Podstawy polityczne Sanacji

Maj 1926 stanowił przełom w dziejach II Rzeczypospolitej. W zbrojnym zamachu stanu, w walkach w Warszawie śmierć poniosło 379 osób, a 900 osób zostało rannych. Wincenty Witos i Stanisław Wojciechowski podali się do dymisji, marszałek sejmu Maciej Rataj powierzył tekę premiera Kazimierzowi Bartlowi.

, który rozpoczął urzędowanie od przedstawienia programu sanacji, czyli uzdrowienia państwa. Ta nazwą zaczęto wkrótce określać rządy pomajowe w Polsce. Prezydentem zaś został Ignacy Mościki. Poparcie dla Piłsudskiego wyraziło PPS, Stronnictwo Chłopskie, PSL „Wyzwolenie”, KPP(„błąd majowy”), robotnicy i ziemiaństwo. Był to początek rządów autorytarnych, opartych na autorytecie Józefa Piłsudskiego. Otwarty został nowy okres państwa polskiego zwany sanacją. Zmiany ustrojowe wynikające z noweli sierpniowej (prezydent miał prawo rozwiązać parlament, wydawać dekrety z mocą ustawy, wzmocniono pozycję rządu w sprawach budżetowych, a sejm nie mógł rozpatrywać wniosku o wotum nieufności dla rządu na tym samym posiedzeniu, na którym został zgłoszony) i dekretu prezydenta RP dotyczącego reorganizacji najwyższych władz wojskowych, zapoczątkowały proces ograniczenia funkcji ustawodawczej Sejmu i Senatu. Główną rolą parlamentu stało się w tym czasie uchwalanie budżetu, a wystąpienia nielicznych posłów opozycyjnych były jedynie głosami sprzeciwu, które miały niewielki wpływ na prace rządu. Był on wyłaniany bez względu na aktualną koniunkturę w Sejmie, pociąganie go do odpowiedzialności politycznej stało się fikcją.

Program Sanacji dotyczył przede wszystkim wzmocnienia władzy prezydenta i rządu, przy jednoczesnym uszczupleniu uprawnień parlamentu, przewidywał też przeprowadzenie reform w systemie organizacji armii, a także rozwinięcie inwestycji w gospodarce narodowej. W urzędach ministerialnych ministerialnych na wyższych stanowiskach wojskowych pojawiali się nowi ludzie, wywodzący się bądź z Legionów ministerialnych POW, bądź też z ugrupowań politycznych - zarówno lewicowych, jak i konserwatywnych - uznających autorytet Marszałka.

Ograniczono też rolę partii - endecja utraciła pozycję, nasiliła zatem pracę z młodzieżą o nastawieniu nacjonalistycznym. Partie, które poparły przewrót majowy, przeszły do opozycji, ponieważ nie uzyskały spodziewanej pozycji i wpływu na władzę.

W polityce wewnętrznej można w tym okresie dostrzec ewolucję ustrojową i postaw politycznych w kierunku rządów wąskiej grupy polityków skupionych wokół zwycięskiego obozu Józefa Piłsudskiego. Jeszcze przed wyborami do nowego Sejmu i Senatu obóz rządzący przystąpił do budowania podstaw ugrupowania politycznego popierającego linię rządów pomyjowych.

Pomyjowych styczniu 1928r. powstał Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem (BBWR) na czele z płk Walerym Sławkiem. Blok (nie stronnictwo, ani partia, które w oczach ludzi sprzyjających Piłsudskiemu zostały skompromitowane) niebawem pozyskał do współpracy przedstawicieli różnych środowisk i grup społecznych, które łączył autorytet Józefa Piłsudskiego i idea budowania wspólnego państwa polskiego - idea solidaryzmu społecznego. Do energicznej walki propagandowej włączono całą administrację państwową, fundusze pochodziły z datków osób zamożnych, ale także, co było bezprawne, z kasy państwowej. BBWR opowiedział się bezwzględnie za poparciem rządu i jego zamierzeń i wystawił swoje osobne listy wyborcze. W skład bloku weszły dość różnorodne czynniki. Obok dawniej istniejących ugrupowań niepolitycznych, legionowych i strzeleckich, oraz politycznych: Partii Pracy, która stanowiła niewielki klub w Sejmie, i zbliżonego do niej Związku Naprawy Rzeczpospolitej weszły do bloku rządowego czynniki konserwatywne, które wykazywały od zjazdu nieświeskiego znaczą aktywność polityczną, secesje ze stronnictw, rozbitych przez zręczną agitację ze strony bloku. Blok otrzymał dla swej listy numer 1, stąd zwano go popularnie jedynką. Tylko w Poznańskim ze względu na specyficzne tamtejsze warunki, przybrał on nieco inną barwę i numer 30.

Wybory przyniosły ogromne zwycięstwo jedynce i znaczne wzmożenie mandatów stronnictwom lewicowym. Jakkolwiek jednak sukces jedynki był wielki (128 posłów, 48 senatorów) tylko w Senacie uzyskała ona razem z kilku głosami bliskich stronnictw większość, podczas gdy w Sejmie jedynie stanowisko największej partii. Z ciekawością oczekiwano , jak ułożą się stosunki na sejmowej arenie. Sejm i Senat zebrały się 27 marca 1928 r. Senat wybrał marszałkiem większością głosów kandydata jedynki, profesora Uniwersytetu Wileńskiego, Szamańskiego. W Sejmie doszło do niespodzianki. Piłsudski na stanowisko marszałka sejmowego wysunął wicepremiera Bartna. Zdawało się, iż Sejm ostatecznie zgodzi się na tę kandydaturę, mimo zarzutów, iż wicepremier niejednokrotnie poprzedni Sejm traktował lekceważąco. Socjaliści postawili ostentacyjnie kandydaturę Ignacego Daszyńskiego, który ostatecznie zwyciężył. Był to objaw opozycji Sejmu przeciw rządowi. Rząd jednak dalszych konsekwencji nie wyciągnął, a nowy marszałek Sejmu, zwolennik Piłsudskiego, Piłsudskiego którym łączyły go dawne węzły, starał się łagodzić w miarę możliwości tarcia między Sejmem, a rządem.

Sejm uchwalił wotum nieufności dla ministra skarbu Gabriela Czechowicza w związku z finansowaniem akcji wyborczej BBWR z kasy państwowej. Rząd reagował na próby odbudowy samodzielności Sejmu różnymi sposobami, sposobami m.in. odraczaniem sesji, zawieszaniem obrad, dyskredytowaniem w oczach opinii publicznej. Mimo to , to właśnie na forum Sejmu w latach 1926 - 1930 koncentrowała się działalność partii opozycyjnych.

Wobec coraz częstszych ataków marszałka na Sejm, partie opozycyjne przeszły do ataku i współdziałania. W listopadzie 1928r. zawiązały Komisję Porozumiewawczą Stronnictw Lewicowych dla Obrony Republiki, w której skład weszły: PSL „Wyzwolenie”, Stronnictwo Chłopskie i PPS. Rok 1929 przyniósł narastanie konfliktów między Sejmem, a obozem rządzącym. Oznaką nowych metod działania i tendencji ewolucji postaw obozu sanacji było powołanie w kwietniu 1929r. rządu złożonego z oficerów - tzw. rządu pułkowników z premierem płk Kazimierzem Świtalskim. Będąc najbardziej zaufanymi ludźmi marszałka Piłsudskiego wykonywali wszystkie jego dyrektywy.

Atmosfera polityczna stawała się coraz bardziej napięta. Sesje Sejmu były stale odraczane. Wnioski opozycji o zwołanie Sejmu nie zostały spełnione.

Istotnym jest fakt, iż przywódcy sześciu stronnictw opozycyjnych na specjalnym posiedzeniu podjęli uchwałę, zgodnie z którą jedynie forum parlamentu miało być miejscem walki politycznej. Żądali postawienia rządowi wotum nieufności na najbliższym posiedzeniu Sejmu. Wydarzenie to zapoczątkowało istnienie tzw. Centrolewu - 14. września 1929r., w którego skład wchodziły: PSL ”Piast”, NPR, CHADECJA, PSL „Wyzwolenie”, Stronnictwo Chłopskie i PPS.

Odpowiedzią władz sanacji było otoczenie przez wojsko budynku Sejmu, na co marszałek Sejmu Ignacy Daszyński odmówił otwarcia sesji. Na najbliższym posiedzeniu Sejmu opozycja zgodziła się na podjęcie przygotowań do zmian konstytucji, stawiając jako warunek przeprowadzenie ich metodami. Nowy rząd premiera Kazimierza Bartla, w którym nie było już najbardziej niepopularnych ministrów - oficerów, podjął prace nad nową ustawą zasadniczą. Stronnictwa Centrolewu uznały to za swój sukces. Był to jednak sukces pozorny, bo Piłsudski wcale nie zamierzał ustępować i powrócić do sytuacji sprzed zamachu majowego. Kilkakrotnie odraczano sesje Sejmu lub ich nie otwierano. W czerwcu 1930r. w Krakowie odbył się Kongres Obrony Prawa i Wolności Ludu. Przywódcy Centrolewu zapowiadali obalenie „ dyktatury faszystowskiej”. Odpowiedzią Piłsudskiego było objęcie urzędu premiera i niewybredne ataki w wywiadach prasowych pod adresem Sejmu. W końcu sierpnia 1930r. prezydent Mościki rozwiązał Sejm i Senat przed upływem kadencji zarządzając nowe wybory.

Od początku lat 30 - tych narastała fala ataków obozu rządzącego na demokratyczne formy sprawowania władzy i powolna ewolucja w kierunku zmiany ustawodawstwa i ustroju państwa. Życie na polskiej scenie politycznej uległo brutalizacji. W trakcie kampanii wyborczej zostali aresztowani pod zarzutem przygotowania zamachu stanu główni politycy opozycyjni (m.in. Wincenty Witos, Wojciech Kiernik - z PSL „Piast”, i inni z PSL „Wyzwolenie”, PPS, NPR). Aresztowani trafili do twierdzy w Brześciu nad Bugiem. Agitacja wyborcza była bardzo ostra, miały miejsce liczne aresztowania polityków opozycji, próby zastraszania. W czasie samych wyborów jawnie łamano zasady tajności głosowania i w wielu miejscach unieważniono listy wyborcze ugrupowań opozycyjnych. Jednocześnie doszło do wzburzeń na Kresach Wschodnich. Wschodnich listopadzie 1930r. odbyły się więc wybory, które generalnie przyniosły zdobycie większości parlamentarnej właśnie BBWR, który zdobył ok.55,5% miejsc w parlamencie - możliwość swobody działania i powrotu do teoretycznych tylko rządów parlamentu. Na czele rządu stanął Walery Sławek i pułkownicy. Rozpoczynał się okres stopniowego ograniczania swobód demokratycznych. Więźniowie brzescy po wyborach wyszli z więzienia, mając odpowiadać w procesie z tzw. wolnej stopy. Obóz rządzący sanacji pozostawał pod wpływem marszałka Piłsudskiego. On wydawał dyrektywy ministrom, kierował polityką zagraniczną, nawet nieformalnie podporządkował sobie prezydenta. Ewoluowanie w kierunku rządów opartych na autorytecie Marszałka - doprowadziło do konsolidacji opozycji - w marcu 1931r. powstało Stronnictwo Ludowe z Witosem na czele.

W tzw. procesie brzeskim w październiku 1931r. sąd uznał oskarżonych winnymi przygotowań do zamachu. Pięciu z nich trafiło do więzienia, pozostali udali się na emigrację.

Rządy sanacyjne, mając większość parlamencie, przystąpiły do zmian w ustawodawstwie i ograniczania swobód demokratycznych: ograniczono swobodę zgromadzeń, zmieniono ustawę o stowarzyszeniach i samorządzie, ograniczono samodzielność wyższych uczelni, minister sprawiedliwości miał prawo przenoszenia i usuwania prezesów i wiceprezesów sądów, co naruszało niezawisłość polskiego sądownictwa, wzrosła możliwość integrowania rządu w życie społeczne i polityczne obywateli, zostawiając dużą samodzielność interpretacyjną w rękach rządzących, władze osadzały w obozach odosobnienia nacjonalistów ukraińskich, członków Komunistycznej Partii Polski i radykalnych nacjonalistów polskich z Obozu Narodowo - radykalnego.

W takiej sytuacji politycznej, wobec dużych trudności gospodarczych doszło do wystąpień społecznych. 8 maja 1933r. po upływie kadencji prezydenta Mościckiego Zgromadzenie Narodowe, wybrało go ponownie na głowę państwa. W związku z pogarszającym się stanem zdrowia Marszałka przyspieszono pracę nad opracowaniem nowej konstytucji, która formalnie sankcjonowałaby ustrój i formę rządów ukształtowaną ostatecznie w połowie lat 30. konstytucja kwietniowa - 1935 - zakończyła proces przebudowy państwa. System autorytarny, który pozostawił jednak pewne swobody obywatelskie i działalność partii politycznych. Po śmierci Józefa Piłsudskiego nastąpiła dekompozycja obozu sanacji. Powstała grupa „zamkowa” z Ignacym Mościckim i Eugeniuszem Kwiatkowskim skłonna do ustępstw wobec opozycji i grupa wojskowa z Edwardem Rydzem - Śmigłym, dążąca do dyktatury. W wyborach do Sejmu 1935r. BBWR poniosło klęskę i zostało rozwiązane. W 1937r. powstał Obóz Zjednoczenia Narodowego - Ozon, który chciał skupić społeczeństwo wokół sanacji na zasadzie solidaryzmu społecznego, w oparciu o kult Józefa Piłsudskiego.

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.

---