Koncepcja behawioralna akcentuje wpływ środowiska zewnętrznego na człowieka i podkreśla możliwości manipulowania, sterowania człowiekiem. Zachowanie człowieka całkowicie zależy od bodźców zewnętrznych, jest reakcją na bodźce. Rozwój człowieka to proces wytwarzania (uczenia się)poszczególnych nawyków. Behawioryzm jest skoncentrowany na nagrodach i karach, jakich dostarcza człowiekowi środowisko (programowanie człowieka). Innymi słowy mówiąc, istnieją dwa rodzaje wzmocnień, które modyfikują zachowania człowieka: wzmocnienia pozytywne i negatywne. Sterują one postępowanie człowieka z zewnątrz. W podejściu behawioralnym wolność jest zatem brakiem negatywnych wzmocnień w środowisku zewnętrznym, a godność jest budowana na podstawie pozytywnych wzmocnień, które staja się bodźcami moralnymi.

• Założenia behawioryzmu:

-człowiek jest układem zewnątrzsterownym, jego zachowanie jest całkowicie kontrolowane przez środowisko zewnętrzne,

-dzięki odpowiednim sposobom manipulacji środowiskiem można modyfikować reakcje ludzkie,

-system kar i nagród decyduje o tym czego człowiek unika i do czego dąży

-procesy psychiczne nie odgrywają żadnej roli w nawigowaniu ludzkim zachowaniem, w żaden sposób nie wpływają na człowieka.

• Przedstawiciele behawioryzmu:

Watson(ojciec behawioryzmu), Pawłow, Hull, Skinner, Tolman, Thorndeik.

• Warunkowanie klasyczne

to uczenie się znaczenia jakiegoś pierwotnie obojętnego bodźca dzięki temu, że systematycznie poprzedza on jakiś bodziec, który znaczenie już ma.

I etap

Pożywienie  Ślinienie się

(bodziec bezwarunkowy) (reakcja)

II etap

Dzwonek + Pożywienie  Ślinienie się

(bodziec obojętny) (bodziec bezwarunkowy) (reakcja)

III etap

Dzwonek  Ślinienie się

(bodziec bezwarunkowy) (reakcja)

• Warunkowanie instrumentalne

Uczenie się znaczenia jakiejś pierwotnie obojętnej reakcji dzięki temu, ze po niej pojawia się jakiś pożądany stan rzeczy (wzmocnienie pozytywne, nagroda), albo unikamy czegoś niepożądanego(wzmocnienie negatywne, kara).

• Generalizacje bodźca

Jest to zjawisko polegające na tym, że reagujemy na wszystkie bodźce podobne do bodźca warunkowego. Np. Jeżeli dziecko doznaje przemocy w rodzinie ze strony ojca to jego reakcja na ojca może zostać przeniesiona na wszystkich mężczyzn.

• Konsekwencje stosowania kar:

-kara nie eliminuje zachowań niepożądanych, jedynie tłumi je i wycofuje na pewien czas,

-kara generalizuje proces hamowania i uogólnia go,

-unikanie źródła karania

-kara zawsze wywołuje emocje negatywne często zaburzenia emocjonalne, które zwrotnie zwiększają ilość zachowań niepożądanych,

-wielkość kary jest zwykle nie adekwatna do zachowania, natomiast jest adekwatna do stanu emocjonalnego osoby karzącej,

-kara modeluje podobne zachowania

-kara może okazać się nagrodą,

-skutki kary najczęściej są krótkotrwałe,

-kara dostarcza informacji jak nie powinno się postępować, ale nie pokazuje jak powinno się postępować,

• Procedury nagradzania:

-procedura stałych odstępów czasowych - zachowanie jest regularnie nagradzane po upływie określonego czasu. Procedura ta wywołuje jednak ujemne skutki. Skoro nie ma wyraźnej zależności pomiędzy osiągnięciami a wielkością wzmocnienia materialnego i moralnego ludzie często działają na zwolnionych obrotach, często pracują nierytmicznie; zwalniają tempo pracy po otrzymaniu wypłaty (nagrody) a jednocześnie zwiększają wysiłek tuz przed jej otrzymaniem. Np. pracownik otrzymuje wypłatę co miesiąc.

-procedura stałych proporcji - człowiek otrzymuje wzmocnienia po wykonaniu określonej pracy. W tej sytuacji człowiek otrzymuje wzmocnienie regularnie po każdej n-tej reakcji. Procedura ta pobudza aktywność i zwiększa tempo działania. Jego skuteczność w dużym stopniu zależy od tego czy umiemy prawidłowo określić, po ilu reakcjach człowieka należy podać wzmocnienie.

-procedura zmiennych odstępów czasowych - wzmocnienia są nieregularne. Czas upływający pomiędzy reakcją a nagrodą zmienia się losowo. Procedura ta nie pozwala na przewidywanie momentu otrzymania wzmocnienia

-procedura zmiennych proporcji - w tym przypadku zmienia się liczba reakcji, po których następuje wzmocnienie (w grze losowej przeciętnie co 10 los wygrywa jednak gracz może wygrać już za pierwszym razem albo dopiero za 100). Rozkład o zmiennych proporcjach jest najbardziej efektywny, gdyż ludzie pracują na wytężonych obrotach i żyją jakby „w nadziei” że wcześniej czy później zostaną nagrodzeni. Np. naukowiec pracujący nad projektem liczy na to, że pewnego dnia spotka go za to uznanie, nie wie dokładnie kiedy, ale ma nadzieje że tak się stanie i dlatego stara się pracować jak najlepiej

Koncepcja psychodynamiczna, która w psychologii ogólnej przybiera nazwę psychoanalizy. Mamy tu do czynienia z nieuświadomionymi wewnętrznymi siłami człowieka, które sterują ludzkim zachowaniem. Siły te pochodzą z trzech źródeł: z popędów, potrzeb oraz dążeń ludzkich. Ogromna energia psychiczna, która rodzi się z tych nieświadomych dążeń, popędów i potrzeb często spożytkowana zostaje na poradzenie sobie z konfliktami, które tu występują. Człowiek nie potrafi sobie poradzić z tymi konfliktami stąd zaczynają u niego działać różne mechanizmy, które kierują jego postępowaniem. Kozielecki wyróżnił cztery rodzaje mechanizmów obronnych: represja, projekcja, racjonalizacja i substytucja. Represja to automatyczne, dokonujące się nieświadomie, wyparcie nieakceptowanych treści, bodźców, uczuć z sfery świadomej do podświadomości. Projekcja polega na przypisywaniu sobie cech pozytywnych, których nie posiadamy, oraz na zrzucaniu na innych własnych cech, których nie akceptujemy. Racjonalizacja to pozorne rozumowe rozwiązanie, polega albo na obniżeniu dążeń, albo na obniżeniu wartości pożądanej rzeczy. Substytucja czyli zastąpienie. Sposobem radzenia sobie z tymi konfliktami i mechanizmami jest systematyczna psychoterapia. Zastosowanie tej koncepcji w szkolnictwie dotyczy nieuporządkowanych emocji uczniów. Psychoterapia jest niezwykle pomocna w leczeniu zaburzeń emocjonalnych, a właśnie rozwój emocjonalny jest w dzisiejszej szkole zaniedbany na rzecz rozwoju intelektualnego.

Koncepcja poznawcza. Według tej koncepcji człowiek jest twórczym, samodzielnym podmiotem, który potrafi decydować o swoim losie i ma na niego wpływ. Ludzkie działanie jest świadome i intencjonalne. Jest nie tylko reakcją na bodziec, jak twierdzili behawioryści, ale również interpretacją informacji, które pochodzą z zewnątrz, dzięki strukturom poznawczym, które człowiek posiada. Owe struktury poznawcze to wiedza nabyta w czasie uczenia się i myślenia, zakodowana w pamięci. Człowiek poznaje i rozumie świat, i może w nim rozsądnie działać właśnie dzięki tej wiedzy zakodowanej w poznawczych strukturach, a także poprzez twórcze przetwarzanie tej wiedzy. Człowiek jest w stanie sam zmieniać swoje zachowanie a dokonuje się to na drodze wychowania, które jest planowe, oraz poprzez autokreację, samorozwój, czyli tworzenie siebie według własnego projektu. Szkoła, jako środowisko wychowawcze ale i dydaktyczne, ma za zadanie tak formować swoich uczniów, aby byli sprawcami, aby umieli podejmować czynności związane z socjalizacją, czyli przystosowaniem się do warunków, w których i m przyjdzie żyć i mieszkać, do środowiska. Sprawca, to także ktoś kto jest zdolny do zmiany samego siebie, do autokreacji.

• Założenia koncepcji poznawczej:

- Człowiek jest samodzielnym podmiotem , który samodzielnie i celowo działa.

- Człowiek przyjmuje i interpretuje informacje, nadaje im także wartość, podejmuje działania sprawując nad nimi kontrolę.

- Człowiek posiada umiejętność generowania informacji oraz wiedzy, dzięki temu rozwija on kulturę. Ludzie „wychodzą poza posiadaną informację”.

- Umysł człowieka posiada inteligencję, pamięć, zdolność myślenia abstrakcyjnego, właściwości te są wrodzone i rozwijane przez środowisko i kulturę. Umysł jest zawodny i ma swoje granice, jego potencjał nie jest absolutny.

• Przedstawiciele:

Bruner, Piaget, Simon, Tomaszewski

Koncepcja humanistyczna również docenia ludzką aktywność. Mamy tu do czynienia z holistycznym i personalistycznym ujęciem człowieka, które pozwala wyakcentować jego intencjonalność i transcendencję. Człowiek posiada predyspozycje wrodzone, czyli surowiec dla rozwoju i tworzenia własnej osobowości. Wewnętrzna struktura człowieka to jego cechy dziedziczne i ukryte, potencjalne możliwości. Domaga się ona szacunku i godności. Centralnym tematem tej koncepcji jest ludzkie "stawanie się człowiekiem" poprzez wchodzenie w relacje z naturą, innymi ludźmi i samym sobą. Człowiek nieustannie się rozwija, dąży do samorealizacji i aktualizacji ukrytych możliwości poprzez miłość, altruizm, twórcze przeżycia i rozwój własnego "ja". Szkoła, która preferuje humanistyczną wizję człowieka, dba o kształtowanie dojrzałych osobowości wychowanków, które będą umiały nieustannie podejmować trud własnego rozwoju.

• Założenia:

- Człowiek jest unikatową całością. Osoba to spójny system złożony z "ja" i z "organizmu".

- Podstawową właściwością natury ludzkiej jest rozwój. Jest on uwarunkowany przez czynniki wewnętrzne - siły decydujące o przebiegu rozwoju tkwią w człowieku, a nie poza nim.

- Główna tendencją, która decyduje o działaniu człowieka, jest dążenie do samorealizacji, do aktualizacji własnych potencjalnych szans i jest to jedyna siła napędowa.

- W organizmie istnieje tylko jedno centralne źródło energii -motywacja-ponieważ jest on całością.

- Człowiek z natury jest dobry, a jego dążenia są konstruktywne i pozytywne. (Gdy np. człowiek robi coś złego to działa przeciw własnej naturze).

- Ludzkie zachowanie warunkowane jest przez teraźniejszość, przez aktualne przeżycia i doświadczenia

• Przedstawiciele:

Rogers, Maslow, Frankl

---