1948 r. wychodził regularnie jako tygodnik. Luki dokumentacyjne z lat wojny i pierwszych lat powojennych uzupełniono wstecz, wydając jeden tom obejmujący okres 1944 - 1947.
Do 1952 r. „Przewodnik Bibliograficzny” posiadał podtytuł „Urzędowy wykaz druków wydawanych w Rzeczypospolitej Polskiej”, zmieniony następnie na „Urzędowy wykaz druków wydawanych w Rzeczypospolitej Polskiej Ludowej”. Do pierwotnej nazwy powrócił w początkach lat 90 - tych. Obecnie „Przewodnik Bibliograficzny” powstaje w głównej części na podstawie przesyłanych przez wydawców egzemplarzy sygnalnych i obowiązkowych.
Regulują to odpowiednie przepisy prawne. Zadaniem „Przewodnika” jest dostarczanie informacji o publikacjach różnego typu, jak druki zwarte, tomy wydawnictw ciągłych, pojedyncze zeszyty czy dokumenty życia społecznego. Kwalifikacja publikacji do odpowiedniego działu odbywa się tylko na podstawie kryteriów formalnych, bez stosowania kryteriów wartościujących.
Drukami rejestrowymi są książki, samoistne wydawniczo broszury z tekstem słownym lub zapisem muzycznym w formie albumów grafiki lub atlasów geograficznych.
„Przewodnik Bibliograficzny” zawiera wykaz wszystkich publikacji w Polsce oraz także poza granicami kraju, ale pod warunkiem, że dana publikacja wydana została na podstawie współpracy instytucji zagranicznych z instytucjami krajowymi, lub też z inicjatywy placówek zagranicznych, które są agencjami instytucji polskich.
Nie wszystkie dokumenty życia społecznego są rejestrowane. W „Przewodniku” uwzględnia się tylko te dokumenty, które posiadają trwałą wartość kulturową lub naukową bądź też związane są z ważnymi wydarzeniami o znaczeniu ogólnopolskim. Dokumenty życia społecznego rejestrowane są od 1959 r.
Również rejestracja zeszytów i tomów wydawnictw ciągłych z częstotliwością większą niż półrocznik podlega pewnym obwarowaniom. Są one rejestrowane w „Przewodniku” tylko wówczas, gdy znajdują się w nich indywidualne prace autorskie bądź materiały z konferencji, zjazdów naukowych, sympozjów i posiadają własną tytulaturę. Oprócz tego rejestruje się również dokumenty kartograficzne ( mapy i atlasy, ale bez map konturowych ), druki muzyczne ( partytury, śpiewniki, wydawnictwa nutowe ), grafikę ( ale z wyjątkiem pojedynczych grafik ), materiały konferencyjne bez uzależnienia od liczby nakładu czy postaci ( np. skoroszyty ),
także - rozprawy doktorskie i habilitacyjne bez względu na postać edycyjną i przeznaczenie oraz spisy bibliograficzne i wydawnictwa wydające literaturę w alfabecie Braille'a.
Wydawane są następujące wkładki rejestracyjne do „Przewodnika Bibliograficznego:
- Wydawnictwa kartograficzne,
- Druki muzyczne,
- Książki wydawane tylko na nośniku elektronicznym ( rejestruje się tylko te, które
obok postaci drukowej mają także postać elektroniczną lub stanowią uzupełnienie
publikacji drukowej ).
W „Przewodniku Bibliograficznym” nie są natomiast rejestrowane:
Wydawnictwa zwarte o objętości mniej niż 17 stron ( wcześniej, do 1998 r., nie były rejestrowane wydawnictwa o objętości poniżej 4 stron ),
Wydawnictwa zwarte w nakładzie poniżej 100 egzemplarzy ( do 1998 r. rejestrowano takie wydawnictwa),
Odbitki i nadbitki,
Pojedyncze ryciny, nuty, mapy bez względu na wielkość nakładu,
Dokumenty życia społecznego o zasięgu lokalnym, informacje doraźne, dokumenty przydatne jednej lub małej ilości gałęzi życia gospodarczego, materiały tylko do użytku wewnętrznego,
Normy i dokumenty normalizacyjne,
Dokumenty patentowe,
Książki niepodające w tytulaturze wymaganych danych wydawniczych ( dotyczy to tych pozycji, w których podany jest autor i tytuł, brak zaś adresu wydawniczego),
Dydaktyczne zeszyty ćwiczeń do uzupełnienia, które są przewidziane w programie szkoły od czwartej klasy szkoły podstawowej oraz Dydaktyczne materiały ilustracyjne, tj. plansze do uzupełnienia ćwiczeń i wykładów,
Programy nauczania, spisy lektur, księgi adresowe, informatory na studia,
- Statuty, regulaminy, sprawozdania okresowe z różnych organizacji i instytucji,
dokumenty służbowe,
Instrukcje obsługi, naprawy urządzeń oraz sprzętu technicznego,
Programy imprez kulturalnych, naukowych, politycznych oraz materiały olimpiad szkolnych i konkursów muzycznych,
Katalogi, m.in. księgarskie i składowe,
Wydawnictwa powielane ( fotokopiowane),
Cenniki, informatory, katalogi, foldery, afisze, oferty ( w tym turystyczne), prospekty, raporty giełdowe i bankowe, rozkłady jazdy.
Początkowo opisy w „Przewodniku Bibliograficznym” uporządkowane były według układu systematycznego. Podzielone były na trzy działy główne ( społeczeństwa, przyroda, kultura ) w obrębie których wyróżniono 26 działów. Pierwowzorem dla tego układu był stosowany system porządkowania dokumentacji radzieckiej wywodzący się z Wszechzwiązkowej Izby Książki z siedzibą w Moskwie. Porządkowano według niego dokumenty do 1985 r., kiedy to wydano po raz pierwszy zeszyt próbny uporządkowany w 62 działach i poddziałach. Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej. W 1986 r. poprzedni system porządkowania dokumentów zastąpiony został na stale Uniwersalną Klasyfikacją Dziesiętną 546 z 1978 r., kilkakrotnie dostosowywaną do nowelizacji tablic Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej. Obecnie opis dokumentów jest sporządzany z autopsji na podstawie normy obowiązującej w danym okresie historycznym. Aktualnie stosuje się normę PN-82/N-01152.01 Opis bibliograficzny. Książka oraz jej nowelizacja wynika z zaleceń ISBD(M) z 1987 roku.
Zmiany zaszły także w sposobie katalogowania. Z dniem 1 stycznia 1986 r. wprowadzono bowiem przy redagowaniu „Przewodnika Bibliograficznego” system zautomatyzowany, używając początkowo do zapisu danych bibliograficznych formatu MARC-BN, którego autorką była Zofia Moszczyńska-Pętkowska. Do 1992 r. opisy bibliograficzne przygotowywane były na formularzach przedmaszynowych, z których wyprowadzane były przez operatorów dane, trafiające następnie do dużego komputera. Używano do tego programu SKRYBA. W 1993 r. zastąpiono dotychczasowy komputer i wprowadzono nowsze typy klasy PC z programem MAK. 1 stycznia 1998 r. wprowadzono kolejną zmianę - rejestrację danych przy użyciu formatu USMARC, co obowiązuje do dziś.
W działach Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej obowiązuje alfabetyczny sposób zaszeregowania dzieł. Dotyczy to także odsyłaczy, znajdujących się z dziełami w tym samym ciągu alfabetycznym. W 1998 r. wprowadzono w „Przewodniku” zasadę samodzielnego zapisu i przydzielania numeru każdemu pojedynczemu tomowi wydawnictwa wielotomowego. W ten sposób każda publikacja stanowi samoistną pozycję zbioru bibliograficznego. Każdy pojedynczy zapis posiada hasło autorskie - osobowe bądź korporatywne. Wyłączone z tego są antologie, zbiory źródeł historycznych, wypisy tekstów dla szkół oraz prace zbiorowe. Pierwszy wyraz tytułu jest równoznaczny z hasłem tytułowym. Opis bibliograficzny znajduje się pod hasłem autorskim albo tytułowym. Pod nim umieszczone są hasła przedmiotowe, tworzone na podstawie Słownika języka haseł Biblioteki Narodowej wydanego w Warszawie w 1989 r., kilkakrotnie nowelizowanego. Symbole Uniwersalnej klasyfikacji Dziesiętnej, znajdujące się w „Przewodniku Bibliograficznym” pod opisami druków, oznaczają treść, formę piśmienniczą oraz poziom czytelniczy.
Są w tym dokładniejsze niż tytulatura dokumentu czy przynależność do działu bibliografii. Niezwykle pomocne w pracy wszystkich bibliotek służą przede wszystkim, jako wzorzec poprawnej klasyfikacji i poprawnego kształtowania katalogu rzeczowego, bibliotekom publicznym. Mogą również służyć za podstawę do poszukiwania publikacji na konkretny temat w zautomatyzowanym zbiorze. Numer pozycji w rocznej rejestracji znajduje się pod opisem. Do stycznia 1996 r. w drukowanych zeszytach trójkątem oznaczono spóźnione podanie opisu. Zastąpiono to następnie wydawaniem zeszytów dodatkowych, oznaczanych literą A, w których zawierano publikacje z datą wcześniejszą o 2 lata w stosunku do rocznika bieżącej bibliografii. Tak więc np. w zeszytach rocznika 1999 są publikacje z 1997, 1998 i 1999 roku. Starsze dokumenty przedstawiane są w ciągu roku w 4-6 retrospektywnych zeszytach uzupełniających.
W każdym tygodniowym zeszycie „Przewodnika” jest indeks alfabetyczny. Wcześniej, bo do 1 stycznia 1987 r., dodatkowo wydawano miesięczne indeksy alfabetyczne obok indeksów rocznych. W okresie od 1 stycznia 19897 do 1 stycznia 1990 r. wydawano jeszcze trzy indeksy kwartalne i jeden całościowy indeks roczny. Aby ułatwić odnajdywanie haseł wprowadzono także roczny indeks przedmiotowy.
Dawniej ukazywał się również polska odmiana narodowego rejestru druków zwartych typu „B” ( rejestrów udostępnianych poza handlem księgarskim): „Przewodnik Bibliograficzny. Seria Uzupełniająca. Druki do użytku wewnętrznego”. Szeregował on publikacje wydawane z wyłączeniem cenzury, w dozwolonym nakładzie do 100 egzemplarzy, ówcześnie poprawne politycznie i z ściśle określonym zasięgiem rozpowszechniania zazwyczaj w obrębie jednej instytucji lub środowiska.
Taka forma publikacji istniała od 1969 r. do 1988, do likwidacji Urzędu Cenzury, a rejestrowała druki wydawane po 1 października 1968 r.
Oprócz „Przewodnika Bibliograficznego” do 1989 r. drukowane były centralnie karty katalogowe, których wykonanie zaznaczone było gwiazdką przy odpowiednich opisach w „Przewodniku”. Uznano to jednak za zbędne i zrezygnowano z tej formy.
Wzrost komputeryzacji wymógł umieszczenie danych „Przewodnika” na CD-ROM, co też Biblioteka Narodowa uczyniła w 1994 r. Zawartość ta jest wciąż poszerzana o kolejne lata. Umieszczenie zbiorów na CD-ROM umożliwiło m.in. szybkie kopiowane potrzebnych opisów, tworzenie zasobów elektronicznych źródeł informacji dla użytkowników. W 1987 r. w Zakładzie Przewodnika Bibliograficznego IB BN rozpoczęto, trwający do dziś, program CIP, szczególnie ważny dla wydawców. Jest on regulowany zarządzeniem Ministra Kultury i Sztuki nr 9 z 18 maja 1988 r.
„Przewodnik” uzupełniany jest dodatkiem rejestrującym zmiany na rynku wydawnictw ciągłych. Rejestruje on dane wyłącznie o nowych, zawieszonych czy zmieniających tytuł publikacjach. Rolę tego dodatku odzwierciedla jego tytuł - początkowo, od 1976 r.: „Bibliografia Czasopism i Wydawnictw Zbiorowych. Wykaz czasopism nowych, zawieszonych i zmieniających tytuł”, zaś od 1983 r.: „Bibliografia Wydawnictw Ciągłych, Nowych, Zawieszonych i Zmieniających Tytuł”. Do 1993 r. dodatek ten w formie wydruków, dołączany był do numerów 13, 26, 39 i 52 każdego rocznika i wyłącznie tak można było go otrzymać.
Automatyzacja procesu przygotowywania rejestru, wprowadzana od 1993 r., umożliwiła większą dostępność tego rejestru. Przy ujednolicaniu formatu posługiwano się tekstem międzynarodowych zaleceń ISBD(S) - International bibliographic description for serials, opublikowanym w Londynie w 1997 r.
Rejestr bieżący posłużył za osnowę zebranej wersji retrospektywnej publikacji z lat 1984 - 1995 w formie CD-ROM, zaś w Warszawie w 1996 r. wydana została także wersja drukiem - „Bibliografia Wydawnictw Ciągłych, Nowych, Zawieszonych i Zmieniających tytuł 1984 - 1995”. Zawierała indeks tytułowy, indeks instytucji sprawczych, indeks osobowy oraz indeks słów kluczowych.
Obok „Przewodnika Bibliograficznego” funkcjonuje także drugi człon bieżącej bibliografii narodowej, rejestrujący wydawnictwa ciągłe. W latach 1958 - 1960 nosił on nazwę „Bibliografia Czasopism i Wydawnictw Zbiorowych”. Następnie zaprzestano wydawania tego rocznika. Wznowiono go dopiero wydaniem zawierającym dokumentację z 1971 r. Rejestrował wszystkie tytuły dzienników, pism o innej częstotliwości wydawania, cykliczne seriale, zeszyty naukowe oraz sprawozdania. Następna edycja pod nazwą „Bibliografia Czasopism i Wydawnictw Zbiorowych. Czasopisma nowe, zawieszone i zmieniające tytuły 1972 - 1974” przedstawiała zmiany zachodzące tylko na rynku wydawniczym. Kolejna przerwa w rejestracji czasopism i wydawnictw zbiorowych zakończyła konferencja paryska z 1977r. W jej wyniku wprowadzono zmiany polegające na wprowadzeniu do powszechnego użycia terminu „wydawnictwo ciągłe' oznaczającego cykliczność wydawania, zmianie formatu na większy (A4) oraz zmianie tytułu.
Następne tytuły, z lat od 1981 do 1984, były więc publikowane już pod nową nazwą „Bibliografia Wydawnictw Ciągłych” ( druk z 1982 - 1992 r.). W 1995 r. pojawiła się propozycja uzupełniającego opracowania roczników 1984 -1994.
„Bibliografia Wydawnictw Ciągłych” ( 1981 - 1984 ) rejestrowała:
katalogi wydawnicze i katalogi firmowe,
wykazy nowości w bibliotekach,
dokumenty życia społecznego, książki telefoniczne i adresowe, kosztorysy firm, informatory dla użytkowników sprzętu, oferty kupna, sprzedaży, informatory kulturalne,
gminne i wojewódzkie biuletyny partyjne,
gazety szkolne i zakładowe,
serie wydawnicze,
sprawozdania i raporty z wyjątkiem tych, dotyczących instytucji naukowych,
sprawozdania ze zjazdów i konferencji,
gazetki parafialne,
wydawnictwa pornograficzne.
Zautomatyzowany system umożliwia tworzenie bazy wydawnictw ciągłych, podzielonej na przedziały czasowe: 1958 - 1970, 1971 - 1975, 1976 - 1980, 1981 - 1985, 1986 - 1990, 1991 - 1995. Wiele luk powstałych na przestrzeni lat w zasobach Biblioteki Narodowej znacznie utrudnia stworzenie pełnej, wyczerpującej bibliografii narodowej.
W 1996 r. wznowiono wydawanie tomów „Bibliografii Wydawnictw Ciągłych”. W 1999 r. opublikowano tom za 1997 r., który opracowały Grażyna Federowicz i Anna Róg. Opis bibliograficzny oparty jest na wprowadzonej w 1997 r. polskiej normie PN-N-01152-2. Uwzględnia regularne czasopisma od dziennika do rocznika a także te, wychodzące nieregularnie oraz kalendarze, wydawnictwa zbiorowe, sprawozdania cykliczne, międzyzakładowe i regionalne biuletyny związków zawodowych. Nie obejmuje natomiast gazet szkolnych, parafialnych, zakładowych, dzielnicowych, osiedlowych, lokalnych biuletynów partyjnych i biuletynów organizacji politycznych, lokalnych i wojewódzkich sprawozdań z oddziałów.
Trzecią częścią polskiej bieżącej bibliografii narodowej ogólnej jest „Bibliografia Zawartości Czasopism” (BZCz), ukazująca się jako miesięcznik. Po raz pierwszy wydana była w 1947 r. - rok po rozpoczęciu prac nad „Przewodnikiem Bibliograficznym”. Od 1951 r. wydawana jest systematycznie.
Systematyzuje artykuły z wydawnictw ciągłych, na podstawie egzemplarzy dostarczanych obowiązkowo, z zakresu życia społeczno - kulturalnego, politycznego, ekonomicznego, o zasięgu ogólnopolskim, oraz dane z „Trybuny Ludu”, „Życia Warszawy” i partyjnych czasopism regionalnych.
BZCz usystematyzowana jest według działów i poddziałów ułożonych alfabetycznie. Do 1985 r. obowiązywał układ analogiczny do układu „Przewodnika Bibliograficznego”, później jednak był kilkakrotnie modyfikowany.
BZCz jest bibliografią o charakterze selekcyjnym. Przy jej tworzeniu autorzy musieli wybrać, według jakiego klucza dobierać materiał: czy stawiać na kompletność czy na rzeczowość i regularność publikacji. Selekcja dotyczyła odpowiedniego wyboru tytułów czasopism oraz klasyfikacji artykułów. Zamiast bibliografa powinien klasyfikować użytkownik, aby wybrać te, najbardziej wartościowe dla docelowej grupy społecznej. Do publikacji niesamoistnych stosowano więc kryterium formalne i kryterium wartościujące. Należało także uwzględnić ogólnopolski nakład wszystkich czasopism, ilość bibliografii dziedzinowych oraz organizację narodowego bibliograficznego ośrodka. Z tych powodów zrezygnowano już na początku z rejestrowania artykułów z czasopism sportowych, młodzieżowych i wojskowych. Następnie w 1986 r. z czasopism fachowych, medycznych i wojskowych. W 1990 r. cofnięto rejestrację pism rolniczych. Pomimo takich zmian, w BZCz pozostawiono nadal działy: Rolnictwo, Nauki lekarskie, Wojsko. Znajdują się w nich artykuły skierowane do szerszego, niewyspecjalizowanego grona odbiorców. Obecnie nie są także rejestrowane specjalistyczne artykuły techniczne z publikacji wydawanych przez Naczelną Organizację Techniczną.
Kwerendzie poddawane są naukowe wydawnictwa ciągłe, zeszyty wydawane przez wyższe uczelnie, nieseryjne
prace instytutów naukowych ( z wyjątkiem prac wojskowych, medycznych i rolniczych ) oraz czasopisma kulturalno - społeczne, ekonomiczne, polityczne i literackie. Liczba rejestrowanych czasopism wciąż się zwiększa. Stosowane kryterium kwalifikacji formalnej i wartościującej wyróżnia artykuły naukowe oraz teksty literackie pomijając felietony i akty prawne.
Z pism ogólnopolskich rejestrowane są tygodniki i dwutygodniki, z pism regionalnych - kwartalniki lub częstsze oraz także wydawnictwa wychodzące nieregularnie.
Do zaprzestania w 1988 r. rejestrowano artykuły z trzech gazet ogólnopolskich: „Trybuny Ludu”, „Rzeczpospolitej” i „Życia Warszawy”. W 1996 r. powrócono do rejestracji artykułów z „Rzeczpospolitej”. W 1997 r. dodano także artykuły z „Gazety Wyborczej” ( ale bez dodatków regionalnych), co znacznie zwiększyło objętość BZCz.
Każdy zeszyt BZCz zawiera cztery indeksy: autorski, kompozytorów, autorów recenzowanych książek, przedmiotowy ( zawierający ważniejsze osoby, instytucje i nazwy geograficzne ).
W 1995 r. na podstawie projektu i obowiązującej normy opisu wydawnictw ciągłych wprowadzono nowe zasady opisu artykułów. Rejestrowane są następujące niesamoistne wydawniczo gatunki literackie ( małe formy epickie, liryczne i dramatyczne ), teksty naukowe ( sprawozdania, rozprawy ), teksty popularnonaukowe oraz teksty publicystyczne ( recenzje, wywiady ). Rok później rozszerzono indeks przedmiotowy w formie drukowej oraz wprowadzono BZCz w formie nośników elektronicznych - dyskietek i CD-ROM. Umożliwia to uzupełnianie chronologiczne materiałów.
Dopełnieniem systemu ogólnej bieżącej bibliografii narodowej stanowi „Polonica Zagraniczne” rejestrująca dane o publikacjach eksterytorialnych. Na podstawie głównego kryterium dobru materiałów - kryterium terytorialnego, powstaje bibliografia państwowa.
Wyłączone z rejestracji są więc dzieła autorów wydawane poza granicą w języku obcym czy związane z treściami narodowymi.
Termin „exterioricum” w IB BN został użyty po raz pierwszy w 1957 r. na konferencji w Warszawie. Wówczas to Alodia Kawecka - Gryczowa stworzyła gradację znaczeniową dla słowa „polonicum”. Według niej: „ Rozróżniamy [...] polonicum sensu stricte - „właściwe”: druki wydane na ziemiach polskich, autorów Polaków, drukowane gdziekolwiek, druki w języku polskim i książki obce, w całości poświęcone Polsce, obok nich zaś polonica „uboczne”, jako to dzieła autorów obcych ( i piszących w obcych językach ), działających w Polsce oraz książki w luźny sposób związane ze sprawami Polski ( rozdziały jej poświęcone, z wyłączeniem wydawnictw typu encyklopedyczno - bibliograficznego o zasięgu uniwersalnym ), dedykacje dla Polaków w drukach obcych”.
W poszczególnych krajach problem druków eksterytorialnych rozwiązany jest różnorako. W Szwecji, Holandii, Niemczech czy Australii opisy takie zawarte są w ogólnym materiale bibliograficznym. Wyłączone do osobnego spisu, ale w obrębie głównego zeszytu, są m.in. w Belgii, Litwie, Słowacji.
W 1960 r. wydano pierwszy rocznik Polonica Zagraniczne opiewający na publikacje z roku 1956. Przy jego tworzeniu oparto się na następujących zasadach metodycznych:
Kryterium językowe ( publikacje w języku polskim, również, gdy jest on drugim językiem publikacji ),
Kryterium narodowościowe ( publikacje napisane, tworzone i redagowane przez Polaków ),
Kryterium treściowe ( umożliwiające włączenie prac związanych z tematyką Polski i Polaków ).
Rocznik podzielony jest działowo. Nie stosuje się tu selekcji, co jest pewnym wyróżnikiem w stosunku do pozostałych części bieżącej bibliografii narodowej. Rejestrowane są także druki wydawane z okazji uroczystości polonijnych i jubileuszy, jednodniówki, specjalne numery czasopism obcych dotyczące Polski lub w j. polskim, a nawet odbitki i nadbitki.
Nie uwzględnia się natomiast powtarzalne, drobne teksty encyklopedyczne, teksty ogólne, poświęcone historii państw ościennych. Spisywane są całe teksty - poloniki, a także fragmenty publikacji obcej o tematyce polskiej z dzieł zbiorowych i zwartych.
Zbiory Biblioteki Narodowej nie wyczerpują podstaw opisu dokumentów, dlatego też trzeba posiłkować się obcymi źródłami bibliograficznymi. Uzupełniania zbiorów Biblioteki Narodowej opiera się na kartotece wyłonionych opisów. Kwerenda obejmuje prawie 30 bibliografii narodowych, w tym bibliografie specjalne: „Index Translationum”, „Book in Polish or relating to Poland” ( katalog dzieł Biblioteki Polskiej w Londynie ), katalogi największych bibliotek światowych ( m.in. katalog Library of Congress w Waszyngtonie ).
Zgodnie z regulaminem serwisu www.bryk.pl prawa autorskie do niniejszego materiału posiada Wydawnictwo GREG. W związku z tym, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody Wydawnictwa GREG podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności.